Li
calindri republikin
(ou calindri revolucionaire frances), c' est on
calindri solrece
askepyi tins del
Revolucion francesse
di
1789
. I fourit oficirmint eployi el
France
do
24 di novimbe
1793
disk' a
31 di decimbe
1806
(10 di nivose di l' an XIV) a meynute.
Il a sti reployi eto tins del
Comene di Paris
e
1871
.
Ci calindri ci a sti fwait po replaeci l'
calindri grigoryin
, trop aloyi al
rilidjon crustinne
pol gosse di l' Estat layike k' esteut divnou l' France apres l' Revolucion.
Ene aneye do calindri republikin kimincive tofer a l' ekinocse di waeyen-tins, ey esteut parteye e 12 moes di 30 djous tchaeke (360 djous) avou ene rawete di 5 ou 6 djous (sorlon les aneyes) radjouteye al fen di l' aneye, po dmorer d' acoird avou l' aneye tropike (~365,25 djous).
Tchake moes esteut parti e 3 "samwinnes" di 10 djous.
Li discopaedje di l' aneye a sti carcule pa ene comission syintifike prezideye pa matematicyin
Gilbert Romme
, k' end estent eto mimbes
Joseph Louis Lagrange
,
Gaspard Monge
eyet
Joseph Jerome de Lalande
; les nos des moes eyet des djous ont sti edvintes pa powete
Fabre d'Eglantine
.
Les aneyes sont dneyes e
limeros romins
, li prumire aneye di l' "Ere Republicinne" kimince li
22 d' setimbe
1792
(k' est l' date di l' abolicion del monartcheye eyet del noblesse el France), cou ki fwait k' el limerotaedje des ans cmince ene aneye divant l' eployaedje do calindri.
Ossu, tchaeke djou d' l' aneye aveut assocyi, nen on sint come dins l' calindri crustin, mins ene plante, en osti ou ene biesse.
Il a fini pa-z esse aboli, pa l' opozucion di l' Eglijhe, mins ossu paski les djins veyent evi les longues samwinnes di dijh djous eyet li fwait k' el fe cminci a l' ekinocse do waeyen-tins esteut foirt disrindjant.
Les nos des moes sont fwait d' apres l' sore di tins k' i gn
a c' moes la (eg:
nivose
li nive,
ventose
li vint) ou d' apres des moumints importants di l' ovraedje des tchamps (
vendemieaire
, les vindindjes).
Cou ki fwait ki, droldimint, ci claindri ki ses askepieus volent "univiersel" est a contrave foirt aloyi a si payis d' oridjene, li France.
Les cawetes des nos d' moes sont di cwate sore, po tchaeke des cwate sajhons:
- Moes do waeyen-tins (cawete
aire
)
- Vendemiaire
(kimince li 22, 23 ou 24 di setimbe)
- Brumaire
(kimince li 22, 23 ou 24 d' octobe)
- Frimaire
(kimince li 21, 22 ou 23 d' novimbe)
- Moes d' ivier (cawete
ose
)
- Moes di pretins (cawete
al
)
- Moes d'&nsp;este (cawete
idor
)
Les 5 (6 les aneyes bizetes) djous di rawete al fen di l' aneye fijhent a cmince on ptit moes lome
sans-culottide
, mins a parti di l' an III (
1795
) on les loma tot simplumint "djous di rawete" (
jours complementaires
); i poirtet les nos shuvants:
- Djou del viertu (
Jour de la vertu
) (li 17 ou 18 di setimbe)
- Djou do (
Jour du genie
) (li 18 ou 19 di setimbe)
- Djou d' l' ovraedje (
Jour du travail
) (li 19 ou 20 d' setimbe)
- Djou di l' opinion (
Jour de l'opinion
) (li 20 ou 21 di setimbe)
- Djou des recompinses (
Jour des recompenses
) (li 21 ou 22 d' setimbe)
- Djou del revolucion (
Jour de la revolution
) (les aneyes bizetes seulmint, li 22 ou 23 d' setimbe)
Les dijh djous del samwinne republikinne (ou
decadi
) estent simplumint on bodje fwait sol no laten do limero eyet l' cawete
-di
: