ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο θρησκευτικ?? παρ?γοντα? ασκο?σε πολ? σημαντικ?τερη επιρρο? στι? αν­θρ?­πινε? κοινων?ε? των παλαιοτ?ρων εποχ?ν απ’ ?τι στι? σημεριν??. Και πολ? ε?­λο­γα, αν λ?βει κανε?? υπ?ψη του το π?σο πιο ευ?λωτε? απ’ τι? σημεριν?? ?ταν οι   κοι­νω­ν?ε? αυτ?? στι? επιδημ?ε?, τι? επιδρομ?? και τι? φυσικ?? καταστροφ??. Το κλ?μα τη? α­βε­βαι?τητα?, τη? ανασφ?λεια? και η αμεσ?τερη επαφ? των ανθρ?πων με την ?ν­νοια του θαν?του, ευν?ησαν την αναζ?τηση ασφ?λεια? στην ?ννοια τη? μετ? θ?­να­τον ζω?? και συνεπ?? στην ?ννοια τη? θρησκε?α?. Ο Χριστιανισμ?? προσ?φερε περισ­σ?­τερα απ? αυτ? στην Κοινων?α τη? ?στερη? αρχαι?τητα?. Προσ?φερε αυτ? τα ιδα­νι­κ? και τι? αξ?ε? που ε?χε ακριβ?? αν?γκη για να αναζωογονηθε?. Το αποτ?λεσμα ?ταν η υπερχιλιετ?? ≪Βυζαντιν?≫ Αυτοκρατορ?α, δηλαδ? η εκχριστιανισμ?νη Ρωμα?κ? Αυ­το­κρατορ?α, η Ρωμαν?α.

Στο σημε?ο αυτ?, θα πρ?πει να τον?σουμε ?τι η μετεξ?λιξη τη? Ρωμα?κ?? Αυτο­κρατορ?α? σε αυτ? που σ?μερα ονομ?ζουμε ≪Βυζαντιν?≫, ?γινε με τρ?πο ανεπα?σθητο και μοναδικ? . Ανεπα?σθητο, με την ?ννοια του ?τι κανε?? απ? του? κατο?κου? τη? Αυτοκρατορ?α? δεν θε?ρησε ?τι αλλ?ζει το κρ?το? του οπο?ου μ?χρι τ?τε ?ταν πολ?τη?. Ε?χαν μ?χρι τ?λου? την α?σθηση ?τι ε?ναι Ρωμα?οι πολ?τε?. Αυτ? που ε?χε αλλ?ξει ?ταν η θ?ση του Χριστιανισμο? μ?σα στην Αυτοκρατορ?α. Απ? μ?α κατ?σταση παρανομ?α? και διωγμο?, βρ?θηκε ω? η κυρ?αρχη θρησκε?α του Ρωμα?κο? κρ?του?. Μοναδικ? δι?τι παρ?μοια μετεξ?λιξη δεν ?χει καταγραφε? ξαν? απ? την Ιστορ?α. Δεν ?γινε λ.χ. ?πω? η μετεξ?λιξη τη? Οθωμανικ?? Αυτοκρατορ?α? στο κρ?το? τη? Τουρκ?α?, ο?τε ?πω? η μετ?βαση απ? την Ε.Σ.Σ.Δ. στην Κ.Α.Κ. [1] Δεν ?γινε καμ?α επ?σημη διακ?ρυξη που να σημ?νει την κατ?ργηση μια? κρατικ?? οντ?τητα? και την δημιουργ?α μια? ?λλη? στην θ?ση τη?. Αυτ? που ?γινε ?ταν ?τι το ?διο κρ?το?, με του? ?διου? βασικο?? θεσμο?? και στην ?δια ?κταση υιοθετε? ν?ε? πολιτικ?? για την αναγ?ννησ? του. ?τσι, η πα?ση των διωγμ?ν κατ? των Χριστιαν?ν και η υποστ?ριξη του Χριστιανισμο? απ? το Ρωμα?κ? κρ?το?, σε συνδυασμ? με την μεταφορ? τη? Πρωτε?ουσα? απ? την Ρ?μη στην Ν?α Ρ?μη, Κωνσταντινο?πολη, πρ?σθεσαν στη ζω? τη? Αυτοκρατορ?α? π?νω απ? δ?κα αι?νε?.   Απ? αυτ? φα?νεται π?σο ισχυρ? επ?δραση ?σκησε ο Χριστιανισμ?? στην Αυτοκρατορ?α.

Α. Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ
ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ
ΤΗΣ ≪ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ≫ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

            Η θρησκε?α, ο Χριστιανισμ??, ?σκησε βαθ?τατη επιρρο? σε ?λε? τι? εκφ?ν­σει? τη? ≪Βυζαντιν??≫ Αυτοκρατορ?α?, στου? θεσμο?? ?σκηση? εξουσ?α?, στην κα­θημεριν? ζω? και στον τρ?πο καλλιτεχνικ?? εκφρ?σεω? των υπηκ?ων τη?. Αυτ? που ?ταν το πιο σημαντικ?, ?ταν η επ?δραση που ?σκησε στην Αυτοκρατορικ? ιδ?α. Την αν­τ?ληψη που ε?χαν, τ?σο οι απλο? υπ?κοοι, ?σο και οι ?νθρωποι τη? εξουσ?α? αλλ? και ο ?διο? ο Αυτοκρ?τορα? για τον θεσμ? αυτ?.

1. Στο?? θεσμο?? τη? Αυτοκρατορ?α?

Η ?δια η σ?σταση αυτ?? που καλε?ται ≪Βυζαντιν?≫ Αυτοκρατορ?α βασ?ζεται στην θρησκευτικ? πεπο?θηση ?τι αυτ? αποτελε? το επ?γειο αντ?γραφο τη? επουραν?ου βασιλε?α? του Θεο?.   ?πω? ο Θε?? βασιλε?ει στου? ουρανο??, ?τσι και ο Αυτο­κρ?­τορα? ω? εικ?να του Θεο? πρ?πει να βασιλε?ει στη γη και να εκτελε? τι? εντολ?? του. [2]

            Απ? την ?δρυση τη? Κωνσταντινουπ?λεω?, ?ρχισε να διαφα?νεται η ν?α κα­τ?­σταση που εγκαθιδρ?οταν. Ο Καθεδρικ?? Να?? τη? Αγ?α? Ειρ?νη? και η κα­τοι­κ?α του Επισκ?που κτ?στηκαν κοντ? στο Αν?κτορο. Αυτ? σ?μαινε ?τι η Εκκλησ?α και η Αυ­τοκρατορικ? εξουσ?α αποτελο?σαν ισ?τιμου? παρ?γοντε? σχετικ? με την διασφ?λιση του Χριστιανικο? Πνε?ματο? και την διευθ?τηση των ανθρωπ?νων υποθ?σεων [3] .

            Διαμορφ?θηκε σ?ντομα η Αυτοκρατορικ? ιδ?α του Βυζαντ?ου [4] , δηλ. η αντ?­λη­ψη ?τι στην Οικουμ?νη υπ?ρχει μ?α και μοναδικ? Αυτοκρατορ?α και ?να? μ?νο Αυ­­τοκρ?τορα?. Οι ?λλοι ηγεμ?νε? θεωρο?νται συγγενε?? του Αυτοκρ?τορα και δεν ?χουν τον τ?τλο του Βασιλ?ω? ? του Αυτοκρ?τορα [5] . Ο Αυτοκρ?τορα? εθεωρε?το ω? ο Τοποτηρητ?? του Θεο? στη Γη, πιστ?? εν Χριστ? Βασιλε??, εγγυητ?? τη? εν?τητα? τη? Εκκλησ?α? [6] και εγγυητ?? του ≪α?ττητου≫ τη? Αυτοκρατορ?α? [7] . Η εκλογ? του ?ταν αποκ?λυψη του θε?ου θελ?ματο? και γιν?ταν ειδικ? τελετ? στ?ψεω? του Αυ­τοκρ?τορα απ? τον Πατρι?ρχη. [8] ?μω? η εξουσ?α δεν ?ταν απ?λυτη και ανεξ?λεγκτη. Ε?χε την ηθικ? υποχρ?ωση να εφαρμ?σει το θ?λημα του Θεο? και να ενεργε? ≪κατ? μ?μησιν Του≫ διεπ?μενο? απ? φιλανθρωπ?αν [9] . Επ?ση? (?πω? κατ?στησε σαφ?? η ?ττα των εικονομ?χων) δεν ε?χε εξουσ?α να αποφα?νεται για δογματικ? ζητ?ματα, τα οπο?α ?ταν υπ?θεση αποκλειστικ?? των Επισκ?πων συνερχομ?νων σε Σ?νοδο. [10]

            Ακ?μη, αν και ο   Αυτοκρ?τορα? εθεωρε?το ω? ο ?μψυχο?   ν?μο?, ο απε­στα­λμ?­νο? του Θεο?, [11] ?φειλε να υπ?κο?ει στου? ν?μου? δ?δοντα? το καλ? παρ?δειγμα στου? υπηκ?ου?, ακριβ?? δι?τι ?πρεπε να ενεργε? ω? εγγυητ?? τη? αρμον?α? [12] . Η ρωμα?κ? Νομοθεσ?α δεχ?μενη την ευεργετικ? επ?δραση του Χριστιανισμο? ?γινε φιλανθρωπ?τερη [13] . Οι κωδικοποι?σει? των ν?μων και ο εκσυγχρονισμ?? του ρωμα­?κο? δικα?ου που κατ? περι?δου? γ?νονταν, δι?πονταν απ? πνε?μα κοινωνικ?? δικαι­ο­σ?νη? και βελτι?σεω? τη? θ?σεω? των αδυν?των (γυναικ?ν, δο?λων κ.λπ.). [14]

2. Στην καθημεριν? ζω? των ≪Βυζαντιν?ν≫

Οι κ?τοικοι τη? Αυτοκρατορ?α? μ?θαιναν τα πρ?τα γρ?μματα, πολλ?? φορ??, κον­τ? σε κληρικο??. Στην βασικ? παιδε?α συμπεριλαμβαν?ταν η ιστορ?α τη? Παλαι?? και τη? Καιν?? Διαθ?κη? [15] , εν? απ? τον 8 ^ο αι?να εμφαν?ζεται και μ?α Γραμματικ? (του Γεωργ?ου Χοιροβοσκο?) με β?ση το Ψαλτ?ρι [16] . ?λοι ε?χαν κ?ποιου? συγγενε?? κλη­­ρικο?? ? Μοναχο??. Οι Μοναχο? θεωρο?νταν κατ’ εξοχ?ν σεβαστ? πρ?σωπα. Περι­­ερχ?μενοι τα δι?φορα σπ?τια διαμ?ρφωναν σε μεγ?λο βαθμ? την κοιν? γν?μη τη? εποχ?? [17] .

Οι πιστο? ε?χαν ω? πρ?τυπ? του? β?ου? Αγ?ων του? οπο?ου? μελετο?σαν συ­στη­μα­τι­κ?. Η ζω? του? ?ταν συνδεδεμ?νη με την μυστηριακ? ζω? τη? Εκκλησ?α?. Και η Εκκλησ?α ε?­χε αναλ?βει αποκλειστικ?? το ?ργο τη? φιλανθρωπ?α? και των κοι­νωνικ?ν υπηρεσι?ν. Συν­τη­ρο?σε νοσοκομε?α, γηροκομε?α και δημοτικ? σχολε?α [18] . Η Εκκλησ?α μπορο?σε να επι­β?λει την ποιν? του αφορισμο? (απο­κλει­σμο? απ? την εκ­κλησιαστικ? κοινων?α και τα μυστ?ρια) σε ?σου? κ?ρυτταν αιρ?σει? ? ε?χαν σκαν­δα­λ?δη συμπεριφορ?. Το κρ?το? μπο­ρο?­σε να επιβ?λει ποιν?? (συχν? εξορ?α) στου? αιρετικο?? [19] , μ?σα στα πλα?σια τη? υπο­χρε­?σεω? του Αυτοκρ?τορα και τη? πολιτε?α? για την διαφ?λαξη τη? εν?τητα? τη? Εκκλησ?α?.

Η μ?ριμνα για την προστασ?α τη? Ορθοδοξ?α? εκ μ?ρου? του? κρ?του? οφειλ?ταν στην προσπ?θεια ελ?γχου των φυγ?κεντρων δυν?μεων που αναπτυσ­σ?­ντου­σαν δια των δογματικ?ν αποκλ?σεων [20] . Δεν ?ταν υποχρεωμ?νο? κ?ποιο? να ε?ναι Ορθ?δοξο? αλλ? τα κ?νητρα που ε?χε για να ε?ναι (και τα αντικ?νητρα   για να μην ε?ναι) ?ταν τ?σο ισχυρ? ?στε το αποτ?λεσμα ?ταν το ?διο. Θανατικ? ποιν? επιβαλ­λ?ταν μ?νο στου? Μανιχα?ου?, δι?τι εθεωρο?ντο εκτ?? απ? αιρετικο? και (μ?λλον εσφαλμ?νω?) πρ?κτορε? του εχθρο? (των Περσ?ν) [21] .

3. Στι? Τ?χνε?

Τ?σο μεγ?λη ?ταν η επ?δραση τη? θρησκε?α? στι? Τ?χνε? του Βυζαντ?ου ?στε ε?ναι δ?σκολο να φανταστε? κανε?? κ?ποιο μη θρησκευτικο? περιεχομ?νου ?ργο τη? Βυζαντιν?? τ?χνη?. Η τ?χνη χρησιμοποι?θηκε σαν ?να? ε?ληπτο? τρ?πο? διδασκαλ?α? των δογμ?των του Χριστιανισμο?. [22]

Στην Αρχιτεκτονικ? , οι Ναο? ?λαβαν την μορφ? τη? μικρογραφ?α? του σ?μ­παν­το?, ?που ο τρο?λο? επ?χει την θ?ση του Ουρανο?. Στην Γλυπτικ? τα ολ?γλυφα γλυπτ? απα­γο­ρε?­θηκαν (και μ?λιστα μετ? την περ?οδο τη? εικονομαχ?α?) και δ?θηκε προτ?μηση στα α­ν?­γλυ­φα. Στην Μουσικ? ο μονοφωνικ?? τη? χαρακτ?ρα? και η σεμν?τητ? τη?, την κατ?στησαν την καταλληλ?τερη επ?νδυση για τον σωστ? χρωματισμ? και την καταν?ηση των πλο?σιων σε δογματικ? στοιχε?α Ποιητικ?ν ?ργων. Η Βυζαντιν? Ζωγραφικ? μα? ?φησε απαρ?μιλλα δε?­γματα ψηφιδωτ?ν, τοιχογραφι?ν και φορητ?ν εικ?νων, ?που ο νατουραλισμ?? ?δωσε τη θ?ση του στην αφα?ρεση η οπο?α προσ?δωσε στην τ?χνη αυτ? ?ναν υπερβατικ? χαρακτ?ρα. [23]

Και η Λογοτεχν?α κατ? ?να μεγ?λο ποσοστ? ?χει θρησκευτικ? χαρακτ?ρα [24] . Λ?­γοι, Β?οι Αγ?ων, απολογητικ? και αντιρρητικ? ?ργα, Καν?νε?, Κοντ?κια, τρο­φοδοτο?σαν την ?ντονη θρησκευτικ?τητα του ≪Βυζαντινο?≫ υπηκ?ου.

Β. Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ
ΣΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ≪ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ≫ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΛΑΟΥΣ

Η δι?δοση τη? Ορθοδοξ?α? στου? ?λλου? λαο?? θεωρ?θηκε πρ?τιστο κα­θ?­κον του Αυτοκρ?τορα, αλλ? ταυτ?χρονα και πολ? χρ?σιμο εργαλε?ο ?σκηση? εξω­τε­ρ­ι­κ?? πολιτικ??. Οι δι?φοροι λαο? ασπαζ?μενοι την Ορθοδοξ?α εντ?σσονταν στην σφα?­ρα επιρρο?? τη? Αυτοκρατορ?α? και ?ταν συν?θω? φ?λοι και σ?μμαχο? τη?. Οι ≪Βυ­ζαντινο?≫ Ιεραπ?στολοι ?φθασαν μ?χρι την Κεντρικ? Ευρ?πη (Μοραβ?α) τον Κα?­κασο τι? στ?πε? τη? Μα?ρη? Θ?λασσα?, την Αιθιοπ?α και τη Σαχ?ρα. Με­τ?­φρα­ζαν την Αγ?α Γραφ? στι? γλ?σσε? των νεοφωτ?στων. Οι πρ?τοι Επ?σκοποι των χω­ρ?ν αυτ?ν ?ταν Ρωμα?οι ? φιλικ? προσκε?μενοι προ? του? Ρωμα?ου? (≪Βυζα­ντι­νο??≫) και συμμετε?χαν στα αρχηγικ? συμβο?λια, εν? η εκπα?δευση των νεοφωτ?­στων λα?ν εξαρτι?ταν ?μεσα απ? τον κλ?ρο. [25]

Αντ?θετα, οι λαο? τη? Αυτοκρατορ?α? ασπαζ?μενοι αιρ?σει?, αν?πτυσσαν απο­σχιστικ?? τ?σει? απ? αυτ?ν. Η θρησκευτικ? διαφοροπο?ηση ευνοο?σε την πολιτικ? και το αντ?στροφο.

Στη συν?χεια θα δο?με π?? η θρησκε?α επ?δρασε στι? σχ?σει? του Βυζαντ?ου με του? εξ Ανατολ?ν, Βορρ? και (κυρ?ω?) Δ?σεω? γε?τον?? του.

1. Με του? Ανατολικο?? λαο??.

Οι ?βηρε?   και οι Αρμ?νιοι ε?χαν δεχθε? τον Χριστιανισμ? πριν απ? την εποχ? του Μεγ?λου Κωνσταντ?νου. Οι Αρμ?νιοι τελικ? ακολο?θησαν τον Μονοφυσιτισμ?. Οι ?βηρε? (Γεωργιανο?) παρ?μειναν Ορθ?δοξοι και πιστο? φ?λοι τη? Αυτοκρατορ?α?, παρ’ ?τι ?ταν συγγενε?? με του? Π?ρσε?.

Ο Χριστιανισμ?? ?ταν η θρησκε?α τη? Αυτοκρατορ?α? και οι Χριστιανο? τη? Περσ?α? αντιμετωπ?ζονταν ω? προδ?τε?. ?μω? ε?κολα δ?χθηκαν στην Περσικ? Επικρ?τεια του? Νεστοριανο??, δι?τι απ?κλιναν απ? το Ορθ?δοξο δ?γμα. Οι ≪Βυζαντινο?≫ φρ?ντισαν να διαδ?σουν την Ορθοδοξ?α στην Αιθιοπ?α αλλ? και στου?   Αλανο?? του Καυκ?σου και να του? καταστ?σουν συμμ?χου?.

Η υιοθ?τηση ?μω? του δ?γματο? του Μονοφυσιτισμο? απ? συμπαγε?? πληθυσμο?? τη? Αιγ?πτου, Συρ?α? και Παλαιστ?νη?, ευν?ησε την απ?σπασ? του? απ? την Αυτοκρατορ?α και την ε?κολη υποταγ? του? στου? ?ραβε?. Οι Ορθ?δοξοι ?μω? κ?τοικοι των περιοχ?ν παρ?μειναν γνωστο? ω? Ρωμα?οι, οι οπο?οι αναγν?ριζαν ω? αρ­χηγ? του? τον Αυτοκρ?τορα στην Κωνσταντινο?πολη και εκπροσωπο?νταν στι? αρα­βικ?? αρχ?? των κατακτητ?ν απ? του? εκκλησιαστικο?? του? ηγ?τε?. Η Ορθ?δοξη εκκλησιαστικ? ιεραρχ?α κατ?στη εθναρχ?α των υποδο?λων Ρωμα?ων [26] . Αργ?τερα αυτ? θα γ?νει και στη Δ?ση αλλ? και στι? περιοχ?? τη? Ελλ?δα? και τη? Μ. Ασ?α? ?ταν κατακτ?θηκαν απ? του? Το?ρκου?.

Η θρησκε?α καθ?ρισε επ?ση? τη σχ?ση τη? Αυτοκρατορ?α? με του? ?ραβε? και του? Το?ρκου?. Ο Χριστιανισμ?? επ?δρασε στην διαμ?ρφωση του Ισλ?μ και στο Κορ?νιο υπ?ρχει ειδικ? κεφ?λαιο για του? Ρωμα?ου? [27] (≪Βυζαντινο??≫), του? οπο?ου? ο Μω?μεθ θα?μαζε, σε αντ?θεση με του? Π?ρσε?. Οι Μουσουλμ?νοι ?δειξαν γενικ? ανοχ? στου? Χριστιανο?? των κατακτημ?νων περιοχ?ν, αρκε? να πλ?ρωναν φ?ρο [28] .

2. Με του? Βορε?ου? λαο??

Πρ?τοι διδ?χθηκαν τον Χριστιανισμ? οι Γ?τθοι. Τ?τε ?μω? οι Αυτοκρ?τορε? ευνοο?σαν τον Αρειανισμ?, γι’   αυτ? οι Γ?τθοι και οι ?λλοι Γερμανικο? λαο? ?γιναν Αρειανιστ??.

Η δι?δοση του Ορθοδ?ξου Χριστιανισμο? στου? Σλ?βου? απ? του? Κ?ριλλο και Μεθ?διο, υπ?ρξε μ?α απ? τι? σημαντικ?τερε? επιτυχ?ε? τη? Αυτοκρατορ?α?. Οι συν?πειε? αυτο? του γεγον?το? ε?ναι πολ? μεγ?λε? καθ?? ολ?κληρη - σχεδ?ν - η Ανατολικ? Ευρ?πη και ?που αργ?τερα επεκτ?θηκε η Ρωσικ? επικρ?τεια, μ?χρι την ?πω Ανατολ? και την Αλ?σκα διαδ?θηκε η Ορθοδοξ?α. Η επ?δραση ?ταν τ?τοια ?στε οι Ρ?σοι να πιστ?ψουν ?τι μετ? την πτ?ση τη? Ν?α? Ρ?μη? - Κωνσταντινουπ?λεω? στου? Το?ρκου?, η Μ?σχα πλ?ον παρ?λαβε την σκυτ?λη τη? Αυτοκρατορ?α? ω? Τρ?τη Ρ?μη. Υιοθ?τησαν την τελετ? στ?ψεω? του Αυτοκρ?τορα για του? ηγεμ?νε? του?, του? Τσ?ρου? (Κα?σαρε?).

 

3. Με του? δυτικο?? λαο??

Η θρησκε?α υπ?ρξε πολ? ισχυρ?? παρ?γοντα? στη σχ?ση τη? Αυτοκρατορ?α? με του? Δυτικο?? Λαο??.   Κατ?λοιπα αυτ?? τη? επιδρ?σεω? υπ?ρχουν μ?χρι σ?μερα στι? συνειδ?σει? των Δυτικ?ν λα?ν και των Ελλ?νων που συχν? στι? αντιλ?ψει? αμφοτ?ρων πολλ?? φορ?? υπ?ρχουν απ?ψει? οι οπο?ε? εκφρ?ζονται με στερε?τυπα.

?ταν δι?φορα Γερμανικ? φ?λα κατ?λαβαν το Δυτικ? τμ?μα τη? Ρωμαν?α?, οι Ρωμα?οι τη? Ανατολ?? (οι ≪Βυζαντινο?≫) αισθ?νθηκαν ?τι ?πρεπε να αγωνιστο?ν για την απελευθ?ρωση των υποδο?λων συμπατριωτ?ν του?. Πρ?γμα που ?γινε εν μ?ρει πραγματικ?τητα απ? τον Αυτοκρ?τορα Ιουστινιαν? Α?. Ο Αυτοκρ?τορα? στην Κωνσταντινο?πολη θεωρο?σε τον εαυτ? του ηγ?τη και των υποδο?λων Ρωμα?ων. Οι Ρωμα?οι στην Δ?ση, η μεγ?λη μ?ζα των πληθυσμ?ν τη? Ιταλ?α?, Γαλατ?α?, Ιβηρικ?? χερσον?σου, και Βορε?ου Αφρικ??   θεωρο?σαν τον Αυτοκρ?τορα τη? Ν?α? Ρ?μη? τον φυσικ? του? Ηγ?τη και επ? αι?νε? αν?μεναν την βο?θει? του. Το παρ?δοξο ε?ναι ?τι ακ?μη και οι βαρβαρικο? λαο? (Γ?τθοι, Β?νδαλοι, Λογγοβ?ρδοι) που κρατο?σαν υποδο?λου? του? Δυτικο?? Ρωμα?ου? [29] ε?χαν συνε?δηση αυτ?? τη? καταστ?σεω?. Οι Ρωμα?οι δεν ερχ?ντουσαν σε επιμιξ?α με του? Γερμανικο?? λαο??, χρησιμοποιο?σαν το Ρωμα?κ? αστικ? δ?καιο με την ανοχ? των κατακτητ?ν και υπ?ρχε αμοιβα?α αντιπ?θεια μεταξ? του?.   Χαρακτηριστικ? ε?ναι η στιχομυθ?α του Λογγοβ?ρδου Λιουτπρ?νδου, Επισκ?που Κρεμ?νο?, με τον Αυτοκρ?τορα Νικηφ?ρο: ?ταν ο Αυτοκρ?τορα? σε κ?ποιο σημε?ο του ε?πε ≪εσε?? δεν ε?στε Ρωμα?οι αλλ? Λογγοβ?ρδοι που καταλ?βατε την Ρ?μη≫ ο Λιουτπρ?νδο? απ?ντησε ≪Εμε??...οι Λομβαρδο?, Σ?ξωνε?, Φρ?γκοι, Λοθαριγκιανο?, Βαγοαρινο?, Σου?νοι, Βουργουνδο?, ?χουμε τ?τοια περιφρ?νηση (για του? Ρωμα?ου?), ?στε, ?ταν οργιζ?μαστε με του? εχθρο?? μα?, δεν εκστομ?ζουμε ?λλη ?βρη, παρ? "Ρωμα?ε" (nisi Romane), μ?νον αυτ? δηλαδ? το ?νομα των Ρωμα?ων (hoc solo, id est Romanorum nomine), που σημα?νει: ο,τιδ?ποτε αγεν??, φιλ?ργυρο, ακ?λαστο, απατηλ? και, στ' αλ?θεια, ο,τιδ?ποτε κακ?≫ [30] . Το γεγον?? ?τι ?λα αυτ? τα Γερμανικ? φ?λα αν?καν στην α?ρεση του αρειανισμο? και ε?χαν την δικ? του? ξεχωριστ? Ιεραρχ?α, βο?θησε ?στε η Ιεραρχ?α των Ορθοδ?ξων Ρωμα?ων να με?νει αν?παφη και να αναλ?βει την εθναρχ?α των υποδο?λων Δυτικ?ν Ρωμα?ων [31] . Τ?τε θεσμοθετ?θηκε απ? του? Π?πε? η εκλογ? του Π?πα να γ?νεται απ? το κολ?γιο των Καρδιναλ?ων, δηλαδ? των Εφημερ?ων των ενορι?ν τη? Ρ?μη? [32] , που φρ?ντιζαν π?ντα να ε?ναι Ρωμα?οι και ?χι Γερμανο?. Αυτ? διατηρ?θηκε μ?χρι το 1009 μ.Χ..

Η εμφ?νιση στο προσκ?νιο των Φρ?γκων (οι οπο?οι ν?κησαν βαθμια?α και αφομο?ωσαν τα ?λλα Γερμανικ? φ?λα), ?λλαξε δραματικ? τα πρ?γματα. Οι Φρ?γκοι, θεωρητικ??, ασπ?σθηκαν την Ορθοδοξ?α και ?χι τον Αρειανισμ?. Αυτ? του? εξυπηρ?τησε στο να εισχωρ?σουν στην Ορθ?δοξη Εκκλησιαστικ? Ιεραρχ?α των υποδο?λων πληθυσμ?ν, να προωθο?ν, κατ? π?για τακτικ?, τα δευτερ?τοκα τ?κνα των Φεουδαρχ?ν στι? τ?ξει? του ανωτ?ρου κλ?ρου [33] . ?τσι ενσωματ?θηκε   η εκκλησιαστικ? Ιεραρχ?α στον φεουδαρχικ? του? μηχανισμ? [34] . Η εθναρχ?α στην Δ?ση ε?χε καταργηθε?. Αποφ?σισαν να γ?νουν αυτο? Ρωμα?οι στη θ?ση των Ρωμα?ων, πρ?γμα αδιαν?ητο σε παλαι?τερε? εποχ??. ?δρυσαν την ≪Αγ?α Ρωμα?κ? Αυτοκρατορ?α του Γερμανικο? ?θνου?≫, που κατ? μ?α λ?αν ε?στοχη διαπ?στωση, ο?τε αγ?α ?ταν ο?τε ρωμα?κ?, ο?τε αυτοκρατορ?α [35] . Θ?λησαν να οικειοποιηθο?ν την Ρωμα?κ? Κληρονομι?. Οι ≪Βυζαντινο?≫ ?παψαν να ονομ?ζονται Ρωμα?οι απ? του? Φρ?γκου?, αλλ? Γραικο? . ?μω? ?πρεπε να εξαλειφθε? κ?θε επιρρο? του ≪Βυζαντινο?≫ Αυτοκρ?τορα προ? του? Ρωμα?κ?? συνειδ?σεω? πληθυσμο?? τη? Δ?σεω?. ?τσι ?ρχισαν να καλλιεργο?ν την δογματικ? απ?κλιση τη? Εκκλησ?α? τη? Δ?σεω? απ? την Ανατολικ?.   Μ?α αποτυχημ?νη απ?πειρα ?γινε με την υιοθ?τηση εικονομαχικ?ν απ?ψεων   απ? την Σ?νοδο τη? Φραγκφο?ρτη? [36] . Ο Ορθ?δοξο? Ρωμα?ο? Π?πα? ?μω? τ?τε δεν συνα?νεσε. Στη συν?χεια καλλιεργ?θηκε απ? του? Φρ?γκου? η προσθ?κη στο σ?μβολο τη? Π?στεω? του filoque , και ?ρχισε να διαδ?δεται στη Δ?ση. Και σ’ αυτ? οι Ρωμα?οι Π?πε? αντιστ?κονταν μ?χρι το 1009. Τ?τε ?χουμε για πρ?τη φορ? εκλογ? Γερμανο? Π?πα και ?κτοτε υιοθετ?θηκε επ?σημα απ? την Ρ?μη η δογματικ? αυτ? απ?κλιση [37] . Το ?διο ?το?, το ?νομα του Π?πα διαγρ?φηκε απ? τα δ?πτυχα. Το 1054, επ?λθε και το αμοιβα?ο αν?θεμα μεταξ? Ανατολικ?? και Δυτικ?? Εκκλησ?α?. Το ?νομα Γραικ?? φορτ?σθηκε αρνητικ? με τι? ?ννοιε? του σχισματικο?, του πονηρο? του υποκριτ? κ.λπ. [38] . Η Ελληνικ? γλ?σσα (στοιχε?ο ανωτ?ρα? μορφ?σεω? του κ?θε καλλιεργημ?νου Ρωμα?ου   σε παλαι?τερε? εποχ??) ?παυσε να καλλιεργε?ται στην Δ?ση [39] . Οι πληθυσμο? τη? Δ?σεω? αποκ?πηκαν βαθμια?α απ? την επιρρο? των ≪Βυζαντιν?ν≫ [40] και εκφραγκε?θηκαν. Η δογματικ? απ?κλιση χρησιμοποι?θηκε ω? ?χημα για τι? αλλαγ?? αυτ??.

Στη συν?χεια με την Δ? Σταυροφορ?α, η Φραγκικ? Δ?ση κατ?ρθωσε να δ?σει κα?ριο πλ?γμα στον ν?μιμο φορ?α τη? Ρωμα?κ?? Κληρονομι??, που ?μω? αν και θαν?σιμα τραυματισμ?νο? ?πεσε ηρωικ? δυ?μισι αι?νε? αργ?τερα.   Η πτ?ση τη? ≪Βυζαντιν??≫ Αυτοκρατορ?α? στου? Το?ρκου? ερμηνε?θηκε απ? του? Δυτικο-ευρωπα?ου? ω? ?να δε?γμα τη? ≪θε?α? τιμωρ?α?≫ των Γραικ?ν για την ≪α?ρεσ?≫ του?.

 

ΣΥΝΟΨΗ

Η επ?δραση τη? θρησκε?α? ?ταν καταλυτικ? στην διαμ?ρφωση και διατ?ρηση τη? ≪Βυζαντιν??≫ Αυτοκρατορ?α?. Ο Χριστιανισμ?? επ?δρασε στην διαμ?ρφωση τη? Αυτοκρατορικ?? ιδ?α?, μετασχημ?τισε επ? το φιλανθρωπ?τερον την ρωμα?κ? νομοθεσ?α και ?φησε το ανεξ?τηλο χρ?μα του στην τ?χνη και την λογοτεχν?α τη? περι?δου που εξετ?ζουμε.

Ακ?μη σημαντικ?τερη ?ταν η επ?δραση τη? θρησκε?α? στι? σχ?σει? του ≪Βυζαντ?ου≫ με του? ?λλου? λαο??. Τα αποτελ?σματα αυτ?? τη? επιδρ?σεω? τα ανακαλ?πτουμε ακ?μη και σ?μερα.

Η ≪Βυζαντιν?≫ Αυτοκρατορ?α χρησιμοπο?ησε συστηματικ? την δι?δοση τη? Ορθοδοξ?α? ω? εργαλε?ο εξωτερικ?? πολιτικ??. Μ’ αυτ?ν τον τρ?πο καθιστο?σε βαρβαρικ? φ?λα, συμμ?χου? του ≪Βυζαντ?ου≫. Απ? την ?λλη πλευρ?, η δογματικ? απ?κλιση υπ?ρξε αιτ?α και διοικητικ?? διαιρ?σεω?. Κ?τι τ?τοιο συν?βη με του? Μονοφυσιτικο?? πληθυσμο?? που η δογματικ? του? απ?κλιση ευν?ησε την ε?κολη αποκοπ? του? απ? τον κορμ? τη? Αυτοκρατορ?α?.

Πολλ?? ?μω? φορ?? συν?βη το αντ?στροφο. Δυν?μει? που επιθυμο?σαν την διοικητικ? δια?ρεση, επιν?ησαν ? ευν?ησαν δογματικ?? αποκλ?σει?. Αυτ? ?καναν οι Φρ?γκοι στην Δ?ση, αφο? με την θεωρητικ? αποδοχ? απ? αυτο?? τη? Ορθοδοξ?α? εισχ?ρησαν στην Ορθ?δοξη Εκκλησιαστικ? Ιεραρχ?α τη? Δ?σεω?, στη συν?χεια επεδ?ωξαν την δογματικ? απ?κλιση τη? Δ?σεω? απ? την Ανατολικ? Εκκλησ?α για να αποσπ?σουν του? υποδο?λου? πληθυσμο?? απ? την σφα?ρα επιρρο?? του Αυτοκρ?τορα Κωνσταντινουπ?λεω? και την οικειοπο?ηση τη? Ρωμα?κ?? κληρονομι??. Στη συν?χεια φρ?ντισαν να εξοντ?σουν και τον ν?μιμο κληρον?μο, πρ?γμα που π?τυχαν σε μεγ?λο βαθμ? με την Δ? Σταυροφορ?α.

 Παρ’ ?λα τα?τα, η ≪Βυζαντιν?≫ Αυτοκρατορ?α δι?ρκεσε π?νω απ? χ?λια χρ?νια. Ο εμβολιασμ?? του Χριστιανισμο? στον φορ?α του Ελληνορωμα?κο? πολιτισμο?, την Ρωμα?κ? Αυτοκρατορ?α, τη? χ?ρισε ξεχωριστ? μακροβι?τητα. Το ≪πε?ραμα≫ του Μεγ?λου Κωνσταντ?νου, απεδε?χθη ?σω? παρακινδυ­νευ­μ?­νο, αλλ? απ?λυτα επιτυχημ?νο.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.       Π?ννα Β., ≪Βυζαντινο? Θεσμο?≫, στο   Χ. Γ?σπαρη?, Ν. Νικολο?δη?, Β. Π?ννα, Ελληνικ? Ιστορ?α, Τ?μ. Β? Βυζ?ντιο και Ελληνισμ?? , εκδ. ΕΑΠ, Π?τρα 1999, σελ. 21-70.

2.       Π?ννα Β., ≪Η Βυζαντιν? Κοινων?α≫, στο   Χ. Γ?σπαρη?, Ν. Νικολο?δη?, Β. Π?ννα, Ελληνικ? Ιστορ?α, Τ?μ. Β? Βυζ?ντιο και Ελληνισμ?? , εκδ. ΕΑΠ, Π?τρα 1999, σελ. 71-94

3.       Νικολο?δη? Ν., ≪Το Βυζ?ντιο και οι Γε?τον?? του≫, στο   Χ. Γ?σπαρη?, Ν. Νικολο?δη?, Β. Π?ννα, Ελληνικ? Ιστορ?α, Τ?μ. Β? Βυζ?ντιο και Ελληνισμ?? , εκδ. ΕΑΠ, Π?τρα 1999, σελ. 21-71

4.       Αλμπ?νη Τζ., ≪Εισαγωγ? στην Βυζαντιν? τ?χνη≫, στο Αλμπ?νη Τζ. ΤΕΧΝΕΣ Ι , τ ομ. Β? Βυζαντιν? και μεταβυζαντιν? Τ?χνη , εκδ. ΕΑΠ, Π?τρα 1999.

5.       Γιανν?πουλο? Ι. κεφ. 6-11 (περ? Βυζαντ?ου), στο Γιανν?πουλο? Ι. Κατσιαμπο?ρα Γ. Κουκουζ?λη Α., Εισαγωγ? στον Ελληνικ? Πολιτισμ?, τ?μ. Β?, Σημαντικο? σταθμο? του Ελληνικο? Πολιτισμο? , εκδ. ΕΑΠ, Π?τρα 2000, σελ. 249-418.

6.       Ρωμαν?δου Ι., Φρ?γκοι, Ρωμα?οι, Φεουδαλισμ?? και Δ?γμα, Αλληλεπ?δραση Θεολογ?α? και Κοινων?α? : ht t p :// www . romanity . org / htm / rom . e .04. fragkoi _ romaioi _ feoudalismos _ kai _ dogma .01. htm #35.

7.       Ρωμαν?δου Ι., Ρωμηοσ?νη Ρωμαν?α Ρο?μελη, εκδ. Πουρν?ρα, Θεσσαλον?κη 1975. Και στην Ιστοσελ?δα http :// www . romanity . org / htm / rom . el .01 . romiosini _ romania _ roumeli .01. htm # s 1.

8.       Runciman St ., Η Βυζαντιν? Θεοκρατ?α , μτφρ. Ι. Ροηλ?δη?, εκδ. Δ?μο?, Αθ?να 2005.

9.       Ουνταλτσ?βα Ζ., Λιτ?βριν Γ.,   Μεντβ?ντιεφ Ι, Βυζαντιν? Διπλωματ?α , μτφρ. Π. Ματ?ρη -   Δ. Πατ?λη, εκδ. Ελληνικ? Γρ?μματα, Αθ?να 1995.

10.   Manco C ., Βυζ?ντιο, Η Αυτοκρατορ?α τη? Ν?α? Ρ?μη?, μτφρ. Δ. Τσουγκαρ?κη?, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθ?να 2002.

11.   Σαββ?δη Α., Το Οικουμενικ? Βυζαντιν? Κρ?το? και η Εμφ?νιση του Ισλ?μ, 518-717 μ.Χ. , εκδ. Εστ?α, Αθ?να 1990.