-
«H?l? XV ?srd? Dövl?t?ah S?m?rq?ndi «T?zkir?tül-?ü?ra» kitabında Nizaminin türkc? divanı bar?d? m?lumat verib».
Bu sözl?ri AzadlıqRadiosunun «?z» proqramına m?tn?ünas alim, MEA ??rq?ünaslıq ?nstitutunun ?m?kda?ı, filologiya doktoru
S?nan ?brahimov
söyl?yir.
Onun dediyin? gör?, h?min ?s?rd? Nizaminin türkc? divanı haqqında geni? m?lumat verilir:
«H?tta yazır ki, qarda?ı da ?airlik edirdi – Müt?rrizi. Onun haqqında da m?lumat verir. Biz el? bilirdik, adi saray ?airidir. T?s?vvür edirsinizmi, tarix bunu yazır, amma biz...».
N?ZAM?Y? A?D ED?L?N TÜRKC? D?VAN NEC? TAPILDI?
S?nan ?brahimov Misirin X?d?viyy? kitabxanasında Nizaminin türkc? divanının tapılıb-tapılmamasına bir daha aydınlıq g?tirir:
«2004-cü il idi. Divanı h?min kitabxanadan Hüseyn Türksoy tapıb g?tirdi. Üstünd? «Nizami» yazılmı? bir qovlu?un içind?n tapıb. Hüseyn Türksoy Z?ncan Universitetinin professorudur v? ?r?b dilini yax?ı bilir. Deyir, t?dqiqat aparanda bu qovluq ?lim? keçdi. Baxdım ki, «Nizami» t?x?llüsü il? yazan ?airl?ri bir qovlu?a toplayıblar. Gördüm, onlardan biri Nizami G?nc?vidir! Üstünd? d? Nizaminin bütün ata-babasının, özünün adı. O biri Nizami – Qaraxani Nizamidir. Üçüncüsü m?lum deyil».
KOM?SS?YA N? Q?RARA G?LD??
«Divanın tapılması Az?rbaycan elmi dair?l?rind? nec? qar?ılandı» – sualını S?nan ?brahimov bel? cavablayır:
«Çox t??ssüfl?r olsun ki, etinasız qar?ılandı. Komissiya yaradıldı, birc? m?tn?ünas da d?v?t etm?dil?r. M?n Azad? xanıma (Azad? Rüst?movaya) b?zi mülahiz?l?rimi verdim. Dedim müqayis? edin. Onun da fikri q?ti deyildi. H?m d?, t??ssüf ki, tez r?hm?t? getdi. Kims? Tehranda Nizami Qaraxaninin kitabını çap etmi?di. G?nc?li Nizaminin ?eirl?rini d? Qaraxani Nizaminin adına yazıb h?min kitabda vermi?di. Komissiya üzvl?ri h?min kitaba baxıb gördül?r ki, G?nc?vinin ?eirl?ri Qaraxaninin kitabında verilib. Dedil?r, bu el? Nizami Qaraxaniy? aiddir».
HÜSEYN TÜRKSOY B?RK ?S?B?L??D?...
S?nan ?brahimov Hüseyn Türksoyun komissiyanın q?rarından çox ?s?bil??diyini bildirdi:
«Durdu Z?ncandan Bakıya g?ldi... «Divani-Nizami G?nc?li» adlı kitab da yazdı. Bu kitabda h?r ?eyi ?saslandırıb. G?nc?vinin d?, Qaraxaninin d? divanını ayrıca verib. Deyir, axı burda M?h?mm?d Cahan P?hl?van m?dh olunur. Nizami Qaraxani S?f?vil?r dövründ? ya?amı? saray ?airidir. O, XII ?srd? ya?amı? Cahan P?hl?vanı niy? m?dh el?sin? Bu ?eirl?ri atribusiyadan keçir?nd?, görürs?n ki, bu Nizami Qaraxani c?mi 24 il ya?ayıb, bel? ?eirl?r yaza bilm?z...».
S?nan ?brahimov
S?nan ?brahimov ?eirl?rin h?r misra v? beytinin «Nizaminin q?l?mind?n çıxmı?am»—qı?qırdı?ını söyl?yir:
«Söhb?t ancaq Firdovsinin q?hr?manlarından gedir. Ad?t?n, Nizami mövzunu ordan götürürdü. Divanın leksikonunda el? sözl?r var ki, m?s?l?n, «ç?tri-siyah». Nizami heç vaxt «?r?b» dem?yib – «ç?tri-siyah» deyib. O biri ?s?rl?rind? d?, burda da. Onlarca bel? söz var ki, farsca v? türkc? divanlarda tam üst-üst? dü?ür. Halbuki, tutalım, «ç?tri-siyah» sözü Qaraxani Nizaminin heç bir ?eirind? yoxdur. Ümumiyy?tl?, onun dövründ? bel? bir söz i?l?nmirdi. Onların dövründ? C?m?idd?n, Daradan, Xosrovdan, ?irind?n danı?mırdılar. S?f?vil?r dövrü idi, dövl?t dili Az?rbaycan dili idi. Artıq S?f?vil?rin tarixind?n ?s?rl?r yazılırdı, farsları t?bli? etm?k d?bd? deyildi».
«ANAD?LL? ?D?B?YYATIMIZ H?S?NO?LUDAN BA?LAMIR!»
S?nan ?brahimovun anadilli ?d?biyyatımızın H?s?no?ludan ba?ladı?ını dey?nl?r? d? cavabı vardı:
«XI ?srd? Mehranil?r sülal?si vardı, ?sa n?h?ng poema yazıb... B?s bunlar nec? olsun? Nizami o dövrd? türkc? yazırdı, türkc? danı?ırdı. M?h?mm?d?li T?rbiyy?tin «Dani?m?ndani-Az?rbaycan» kitabında 1000-d?k ?airin adı ç?kilir, ?lyazmaları da var. Sad?c?, ?lyazmaları axtarıb tapmaq lazımdır. O dövrd? S?f?vil?rin ?d?bi irsini ruslar ?rd?bild? öküz arabalarına doldurub Sankt-Peterburqa aparıblar. Öküzl?r ç?k? bilmirmi? a?ırlı?ı. Tökübl?r Saltıkov-?edrin kitabxanasına. ?ndiy?c?n kataloqu da t?rtib olunmayıb. Orda türkc? yazan ?airl?rin ?lyazmaları vardı. X?tai d? Nizamini çox sevirdi. Onun f?rmanıyla «X?ms?»nin üzü d?f?l?rl? köçürülmü?dü. Onların arasında, y?qin ki, Nizaminin türkc? divanı da varmı?».
Nizami G?nc?vi
S?nan ?brahimov maraqlı bir nüansa diqq?t ç?kdi:
«?kinci t?r?fd?n d?, XII ?sr bizd?n heç d? uzaq deyil. G?nc?d? h?min ?srd? ?kil?n çinar a?acları h?l? d? ya?ayır... B?y?m XII ?srd? G?nc? ?halisinin hamısı farsca oxuyub-danı?ırdı ki, Nizami ancaq ?s?rl?rini farsca yazsın? Nizami küç?y?, alı?-veri?? çıxanda, tutalım, özün? siqaret alanda (gülü?m?) türkc? danı?ırdı. O, ?eyx idi! O, Cüm? namazında h?disl?r danı?ırdı... O, üç d?f? ziyar?td? olmu?du. B?zil?ri deyir, Nizami G?nc?d?n k?nara çıxmayıb! G?nc?d?n k?nara çıxmayan fars dilini nec? öyr?nib? G?nc?d? farsca danı?mırdılar axı, lü??t d? yox idi...».
?R?BC?-FARSCA B?LM?RL?R
S?nan ?brahimovun fikrinc?, bu divana bigan?liyin bir s?b?bi d? var:
«Bizim q?dim-orta ?srl?r üzr? müt?x?ssisl?rimiz g?r?k farsca-?r?bc? bilsinl?r. O dövrün m?d?niyy?tini bilsinl?r. ?lyazmaların oxunmasında ciddi probleml?r var. Ona gör? d?, mövzuya ciddi yana?a bilmirl?r. Prinsipial mövqe tuta bilmirl?r».
N?ZAM? ?E?RL?R? G?NC? L?HC?S?ND? YAZIB!
S?nan ?brahimov artıq Nizaminin türkc? divanını transliterasiya etdikl?rini dedi:
«Tezlikl? i?ıq üzü gör?c?k. Özü d?, Nizami bu ?eirl?ri G?nc? l?hc?sind? yazıb, ey! (Gülü?m?). H?, G?nc? l?hc?sind?! Sözl?rd? hiss olunur. Bax, onun «Su», «N?rgiz» , «S?nc?r il? To?rul» q?sid?l?ri qar?ımdadır. Azca oxuyum...».