An
Negros Oriental
(kon ha literal nga
Winaray
:
Sinirangan nga Negros
o
Sidlangan nga Negros
) usa nga
probinsya
o lalawigan han
Pilipinas
nga nahamutangan ha
Butnga nga Kabisay-an
nga
rehiyon
. Amo ini an timugan o salatan-sidlangan nga katunga han isla han
Negros
, samtang an
Negros Occidental
amo iton katundan nga bahin. Iton Negros Oriental naatubang hiton
Sugbo
ha sinirangan tabok hiton
Sulang han Tanon
ngan hiton
Siquijor
ha timugan o habagatan-sidlangan. An kapital hini amo an
Syudad han Dumaguete
.
An bug-os nga populasyon han Negros Oriental sumala han
2000
nga census 1,126,061 ka tawo, ngan amo ini an ika-20 han mga gidadamo-i hin tawo nga probinsya han nasod. 34.5% hiton populasyon aada nangungukoy hiton mga lima nga syudad han
Dumaguete
,
Bayawan
,
Tanjay
,
Bais
, ngan
Canlaon
.
Iton
Sinugboanon
lumad nga yinaknan hiton 95% han populasyon samtang
Hiligaynon
iton yinaknan han nahabilin nga 5%.
Iton
agrikultura
o pag-uma an importante nga industrya ha Negros Oriental. Iton importante nga mga produkto pinaagi hini amo an
tubo
,
mais
,
lubi
ngan
humay
. Dida hiton daplin hit kadagatan, iton pangisda o panagat amo an importante nga paagi han pagpakabuhi. Iton iba liwat nga mga industriya dinhi amo an pagtukod hin mga rancho hin kabakahan, mga
fish pond
ngan
logging
. Mayda liwat mga deposito mineral sugad hiton
bulawan
,
salapi
(silver) ngan
tumbaga
.
An Negros Oriental mayda napulo kag siyam (19) nga
bungto
ug unom (6) nga
syudad
.
An Negros Oriental mga 5,402.30 ka kwadrado nga kilometros. Ini amo an timugan o habagatan-sinirangan nga katunga han isla han
Negros
, ug iton
Negros Occidental
amo an katundan nga bahin han isla. Mga kabugkiran iton nabulag hiton Negros Oriental tikang ha Negros Occidental. Samtang iton Negros Occidental kabahin han
Katundan nga Kabisay-an
nga rehiyon, iton Negros Oriental nahaupod hiton
Butnga nga Kabisay-an
nga rehiyon. Iton Negros Oriental naatubang hiton isla han
Sugbo
ha sinirangan nga tabok hiton
Sulang han Tanon
ngan hiton
Siquijor
ha timugan o salatan-sinirangan. Iton
Dagat Sulu
mabibilngan ha habagatan han probinsya.
An topografiya han probinsya mga hagmumbo nga mga kabugkiran nga kaurugan harani ha kadagatan. Ha salatan nga dapit han lalawigan amo an
Cuernos de Negros
(Mga Sungay han Negros) nga
stratovolcano
nga nahataas ngadto hin 1864 ka metros. Ha amihanan nga daplin han probinsya amo an
Bukid Canlaon
, an gihatataasi nga bukid han isla nga mayda kahataas nga 2465 ka metros.
An isla han
Negros
, nga amo an ika-upat nga gidako-i nga isla ha
Pilipinas
, gintawag han una nga "Buglas". Ugsa han pag-abot han mga Katsila nga conquistadores, an mga Negrito ug an mga Bukidnon amo an mga naukoy han isla. An ira relihiyon o mga pagtuo, paghalad han mga anito nga ginbubuhat hin mga kababayen-an nga mga babaylan. Mayda negosyo hin pagbinalyo-ay han mga taga-dida ngan han mga Intsek ug iba nga mga Asyano nga negosyante tikang pa han mga takna ugsa han ika-12 nga siglo.
Han panahon han Katsila nga pagconquista han Pilipinas, ginngaranan han mga Espanyol an isla nga "Negros" tungod han mga mag-itom hin panit nga mga tawo nga ira natad-an dida (iton
negro
ha Kinatsila nangangahulogan nga
ma-itom
). An Negros igindumara han mga Katsila tikang ha Sugbo hangtod han mga
1734
. Han 1734, ginhimo ini nga bulag nga distrito militar. An isla han Negros gintunga ngadto han mga probinsya han Negros Oriental ug
Negros Occidental
dida han
Enero 1
,
1890
. Dida han
1898
tubtob
1899
, katapos han kapirde han mga Katsila, an Negros Oriental binmulig han
Negros Occidental
nga magtukod han
Republika han Negros
nga usa nga gobyerno nga iba tikang han Malolos nga republika. An Negros Oriental nahimo nga probinsya ha ilarom han gobyerno civil Americano dida han
Marso 10
,
1917
.
Han
1892
, an
Siquijor
nahimo nga bahin han Negros Oriental. Ugsa hini, an Siquijor igindumara han Espanya ha ilarom han politico-militar nga probinsya han Bohol. Ginhimo han gobyerno Americano an Siquijor nga "sub-probinsya" han Negros Oriental dida han
1901
. Ha
Septyembre 17
,
1971
, an Siquijor nahimo nga bulag nga probinsya pinaagi han Republic Act No. 6396.