Hi
Dario
[1]
I
o kundi man
Darius
[2]
I
(
Kahadto nga Pinersa
:
D?rayava(h)u?
,
Bag-o nga Pinersa
:
??????
D?ryu?
;
Hinebreo
:
???????????
,
Moderno
:
Dar?yave?
,
Tiberiano
:
D?ry?we?
; c. 550?486 BCE), nga tinatawag gihapon hin agsob nga
Darius nga Harangdon
o kundi man
Dario nga Harangdon
, amo an ika-upat nga
Persyano
nga
Hadi hin mga Hadi
han
Imperyo Akhimenida
. Naghadi hiya han imperyo han gidako-i nga panahon hini, han paglakip hini han damo nga bahin han
Katundan nga Asya
, han
Caucasus
, mga bahin han
Balkans
(
Thrace
-
Macedonia
, ngan
Paeonia
), kadam-an han mga rehiyon ha labnasan han
Dagat Itom
, mga bahin han
Amihan nga Caucasus
,
Butnga nga Asya
, kutob han
Indus nga Siong
ha harayo nga sinirangan ngan mga dapit han amihan ngan dumagsaan nga Aprika upod an
Ehipto
(Mudraya), sinirangan nga
Libya
, ngan an daplin ha dagat nga bahin han
Sudan
.
[3]
[4]
Linmingkod hi Darius han trono pinaagi han pagpatalsik tikang ha poder kan
Gaumata
, usa nga sinisiring nga nag-agaagaw la han trono. An bag-o nga hadi nag-atubang hin mga rebelyon ha bug-os niya nga ginhadi-an ngan iya ini ginlupig ngatangan. Usa nga dako nga panhinabo han kinabuhi ni Dario amo an iya expedisyon ha pagsirot han
Atenas
ngan
Eretria
tungod han ira paghatag hin bulig dida han
Ioniahanon nga Rebelyon
ngan paglupig han
Gresya
. Bisan man kon waray ini magmalinamposon dida han
Pag-awayan ha Marathon
, nagmalinamposon hi Darius han utro nga pagsakop han
Thrace
, han pagpahaluag han imperyo pinaagi han pagsakop han
Macedonia
, han
Cyclades
ngan an puro han
Naxos
ngan an pagbungkag han syudad han Eretria.
Gin-organisar ni Darius an imperyo ha pagbahinbahin hini ngadto hin mga lalawigan ngan pagbutang hin mga
satrap
ha pagdumara hini. Gin-organisar niya an
Akhaemenida nga salapi
nga usa nga bag-o nga uusa nga sistema hin panalapi, upod han paghimo han
Aramaico
nga opisyal nga pinulungan han imperyo. Gin-upay gihapon niya an kamutangan han imperyo pinaagi hin pagpahimo hin mga dalan ngan pagtikang hin mga standard nga mga bug-at ngan mga pagsukol. Pinaagi hini nga mga pagbabag-o, an imperyo nasentralisar ngan nahiusa.
[5]
Nagtrabaho liwat hi Darius hin mga proyekto hin konstruksyon ha bug-os nga imperyo, nga an iya focus ha
Susa
,
Pasargadae
,
Persepolis
,
Babilonia
, ngan
Ehipto
. Ginpahimo niya an
Behistun Inscription
hin cliff nga gin-ukab basi igpahayag an iya mga conquista, usa nga importante nga pagpahayag han
Kahadto nga Persyano nga pinulungan
.
Ginpahayag gihapon hi Darius dida han
mga barasahon ha Bibliya
han
Haggai
,
Zacarias
, ngan
Esdras?Nehemias
.