Henri Simon
| Skepiaedje
| 2 di fevri 1856,
Lidje
|
|---|
| Moirt
| 11 di mass 1939,
Sprimont
|
|---|
| Nacionalite
| Bedje
|
|---|
| Activites
| scrijheu
, conservateur ou conservatrice de musee
|
|---|
Si portrait so s' monumint a Lince
Henri Simon
(e walon,
Hinri Simon
) a skepyi a
Sprimont
li
2 d' fevri
1856
et mori li
11 di mass
1939
.
I fourit on grand
scrijheu
et
powete
e
walon
.
A cmince, i scrijha des pices di teyate, come "
Cour d' agnon
" (
Cour d' ognon
). Et ratourner e walon (eyet e vers)
le Tartuffe
da
Moliere
, dizo l' tite "
Djannesse
".
Ses pus rlomes powinmes fourit : ≪
Li moirt di l' abe
≫ (
Li mwert di l' abe
) e 1909 eyet ≪
Li pan do Bon Diu
≫ (
Li pan de Bon Diu
) e 1914. Les deus arimes ont sti ratournes e frances pa
Jean Haust
.
On pout eto citer "Li rvindje di l' abe" eyet "
Li ptit rozi
".
Di s' mesti, il esteut
artisse pondeu
.
Pice di teyate da Hinri Simon
Si mame a morou k' i n' aveut pont d' adje. Pu, il a yeu en accidint estant djonne ki l'espaitcha di djourmay fe des dures ovraedjes. Cwand s' pa mora on po apres, il fourit ascoyi pa s' mambor a Lince, on hamtea di Sprimont, la k' i dmora disk' a ses vis djous.
I va fe ses
umanites
classikes, pu moussi a l' Academeye des Beas Arts. E 1883, il a ene bousse po studyi a Rome. C' est la k' i discovere les beles letes francesses (
Zola
,
Flaubert
) et italyinnes (
Goldoni
). Et lu s' mete a cpotyi l' pene :
- Mins tot d'on cop, candjant d' ideye,
- El plaece d' on dessen, dji fjha ene paskeye
Adon, i s' boute a-z evoyi des compozucions a mode di tchansons lirikes as bates del SLLW (1883-1886).
Adonpwis, il s' assaye as
rondeas
. Pu, c' cop la, i cmince a scrire et a dessiner so on minme tinme. Insi ("Troes abions" (kel tite va divni "Abions al pene"), c' est en arime la k' i va croxhi on pexheu, on tindeu pu on tchesseu (1884).
Ci rest l' minme sicultaedje, al pene come a schavoe, dins "Djous del samwinne" (1886) la k' i discrit l' vicaedje en on coron, do dimegne a semdi d' apres.
Cwand k' els a yeu toirtchi avou s' pene, li Hinri Simon va fe djazer ses persounaedjes. C' est l' moumint di s' prumire pice di teyate "Cour d' agnon" (1888) pu "Saetche, i betche!" (1989). Apres, gn are "Brikes et Moirti" (1890) "Li noere poye" (1893) .
On n' rimete nen djin a biesse. Portant, c' est cazu des tolus-djins k' i va
discrire dins tote ene rileye di rondeas so les biesses k' i sene e 1891 eyet 1892.
Des biesses evie leu lodjoe: li nateure. Ey c' est les ptites pieles al pene, dj' o ben "Li nivaye" (1894) eyet "Li molen a maten" (1895). Ci sere ossu ses dierins rondeas… divant lontins.
1986: Hinri Simon si rschape po ene tchoke.
Pu, e 1987, c' est on novea "roze tavlea", a mode di ses prumis scrijhaedjes. Roze, c'est ben dire ca ca s' lome "li ptit Rozi" (1897). C'est lon d' esse on scrijhaedje a l' aiwe di roze, ca l' mwaisse powete a cidde avnou al copete di s' mesti, ostant dins l' adjincnaedje do rimea ki dins l' tipetape (rite del powezeye).
Pu gn a ene longue poize, disk' e 1900.
Adon, c' est l' treven del
proze-powezeye
: "Li solo s' coutche ", "Nosse veye", "Mes cwate monumints", "Wice va l' aiwe?", "Nivaye" (on diswalpaedje do rondea do minme no), "C' est l' awousse", "Fena-moes".
Ces deus dierins scrits la sont, ci cop la, des sfwaites apresses pol mwaisse ouve da Simon "Li pan do Bon Diu" (1909). Les 24 tavleas mostret l' cinsi do semaedje, disk' a moumint k' i fwait l' cok. Li pice est scrite e zandrins mins sins rimaedje, po l' sicrijheu co mi poleur tchoezi ses mots, sins laxhe ni rastina.
Taiss ki cisse tecnike la l'ahaye, ca i ratake totsu rade avou s' deujhinme tchif d' ouve: "Li moirt di l' abe".
Ci n' est k' e 1914 ki les Walons vont discovri l' Hinri Simon powete la k' si prumire schotleye d' arimes va rexhe dizo l' tite "Li pan do bon Diu". Les djins ni cnoxhent adon ki l' Hinri Simon, fijheu d' pices di teyate. Ca end aveut co scrit sacwantes k' avent yeu leu franc succes: "A tchaeke marixha s' cla" (1902), "Djanete", si seule pice e deus akes (1911).
Mins l' dierinne foice da Hinri Simon, ca a sti do rprinde li ratournaedje do "Tartuffe" da Moliere k' on socon da lu aveut rmetou e walon al vass-mel cwir, et k' Simon a ramidre, … so nouv ans d' tins (1911-1919). I fala rawarder 1974 po ki "Djannesse" fouxhe djouwe a Lidje.
"
Li pan do Bon Diu
" a sti replaidi a Lidje, as Vaillant-Carmanne (1935). Pu e 1991, avou "
Li moirt di l' abe
" pal comene di Sprimont, en on ptit live avou on ratournaedje powetike da Jean Haust vizon vizu.
L' aneye di s' moirt (1939), des powinmes nen co rexhous so papi avent vudi dins "La vie wallonne (l° 3, do 15 di novimbe 1939).
Dins s' "grosse antolodjeye", Maurice Piron (1978) aveut ritnou ut bokets da Simon, inte di zels : "
Li ptit rozi
", "A ene viye majhone", et, come di djusse "Li Pan do Bon Diu" eyet li "Moirt di l' abe" e-n etir.
Tecse da
Hinri Simon
, s' lomant ≪ Li priyeu ≫.
Hinri Simon rascoda li sfwait oneur d' aveur on tchaptre ren k' por lu dins gros live e 4 tomes "La wallonie, le payis et les hommes" k' a moussi fou e 1978 (Tome II, p 475-479, sine
Albert Maquet
).