Εισαγωγη

Πραγ­μα­τευ­?­με­νοι το θ?­μα του αρ­χα?­ου ατ­τι­κο? θε­?­τρου, ε?­ναι α­ν?γ­κη να με­τα­φερ­θο?­με νο­ε­ρ?? σε ε­κε?­νην την ε­πο­χ? και να προ­σπα­θ?­σου­με να το πα­ρα­τη­ρ?­σου­με με το βλ?μ­μα των αρ­χα?­ων Ελ­λ?­νων και ?­χι το δι­κ? μα?. Δη­λα­δ? να α­πο­στα­σι­ο­ποι­η­θο?­με, ?­σο το δυ­να­τ?ν, α­π? την σ?γ­χρο­νη ε­πο­χ? και να λ?­βου­με υ­π’ ?­ψη τι? θρη­σκευ­τι­κ?? και κοι­νω­νι­κ?? αν­τι­λ?­ψει? που ε?­χαν οι αρ­χα?­οι μα? πρ?­γο­νοι.

            Γι' αυ­τ? α? με­τα­φερ­θο?­με νο­ε­ρ?? στην αρ­χα?­α Α­θ?­να του 6 ^ου αι­?­να, α­φ?­νον­τα? π?­σω μα?, ?­σο ε?­ναι δυ­να­τ?, το γνω­σι­ο­λο­γι­κ? μα? υ­π?­βα­θρο στο τρ?­πο ερ­μη­νε?­α? των φυ­σι­κ?ν φαι­νο­μ?­νων και αν­τι­κα­θι­στ?ν­τα? το με τι? θρη­σκευ­τι­κ?? και δει­σι­δαι­μο­νι­κ?? πε­ποι­θ?­σει? των αρ­χα?­ων προ­γ?­νων μα?. Α? λ?­βου­με υ­π’ ?­ψη μα? προ? στιγ­μ?ν, τι? δι­α­φο­ρε­τι­κ?? κοι­νω­νι­κ?? αν­τι­λ?­ψει? που ε?­χαν ε­κε?­νοι θε­ω­ρ?ν­τα? α­πο­λ?­τω? φυ­σι­ο­λο­γι­κ? την κα­τ?­στα­ση τη? δου­λε?­α? και τη? παν­τε­λο?? α­που­σ?­α? των γυ­ναι­κ?ν α­π? τον δη­μ?­σιο β?­ο.

?­χον­τα?, λοι­π?ν, ε­φο­δια­στε? με αυ­τ? τα μ?­σα πα­ρα­τη­ρ?­σε­ω?, α? ε­πι­χει­ρ?­σου­με να κα­τα­δυ­θο?­με 26 αι­?­νε? βα­θ?­τε­ρα στην Ι­στο­ρ?­α και να α­πο­πει­ρα­θο?­με να ε­ρευ­ν?­σου­με την ε­π?­δρα­ση που ?­σκη­σαν οι πο­λι­τεια­κο? θε­σμο? τη? α­θη­να­?­κ?? δη­μο­κρα­τ?­α? τ?­σο στην γ?­νε­ση ?­σο και στην στα­δια­κ? δι­α­μ?ρ­φω­ση του ατ­τι­κο? θε­?­τρου, προ­σπα­θ?ν­τα? να τε­κμη­ρι­?­σου­με την ?­πο­ψη ?­τι το αρ­χα?­ο θ?­α­τρο ?­ταν το α­λε­ξι­κ?­ραυ­νο τη? α­θη­να­?­κ?? δη­μο­κρα­τ?­α?.

 

 Α. Γ?νεση του Αττικου Θεατρου? & Αθηνα?κη Δημοκρατια

Η γ?ν­νη­ση τη? τρα­γω­δ?­α? λαμ­β?­νει χ?­ρα σε τυ­ραν­νι­κ? κα­θε­στ??. ?­σο και αν αυ­τ? φα?­νε­ται πε­ρ?­ερ­γο για ?­ναν κα­τ’ ε­ξο­χ?ν δη­μο­κρα­τι­κ? θε­σμ?, γ?­νε­ται ?­σω? πιο κα­τα­νο­η­τ? α­π? το ?­τι την ε­πο­χ? του Τυ­ρ?ν­νου Πει­σι­στρ?­του, στην Α­θ?­να υ­π?ρ­χε μ?­α ι­σχυ­ρ? λα­ο­πρ?­βλη­τη ε­ξου­σ?­α που αν­τι­μα­χ?­ταν την α­ρι­στο­κρα­τ?­α [1] . Ο Πει­σ?­στρα­το?, κα­τ?­λα­βε την ε­ξου­σ?­α με την βο­?­θεια του λα­ο?. Αυ­τ?? λοι­π?ν ο λα­ο­πρ?­βλη­το? δι­κτ?­τωρ, αν­τ? να ε­ορ­τ?­ζει κα­τ’ ?­το? την α­ναρ­ρ?­χι­σ? του στην ε­ξου­σ?­α με στρα­τι­ω­τι­κ?? πα­ρε­λ?­σει?, ?­πω? οι ση­με­ρι­νο?, προ­τ?­μη­σε να ει­σα­γ?­γει την λα­τρε?­α του Δι­ο­ν?­σου στην π?­λη και να ορ­γα­ν?­νει λι­τα­νε?­ε? του ξο­?­νου του θε­ο? αυ­το? με λαμ­πα­δη­φο­ρ?­ε? ε­φ?­βων αλ­λ? και ποι­η­τι­κο?? α­γ?­νε? [2] . Γε­νι­κ??, η θρη­σκευ­τι­κ? πο­λι­τι­κ? ?­λων των Τυ­ρ?ν­νων (των ο­πο?­ων η ι­σχ?? ≪?­το η α­γ?­πη του λα­ο?≫), ?­ταν υ­π?ρ του λα­?­κο? αυ­το? Θε­ο? τη? ελ­λη­νι­κ?? υ­πα?­θρου [3] . Ο Πει­σ?­στρα­το?, λοι­π?ν, α­ν?­πτυ­ξε την λα­τρε?­α του Δι­ο­ν?­σου. ?­κτι­σε να­? στο ?­νο­μ? του στου? πρ?­πο­δε? τη? Α­κρο­π?­λε­ω? και κα­θι­?­ρω­σε προ? τι­μ?ν του την ε­ορ­τ? των ?­στει Δι­ο­νυ­σ?­ων. Αυ­τ? η γι­ορ­τ? ?­μελ­λε να ε­ξε­λι­χθε? σε γι­ορ­τ? τη? τρα­γω­δ?­α? [4] . Με την ε?­στο­χη αυ­τ? ε­πι­ν?­η­σ? του, πι­θα­ν?­τα­τα υ­π?­βα­λε στου? δει­σι­δα?­μο­νε? ο­φθαλ­μο?? των συμ­πα­τρι­ω­τ?ν του τον πα­ραλ­λη­λι­σμ? του ι­δ?­ου με τον Δι­?­νυ­σο. ?­μω?, α­πλ?? και μ?­νον το γε­γο­ν?? ?­τι ο Δι­?­νυ­σο? ?­ταν ο θε­?? τη? ε­λευ­θε­ρ?­α?, αυ­τ?? που α­φ?­νει το λα­? να εκ­φρα­σθε? ε­λε?­θε­ρα, πα­ρ?­πεμ­πε υ­πο­συ­νει­δ?­τω? στον   Πει­σ?­στρα­το, που ?­δω­σε την δυ­να­τ?­τη­τα στον λα­? να υ­ψ?­σει το α­ν?­στη­μ? του α­π?­ναν­τι στου? ευ­γε­νε??.

Τα Με­γ?­λα Δι­ο­ν?­σια, θα μπο­ρο?­σε να πει κα­νε?? ?­τι ?­ταν η ε­ορ­τ? του λα­ο? και η λι­τ?­νευ­ση του ξο­?­νου, η λαμ­πα­δη­δρο­μ?­α και οι ποι­η­τι­κο? α­γ?­νε?, ?­ταν κα­τ? κ?­ποι­ον τρ?­πο η συμ­βο­λι­κ? α­να­ν?­ω­ση τη? εμ­πι­στο­σ?­νη? του λα­ο? στον η­γ?­τη του. Γι' αυ­τ?, η ε­ορ­τ? αυ­τ?, φα?­νε­ται μεν ω? θρη­σκευ­τι­κ?, ε?­χε ?­μω? ?ν­το­νη πο­λι­τι­κ? ση­μα­σ?­α. Δεν ε?­ναι τυ­χα?­ο το ?­τι μ?­σα στα πλα?­σια τη? ε­ορ­τ?? των Με­γ?­λων Δι­ο­νυ­σ?­ων, γεν­νι­?­ται το δρ?­μα με πο­λι­τεια­κ? πρ?­ξη. Πρ?γ­μα­τι, η ≪λη­ξι­αρ­χι­κ? πρ?­ξη γεν­ν?­σε­ω?≫ τη? τρα­γω­δ?­α? το­πο­θε­τε?­ται με­τα­ξ? του 536-533, ?­ταν κυ­βερ­νο?­σε την Α­θ?­να ο Πει­σ?­στρα­το?. Τ?­τε ο Θ?­σπι? α­ν?­λα­βε για πρ?­τη φο­ρ? (με εν­το­λ? τη? πο­λι­τε?­α?) την πα­ρα­γω­γ? μια τρα­γω­δ?­α? για να πα­ρου­σια­σθε? κα­τ? την ε­ορ­τ? των με­γ?­λων Δι­ο­νυ­σ?­ων [5] . Γι' αυ­τ?ν τον λ?­γο, αν και οι τρα­γω­δ?­ε? δι­δ?­σκον­ταν π?ν­το­τε κα­τ? την δι?­ρκεια θρη­σκευ­τι­κ?ν τε­λε­τ?ν, α­π? πο­λ? νω­ρ?? ο κοι­νω­νι­κο­πο­λι­τι­κ?? και η­θι­κ?? χα­ρα­κτ?­ρα? του ε?­δου? υ­περ­τε­ρε? του θρη­σκευ­τι­κο? [6] .

            Ο Πει­σ?­στρα­το?, με αυ­τ?ν την ?­ξυ­πνη πο­λι­τι­κ? κ?­νη­ση, κα­τ?ρ­θω­σε να χα­ρ?­σει στην Α­θ?­να ?­ναν μη­χα­νι­σμ? ε­πι­βε­βαι­?­σε­ω? του δι­και­?­μα­το? του λα­ο? να εκ­φρ?­ζε­ται και ταυ­το­χρ?­νω? ε­ξου­δε­τε­ρ?­σε­ω? των εν­τ?­σε­ων τη? κοι­νω­ν?­α?. Α­σφα­λ?? ?­ταν και οι κοι­νω­νι­κ?? συν­θ?­κε? ευ­νο­?­κ?? ?­στε να ευ­δο­κι­μ?­σει αυ­τ?? ο ν?­ο? θε­σμ??. O Πει­σ?­στρα­το? φ?­τευ­σε, αλ­λ? και το ?­δα­φο? ?­ταν ευ­νο­?­κ?, ?­στε να δε­χθε? τον σπ?­ρο του δρ?­μα­το? και να καρ­πο­φο­ρ?­σει. Η τρα­γω­δ?­α γεν­ν?­θη­κε με ε­π?­ση­μη α­π?­φα­ση του α­θη­να­?­κο? κρ?­του?. Α­π? ε­κε? και π?­ρα η πο­ρε?­α τη? ε?­ναι ευ­θ?­ω? α­ν?­λο­γη με αυ­τ?ν με την α­ν?­πτυ­ξη τη? δρ?­σε­ω? του πο­λ?­τη. ?­σο πε­ρισ­σ?­τε­ρο πρω­τα­γω­νι­στι­κ? ρ?­λο λ?μ­βα­νε ο λα­?? στην πο­λι­τι­κ? ζω­?, τ?­σο με­γα­λ?­τε­ρη ?ν­θη­ση γν?­ρι­ζε το θ?­α­τρο [7] . Και οι Α­θη­να?­οι δ?­χθη­καν τον ν?­ο θε­σμ? με ι­δι­α?­τε­ρη εγ­καρ­δι­?­τη­τα, ?­στε η συμ­με­το­χ? του? στα θε­α­τρι­κ? δρ?­με­να ?­ταν ?­να κα­θ?­κον τη­ρο?­με­νο στην κυ­ρι­ο­λε­ξ?­α με θρη­σκευ­τι­κ? ευ­λ?­βεια..

 

Β.   Α­θη­να­?­κη Δη­μο­κρα­τια? & Δι­α­μορ­φω­ση Ατ­τι­κο? Θε­α­τρου

?­πω? ε?­δα­με, η κοι­νω­νι­κ? σ?γ­κρου­ση λα­ο? - α­ρι­στο­κρα­τ?­α? στην αρ­χα?­α Α­θ?­να ο­δ?­γη­σε στην ?­νο­δο του Πει­σι­στρ?­του στην ε­ξου­σ?­α και στην συ­ν?­χεια την υ­π’ αυ­το?, με πο­λι­τεια­κ? πρ?­ξη, α­ν?­θε­ση δη­μι­ουρ­γ?­α? τη? πρ?­τη? τρα­γω­δ?­α?. Η κοι­νω­νι­κ? σ?γ­κρου­ση ε­ξα­κο­λο?­θη­σε να υ­π?ρ­χει και η πο­ρε?­α προ? την δη­μο­κρα­τ?­α ?­κα­νε εν­το­ν?­τε­ρη την α­ναγ­και­?­τη­τα να υ­πο­στη­ρι­χθε? η πλευ­ρ? του λα­ο? στην σ?γ­κρου­ση αυ­τ? και να υ­φ?­στα­ται το θ?­α­τρο ω? μη­χα­νι­σμ?? ε­λεγ­χ?­με­νη? ε­κτο­ν?­σε­ω? των κοι­νω­νι­κ?ν εν­τ?­σε­ων.   Η Α­θ?­να το χρει­α­ζ?­ταν, το δη­μι­ο?ρ­γη­σε, το ε­πι­δο­το?­σε με τον θε­σμ? των χο­ρη­γι­?ν και κα­τε?­θυ­νε την πο­ρε?­α του ρυθ­μ?­ζον­τα? ?­νω­θεν τι? λε­πτο­μ?­ρει? τη? λει­τουρ­γ?­α? του: τον χρ?­νο τε­λ?­σε­ω? των πα­ρα­στ?­σε­ων, την π?ν­δη­μη συμ­με­το­χ? του λαο? σ’ αυ­τ?, την ε­πι­λο­γ? των θε­μ?­των κ.λπ.. Η π?­λι? α­να­γν?­ρι­ζε το με­γ?­λο μ?­γε­θο? τη? ι­σχ?­ο? του ατ­τι­κο? θε­?­τρου και για την α­πο­σ?­βη­ση ε­πι­κ?ν­δυ­νων πα­ρε­κτρο­π?ν δη­μι­ο?ρ­γη­σε ?­να ≪δ?­κτυ α­σφα­λε?­α?≫. Η τρο­χι? τη? α­κμ?? του ατ­τι­κο? θε­?­τρου δι­α­γρ?­φε­ται πα­ρ?λ­λη­λα με αυ­τ?ν τη? δη­μο­κρα­τ?­α?. Αλ­λ? α? ε­ξε­τ?­σου­με τα προ­η­γο?­με­να α­να­λυ­τι­κ?­τε­ρα.

Η α­θη­να­?­κ? κοι­νω­ν?­α, στην πο­ρε?­α προ? την δη­μο­κρα­τ?­α βι­?­νει ?ν­το­νε? αν­τι­θ?­σει?. Οι πο­λ?­τε? συ­νει­δη­το­ποι­ο?ν την ταυ­τ?­τη­τ? του? και τι? υ­πο­χρε­?­σει? του?. Προ­κ?­πτουν προ­βλ?­μα­τα και ε­ρω­τ?­μα­τα που πρ?­πει να α­παν­τη­θο?ν [8] . Τ? ε?­ναι ο ?ν­θρω­πο?;Τ? ε?­ναι δ?­και­ο; Ω? πο? φθ?­νουν τα δι­και­?­μα­τα τη? π?­λε­ω?; Αυ­τ? και ?λ­λα πα­ρ?­μοι­α ε­ρω­τ?­μα­τα α­πο­πει­ρ?­ται να α­παν­τ?­σει αλ­λ? και α­να­πα­ρι­στ? η τρα­γω­δ?­α [9] . Γε­νι­κ?? πραγ­μα­τευ­?­ταν θ?­μα­τα που ?­ταν δ?­σκο­λο, ? δεν ?­πρε­πε να συ­ζη­τη­θο?ν στην Εκ­κλη­σ?­α του δ?­μου και μ?­σω του μ?­θου εκ­φρα­ζ?­ταν κ?­θε φο­ρ? αυ­τ? που α­πα­σχο­λο?­σε του? πο­λ?­τε? ω? πο­λ?­τε? [10] . Η ρ?­ξη που δη­μι­ουρ­γο?­σε η δη­μο­κρα­τ?­α με την θε­?­κ? ο­ρι­ο­θε­τη­μ?­νη τ?­ξη [11] , οι η­θι­κ?? α­να­στο­λ??, αμ­φι­βο­λ?­ε? και α­να­σφ?­λει­ε? των πο­λι­τ?ν [12] , το δι­κα?­ω­μα τη? π?­λε­ω? να ε­πεμ­βα?­νει στι? ι­δι­ω­τι­κ?? υ­πο­θ?­σει? των πο­λι­τ?ν [13] , ?­ταν κ?­ποι­α α­π? αυ­τ?.

Το δρ?­μα συν­δ?­ε­ται ?­τσι και με το δ?­και­ο. Κα­θ?? η ι­σο­νο­μ?­α ε?­ναι ?­να χα­ρα­κτη­ρι­στι­κ? τη? Δη­μο­κρα­τ?­α?, οι ?ν­νοι­ε? τη? δι­και­ο­σ?­νη? α­πα­σχο­λο?ν την α­θη­να­?­κ? κοι­νω­ν?­α. Οι Α­θη­να?­οι πο­λ?­τε?, ?λ­λω­στε με­τ?­χουν στα δι­κα­στι­κ? σ?­μα­τα που θε­σπ?­ζει το δη­μο­κρα­τι­κ? πο­λ?­τευ­μα. Ε?­ναι λοι­π?ν α­να­με­ν?­με­νο, η δρα­μα­τι­κ? πο?­η­ση να αν­τλε? υ­λι­κ? και α­π? αυ­τ?ν τον το­μ?­α. Χρη­σι­μο­ποι­ε? τε­χνι­κ? νο­μι­κ? λε­ξι­λ?­γιο και εκ­φρ?­ζει την σ?γ­κρου­ση τη? θρη­σκευ­τι­κ?? πα­ρα­δ?­σε­ω? με το δ?­και­ο τη? π?­λε­ω?. Β?­βαι­α η τρα­γω­δ?­α δεν ε?­ναι μ?­α δι­κα­στι­κ? δι­α­μ?­χη.   ?­χει ?­μω? ω? αν­τι­κε?­με­ν? τη? τον ?ν­θρω­πο που συ­χν? βι­?­νει αυ­τ?ν την σ?γ­κρου­ση που προ­α­να­φ?­ρα­με [14] .

Στην τρα­γω­δ?­α ?­χου­με τον χο­ρ? α­φ' ε­ν?? και τον τρα­γι­κ? ?­ρω­α α­φ’ ε­τ?­ρου. Ο χο­ρ?? ε?­ναι ?­να συλ­λο­γι­κ? ?ρ­γα­νο.   Α­πο­τε­λε?­ται α­π? μ?­α ο­μ?­δα πο­λι­τ?ν και ε?­ναι ο α­ν?­νυ­μο? εκ­φρα­στ?? των συ­ναι­σθη­μ?­των και των α­νη­συ­χι­?ν των πο­λι­τ?ν-θε­α­τ?ν. Ο τρα­γι­κ?? ?­ρω­α? ε?­ναι ο ε­π?­νυ­μο? εκ­πρ?­σω­πο? του μυ­θο­λο­γι­κο? κ?­σμου. Δι­α­κρ?­νε­ται η πο­λι­κ?­τη­τα του μα­κρι­νο? πα­ρελ­θ?ν­το? τη? η­ρω­ι­κ?? πα­ρα­δ?­σε­ω? με την τ?­ξη τη? π?­λε­ω? [15] .

Η τρα­γω­δ?­α ?­ταν ?συ­νε­π??- ο χ?­ρο? ?που η δη­μο­κρα­τ?­α ?­δι­νε δι­?­ξο­δο με ε­λεγ­χ?­με­νο τρ?­πο στην πραγ­μ?­τευ­ση ε­πι­κιν­δ?­νων θε­μ?­των και συγ­κρο?­σε­ων προ? ?­φε­λ?? τη?. Για τον λ?­γο αυ­τ? φρ?ν­τι­σε να δι­α­θ?­τει κ?­ποι­α α­ναγ­κα?­α για την δη­μο­κρα­τ?­α χα­ρα­κτη­ρι­στι­κ? ?­πω?: η π?ν­δη­μη συμ­με­το­χ?, η ε­νερ­γ?? δρ?­ση,   ο τ?­πο? συγ­κεν­τρ?­σε­ω?, ο προ­βλη­μα­τι­σμ?? για την π?­λη, ο προ­φο­ρι­κ?? λ?­γο? [16] . Μ?­σω αυ­τ??, η π?­λη καλ­λι­ερ­γο?­σε αυ­τ? που ο­νο­μ?­σθη­κε ≪χα­λι­να­γω­γη­μ?­νη μ?­θη τη? ε­ορ­τ?? [17] ≫.

Για να ε?­ναι α­πο­τε­λε­σμα­τι­κ? η ε­π?­δρα­ση του θε­?­τρου η π?­λη φρ?ν­τι­σε να να ε­ξα­σφα­λ?­ση την π?ν­δη­μη συμ­με­το­χ? των πο­λι­τ?ν. ?­λο? ο λα­?? ?­ταν προ­σκε­κλη­μ?­νο? να πα­ρα­κο­λου­θ?­σει τι? πα­ρα­στ?­σει?. Το κρ?­το? ε­πι­δο­το?­σε την πα­ρα­κο­λο?­θη­ση των πα­ρα­στ?­σε­ων. Την ε­πο­χ? του Πε­ρι­κλ? οι φτω­χο? πο­λ?­τε?, για να δι­ευ­κο­λυν­θο?ν να προ­σ?λ­θουν στι? πα­ρα­στ?­σει? λ?μ­βα­ναν ?­να μι­κρ? χρη­μα­τι­κ? βο­?­θη­μα [18] .

Η π?ν­δη­μη συμ­με­το­χ? ?­ταν ?­να α­κ?­μα ι­δι­α?­τε­ρο χα­ρα­κτη­ρι­στι­κ? του ατ­τι­κο? θε­?­τρου. Για να ε­πι­τευ­χθε? αυ­τ?, ?­ταν σκ?­πι­μο να ε­πι­λε­γε? προ­σε­κτι­κ? ο χρ?­νο? τε­λ?­σε­ω? των πα­ρα­στ?­σε­ων.   Δρα­μα­τι­κο? α­γ?­νε? δι­ε­ξ?­γον­ταν σε δ?­ο ε­ορ­τ?? του Δι­ο­ν?­σου. Τα Λ?­ναι­α (τ?­λη Ι­α­νου­α­ρ?­ου) και τα Με­γ?­λα Δι­ο­ν?­σια (τ?­λη Μαρ­τ?­ου). Δι­α­πι­στ?­νου­με ?­τι ο χρ?­νο? τε­λ?­σε­ω? των θε­α­τρι­κ?ν πα­ρα­στ?­σε­ων ?οι ο­πο?­ε? ?­ταν υ­πα?­θρι­ε?- δεν ?­ταν ο ι­δα­νι­κ?­τε­ρο? α­π? α­π?­ψε­ω? και­ρι­κ?ν συν­θη­κ?ν. ?­μω? ε­ξυ­πη­ρε­το?­σε την π?ν­δη­μη συμ­με­το­χ?. Κα­τ? τη χει­με­ρι­ν? πε­ρ?­ο­δο μ?­χρι την αρ­χ? τη? Α­νο?­ξε­ω?, οι α­γρο­τι­κ?? α­σχο­λ?­ε? ε?­ναι ε­λ?­χι­στε?, οι π?­λε­μοι και η ναυ­σι­πλο­?­α πα?­ουν. Συ­νε­π?? ο ε­λε?­θε­ρο? χρ?­νο? των πο­λι­τ?ν ?­ταν πε­ρισ­σ?­τε­ρο? και μπο­ρο?­σαν ?­νε­τα να συμ­με­τ?­σχουν τ?­σο στι? προ­ε­τοι­μα­σ?­ε? και δο­κι­μ?? των πα­ρα­στ?­σε­ων, ?­σο και στι? ?­δι­ε? τι? ε­ορ­τ?? [19] .

Με­τα­ξ?, ?­μω?, των ?ρ­γων που δι­δ?­σκον­ταν σε κα­θε­μι? α­π? τι? ε­ορ­τ?? υ­π?ρ­χε μ?­α δι­α­φο­ρ?. Στα Λ?­ναι­α οι δυ­σμε­νε?? και­ρι­κ?? συν­θ?­κε? κα­θι­στο?­σαν α­δ?­να­τη την πα­ρου­σ?­α ξ?­νων ε­πι­σκε­πτ?ν. Ο το­πι­κ?? χα­ρα­κτ?­ρα? τη? ε­ορ­τ?? ε­π?­τρε­πε στου? Α­θη­να?­ου? να ε­πι­δο­θο?ν στην αυ­το­κρι­τι­κ? τη? κοι­νω­ν?­α? του? α­πο­λαμ­β?­νον­τα? τι? κω­μω­δ?­ε?. Στα Με­γ?­λα Δι­ο­ν?­σια, η ε­πα­ν?­ναρ­ξη τη? ναυ­σι­πλο­?­α? ε­π?­τρε­πε την πα­ρου­σ?­α ξ?­νων. ?μ­πο­ροι, πε­ρι­η­γη­τ?? κα­θ?? και οι αν­τι­πρ?­σω­ποι των ≪συμ­μ?­χων≫ οι ο­πο?­οι ?­φερ­ναν την ει­σφο­ρ?, δη­μι­ουρ­γο?­σαν ?­να πε­ρι­β?λ­λον κα­τ?λ­λη­λο για την προ­βο­λ? του με­γα­λε?­ου και του πλο?­του των Α­θη­ν?ν, μ?­σω των πα­ρα­στ?­σε­ων των τρα­γω­δι­?ν [20] .

Ο προ­βλη­μα­τι­σμ?? για την π?­λη καλ­λι­ερ­γ?­ταν με την ε­πι­λο­γ? των κα­ταλ­λ?­λων θε­μ?­των για τι? πα­ρα­στ?­σει?. Οι τρα­γω­δι­ο­γρ?­φοι ?­ταν πο­λ?­τε? που α­πευ­θ?­νον­ταν σε πο­λ?­τε?. Γι ' αυ­τ? ε­πι­ζη­το?­σαν να προ­σελ­κ?­σουν το εν­δι­α­φ?­ρον των τε­λευ­τα?­ων με τα θ?­μα­τα που ε­π?­λε­γαν [21] . Τα με­γ?­λα προ­βλ?­μα­τα τη? α­θη­να­?­κ?? κοι­νω­ν?­α? ?­πω? του πο­λ?­μου και τη? ει­ρ?­νη? ? τη? δι­και­ο­σ?­νη? και τη? φι­λο­πα­τρ?­α? κα­τ?­χουν ση­μαν­τι­κ? θ?­ση στην θε­μα­το­λο­γ?­α των τρα­γω­δι­?ν [22] .

Η τρα­γω­δ?­α καλ­λι­ερ­γο?­σε α­κ?­μη την ε­νερ­γ? δρ?­ση των πο­λι­τ?ν. Οι ?ρ­χον­τε? και οι πο­λ?­τε? τη? α­θη­να­?­κ?? δη­μο­κρα­τ?­α? με­τ?­χουν ε­νερ­γ? στα πο­λι­τι­κ?, νο­μο­θε­τι­κ? και δι­κα­στι­κ? ?ρ­γα­να τη? π?­λη?, αλ­λ? ταυ­το­χρ?­νω? και στην ορ­γ?­νω­ση των δρα­μα­τι­κ?ν πα­ρα­στ?­σε­ων με ποι­κ?­λου? τρ?­που? [23] . Οι Α­θη­να?­οι πο­λ?­τε? συμ­με­τ?­χουν στην Βου­λ? των Πεν­τα­κο­σ?­ων και στην Εκ­κλη­σ?­α του Δ?­μου, αλ­λ? ταυ­το­χρ?­νω? α­σκο?ν­ται στην αν­τι­πα­ρ?­θε­ση των ι­δε­?ν την συλ­λο­γι­κ?­τη­τα, τον δι­?­λο­γο και την ε­πι­κοι­νω­ν?­α, με­τ?­χον­τα? ? πα­ρα­κο­λου­θ?ν­τα? τι? πα­ρα­στ?­σει? του αρ­χα?­ου θε­?­τρου [24] . Οι Α­θη­να?­οι συμ­με­τε?­χαν στου? δρα­μα­τι­κο?? α­γ?­νε? ε?­τε ω? θε­α­τ??, ε?­τε ω? κρι­τ??, ε?­τε ω? μ?­λη του χο­ρο?. Ο ποι­η­τ?? με­τε?­χε στι? πο­λι­τι­κ?? και ι­δε­ο­λο­γι­κ?? ζυ­μ?­σει? τη? π?­λε­ω?, ?­ταν ε­νερ­γ?? πο­λ?­τη?. Η συμ­με­το­χ? του στου? δρα­μα­τι­κο?? α­γ?­νε? σχε­τι­ζ?­ταν ?­με­σα με την κρα­τι­κ? ε­ξου­σ?­α (λ?­γω τη? δι­α­δι­κα­σ?­α? ε­πι­λο­γ?? των ποι­η­τ?ν α­π? του? ?ρ­χον­τε?) και με του? πο­λ?­τε?, οι ο­πο?­οι ?­ταν ταυ­το­χρ?­νω? και οι θε­α­τ?? των ?ρ­γων του [25] .[Βλ47] Δεν ε?­ναι τυ­χα?­ο το ?­τι για τι? πα­ρα­στ?­σει? οι Α­θη­να?­οι χρη­σι­μο­πο­ο?­σαν τον ?­ρο ≪δι­δα­σκα­λ?­α≫. Οι πα­ρα­στ?­σει? ≪ε­δι­δ?­σκον­το≫, δι­?­τι ε?­χαν εκ­παι­δευ­τι­κ? χα­ρα­κτ?­ρα.

Οι πο­λ?­τε? εκ­παι­δε?­ον­ταν στην χρ?­ση του προ­φο­ρι­κο? λ?­γου, σε ε­λεγ­χ?­με­νο χ?­ρο, ?­πω? οι στρα­τι­?­τε? εκ­παι­δε?­ον­ται για την μ?­χη στα πε­δ?­α των α­σκ?­σε­ων. Αυ­τ? ?­ταν ση­μαν­τι­κ?, δι­?­τι ο προ­φο­ρι­κ?? λ?­γο? την ε­πο­χ? ε­κε?­νη χρη­σι­μο­ποι­ε?­ται στην πο­λι­τι­κ?, στην ρη­το­ρε?­α, την πο?­η­ση. Γ?­νε­ται μ?­σο ψυ­χα­γω­γ?­α?, προ­βλη­μα­τι­σμο? και πει­θο??. Ο δρα­μα­τι­κ?? λ?­γο?, ε?­ναι προ­φο­ρι­κ?? (γρ?­φη­κε για να α­παγ­γελ­θε?)   και ?­τσι συν­δ?­ε­ται με την πα­ρ?­δο­ση, δι­?­τι α­φο­μοι­?­νει τον ε­πι­κ?, ρη­το­ρι­κ? και λυ­ρι­κ? λ?­γο [26] . ?­ταν α­να­φε­ρ?­μα­στε σε ≪ε­λεγ­χ?­με­νο χ?­ρο≫, το?­το εν­νοο?­με κα­τ? τον τρ?­πο, ?­χι κα­τ? τον τ?­πο, ο ο­πο?­ο? αρ­χι­κ? δεν ?­ταν ι­δι­α?­τε­ρο?. Η α­γο­ρ? ?­ταν ο αρ­χι­κ?? χ?­ρο? θε­?­τρου [27] .

Με αυ­τ?ν την ?ν­νοι­α του ≪ε­λε­χ?­με­νου χ?­ρου≫ το θ?­α­τρο λει­τουρ­γο?­σε ω? ?­να ε?­δο? ≪α­λε­ξι­κ?­ραυ­νου≫ τη? α­θη­να­?­κ?? δη­μο­κρα­τ?­α?. Στον χ?­ρο αυ­τ? η κοι­νω­ν?­α μπο­ρο?­σε με α­σφ?­λεια να προ­βλη­μα­τ?­ζε­ται π?­νω στην πραγ­μα­τι­κ?­τη­τα. Να ε­πα­νο­το­πο­θε­τε? το και­νο?­ριο στο πλα?­σιο του πα­λαι­ο?, ≪να κρα­τ? σε ε­γρ?­γορ­ση πα­λι­?? αμ­φι­βο­λ?­ε? και σκο­τει­ν?? πλευ­ρ?? τη? πραγ­μα­τι­κ?­τη­τα?≫ και να τι? ει­σα­γ?­γει ≪με ν?­α μορ­φ? στον ν?­ο κ?­σμο≫ [28] . Οι θε­α­τρι­κο? α­γ?­νε? ?­ταν εν­τε­ταγ­μ?­νοι μ?­σα στα πλα?­σια ε­ορ­τ?ν που λει­τουρ­γο?­σαν α­να­κου­φι­στι­κ? ≪α?­ρον­τα? την τ?­ξη και την πει­θαρ­χ?­α τη? κα­θη­με­ρι­ν?­τη­τα? και συγ­χρ?­νω? δι­ευ­κο­λ?­νον­τα? την πε­ραι­τ?­ρω λει­τουρ­γ?­α τη?≫ [29] . Η ε­λευ­θε­ρο­στο­μ?­α τ?­σο τη? κω­μω­δ?­α ?­σο και τη? τρα­γω­δ?­α? (αν και σε μι­κρ?­τε­ρο βαθ­μ?), ε­ξυ­πη­ρε­το?­σε αυ­τ?ν την λει­τουρ­γ?­α. Στην κω­μω­δ?­α μ?­λι­στα, η τ?­ση τη? ε­πι­θε­τι­κ?­τη­τα? ε­ξου­δε­τε­ρο­ν?­ταν μ?­σα στο γ?­λιο [30] . Με­τ? το π?­ρα? των πα­ρα­στ?­σε­ων, στο τ?­λο? των Δι­ο­νυ­σ?­ων, δι­δ?­ταν η ευ­και­ρ?­α στον δ?­μο να συ­ζη­τ?­σει την πο­ρε?­α τη? ε­ορ­τ?? και να α­κου­στο?ν πα­ρ?­πο­να [31] . Και αυ­τ? η δι­α­δι­κα­σ?­α λει­τουρ­γο?­σε ε­κτο­νω­τι­κ?.

Τ?­ση με­γ?­λη ?­ταν η ε­πιρ­ρο­? που ?­φθα­σε να α­σκε? στην κοι­νω­ν?­α η δρα­μα­τι­κ? πο?­η­ση, ?­στε ο Πλ?­των στην Πο­λι­τε?­α του να ει­ση­γε?­ται την ε­ξο­ρ?­α των δρα­μα­τουρ­γ?ν ??­πω? και των ?λ­λων ποι­η­τ?ν- α­π? την ι­δε­?­δη πο­λι­τε?­α του [32] . Α­κρι­β??, για τον ?­λεγ­χο αυ­τ?? τη? ι­σχ?­ο?, και προ? α­πο­τρο­π?ν πα­ρε­κτρο­π?ν, δη­μι­ουρ­γ?­θη­καν οι ε­λεγ­χ?­με­νε? συν­θ?­κε? που θα πα­ρο­μοι­?­σου­με με ≪δ?­κτυ α­σφα­λε?­α?≫.

Πρ?­το στοι­χε?­ο ε­λ?γ­χου ?­ταν ?­τι οι πα­ρα­στ?­σει? ?­ταν εν­τε­ταγ­μ?­νε? μ?­σα στα πλα?­σια θρη­σκευ­τι­κ?ν ε­ορ­τ?ν. Το θ?­α­τρο ?­ταν για του? αρ­χα?­ου? ι­ε­ρ?? χ?­ρο?. Πλη­σι?­ζει αρ­κε­τ? την πραγ­μα­τι­κ?­τη­τα η πα­ρο­μο?­ω­ση τη? δι­δα­σκα­λ?­α? των τρα­γω­δι­?ν με την πα­ρα­κο­λο?­θη­ση ≪μια? θρη­σκευ­τι­κ?? τε­λε­τ?? σε ?­ναν κα­τ?­με­στο α­π? κ?­σμο κα­θε­δρι­κ? να­? του με­σα?­ω­να≫ [33] .

?­να α­κ?­μη ?­ταν η ε­πι­τη­δευ­μ?­νη ?κ­φρα­ση του λ?­γου, αλ­λ? και η εμ­φ?­νι­ση των υ­πο­κρι­τ?ν και του χο­ρο? των πα­ρα­στ?­σε­ων. Η χρ?­ση προ­σω­πε?­ων και τε­λε?­ω? δι­α­φο­ρο­ποι­ημ?­νων α­π? τα κα­θη­με­ρι­ν? εν­δυ­μ?­των δη­μι­ουρ­γο?σε μ?­α α­π?­στα­ση α­π? την πραγ­μα­τι­κ?­τη­τα που ?­ταν κ?τι που α­π?­τρε­πε την α­π’ ευ­θε?­α? δι­α­σ?ν­δε­ση των δι­α­δρα­μα­τι­ζο­μ?­νων συγ­κρο?­σε­ων με την κα­θη­με­ρι­ν? πραγ­μα­τι­κ?­τη­τα. Το ?­διο και η μυ­θι­κ? θε­μα­το­λο­γ?­α. Οι τρα­γω­δι­ο­γρ?­φοι δη­μι­ουρ­γο?ν του? μ?­θου? του? αν­τλ?ν­τα? υ­λι­κ? α­π? την ?­δη υ­π?ρ­χου­σα μυ­θο­λο­γι­κ? πα­ρ?­δο­ση [34] . Με αυ­τ?ν το τρ?­πο τα προ­βλ?­μα­τα που πραγ­μα­τε?­ον­ταν το ε­ξ?­ρι­ζαν στο μυ­θι­κ? πα­ρελ­θ?ν, προ­κει­μ?­νου να δι­α­σφα­λι­σθ? το status quo [35] . Α­ξι­ο­ση­με?­ω­τη ε?­ναι η πε­ρ?­πτω­ση του ?ρ­γου Μι­λ?­του ?­λω­σι? του Φρυ­ν?­χου. Ε?­ναι μ?­α πα­ρ?κ­κλι­ση α­π? αυ­τ?ν την αρ­χ?. Ο ποι­η­τ?? αν­τ? να χρη­σι­μο­ποι­?­σει μυ­θο­λο­γι­κ? υ­λι­κ? για την υ­π?­θε­ση του δρ?­μα­τ?? του, ?­λα­βε το θ?­μα του α­π? σ?γ­χρο­νη ι­στο­ρ?­α. Το α­πο­τ?­λε­σμα ?­ταν να τι­μω­ρη­θε? και να α­πα­γο­ρευ­θε? το ?ρ­γο του δι­?­τι υ­πεν­θ?­μι­σε στου? Α­θη­να?­ου? ≪οι­κε?­α κα­κ?≫. ?­ταν το πρ?­το μ?­τρο ε­πι­βο­λ?? λο­γο­κρι­σ?­α? στην Ι­στο­ρ?­α [36] .

 Δεν θα πρ?­πει να θε­ω­ρη­θε? συμ­πτω­μα­τι­κ? το ?­τι η ?ν­θη­ση τη? αρ­χα?­α? ελ­λη­νι­κ?? τρα­γω­δ?­α? που δι­?ρ­κε­σε συ­νο­λι­κ? ο­γδ?ν­τα χρ?­νια, ταυ­τ?­ζε­ται με την πε­ρ?­ο­δο μια? πο­λι­τι­κ?? αν­θ?­σε­ω? τη? αρ­χα?­α? Α­θ?­να?. Αν και η πρ?­τη τρα­γω­δ?­α εμ­φα­ν?­ζε­ται την ε­πο­χ? του Πει­σι­στρ?­του το 534 π.Χ., η πρ?­τη που δι­α­σ?­ζε­ται μ?­χρι σ?­με­ρα (ε­πει­δ? κρ?­θη­κε ω? α­ξι­?­λο­γη ?­δη α­π? την ε­πο­χ? ε­κε?­νη) ε?­ναι η τρα­γω­δ?­α Π?ρ­σαι του Αι­σχ?­λου, ?ρ­γο που το­πο­θε­τε?­ται στο 472 π.Χ., δη­λα­δ? λ?­γα χρ?­νια με­τ? την με­γ?­λη ν?­κη των Α­θη­να?­ων κα­τ? των Περ­σ?ν (το 480 π.Χ.) [37] . Στη συ­ν?­χεια η δρα­μα­τι­κ? πο?­η­ση α­κμ?­ζει πα­ρ?λ­λη­λα με την δη­μο­κρα­τ?­α [38] , μ?­χρι το τ?­λο? του 5ου αι­?­νο?, ο­π?­τε ≪η ζω­? τη? ?­δια? τη? τρα­γω­δ?­α? στα­μ?­τη­σε την στιγ­μ? α­κρι­β?? που χα­ν?­ταν το με­γα­λε?­ο τη? Α­θ?­να?≫ [39] .

Ε­πιλο­γοσ

 

 ????????? Κα­θ?? δι­α­μορ­φ?­νον­ταν οι πο­λι­τεια­κο? θε­σμο? τη? α­θη­να­?­κ?? δη­μο­κρα­τ?­α?, δη­μι­ουρ­γ?­θη­κε η α­ν?γ­κη για την α­πο­φ?ρ­τι­ση των συ­νει­δη­σια­κ?ν και ι­δε­ο­λο­γι­κ?ν συγ­κρο?­σε­ων που δη­μι­ουρ­γο?ν­ταν στην κοι­νω­ν?­α α­π? αυ­τ?ν την δυ­να­μι­κ?. Ο χ?­ρο? που γι­ν?­ταν αυ­τ? η ε­λεγ­χ?­με­νη κοι­νω­νι­κ? α­πο­φ?ρ­τι­ση ?­ταν το ατ­τι­κ? θ?­α­τρο. Στον χ?­ρο αυ­τ? μπο­ρο?­σαν και οι ?­διοι οι θε­σμο? να υ­πο­στο?ν την αυ­το­κρι­τι­κ? του?, αλ­λ? π?ν­το­τε με την πα­ρου­σ?­α ε­ν?? ≪δι­κτ?­ου α­σφα­λε?­α?≫ που α­π?­τρε­πε δυ­σ?­ρε­στε? ε­ξε­λ?­ξει?.

??????????? Το θ?­α­τρο εμ­φα­ν?­ζε­ται στην Ατ­τι­κ? ω? ?­να? ι­δι­?­τυ­πο? τρ?­πο? λα­τρε?­α? ε­ν?? α­γρ?­ου θε­ο?, του Δι­ο­ν?­σου. Γι’ αυ­τ? και ε?­χε ε­ξω­πραγ­μα­τι­κ? χα­ρα­κτ?­ρα. Οι αρ­χα?­οι τρα­γω­δο? με του? ε­πι­τη­δευ­μ?­νου? τρ?­που? εκ­φρ?­σε­ω?, τι? προ­σω­π?­δε?, τα σκη­νι­κ? και τι? εν­τυ­πω­σια­κ?? εν­δυ­μα­σ?­ε?, δη­μι­ουρ­γο?­σαν στου? θε­α­τ?? την εν­τ?­πω­ση ?­τι τα δι­α­δρα­μα­τι­ζ?­με­να ?­ταν α­λη­θο­φα­ν? μεν, αλ­λ? ?­χι α­λη­θι­ν?. Η ?ν­τλη­ση τη? θε­μα­το­λο­γ?­α? α­π? την μυ­θο­λο­γ?­α τ?­νι­ζε α­κ?­μη πε­ρισ­σ?­τε­ρο τον χα­ρα­κτ?­ρα του ε­ξω­πραγ­μα­τι­κο?. Α­κ?­μη και το γε­γο­ν?? ?­τι ?­λε? αυ­τ?? οι δυ­σ?­ρε­στε? κα­τα­στ?­σει?, τα δρ?­μα­τα, δια-δρα­μα­τ?­ζον­ται εν­τ?? των πλαι­σ?­ων τη? οι­κο­γε­νε?­α?, α­ν?­κουν δη­λα­δ? στην σφα?­ρα του ι­δι­ω­τι­κο? και ?­χι του δη­μο­σ?­ου β?­ου, δη­μι­ουρ­γε? το νο­η­τ? δ?­κτυ α­σφα­λε?­α? ?­στε οι ?­ποι­ε? κρι­τι­κ?? να α­να­πτυ­χθο?ν ε­λε?­θε­ρα και να ε­κτο­νω­θο?ν δ?­χω? να δη­μι­ουρ­γε?­ται ?­ναυ­σμα για κοι­νω­νι­κ?? ε­κρ?­ξει?.

??????????? Μ?­σα στο α­σφα­λ?? πε­ρι­β?λ­λον που δη­μι­ουρ­γο?­σε αυ­τ? η α­πο­στα­σι­ο­πο?­η­ση, μπο­ρο?­σε να α­να­πτυ­χθε? ο ε­λε?­θε­ρο? δι­?­λο­γο? και η κρι­τι­κ? σε ?­λα τα ε­π?­πε­δα τη? κοι­νω­νι­κ?? και πο­λι­τι­κ?? ζω­?? τη? δη­μο­κρα­τι­κ?? Α­θ?­να?. Δεν θα α­πε?­χε ?λοι­π?ν- κα­νε?? πο­λ? α­π? την πραγ­μα­τι­κ?­τη­τα αν χα­ρα­κτ?­ρι­ζε το ατ­τι­κ? θ?­α­τρο ω? το α­λε­ξι­κ?­ραυ­νο τη? α­θη­να­?­κ?? δη­μο­κρα­τ?­α? .

Βιβλιογραφια

1.       Ανδριανο? ?λσα, ≪Η καταγωγ? και οι πρ?ιμε? φ?σει? του αρχα?ου ελληνικο? δρ?ματο?≫ στο Ανδριανο? ?., Ξιφαρ? Π., Ο Δραματικ?? Λ?γο? απ? τον Αισχ?λο ω? τον Μ?νανδρο , εκδ. ΕΑΠ, Π?τρα 2001, σσ. 27-39.

2.       Ξιφαρ? Πετρο?λα, ≪Εισαγωγ? στο αρχα?ο ελληνικ? θ?ατρο≫ στο Ανδριανο? ?., Ξιφαρ? Π., Ο Δραματικ?? Λ?γο? απ? τον Αισχ?λο ω? τον Μ?νανδρο , εκδ. ΕΑΠ, Π?τρα 2001, σσ. 15-25.

3.       Bardry H . C ., Το Τραγικ? θ?ατρο στη αρχα?α Ελλ?δα , μτφρ. Γι?ργο? Χριστοδο?λου - Λι?να Χατζηκ?στα, εκδ. Καρδαμ?τσα, Αθ?να 1992 ³ , σσ. 29-39.

4.       Blume Horst - Dieter , Εισαγωγ? στο Αρχα?ο Θ?ατρο , μτφρ. Μαρ?α Ιατρο?, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθ?να 1986 ³ , σσ. 32-50 .

5.       De Romilly Jackueline , Α ρχα?α Ελληνικ? Τραγωδ?α , μτφρ. Μ?να Καρδαμ?τσα ? Ψυχωγιο?, Θε?ρηση Νικ?λαο? Πετρ?πουλο?, εκδ. Ινστιτο?το του βιβλιου -   Α. Καρδαμ?τσα, Αθ?να 1997 ² , σσ. 7-26.

6.       Meier Christian , Η Πολιτικ? Τ?χνη τη? Αρχα?α? Ελληνικ?? Τραγωδ?α? , μτφρ. Φλ?ρα Μανακ?δου, επιμ. Μαρ?α Ιατρο?, εκδ. Ινστιτο?το του βιβλιου -   Μ. Καρδαμ?τσα, Αθ?να 1997.

7.       Vernant Jean - Pierre ? Vidal - Naquet Pierre , Μ?θο? και Τραγωδ?α στην Αρχα?α Ελλ?δα , τ. Α?, μτφρ. Στ?λλα Γεωργο?δη, εκδ. Ι. Ζαχαρ?πουλο?, Αθ?να 1988, σσ. 17-20.

8.       Lesky Albin , Η Τραγικ? Πο?ηση των Αρχα?ων Ελλ?νων , τ. Α?, μτφρ. Ν?κο? Χουρμουζι?δη?, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθ?να 1987, σσ. 78-80