Roald Amundsen

Roald Engelbregt Gravning Amundsen ( 16 di djulete 1872 - 18 di djun 1928 ) fourit on esploreu norvedjin des redjons polaires. I moenna l' espedicion antartike di 1910 - 1912 ki fourit l' prumire a-z ariver a Pole Sud .

Amundsen vina-st a monde dins ene famile di captinnes eyet mwaisse-batlis norvedjins. I decida d' divni eslorateur po shure li voye da Fridtjof Nansen , ki trevatcha l' Groenlande e 1888 .

Prumires espedicions [ candji | candji l’?code wiki ]

I fjha parteye di l' espedicion antartike bedje da Adrien de Gerlache di ( 1897 - 1899 come deujhinme ofici, sol batea Belgica . Ci fourit les prumis a passer l' ivier e l' Antartike (paski leu batea aveut sti pris dins les glaeces, eyet n' si saveur winner voye k' apres sacwants moes). A boird do batea i gn aveut eto on docteu etazunyin, Frederick Cook . Cook lzes schapa probablumint tertos do scorbute , ene lucon importante k' Amundsen s' ende sovenre po ses espedicions a vni.

E 1903 Amundsen moenna li prumire espedicion ad trivie do Passaedje Norouwess , inte les oceyans Atlantike eyet Pacifike , avou shijh otes djins a boird do batea Gjøa . Il on naivyi pa l' Baiye di Baffin , les schaveyes di Lancaster et Peel , eyet les stroeteures di James Ross eyet stroeteure di Rae , et passer deus iviers esplorant les teres et les glaeces dins cou k' on lome asteure Gjoa Haven, a Nunavut , Canada . So c' tins la Amundsen studia avou l' vicaedje des Netsiliks , po-z aprinde les tecnikes di sorvicaedje dins l' Artike eyet ben rade si moussa a leu manire. Il aprinda d' zels a-z eployi des tchens di sployon.

Tot continouwant a Nonne di l' Iye Victoria , li batea cwita l' Archipel Arktike li 17 d' awousse 1905 , mins s' diva-t i arester po l' ivier, divant d' aler so Nome , sol boird pacifike di l' Alaska . A 800 km did la, a Eagle City , i gn aveut on telegrafe ; Amundsen fijha l' voye (eyet rivni) po-z evoyi on messaedje (payi pa rcuveu) li 5 di decimbe 1905 , come cwe tot aleve ben et k' i dvent ratinde po l' ivier. Il ont-st arive a Nome e 1906 . Come li parfondeu d' naiviaedje ki pa cops n' est k' d' on mete, on pus grand batea n' areut nen polou naivyi so cisse voye la.

Li Pole Sud [ candji | candji l’?code wiki ]

Apres li Passaedje Norouwess, Amundsen fijha des plans po-z aler a Pole Nor . Mins cwand il oya e 1909 ki Cook et poy Robert Peary rclament i esse arives, i candja ses plans; ca sreut l' Pole Sud , dabord.

Avou l' batea Fram ( en avant e norvedjin), da Fridtjof Nansen , i naivia vie l' Antartike e 1910 . Li 14 di djanvi , 1911 il ont arive a platea d' glaece di Ross , en ene plaece kinoxhowe dizo l' no di Baye des balinnes . Amundsen i astala si baze, k' i lome Franheim ( li majhone do Fram , do no do batea). C' esteut 60 miles pus pres do pole kel schaveye McMurdo, la k' l' espedicion britanike rivale da Robert Falcon Scott esteut. Mins Scott aveut-st ene voye, dischovrowe pa Ernest Shackleton , do Glaeci d' Beardmore disk' a Platea Antartike , dismetant k' Amundsen diveut froyi s' voye ad trivie des montinnes Trans-Antartikes .

So les moes d' fevri et mass, Amundsen et ses djins ont leyi des depots d' ravitayint a 80°, 81° et 82° Nonne. Coula lyi dna l' apriyesse des condicions d' l' Antartike, eyet d' leu-z ekipmint. Tins d' l' ivier, al baze di Franheim, i s' ont ocupe a-z amidrer leu-z ekipmint, et particulirmint les sployons.

Roald Amundsen kiminca s' rotaedje vie l' pole li 20 d' octobe 1911, avou Olav Bjaaland , Helmer Hanssen , Sverre Hassel , eyet Oscar Wisting ; il ont arive a Pole li 14 di decimbe 1911 , 35 djous dvant Scott; ci-ci trova li tante d' Amundsen eyet ene lete da sinne cwand il ariva-st a pole a s' tou. L' esperyince da Amundsen, si apontiaedje, eyet l' eployaedje des meyeus tchens di sployon fjhit k' l' espedicon da Amundsen a sti sins grandes malajhminces et sins cnoxhe les mehins di l' espedicion da Scott.

Come nole des deus espedicions n' aveut-st avou leye li gros ekipmint d' on telegrafe sins fis , k' a l' epoke areut sti l' seule manire di comuniker a parti do pole, li succes da Amundsen ni fourit anonce k' a 7 di mass 1912 . Amundsen sicrijha on live po raconter l' sipoule do voyaedje, Li Pole Sud: on contaedje di l' espedicion antartike norvedjinne dizo l' "Fram", 1910-1912 .

Ene sipepieuse analijhe des dneyes ramexhneyes dins les djournas d' l' espedicion a permetou d' carciler ki les mimbes di l' espedicion da Amundsen ont-st arive ossu pres ki 200 metes do pont matematike egzake do Pole Sud; ene sifwaite analijhe po l' espedicion da Scott mostere k' il ont sti zels a 450 metes di c' pont matematike la.

Si vicareye apres coula [ candji | candji l’?code wiki ]

E 1918 Amundsen kiminca ene espedicion avou on novea batea, li Maud , po-z esplorer li Passaedje Noress . I n' ariva nen a cou k' i vleut, eyet l' espedicion a fwait berwete. E 1925 , avou Lincoln Ellsworth ayet cwate otes djins, i vola disk' al latitude di 87° 44' nor dins deus avions. Ci fourit l' latitude li pus a Bijhe adjondowe pa en avion a c' moumint la. L' aneye shuvante, Amundsen, Ellsworth eyet en indjenieu ereyonotike italyin, Umberto Nobile , ont fwait l' prumi trevatchaedje di l' Artike avou l' avion Norge ( Norvedje e norvedjin) dessigni pa Nobile. Il ont cwite Spitzbergen li 11 di may , 1926 eyet ariver en Alaska deus djous apres.

Amundsen mora-st e 1928 , dins en accidint d' avion a dzeu di l' Oceyan Artike , tot fjhant ene mission di savtaedje po Nobile, ki si avion shuvant, l' Italia , s' aveut crache. Li coir da Amundsen n' a may siti rtrove.

On a lome e si oneur:

Li stacion do pole sud Amundsen-Scott (lomeye eto do no di s' riva Scott ).

Li Mer d' Amundsen , e l' Antartike.

On ladje cratere sol pole sud del Lune , li cratere Amundsen .

Li marene norvedjinne loma ene des frigates di cbat Aegis HNoMS Roald Amundsen .

Difoutrinnes hardeyes [ candji | candji l’?code wiki ]