Siyaset felsefesini 'muhafazakar demokrat' olarak belirleyen Recep Tayyip Erdo?an, ideolojik parti gelene?inden gelen Adalet ve Kalkınma Partisi'ni (AKP / AK Parti) Turkiye'de siyasetin merkezine oturttu. Bunu yaparken de iktidarda gecirdi?i uc donem boyunca, yonetim sureclerinde butunuyle soz sahibi bir lider oldu.
Kimse futbol oynadı?ı yıllarda, ?stanbul Kasımpa?alı Tayyip Erdo?an'ın bir gun ulkenin en onemli ismi olaca?ını bilemezdi. Ama siyasetin basamaklarını adım adım cıkan Erdo?an, 2002 yılında Turkiye'nin 25. Ba?bakanı oldu, 10 A?ustos 2014'te de cumhurba?kanı secildi.
Recep Tayyip Erdo?an, 26 ?ubat 1954’te ?stanbul’un Kasımpa?a semtinde do?du. Aslen Rizeli olan Erdo?an’ın babası Denizyolları'nda kıyı kaptanı, annesi ev hanımıydı. Erdo?an, Beyo?lu’ndaki Piyale Pa?a ?lko?retim Okulu’nu bitirdi. 1965’te parasız yatılı sınavını kazanarak ?stanbul ?mam Hatip Lisesi'ne kaydoldu. Erdo?an, Milli Turk Talebe Birli?i’ne (MTTB) gidip gelmeye ve siyasetle ilgilenmeye de bu yıllarda ba?ladı.
Spora du?kunlu?uyle bilinen ve gencli?inde arkada?larının oyun stilini unlu Alman futbolcuya benzeterek '?mam Beckenbauer' dedi?i Erdo?an, Camialtı ve ?ETT gibi kuluplerde futbol oynadı. Ancak babası profesyonel futbolcu olmasına izin vermedi.
1973 yılında, hem imam hatip, hem de dı?arıdan fark derslerini vererek Eyup Lisesi’nden diploma aldı. O donemde imam hatip mezunlarının yukseko?renim icin tek secene?i Yuksek ?slam Enstitusu’ydu. Marmara Universitesi ?ktisadi ve ?dari Bilimler Fakultesi’nden 1981 yılında onlisans derecesiyle mezun oldu. 1978’de Siirtli Emine Gulbaran ile evlendi ve ikisi kız, ikisi erkek dort cocuk sahibi oldu.
Siyasete giri?i
Siyasete Necmettin Erbakan’ın genel ba?kanlı?ını yaptı?ı Milli Selamet Partisi’nin (MSP) Genclik Kolları’na uye olarak resmen atıldı. 1976’de MSP Beyo?lu Genclik Kolları Ba?kanı oldu. Te?kilatta kısa surede yukseldi. MSP ?stanbul Genclik Kolları Ba?kanlı?ı’na secildi?inde 22 ya?ındaydı. Bu gorevini siyasi partilerin kapatıldı?ı 12 Eylul askeri darbesine kadar surdurdu. Darbeden kısa sure sonra askere gitti. Donu?unde, tum siyasi faaliyetler yasaklandı?ı icin bir donem ozel sektorde mu?avirlik ve ust duzey yoneticilik yaptı.
7 Kasım 1982'deki referandumla cuntanın hazırlattı?ı anayasa onaylandı ve 1980 oncesinin bazı politikacılar yasaklı kalkmak kaydıyla siyasetin onu acıldı. Erdo?an da 1983 yılında, MSP’nin devamı niteli?indeki Refah Partisi (RP) ile siyasete geri dondu.
1984’de RP Beyo?lu ?lce Ba?kanı'ydı. Milli Goru? Hareketi’nde genclik yıllarından itibaren aktif rol alan Erdo?an, 12 Eylul oncesi oldu?u gibi yeni donemde de partisinde hızla yukseldi. 1985’de ?stanbul ?l Ba?kanı ve partinin yetkili organlarından Merkez Karar ve Yonetim Kurulu (MKYK) uyesi secildi.
29 Kasım 1987'deki genel secimde ilk kez milletvekilli?i icin aday oldu fakat Meclis'e giremedi.
26 Mart 1989 yerel secimlerinde RP Genel Merkezi'nin itirazlarına ra?men Beyo?lu Belediye Ba?kanlı?ı'na aday oldu. Secim surecinde, Milli Goru? kadınlarının ilk kez aktif olarak sahada gorev alması, haftalık anketler kullanılması RP’de tartı?malara neden oldu. Basının '?stanbul Modeli' adını verdi?i surec sonunda Erdo?an secimi bin 500 oy farkıyla kaybetti. RP secimden ikinci parti olarak cıktı. ?ki secim ust uste bekledi?i sonucu alamayan Erdo?an, 20 Ekim 1991 genel secimlerinde tekrar milletvekili adayıydı. Partisinin yuzde 16 oyla cıkardı?ı 63 milletvekilinden biri oldu, mazbatasını aldı. Ancak partisinin ikinci sıradaki adayı Mustafa Ba?, Yuksek Secim Kurulu’na (YSK) itiraz edince Erdo?an’ın mazbatası iptal edildi.
Belediye ba?kanlı?ı
Siyasi kariyerindeki donum noktası, ?stanbul Buyuk?ehir Belediye Ba?kanlı?ı’nı kazandı?ı 1994'teki yerel secimlerdi. Erdo?an'ın RP'den adaylı?ını koyma giri?imiyse yine kolay olmadı. RP Genel Merkezi o donemde Anavatan Partisi’nde (ANAP) yer alan ancak RP’ye gecme hazırlı?ındaki Ali Co?kun’u aday gostermek istedi. RP ?stanbul ?l Te?kilatı ise Erdo?an adında ısrarcı oldu. Genel Merkez adaylık suresinin dolmasına bir gun kala onay verince Erdo?an son anda aday olabildi. RP'nin secim kampanyasında, 'Tamam in?allah' ve 'Sessiz yı?ınların sesi' sloganları kullanıldı. Erdo?an ileride kuraca?ı hukumetlerde de icraatlarının temelini olu?turacak Acil Eylem Planı’nın ilk orne?ini bu secimde hazırladı.
27 Mart 1994'te duzenlenen yerel secimlerde Recep Tayyip Erdo?an, yuzde 25,19 oyla ?stanbul Buyuk?ehir Belediye Ba?kanı secildi. Dort bucuk yıl suren belediye ba?kanlı?ı, okudu?u bir ?iirden dolayı hapse girmesiyle son buldu. 12 Aralık 1997’de, Siirt'te yaptı?ı bir konu?mada okudu?u 'Asker Duası' adlı ?iirin "Minareler sungu, kubbeler mi?fer / Camiler kı?lamız, mu'minler asker / Bu ilahi ordu dinimi bekler / Allahu Ekber, Allahu Ekber" dizeleri savcıları harekete gecirdi.
Diyarbakır Devlet Guvenlik Mahkemesi (DGM) 'halkı sınıf, ırk, din, mezhep veya bolge farklılı?ı gozeterek kin ve du?manlı?a tahrik etti?i' gerekcesiyle hakkında dava actı. 21 Nisan 1998'de bir yıl hapis ve 860 bin lira a?ır para cezasına carptırılmasının yanı sıra siyasetten de men edildi. O sırada 44 ya?ındaydı. Karar acıklandıktan sonra belediye binası onunde ba?layan gosteriler bir sure devam etti. 26 Mart 1999 gunu Pınarhisar Cezaevi’ne giren Erdo?an, ?nfaz Yasası gere?i dort aya du?en ceza suresini burada gecirdi.
AK Parti’nin kurulu?u
Erdo?an’ın ?iir davası devam ederken, 16 Ocak 1998’de RP "laiklik kar?ıtı eylemlerin oda?ı olmak" suclamasıyla kapatıldı. Yeni kurulan Fazilet Partisi’nde (FP) gelenekci-yenilikci ayrımı iyice su yuzune cıktı.
Erdo?an hapiste bo? durmadı. Farklı ulkelerden siyasi partilerin tuzuk ve programlarını inceledi. Bu incelemelerini ?u sozlerle anlatır: "Milli Goru?’ten ayrı bir siyaseti ve liderli?i ilk kez hapishanede du?undum. Yoksa benim bir gun lider olaca?ım olumlu ? olumsuz hep konu?ulurdu."
RP'nin yerine kurulan Fazilet Partisi'nin 4 Mayıs 2000’deki 1. Kongresi’ne siyasi yasaklı Erdo?an katılamadı. Yenilikci kanat, Recai Kutan’ın kar?ısına Abdullah Gul’u cıkardı. Gul kongreyi kaybetse de yenilikciler guclerini ispat etme fırsatı buldu. FP de 22 Haziran 2001’de 'RP’nin devamı ve laiklik kar?ıtı eylemlerin oda?ı olmak' suclamasıyla kapatıldı. Gelenekciler ve yenilikcilerin yolları FP'nin de kapatılmasından sonra tamamen ayrıldı.
Erdo?an hapisten cıktıktan sonra farklı goru?lerden insanları bir araya getirecek bir siyasi parti icin calı?malarını hızlandırdı. Aralarında Abdullah Gul, Bulent Arınc, Abdullatif ?ener, Cemil Cicek, Abdulkadir Aksu ve Hayati Yazıcı gibi isimlerin yer aldı?ı grupla Anadolu'nun farklı bolgelerinde toplantılar duzenledi.
Milli Goru? fikriyatını de?i?tirmeyen gelenekci kanat, Recai Kutan’ın genel ba?kanlı?ında 20 Temmuz 2001’de Saadet Partisi’ni (SP) kurdu. Yenilikciler ise 14 A?ustos 2001’de Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP / AK Parti) catısı altında bir araya geldiler.
AK Parti'nin 14 A?ustos 2001'de kurulu?unun ilan edildi?i basın toplantısında Erdo?an ile Gul yan yana.
Parti icinde hem Milli Goru?’un yenilikci yuzleri, hem de merkez sa? ve ozellikle ANAP kokenli isimler bulunuyordu. Erdo?an partinin durdu?u yeri 'muhafazakar demokrat' olarak acıkladı, meydanlarda eski lideri Erbakan yerine Turgut Ozal ve Adnan Menderes ile ba? kurdu.
AKP’nin kurulu? calı?maları surerken, Hasan Celal Guzel’in siyasi yasaklı olmadı?ını netle?tiren Anayasa Mahkemesi (AYM) kararı Erdo?an icin de ornek te?kil etti. Siyasi yasa?ı kalktı. Erdo?an, AKP'nin 16 A?ustos 2001’deki ilk Kurucular Kurulu toplantısında genel ba?kan secildi. Ama bir sure sonra parti kurucu uyeli?inden ve genel ba?kanlıktan istifa etmek zorunda kaldı. Bunun nedeni, daha sonra partinin kapatılması icin de dava acacak olan Yargıtay Cumhuriyet Ba?savcısı Sabih Kanado?lu’nun Anayasa Mahkemesi’ne yaptı?ı ba?vurulardı. Anayasa Mahkemesi'nin kararı do?rultusunda once istifa eden Erdo?an, bir gun sonra partisi tarafından tekrar genel ba?kan secildi.
2002 genel secimleri oncesinde, Erdo?an’ın adli sicil kaydının silinmesi ba?vurusu kabul edildi. Fakat Yargıtay, Savcı Kanado?lu’nun yeni bir ba?vurusu uzerine kaydın silinmesini yok hukmunde saydı. Yuksek Secim Kurulu (YSK) da Erdo?an icin 'secimlerde aday olamaz' kararı verdi. Kurulu?undan 14 ay sonra yapılan 3 Kasım 2002 genel secimlerinden AKP yuzde 34,29 oyla tek ba?ına iktidar olarak cıktı. Erdo?an milletvekili olmadı?ı icin 58. Hukumet, AKP Kayseri Milletvekili Abdullah Gul liderli?inde kuruldu. Deniz Baykal liderli?indeki ana muhalefet partisi olan Cumhuriyet Halk Partisi'nin (CHP) deste?iyle yapılan anayasa de?i?ikli?i Erdo?an’ın milletvekili secilmesinin onundeki engeli kaldırdı.
AKP Siirt Milletvekili Fadıl Akgunduz'un milletvekilli?inin du?urulmesinin ardından, 9 Mart 2003'te Siirt’te tekrar secime gidildi. AK Parti’nin birinci sıradaki adayı Mervan Gul adaylıktan cekildi, yerine Erdo?an girdi ve oyların yuzde 85’ini alarak 22. Donem Siirt Milletvekili secildi. 58. Gul Hukumeti istifa etti. Hukumeti kurma gorevini alan Recep Tayyip Erdo?an, 59. Hukumet'in ba?bakanı oldu.
Secim zaferleri
Erdo?an goreve ba?ladı?ında Turkiye ekonomik krizin etkisindeydi. ??sizlik artarken, ekonomik buyume durma noktasına gelmi?ti. 'Piyasalara dost' ekonomi anlayı?ıyla iktidara gelen AKP ilk doneminde ekonomiye odaklandı. Kemal Dervi?'in uygulamaya koydu?u reform programlarına sahip cıkmanın otesine gecip bunları geli?tirdi. E?itim, sa?lık, ula?tırma ve sosyal politika gibi alanlarda yo?un yatırımlar gercekle?tirirken Avrupa Birli?i (AB) perspektifine ba?lı kaldı. Yine de laiklik tartı?maları, siyasette askerin rolu gibi konular, birinci AKP iktidarını sık sık me?gul etti.
Erdo?an liderli?indeki AKP, 22 Temmuz 2007 genel secimlerinde oylarını yuzde 47'ye yukseltti. Secimler oncesinde 'e-muhtıra' olarak bilinen, Genelkurmay Ba?kanlı?ı'nın internet sitesinde 27 Nisan 2007 gunu hukumete kar?ı yayınlanan bildiri, yeni donemde asker sivil ili?kisini ba?ka bir boyuta ta?ıdı. AK Parti kurmaylarının yaptıkları toplantı sonrasında, ordunun bu mudahalesi kar?ısında geri adım atılmaması tavrı benimsendi. Hukumet sozcusu Cemil Cicek'in yaptı?ı acıklamada, "Ba?bakanlı?a ba?lı bir kurum olan Genelkurmay Ba?kanlı?ının herhangi bir konuda hukumete kar?ı bir ifade kullanması demokratik hukuk devletinde du?unulemez" dendi. ?kinci AKP iktidarına 'Ergenekon' ve 'Balyoz' davaları gibi askerlerin ba?ı cekti?i cok sayıda ismin yargılandı?ı kapsamlı ve tartı?malı hukuki surecler damga vurdu. 29 Mart 2009'daki yerel secimlerde AKP, Turkiye genelinde yuzde 38 oy alarak bir onceki secime gore geriledi?i goruntusu verse de co?u il ve ilcenin belediye ba?kanlı?ını kazanarak aslında ciddi bir ba?arı elde etti.
Dı? politikadaki rolu
Erdo?an, hukumetlerinin dı? politikasında aktif bir rol ustlendi. Once Erdo?an'ın danı?manlı?ını yapan, 2009'da ise Dı?i?leri Bakanlı?ı koltu?una oturan Ahmet Davuto?lu'nun formule etti?i yeni dı? politika parametreleri benimsendi.
?ktidarının ilk yıllarında Kıbrıs meselesinin cozumu amacıyla, donemin Birle?mi? Milletler (BM) Genel Sekreteri Kofi Annan tarafından hazırlanan plana destek verdi. 24 Nisan 2004 gunu Kuzey Kıbrıs Turk Cumhuriyeti (KKTC) ve Guney Kıbrıs Rum Yonetimi'nde 'Annan Planı' referanduma sunuldu. Turk tarafında plan onaylanırken Rum Kesimi'nde reddedildi. Turkiye'nin AB uyeli?inde en onemli engellerden birini olu?turan Kıbrıs sorununun cozume kavu?turulması ?ansını rafa kaldıran bu sonuc, Erdo?an tarafından AB platformlarında sıkca dile getirilecekti.
AKP'nin ikinci doneminde ?srail ile ili?kiler gerginle?irken, Erdo?an’ın Arap dunyasında populerli?i arttı. Cok sayıda ulkeyle yeni ticari ili?kiler geli?tirildi, kar?ılıklı olarak vizeler kaldırıldı. Erdo?an, Ortado?u ve Kuzey Afrika’da Arap Baharı olarak bilinen ayaklanmaları, 'halkların me?ru talebi' ?eklinde nitelendirerek destekledi.
Ustalık donemi ve krizler
"Erdo?an'ın ustalık donemi" olarak adlandırılan ucuncu AKP iktidarı, 12 Haziran 2011 genel secimlerinde AKP'nin oyların yuzde 49,8'ini almasıyla ba?ladı. Donemin ba?langıcına, Erdo?an'ın ba?kanlık sisteminin Turkiye’yi yonetmek icin uygun oldu?u ve bunun tartı?ılması gerekti?i yonundeki sozleri damgasını vurdu. Cumhuriyet tarihinde Adnan Menderes'ten sonra ust uste uc donem secim kazanan ve ba?bakanlık gorevini yuruten ikinci isim oldu. Dahası Erdo?an bunu Menderes'ten farklı olarak 'iktidardayken oylarını artırarak' ?yaptı. ?AK Parti'nin milletvekili secilmeyi uc donemle sınırlayan tuzuk kuralını sık sık vurgulamaya ba?ladı. Erdo?an'ın A?ustos 2014'te yapılacak cumhurba?kanlı?ı seciminde aday olmak istedi?i, hem AK Parti hem de muhalefet cevrelerinde surekli dillendirilse de Erdo?an bu konuda net bir ifade kullanmadı. Keza Cumhurba?kanı Abdullah Gul de yeniden aday olup olmayaca?ına acıklık getirmedi.
2012 yılı sonunda ba?layan ve PKK'nın hapisteki lideri Abdullah Ocalan ile goru?meler uzerinden ilerleyen 'Cozum Sureci' ile Kurt Sorunu'nun Turkiye'nin butunlu?u cercevesinde sonuca erdirilmesi yolunda onemli bir adım atıldı. Fakat Haziran 2013'e damga vuran Gezi Parkı protestoları ve Erdo?an'ın bu protestolara kar?ı takındı?ı sert tavır toplumsal kutupla?mayı tırmandırdı. Bu gerginlik, yolsuzluk ve ru?vet iddiasıyla 17 Aralık 2013'te bazı bakanların cocukları ve Halk Bankası Genel Muduru Suleyman Aslan'a yonelik operasyonla ba?ka bir boyuta evrildi. 25 Aralık'ta savcı Muammer Akka?, aralarında bazı i?adamlarının da bulundu?u 41 ki?ilik bir gozaltı listesi hazırladı. Tayyip Erdo?an'ın o?lu Bilal Erdo?an icin de ?upheli sıfatıyla ifadeye ca?rı evrakı hazırladı. Ancak Emniyet, Savcı'nın talimatlarını yerine getirmedi. AKP ile Fethullah Gulen Cemaati arasında catı?ma ba?ladı. AK Parti cevreleri, Cemaat'in yargı ve Emniyet burokrasisi icerisindeki yapılanmasıyla "sivil bir vesayet" kurmaya calı?tıklarını soyledi. Erdo?an geli?meleri, 'paralel devletin secilmi? hukumete kar?ı darbe giri?imi' ?eklinde tanımladı. Cok sayıda polis ve yargı mensubunun gorev yeri de?i?tirildi.
Erdo?an, 30 Mart 2014 gecesinde secimlerden sonra gelenekselle?en balkon konu?masını yaparken, bu sefer yanında ailesi de vardı.
[Al Jazeera - Zeki Ozturk]
Erdo?an liderli?indeki AK Parti bu ortamda gidilen yerel secimlerden yine zaferle ayrıldı. 21 buyuk?ehir ve 32 ilde belediye ba?kanlı?ını kazanan AKP Turkiye genelinde yuzde 45'e yakın oy aldı. Erdo?an balkon konu?masında Gulen Cemaati'ni hedef aldı ve hukumete kurulan tuzakları milletin bozdu?unu soyledi.
Erdo?an 10 A?ustos 2014 gunu birinci turu duzenlenen ve halkın ilk kez do?rudan cumhurba?kanını belirlemek icin sandık ba?ına gitti?i secimlerde oyların yuzde 52'sini alarak Turkiye Cumhuriyeti'nin 12. Cumhurba?kanı secildi.?
Kaynak: Al Jazeera ve ajanslar