Papiery Warto?ciowe na GPW

Giełda najcz??ciej kojarzy si? z akcjami, ale jej oferta jest oczywi?cie znacznie szersza.

Inwestorzy mog? handlowa? wieloma – zro?nicowanymi pod wzgl?dem ryzyka – instrumentami finansowymi, pocz?wszy od obligacji po produkty strukturyzowane i instrumenty pochodne.

Dwa podstawowe typy papierow warto?ciowych to akcje i obligacje. Na giełdzie mo?na te? handlowa? instrumentami powi?zanymi z akcjami, jak prawa poboru, prawa do akcji (PDA) i prawa pierwsze?stwa z obligacji. Daj? one niecierpliwym inwestorom mo?liwo?? zaanga?owania kapitału w akcje jeszcze przed ich dopuszczeniem do obrotu. Dla tych, ktorzy z ro?nych wzgl?dow nie chc? bezpo?rednio inwestowa? w akcje i obligacje, przeznaczone s? certyfikaty funduszy inwestycyjnych.

Akcje s? to papiery warto?ciowe potwierdzaj?ce, ?e ich posiadacz (akcjonariusz) jest wła?cicielem cz??ci maj?tku społki akcyjnej. Z faktu tego wynikaj? dla niego okre?lone prawa – prawo do dywidendy, prawo do udziału w walnym zgromadzeniu i po?rednio – prawo do zarz?dzania społk?. Akcje s? podstawowymi papierami warto?ciowymi notowanymi na giełdzie i – w zale?no?ci od wielko?ci społki, warto?ci jej akcji, płynno?ci – jej akcje mog? by? notowane w jednym z dwoch systemow: w systemie notowa? ci?głych lub w notowaniach jednolitych.

Prawo poboru to prawo pierwsze?stwa nabycia akcji nowej emisji, przysługuj?ce dotychczasowym akcjonariuszom społki. Dotychczasowi akcjonariusze mog? jednak zrezygnowa? z prawa obj?cia nowych akcji sprzedaj?c prawo poboru na giełdzie. Prawa poboru s? przedmiotem obrotu na giełdzie jako samodzielny papier warto?ciowy. Nale?y jednak pami?ta?, ?e obrot prawami poboru trwa stosunkowo krotko (z reguły od kilku do kilkunastu dni) i w tym okresie inwestor musi sprzeda? je na giełdzie lub dokona? zapisu na akcje, w przeciwnym razie poniesie strat?, gdy? prawa poboru wygasaj?.

Prawa do akcji (PDA) umo?liwiaj? nabywcom akcji nowej emisji ich odsprzedanie, zanim akcje te zostan? wprowadzone do obrotu giełdowego. Obrot PDA podlega takim samym regułom jak obrot akcjami. PDA notowane s? w tym samym systemie notowa?, w ktorym s? lub maj? by? notowane akcje danej społki. Instrument ten jest swojego rodzaju polskim wynalazkiem, niespotykanym na zagranicznych giełdach.

Prawa do akcji znacznie łagodz? problem długiego oczekiwania przez inwestorow na notowanie akcji od momentu zapisania si? na nie w publicznej subskrypcji. Inwestorzy wiedz?, ?e aby akcje, na ktore zło?yli zapisy w publicznej subskrypcji mogły by? wprowadzone do obrotu giełdowego najpierw musi nast?pi? ich formalny przydział, po?niej rejestracja w s?dzie, nast?pnie zło?enie w Krajowym Depozycie Papierow Warto?ciowych, dopuszczenie do obrotu giełdowego przez Rad? Giełdy i wprowadzenie do obrotu przez Zarz?d Giełdy.

Prawa do akcji (PDA) mog? by? przedmiotem obrotu ju? w kilka dni po przydziale akcji, a jeszcze przed ich zarejestrowaniem w s?dzie. PDA umo?liwiaj? zatem wycofanie si? z dokonanej inwestycji tym, ktorym przydzielono nowe akcje, a jednocze?nie umo?liwia ich nabycie tym, ktorzy nie dokonali tego w publicznej subskrypcji, zanim akcje zadebiutuj? na giełdzie.

Po decyzji s?du o zarejestrowaniu nowej emisji, społka uzgadnia z Krajowym Depozytem Papierow Warto?ciowych oraz giełd? termin pierwszego notowania - ju? nie PDA, lecz akcji.

Zmiana przeprowadzana jest płynnie, czyli z dnia na dzie? (z sesji na sesj?) i nie powoduje dla akcjonariusza konieczno?ci podejmowania jakichkolwiek działa?. Po prostu ktorego? dnia akcjonariusz ma np. 100 PDA danej społki, a na nast?pnej sesji ma ju? 100 akcji. Termin zamiany jest podawany wcze?niej do publicznej wiadomo?ci.

Prawa pierwsze?stwa z obligacji , zwane popularnie prawami pierwsze?stwa, to papiery warto?ciowe daj?ce ich posiadaczowi priorytet w nabyciu akcji społki, ktora wyemituje obligacje, po okre?lonej z gory cenie. Posiadacz prawa pierwsze?stwa zna termin realizacji praw do obj?cia akcji, ktory jest z gory okre?lony i ko?czy si? w dniu wyga?ni?cia praw pierwsze?stwa. Notowanie praw pierwsze?stwa odbywa si? w tym samym systemie notowa?, w ktorym notowane s? akcje, do obj?cia ktorych uprawniaj? prawa pierwsze?stwa. Jako pierwsze do obrotu giełdowego wprowadzone zostały prawa pierwsze?stwa społki NETIA.

Obligacje to papiery warto?ciowe za po?rednictwem, ktorych emituj?ce je podmiot zaci?ga po?yczk?. Inwestor kupuj?cy obligacje staje si? w ten sposob wierzycielem emitenta i pobiera z tego tytułu odsetki obliczane od warto?ci nominalnej obligacji. W zale?no?ci od podmiotu, ktory emituje obligacje, mo?emy je podzieli? na obligacje: skarbowe (emitowane przez Skarb Pa?stwa), korporacyjne (emitowane przez przedsi?biorstwa) oraz komunalne (emitowane przez jednostki samorz?du terytorialnego).

Bior?c pod uwag? zasad? ustalania odsetek, papiery te mo?na podzieli? na obligacje:

• stałym oprocentowaniu,
• zmiennym oprocentowaniu,
• zerokuponowe (nieoprocentowane) – sprzedawane z dyskontem, w terminie zapadalno?ci nast?puje jednorazowa płatno?? w wysoko?ci ich warto?ci nominalnej.

Giełdowy obrot obligacjami odbywa si? na rynku Catalyst. Rynek ten został uruchomiony we wrze?niu 2009 r. w celu stworzenia w Polsce zorganizowanego i transparentnego rynku dla instrumentow dłu?nych emitowanych przez firmy i samorz?dy. Catalyst jest platform? autoryzacji i obrotu wtornego dla obligacji korporacyjnych, samorz?dowych, społdzielczych, listow zastawnych i innych dłu?nych instrumentow finansowych.Certyfikaty inwestycyjne to papiery warto?ciowe emitowane przez zamkni?te lub mieszane fundusze inwestycyjne.

Certyfikaty inwestycyjne s? potwierdzeniem uczestnictwa w funduszu i pozwalaj? na ustalenie wielko?ci nale?no?ci, jaka z tytułu uczestnictwa w funduszu przysługuje danemu uczestnikowi w danym momencie. Jest to instrument dla tych, ktorzy z ro?nych wzgl?dow nie s? zainteresowani bezpo?rednim inwestowaniem w inne instrumenty finansowe. Certyfikaty notowane s? na giełdzie na takich samych zasadach jak akcje.

Instrumenty pochodne

Inwestorom, ktorzy nie obawiaj? si? podejmowania ryzyka i posiedli wi?ksz? wiedz? o prawach, ktore rz?dz? rynkiem kapitałowym, giełda umo?liwia inwestowanie w bardziej skomplikowane instrumenty finansowe – instrumenty pochodne. Specyfika instrumentow pochodnych polega na tym, ?e ich cena zale?y od warto?ci tzw. instrumentu bazowego, ktorym mo?e by? np. papier warto?ciowy, indeks giełdowy, waluta czy wska?nik ekonomiczny. Notowane na giełdzie instrumenty pochodne to kontrakty terminowe, jednostki indeksowe oraz opcje. Na giełdzie regulowanie nale?no?ci z tytułu obrotu wszystkimi instrumentami pochodnymi nast?puje w postaci rozliczenia pieni??nego (z wyj?tkiem kontraktow na obligacje).

Kontrakt terminowy to umowa pomi?dzy dwiema stronami, z ktorych jedna zobowi?zuje si? do kupna, a druga do sprzeda?y, w okre?lonym terminie w przyszło?ci (w tzw. dniu wyga?ni?cia) i po ustalonej w umowie cenie, okre?lonej ilo?ci instrumentu bazowego lub dokonania rownowa?nego rozliczenia pieni??nego. Po zawarciu transakcji codziennie nast?puje aktualizacja wzajemnych zobowi?za? wynikaj?ca ze zmiany kursu kontraktu terminowego. W?rod notowanych na giełdzie kontraktow terminowych inwestorzy maj? do dyspozycji kontrakty na indeksy, kontrakty na akcje, kontrakty na obligacje skarbowe oraz na kursy walutowe.

Zdecydowanie najwi?ksz? popularno?ci? na GPW ciesz? si? kontrakty na indeks WIG20. W obrocie s? jeszcze kontrakty na indeks społek technologicznych TECHWIG oraz indeks ?rednich społek mWIG40, ale zazwyczaj dzienne obroty na tych instrumentach nie przekraczaj? kilku sztuk. Wolumen na kontraktach walutowych na warszawskiej giełdzie rownie? jest znikomy. Nieco bardziej popularne s? niektore kontrakty na akcje.

Jednostki indeksowe (ETF-y) to instrumenty finansowe, ktorych cena odzwierciedla zmiany warto?ci danego indeksu. Instrument ten umo?liwia inwestycj? rownowa?n? nabyciu całego portfela danego indeksu bez konieczno?ci zakupu poszczegolnych akcji wchodz?cych w skład tego indeksu. Na warszawskiej giełdzie notowane s? jednostki indeksowe MiniWIG20, ktore odzwierciedlaj? zmiany indeksu WIG20, w skład ktorego wchodzi dwadzie?cia najwi?kszych i najbardziej płynnych społek giełdowych.

Opcje to instrumenty pochodne, ktorych wystawca zobowi?zuje si? do pokrycia ro?nicy mi?dzy z gory ustalon? cen? wykonania a cen? rozliczeniow? instrumentu bazowego w terminie wyga?ni?cia/wykonania opcji. Z drugiej strony nabywca opcji posiada prawo do ??dania od wystawcy opcji okre?lonej powy?ej kwoty pieni??nej. W obrocie na giełdzie znajduj? si? opcje kupna i sprzeda?y o europejskim stylu wykonania na indeks WIG20 oraz na akcje społek. Opcje typu europejskiego mog? zosta? wykonane jedynie w dniu ich wyga?ni?cia.

Produkty strukturyzowane to instrumenty finansowe b?d?ce efektem poł?czenia co najmniej dwoch ro?nych instrumentow (np. obligacji zerokuponowej z instrumentem pochodnym). Cena produktu strukturyzowanego zale?y od warto?ci okre?lonego instrumentu bazowego (np. kursu akcji, koszykow akcji, warto?ci indeksow giełdowych, kursow walut). Emitent produktu strukturyzowanego (bank, dom maklerski) zobowi?zuje si? w stosunku do nabywcy (inwestora), ?e w terminie wykupu instrumentu wypłaci kwot? rozliczenia ustalon? według z gory okre?lonego wzoru.W zale?no?ci od konstrukcji instrumentu mo?emy wyro?ni? dwa podstawowe rodzaje produktow strukturyzowanych:

• produkty gwarantuj?ce ochron? kapitału - bardzo bezpieczne, daj?ce inwestorowi okre?lony udział w zyskach, jakie generuje wbudowany w produkt wska?nik rynkowy i jednocze?nie 100-procentow? gwarancj? zwrotu zainwestowanego kapitału (inwestor nie poniesie straty),
• produkty nie gwarantuj?ce pełnej ochrony kapitału - instrumenty bardziej ryzykowne, gdy? wi?kszy jest udział inwestora zarowno w zyskach, jak i w stratach generowanych przez produkt wbudowany.

Tekst powstał na podstawie publikacji Zasady Obrotu Giełdowego, Giełda Papierow Warto?ciowych w Warszawie SA, Warszawa, stycze? 2009, wydanie V poprawione.- autor Zi?biec Jarosław