Tarih 8 Mart 1857, yer ABD’nin New York kentindeki bir tekstil fabrikasıydı.

Kadınlar, “E?it i?, e?it emek, e?it ücret” sloganıyla greve ba?ladı. Fabrikaya kitlenen kadınlar polisin saldırısına u?radı. Bu sırada çıkan yangında 129 kadın yanarak hayatını kaybetti. Bu acı kadınların hak arama mücadelesinde bir dönüm noktası oldu.

158 yıl sonra Mersin-Tarsus’ta üniversite ö?rencisi Özgecan Aslan ’ın önce saldırıya u?rayıp ardından katledilip yakılması da Türkiye’yi tekrar soka?a döktü. Kadına yönelik ?iddet, e?itlik mücadelesi bu acı olayla bir kez daha kamuoyunun gündemine geldi. Çünkü kadınlar hala yakılmaya, katledilmeye devam ediyordu...

Oysa cinayetler, cinsel istismarlar bu alanda çalı?an sivil toplum örgütlerinin gündeminden hiç dü?medi. Ancak hükümetler üstü olan bu mücadelenin TBMM çatısı altında tartı?ılması 80’li yılların sonunda gerçekle?ti. Hükümetler, devlet bakanları, kanunların numarası, adı de?i?ti, ideolojik projeler üretildi. De?i?meyen ise ekonomik, toplumsal e?itsizlik, istismarlar ve cinayetler oldu. ??te hükümetlerin kadından sorumlu 15 devlet bakanıyla geçen, 28 yıllık icraatı…

'Ba?ında erkek bakan olmasın  diye bakanlı?ıma ba?ladım'

Turgut Özal ’ın 2. kez ba?bakanlı?a seçilmesiyle 46. hükümet göreve geldi. ?mren Aykut bu dönem halk oyuyla seçilen "ilk kadın bakan" unvanı ile Çalı?ma ve Sosyal Güvenlik Bakanı olmu?tu. ‘Kadından Sorumlu Devlet Bakanı’ diye bir görev tanımı yoktu. Dünya Birle?mi? Milletler Kadın Konferansı yapılıyor (BM 3. Dünya Kadın Konferansı- Nairobi 1985) ve Türkiye adına da bir erkek heyet ba?kanı olarak katılıyordu. Konferansa katılanlardan Aykut o anları, “Kadın sorunlarının tüm dünyada çok ciddi boyutlara geldi?i günlerdi. Bu sebeple konferans çok sert geçiyordu. Erkekler konu?maya çıktı?ında yuhalanıyordu. Türkiye heyetindeki erkek temsilci de tepki çekecekti. Biz Göksel Kalaycıo?lu ile 2 milletvekili oradaydık. Derhal Ankara’yla temasa geçerek konferansta Türkiye adına Göksel Kalaycıo?lu ’nun konu?masını sa?ladık.”

Bu gibi kötü tecrübelerin ardından 47. Hükümet döneminde Kadın Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlü?ü, bakan Aykut tarafından Çalı?ma Bakanlı?ı bünyesinde kuruldu. Bunun sebebini Aykut, “Ba?ına erkek bir bakan getirirler endi?esiyle bakanlık bünyesinde kurdum” ?eklinde açıkladı. Ardından 48. Hükümet dönemi olan 20 Nisan 1990 günü Kadın Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlü?ü bu hükümette devlet bakanı olan ?mren Aykut’a ba?landı.

'Erkek bakan oturmasın diye 9 saat kalkmadım'

Bu süreç için de Aykut hazırlanan Kadın Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlü?ü Te?kilat Yasa Tasarısı’nı bakanlar kurulundan hızla imzalattı. Aykut tasarının Meclis'ten geçi?ini ?öyle anlattı:

“?ki ay meclis kilitlendi ve bundan sonra mecliste görü?meler tekrar ba?ladı. Ben tam 9-10 saat yerimden hiç kalkmadım ve oturuma ara verdirtmedim. Çünkü ara verilirse da?ılacaklar ve kanun çıkmayacaktı. Kanun çıkana kadar yerime bir erkek bakanı oturtmayı göze alamadım.”

Aykut o günden itibaren Ba?bakanlı?a ba?lanan Kadın Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlü?ü’nden Sorumlu Devlet Bakanı oldu. 48. Hükümet'te de görevine devam eden Aykut, yakla?ık 4 yıl kadın sorununu Meclis'e ta?ıdı. Bu süreçte Avrasya Kadınlar ??birli?i Protokolü imzalandı. Türkiye’nin Kadınlara Kar?ı Her Türlü Ayrımcılı?ın Önlenmesi Uluslararası Sözle?mesi’nin (CEDAW) onaylanması için ilk defa Bakanlar Kurulu’nu harekete geçirildi. Devlet Planlama Te?kilatı’nda Kadına Yönelik Politikalar Danı?ma Kurulu kuruldu. Yönetim koltuklarına kadınların gelmesi için çaba harcandı. Bir çok daire ba?kanı kadın oldu. 5 kadın Yargıtay üyesi olması sa?landı.

STK’larla, Üniversitelerle ilk temas

49. Hükümet’te Kadın Statüsü Genel Müdürlü?ü’nden sorumlu Devlet Bakanı Güler ?leri oldu. ?leri 6 ay görev yapabildi. ?leri’den sonra Türkan Akyol bakan olarak atandı. Akyol döneminde Kadın ve Sosyal Hizmetler Müste?arlı?ı yetki kanununa dayanarak kurulmak istendi. Ancak bu hükümet döneminde bir sonuca varılamadı. Akyol, kadın istihdamı geli?tirme projesi hazırladı, Toplumsal Cinsiyet ?statistik Veri Bankası’nın kurulmasına önayak oldu. Öte yandan Akyol döneminde akademisyen ve sivil toplum örgütleriyle devlet kurumlarının birlikte çalı?ması sa?landı. O dönem ilk kez ODTÜ Kadın Çalı?maları Merkezi, Ankara Üniversitesi Kadın Sorunları Ara?tırma ve Uygulama Merkezi (KASUM) açıldı. Öte yandan 1992 yılında Medeni Kanun'da kadının çalı?masının kocanın iznine ba?layan madde Anayasa Mahkemesi'nce iptal edildi.

Meclis'te genelev sorunları konu?uluyor

1994’te müste?arlık Anayasa Mahkemesi’nce yetki kanununun iptaliyle kurulamadı.

Artık hukuken olmayan ancak fiilen var olan Kadın Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlü?ü vardı. Bu nedenle Genel Müdürlük te?kilat kanunu çıkıncaya kadar (2004) herhangi bir icraat yapma ?ansı bulamadı. Ancak fiilen sorumlu devlet bakanları ba?bakanlık bütçesi içerisinde sınırlı sayıda çalı?malar yapabildi. Genel Müdürlü?ün memurları maa?larını da Bütçe Kanunu’na ilave edilen 1 satırlık fıkra ile alabildiler.

50. Hükümet döneminde de görev yapan Akyol’dan sonra sorumlu devlet bakanı olarak Önay Alpago görevi devraldı. 6 ay görev yapan Alpago, bugün kullanılan ‘Alo ?iddet’ hattının temeli kabul edilebilecek, 3B ba?vuru bankasını kurdu. Halk Bankası’na ba?vuru ile ‘Kadın Giri?imcilik Kredisi’ uygulamasını, do?um iznini e?itlikçi bir ?ekilde ‘ebeveyn izni’ olarak düzenleyen ve TRT yayınlarındaki cinsiyetçi yakla?ımları ortadan kaldırmayı amaçlayan çalı?mayı meclise ta?ıdı. 

Alpago ilk defa genelevlerin ve genelev kadınlarının içinde bulundu?u zorlukların meclis çatısı altında konu?ulmasını sa?ladı. Alpago o dönemi, “Hazırladı?ımız yasa tasarısı ‘Meclisin daha önemli konuları var’ gerekçesiyle kabul görmedi. Hala da bu sorunlar tam anlamıyla ele alınmıyor” sözleriyle anlattı.

Alpago’dan sonra göreve Aysel Baykal geldi. Görev tanımı hukuki bo?luklar içinde geçen Baykal akıllarda 4. Dünya Kadın Konferansı’na (Pekin, 1995) 14 gönüllü kadın kurulu?uyla birlikte katılmasıyla kaldı.

51. Hükümet'te I?ılay Saygın , Kadın Statüsü Genel Müdürlü?ü’nden Sorumlu Devlet Bakanı oldu. Güvenoyu alamayan bu hükümet tam anlamıyla bir faaliyet gösteremedi.

Mesleki kurslarla kadın istihdam çalı?maları

52. Hükümet’te de görevi bir süre daha Saygın devam ettirdi. Daha sonra ise bu göreve ilk defa bir erkek getirildi. Eski Turizm Bakanı Abdülkadir Ate? ’in göreve gelmesi çok sayıda kadın örgütü tarafından desteklenmese de, Ate? 6 ay görev yaptı. Ate?, Akyol döneminde ba?layan üniversitelerdeki kadın çalı?malarını destekleyerek, geli?imine katkı sa?ladı. Öte yandan Turizm Bakanlı?ı döneminde ba?ladı?ı kadınların i? gücüne katılım çalı?malarını devam ettiren Ate?, Urfa’da cam ve el sanatlarıyla ilgili merkezin açılmasını sa?ladı. “?stihdama çok önem verdim” diyen Ate?, 8 aylık mesleki kurslar açtı.

Ate?’in ardından 53. Hükümet'in kurulmasıyla görevi 4. kez ?mren Aykut üstlendi. Aykut o dönem aynı zamanda ‘ilk kadın hükümet sözcüsü’ oldu.

Kadına kendi soyadını da kullanma hakkı

Aykut’un ardından 54. Hükümet döneminde I?ılay Saygın   2. defa Kadın Statüsü’nden de Sorumlu Devlet Bakanı oldu. Saygın döneminde bugün de geçerli olan Medeni Kanun’daki kadının e?i dı?ında kendi soyadını da kullanma imkânını sa?layan de?i?iklik yapıldı. Gelir Vergisi Kanunu’nda evli kadının tek ba?ına aile birli?inden ba?ımsız vergi mükellefi olması imkânı gerçekle?ti. Nüfus cüzdanlarında yer alan evli, bekâr, dul, bo?anmı? gibi tanımlar ile dul yetim tanıtım kartları, sa?lık karneleri, kimlik kartı, diploma gibi belgelerdeki ayrımcı ifadelerin kalkması sa?landı. Nüfus kütü?üne ait bilgiler içeren tüm belgelerde baba adının yanı sıra anne hanesi de eklendi. 4320 sayılı Ailenin Korunması Kanunu çıkarıldı. Bu kanun Türkiye için kadına yönelik ?iddetin önlenmesine dair çıkan ilk kanun oldu. Aile mahkemelerinin kurulmasının temeli Saygın döneminde atıldı. Öte yandan kadın istihdam yaratıcı kurslar açtı.

?mam nikâhlı, 2 e?li Kadından Sorumlu Bakan

Saygın’ın istifası da akıllarda kaldı. Saygın istifa gerekçesini “Kadın cinayetleri hız kesmeden artıyordu; dayanamadım, istifa ettim” sözleriyle açıkladı. Saygın’ın 54. Hükümet döneminin sonlarına do?ru istifa etmesiyle göreve Haziran 1997 tarihinde Mehmet Salim Ensario?l u getirildi. 11 çocuklu Ensario?lu’nun biri imam nikâhlı 2 e?li olması görevle birlikte tartı?maları da beraberinde getirdi. Ensario?lu bu görevde protestolar sebebiyle 1 hafta kalabildi.

Göreve 55. Hükümet döneminde tekrar Saygın getirildi. 4 hükümette görev yapan Saygın’dan sonra göreve 11 Ocak 1999 yılında Hasan Gemici (56. Hükümet) atandı. Kadından Sorumlu Devlet Bakanı üçüncü kez bir erkek olmu?tu. Gemici kadın derneklerinden, bu sorumlulu?u üstlenen ilk erkek bakan Ate? ve imam nikahlı Ensario?lu kadar tepki görmedi. 

'Erkek bakan mikrofonları kadın temsilcilere bıraktı'

57. Hükümet'te de görev yapan Gemici’nin Temmuz 2002’ye kadar yaptı?ı çalı?malardan en önemlisi sivil toplum örgütleri ile bir arada çalı?ması oldu. Kimi gruplar Gemici’nin bu tavrını erkek bir bakan olmasıyla, ‘Kadın derneklerinden tepki çekmemek amacıyla yaptı?ını’ dü?ünüyor. Gemici’nin o dönemde Kadın Adayları Destekleme Derne?i (KA.DER) Ankara Yönetim Kurulu üyesi Selma Acuner ’i danı?manı olarak göreve davet etmesi örgütlere duydu?u güveni en iyi anlatan örneklerden biri oldu. Acuner o dönemi  ?öyle anlattı:

“2000 yılında Birle?mi? Milletler 4. Dünya Kadın Konferansı’nın (Pekin+5,1995) ilk 5 yıllık gözden geçirme toplantısına Gemici kadın örgütlerinin kendi aralarında belirledi?i 13 kadın temsilci ile birlikte gitti. Bakan olarak yaptı?ı konu?madan sonra sözü kadın örgütleri temsilcilerine bıraktı. Bu davranı? sonraki çe?itli hükümetlerde de adeta gelenek haline geldi. Ancak bu sene 20. yıl nedeniyle Pekin +20 ba?lı?ında gerçekle?tirilecek aynı toplantıya Bakanlı?ın hükümete yakın STK’lardan olu?an bir heyetle gidilece?i duyumları alındı. Bunun üzerine Kadın Koalisyonu ve çok sayıda kadın örgütü Bakanlı?a mektup yolladı. Kadın örgütlerince yürütülen uzun bir mücadeleden sonra, örgütlerin kendi aralarında belirledi?i 7 temsilcinin de heyete katılması sa?landı. Artık süreç kesinlikle Gemici döneminde oldu?u gibi ilerleyemiyor.”

Öte yandan Gemici döneminde Avrupa Birli?i müzakere sürecinde sunulan paketlerde Medeni Kanun ve Anayasa’daki e?itlikle ilgili maddelerin siyasi kriter haline getirilmesini sa?landı. CEDAW’a ek ihtiyari protokolü TBMM tarafından onaylandı. TBMM’de ‘Kadın Erkek E?itli?i Komisyonu’ kurulması için teklif verildi. Gemici’den sonra göreve Melda Bayar geldi. 4 ay görev yapan Bayar hükümetin de?i?mesi sebebiyle görevine devam edemedi. 

Aile Mahkemeleri kuruldu, anayasada de?i?im oldu                                         

2002 yılında Adalet ve Kalkınma Partisi’nin tek ba?ına iktidara gelmesinden sonra Abdullah Gül tarafından 58. Türkiye Hükümeti kuruldu. Bu dönemde de Kadın Statüsü Genel Müdürlü?ü’nün hukuki statüsü hala yoktu. Gül ba?kanlı?ında kurulan bu hükümette hiçbir kadın bakan yapıldı. Fiilen var olan Kadın Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlü?ü’nden sorumlu Devlet Bakanı da olmadı. Mart 2003’te kurulan 59. Hükümet’te göreve Güldal Ak?it getirildi. 2007’ye kadar göreve üstlenen Ak?it döneminde 18 yıl Meclis'te konu?ulan çok sayıda konu yasala?tı. 2003’te ?? Kanunu’da de?i?ikliklere gidildi, aile mahkemeleri kuruldu, anayasada de?i?iklikler yapıldı. Artık anayasada “ insan ticareti ” suçuna yer verildi, “Kadın erkek e?it haklara sahiptir. Devlet kadın erkek e?itli?inin ya?ama geçirilmesinde yükümlüdür” maddesi eklendi. 2004’te kabul edilen Türk Ceza Kanunu ile kadınlara kar?ı ayrımcılık içeren maddeler kaldırıldı. ‘Töre saikiyle’ kasten öldürmeye a?ırla?tırılmı? müebbet hapis cezası verilmesi sa?landı. ??yerinde ya?anacak cinsel tacize üç yıla kadar hapis cezası verilmesi öngörülürken, evlilik içi tecavüze de ceza getirildi.

Kadın Erkek Fırsat E?itli?i Komisyonu kuruldu

Ak?it’in döneminde birçok yenili?e yer verilirken, muhafazakâr söylemler gündeme gelmedi. Ancak Ak?it’ten sonra 60. Hükümet döneminde göreve gelen Nimet Ba? ’ın ilk açıklamaları “3 çocuk” talebiyle ba?ladı. 2008 yılında Saygın döneminde çıkan 4320 sayılı yasanın yönetmeli?i yürürlü?e girdi.

57. Hükümet döneminde Devlet Bakanı Gemici’nin parlamentoya ta?ıdı?ı ‘Kadın Erkek E?itli?i Komisyonu’ 2009 yılında Avrupa Birli?i sürecinin etkisiyle de TBMM’de ‘Kadın Erkek Fırsat E?itli?i Komisyonu’ adıyla kuruldu.

Ba?’ın ardından 1 Mayıs 2009’da göreve Selma Aliye Kavaf getirildi. 6 Temmuz 2011’e kadar Kavaf döneminde "kadın istihdamının artırılması ve fırsat e?itli?inin sa?lanması" amacıyla  Ba?bakanlık genelgesi yayınlandı.

Krediyle evlili?e te?vik

61. Hükümet'in kurulmasından önce talep edilen ‘ kadın ’ kelimesi atılıp sadece “Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlı?ı” olarak bakanlık kuruldu. Adında ‘kadın’ kelimesi esirgenerek kurulan bakanlık tartı?ılırken, göreve Fatma ?ahin atandı. ?ahin dönemindeki en önemli çalı?ma 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Kar?ı ?iddetin Önlenmesine Dair Kanun’un kabulü oldu. ?ahin bu süreçte kadın örgütleriyle yakın i?birli?i içinde çalı?tı.

Ayrıca ?ahin döneminde Kadınlara Yönelik ?iddet ve Aile ?çi ?iddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye ?li?kin Avrupa Konseyi Sözle?mesi’ni (?stanbul Sözle?mesi) ilk imzalayan ülke Türkiye oldu. ?ahin evlili?i destekleyici, kadınları ev içi görevde sorumlu tutan ‘Evlilik Kredisi’, ‘Enerji Hanım’ gibi projeler de gerçekle?tirdi.

Kadın sadece aile içi mi görülüyor?

?ahin’in ardından göreve gelen Ay?enur ?slam halen Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı görevini devam ettirmekte. Kadın örgütleriyle 20 yıl önce ba?layan sıcak ili?kiler ?slam döneminde yerini büyük bir mesafeye bıraktı. ?slam ?iddet, istismar ve kadın cinayetlerine ili?kin raporları hâlâ kamuoyuyla payla?madı?ı için ele?tirilmeye devam ediliyor. ?slam, Ailenin ve Dinamik Nüfus Yapısının Korunması Programı, suça sürüklenen ve suçun ma?duru çocuklara yönelik geli?tirilen ANKA Çocuk Destek Programı gibi projeler üretti. ?slam’ın, AKP ideoljisine paralel olarak kadını aile içinde görmesi ve e?itlik kavramını adalet kavramına çevirmesi kadın örgütlerinin tepkisini alıyor.

Bakanların tartı?ma yaratan ifadeleri

- I?ılay Saygın: “Kızlara bekaret kontrolü uygulanmalıdır ki rezil olsunlar ve erkeklerle diyalo?a girmek caydırıcı olsun.”

- Nimet Ba? : “Onlar aile de?il”, “Kadın örgütleriyle de?il bazı kadınlarla sorunum”, “Baykal e?ini yanında götürmüyor”, “CHP’de metresi olan çok milletvekili var.”

- Selma Aliye Kavaf: “Dayak aile içi mesele”, “E?cinsellik tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır.”

- Fatma ?ahin: “Hamdolsun aile birli?inde en güçlüyüz”, “Kızlı erkekli kalma sorununu yok mu sayalım?”, “?htiyaç varsa sezaryen”, “Z.Ç. 11 ya?ında bir ?ey de?il.”

- Ay?enur ?slam: “Cinayetleri sa?ır sultan bile duyuyor”, “Almanya’da da kadın cinayetleri var”, “Erkekler de öldürülüyor”, “Çocuk nikâhları masumane kıyılıyor”, “Çocuklara çı?lık atmayı ö?retin.”

Bakanlık sadece ?slam’ın ar?ivini tutuyor

Çalı?madaki 2002 yılına kadar olan kronolojik sıralama ve yapılanların bir bölümü ?mren Aykut, Önay Alpago, Abdülkadir Ate?, I?ılay Saygın ve Hasan Gemici 'nin ki?isel ar?ivlerinden sa?landı.

Öte yandan Kadın Statüsü ve Genel Müdürlü?ü’ne ili?kin bilgiler Selma Acuner’in “Türkiye’de Kadın- Erkek E?itli?i ve Resmi Kurumsalla?ma Süreci“ isimli tezinden, hukuksal yenilikler ise ?stanbul Barosu Kadın Hakları Merkezi Ba?kanı Hale Akgün , bakanların söylemlerine ili?kin bilgiler ise Kadın Adayları Destekleme Derne?i Ankara (KA.DER) ar?ivinden sa?landı.

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlı?ı ar?ivinde sadece Ay?enur ?slam’a ait çalı?maların yer aldı belirtilmi?, Kadın Statüsü Genel Müdürlü?ü’nden de geri dönü? sa?lanamamı?tır.