De Luain chuir Statrunai Thuaisceart Eireann, James Brokenshire, bille i dtaca le gnothai Stormont faoi bhraid na Parlaiminte i Westminster. Rithfear an reacht faoi dheireadh na seachtaine. Chinn se gur gha do gniomhu ce gur chuir Comhaontu Chill Rimhinn bac ar reachtaiocht Pharlaiminte a bhaineann le cursai dilaraithe .

Bhi ga le reachtaiocht chun sineadh ama a cheadu i dtaca le Cead-Aire agus LeasChead-Aire a cheapadh toisc nach ndearnadh sin sna seachtaini i ndiaidh an toghchain sa Mharta. An 29 Meitheamh an spriocdhata nua.

Ni raibh an dara rogha ag an Statrunai ach deileail leis an gcuram ar bhonn reachtuil o rinneadh an cinneadh breis ama a thabhairt do na pairtithe chun na hinstitiuidi a athbhunu. E sin no chaithfeadh se toghchan Tionoil eile a ghairm.

Ni hionann an cas leis an dara cuid de bhille an Statrunai. Baineann se sin le cursai airgid abhus, gno dilaraithe. Theip ar an bhFeidhmeannas socru a dheanamh faoi na ratai sular thit Stormont, failli a d’fhag an rialtas aitiuil gan aon teacht isteach o na ratai ar thithe agus gnolachtai. Sa bhille a mhol James Brokenshire d’ardofai na ratai de bheagan, i gcomhreir leis an ardu ar an mboilsciu.

Da bhri sin, eiseofar billi an mhi seo chugainn, rud a fhagfaidh nach mbeidh ach mi de mhoill ar iocaiochtai.

Ce gur aistarraingt e sin ar chumhacht dhilaraithe, ni raibh se conspoideach mar gur cheim eatramhach aonair e. Ni hamhlaidh an sceal leis an mbuisead ata geallta, no bagartha aige, ma theipeann ar na pairtithe a theacht ar reiteach roimh an 29 Meitheamh.

Fad is a bhi ceannairi na bpriomhphairtithe abhus ag bualadh le cheile De Luain, agus a bhformhor den bharuil nach raibh sna cainteanna ach cur i gceill i bhfianaise an olltoghchain, d’eisigh Brokenshire i Westminster plean do bhuisead Stormont. Imline ata ann den chaiteachas a fhaomhfadh rialtas na Breataine mura mbeadh Feidhmeannas i Stormont faoi dheireadh an Mheithimh.

Cheadofai meadu de bheagan, 3%, ar an mbuisead slainte, nios lu na an gnath-ardu bliantuil. Is i an Roinn Pobal an t-aon cheann a gheobhadh ardu suntasach ? 9%. Drochsheans gur maoiniu le haghaidh na Gaeilge ata i gceist. Meastar go gcaithfear an chuid is mo den mheadu ar an bhfaoiseamh a chinn Stormont a bhi riachtanach chun ciorruithe na dToraithe ar iocaiochtai leasa shoisialaigh a chuiteamh. Bheadh titim 2.5% ar an mbuisead Oideachais, udar mor imni.

An bhfuil Brokenshire ag dul thar a udaras leis an bplean seo do bhuisead?

Bhuel, caithfidh duine eigin e a dheanamh.

Statseirbhiseach ata freagrach as an roinn Airgeadais o thus an Mharta. Nil an t-udaras ag an bhfeidhmeannach sin an buisead iomlan a chaitheamh agus laghdaionn an ceatadan den mhaoiniu a bhfuil fail aige air de reir a cheile. Nil cead aige polasai a cheapadh. Feighli is ea e, go bunusach, ach ta ualach trom air de bharr an fholuis pholaitiuil.

Seans go raibh an Statrunai Brokenshire ag iarraidh bru a chur ar phairtithe Stormont lena phlean do bhuisead. Bhain Peter Hain leas as bagairt in 2006/2007 chun iallach a chur ar an DUP cumhacht a roinnt le Sinn Fein. Ba mhinic a duirt Ian Paisley nach raibh an dara rogha aige ach dul i bhFeidhmeannas le Sinn Fein ? chun comhriail Londan agus Bhaile Atha Cliath a sheachaint.

Nil riail dhireach o Westminster ag teastail o na pairtithe loganta ? na o rialtas na hEireann. Ma theipeann ar na cainteanna i Stormont faoin 29 Meitheamh, deir Sinn Fein go mbeadh se midhleathach riail dhireach a thabhairt isteach. Deir siadsan nach mbeadh se de cheart ag cibe Statrunai a bheidh ann i ndiaidh an olltoghchain, Brokenshire no duine eigin eile, aon cheo a dheanamh ach toghchan eile a ghairm.

Is beag seans, ceaptar, go mbeifear in ann Stormont a athnuachan faoi dheireadh an Mheithimh, i mbeal sheasur na mairseala. Ni bheadh ciall ar bith le toghchan Tionoil i rith an tseasuir sin. Spriocdhata eile sa bhfomhar? Sa ngeimhreadh? Sa bhliain nua, b’fheidir nuair a bheadh tuairisc an Bhreitheamh Coghlin ullamh faoin RHI, an sceim fuinnimh inathnuaite ba chuis le titim Stormont ach a bhfuil neamhshuim a deanamh di faoi lathair.

Ma leanann an folus chomh fada sin nach mbeidh riail sheachtrach dosheachanta mas riail o Whitehall amhain e no faoi anail Shraid Mhuirfean?

Is i an cheist, aimsir seo an Bhreatimeachta, ce aige a mbeidh aird ar ghnothai Thuaisceart Eireann? Rogha an da dhiogha, leathriail no riail ar eigean, le drogall.