Period:
Lordovig
binon telid periodas talavik mal (velas in Noluda-Merop)
[1]
Paleozoiga
. Sokon periodi:
Kambrium
e pasokon fa period:
Silur
. Lordovig, panemol bai tribut Velsanik:
Ordovices
, pamiedeton fa hiel Charles Lapworth un 1879 ad tuvedon dobati vu slopans hiela
Adam Sedgwick
ed utans hiela
Roderick Murchison
, kels apladoms klifabedis ot se Noluda-Velsan ini
Kambrium
ed ini
Silur
, tefado. El Lapworth, akupalolo, das nimem fosilik topada at adifons de uts Kambriuma ed i de uts Silura, asuemom, das sotons papladon ini period nulik lonik onas.
Do lasum Lordoviga as period nesekidik abinon nevifik in Greta-Britan, dils votik vola suno alasumons oni. Palasumon as period calofik Paleozoiga pas un 1906 fa Kongred Talavik Bevunetik.
Period: Lordovig aprimon timu jenot dadeadama smalik, bu yels za 488,3 ± 1.7 balions, ed adulon du yels za 44,6-balions. Afinon timu jenot dadeadama gretik bu yels 443,7 ± 1.5 Ma (ICS, 2004), kel adistukon 60% bidas melik. Els A. Melott
et al.
(2006) amobons, das splodul degsekunik stralama:
gamma
ikanonov distukon lozoni lutemik e sufukon lifafomis talik e melikis dub stralam deidol, ab nolavans modikum baicedons, das dadeadamajenots binons komplitiks e labons kods modik.
Dats pagivol pekalkulons me stralamamafam e votikons bosilo leigodu uts in fonats votik pagebols.
Un Lordovig fosils modik pafomons, ed i (in topads anik) modots gretik petrola e natavap.
Period lordovigik padilon kosomiko ad Dona- (Tremadoc ed Arenig), Zanoda- (Llanvirn [padonadilol ad Abereiddian e Llandeilian]) e Lopa- (Caradoc e Ashgill) Lordovig.
Timads nimemik (donadilam) binons, de latik lu balid:
- Hirnantian
/Gamach (Dona-Ashgill)
- Rawtheyan/Richmond (Dona-Ashgill)
- Cautleyan/Richmond (Dona-Ashgill)
- Pusgillian/Maysville/Richmond (Dona-Ashgill)
- Trenton (Zanoda-Caradoc)
- Onnian/Maysville/Eden (Zanoda-Caradoc)
- Actonian/Eden (Zanoda-Caradoc)
- Marshbrookian/Sherman (Zanoda-Caradoc)
- Longvillian/Sherman (Zanoda-Caradoc)
- Soundleyan/Kirkfield (Zanoda-Caradoc)
- Harnagian/Rockland (Zanoda-Caradoc)
- Costonian/Black River (Zanoda-Caradoc)
- Chazy (Zanoda-Llandeilo)
- Llandeilo (Zanoda-Llandeilo)
- Whiterock (Zanoda-Llanvirn)
- Llanvirn (Zanoda-Llanvirn)
- Cassinian (Lopa-Arenig)
- Arenig/Jefferson/Castleman (Lopa-Arenig)
- Tremadoc/Deming/Gaconadian (Lopa-Tremadoc)
Melanivods abinons lopiks du Lordovig; efe du period:
Tremadocia
, lopikam melanivoda su vol lolik abinon gretikun, do kel klulabots pekipedons in klifs.
Du Lordovig, kontinans suludik akobikons ad kontinan bal
Gondwanop
panemol. Gondwanop aprimon periodi la kveator e, du period afovon, asveamon luodu Suludapov. Prim Lordoviga palecedon as vamik, pu la trops. Soas
Noluda-Merop
e
Yurop
, Gondwanop un Lordovig pategon gretadilo fa mels nedibik. Vats nedibik kleilik agonons glofi jafidamemas, kels pladons kalsinkarbatis ini jals e dils dufik oksik. Sean:
Panthalassia
ategon cifadili lafasfera noludik; seans smalikum abinons els
Proto-Tethys
,
Paleo-Tethys
,
Khanty
(kel pafarmukon ed anepubon finu Lordovig),
Iapetus
, e sean nulik:
Rheik
.
Klifs lordovigik binons ledino sadots. Seku surfat e lop smaliks fimana, kels amiedukons lerodi, sadots melik, kels fomons dili gretik sita lordovigik, binadons cifadilo me zemaston. Slet e sabaston binons las tuvabiks.
Jenet veutik abinon beladaveda Takonik (ma els Taconic Mountinas in Noluda-Merop), kel iprimon ya du
Kambrium
.
Finu period at, Gondwanop inilikon pov e cifadilo igladadikon.
In Noluda-Merop ed in Yurop, Lordovig abinon tim melas kontinanik nedibik, fulu lif.
Trilobits
e
brakiopods
pato abinons distofiks a fomaliegiks. Elafs
bryozoa
balid apubons un Lordovig, soasa koradaklipeds balid. Korads soelik patuvons ya un
Kambrium
. Muuls, kels leigo ipubons du Kambrium, avedons bundaniks a distofiks, pato elafs
Bivalva
,
Gastropoda
, e
Nautiloida
(
Cephalopoda
). Du tim lunik atikoy, das
virebafs
veratik balid (fits: elafs
Ostracoderma
) apubons un Lordovig, ab tuvs brefabuik in
Tsyinan
jonons, das luveratiko ya ipubons un lopa-
Kambrium
. Fits maxulilabik balid apubons finu Lordovig. Elafs
Graptolita
: nims melik nu edadeadol, amodons in seans. Elafs
Crystoidea
e
Crinoidea
anik apubons.
Lalegs grunik
abundanons un Lordovig e finu
Kambrium
(ba i buikumo). Plans luveratiko avolfons de lalegs grunik. Plans talik balid alabons fomi smalik sumik ad ut elas
Marchantiophyta
. Spors fosilik planas talik pedientifons in sadots lordovigik lopikun.
Talafunigs balidun luveratiko apubons pos plans finu Lordovig. Melafunigs abinons bundanik in mels lordovigik, ko apuridukons nimafunis e sumikosi.
Lordovig arivon fini oka timu sokod dadeadamajenotas, kels kobo fomons telidi veutikun deadamajenotas gretik lul jenotema Tala ma num bidas edadeadol. Te dadeadamajenot timu Parm-Triat apluon tefu on.
Dadeadam ajenon bu yels za 444-447-balions; malon miedi vu Lordovig e period fovik:
Silur
. Un tim et jafidamems modaziobik valik alifons in mel. Zao 49% nimabidas valik anepubons laidupio; brakiopods ed elafs
Bryozoa
anebundanikons levemo, kobu
trilobitabids
modik e famuls:
Conodontia
e
Graptolita
.
Ma teorod pabuukol fa pluamanum fosilavanas, deadamajenots at pakodons fa prim gladatimada, du tim nimema di
Hirnantia
pos klimats vamikum patedik dila gretikun Lordoviga. Gladatimad luveratiko no adulon so lunupo asa itikoy: stud loxinafomas in brakiopods fosilik jonon, das dul ona abinon luveratiko yels 0,5-1,5 balion (Stanely, 358). Jenot at pabebuon fa donikam nivoda karbatastabota (de 7000dab ju 4400dab), kelos adrefon pato mels nedibik, ko jafidamems modikun alifons. Du kontinan suludik: Gondwanop asveamon luodu Suludapov, gladajuds adavedons su on, kels patuvons in klifastrats lordovigik Noluda-Frikopa e Suluda-Meropa noluda-vesudik, kels abinons ettimo nilu od, in topad Suludapovik.
Gladatimads flodons vati modik se sean volik e timads vuik smeitons oni, kelos kodon tefado donikami e lopikami seananivoda; mels lordovigik legretik ninu kontinans asmalikons, kelos adistukon nimemis modik, tano ageikons nimemis las distofikis apololo, po kels adefons lunomiko nimafamuls lolik, e poso asmalikons donu seku gladatimad fovik; donuam alik anosukon dili lifadistofa (Emiliani, 1992 p. 491). Nimabids te su mel zu kontinan bal atopols padrefons sevarikumo (Stanley, 360). Lifafoms tropik padrefons pato namofiko fa dadeadam balid, e nimabids se vats koldulik padrefons badikumo du dadeadam telid (Stanley, 360).
Nimabids alailifols abinons uts, kels aplopons ad lonedikon ad dinads ivotikol ed afulukons spadi pijafol fa dadeadams.
Finu jenot telid, glatads asmetol akodons lopikami seananivoda. Geikam lifa pos donutuvatam laidupik dilas gretik kontinanas primu
Silur
ablinon distofi agretikol in roods no idadeadols.
- ↑
Karbon in Noluda-Merop padilon ad periods tel: Mississippi e Pennsylvania.
- Ogg, Jim, June, 2004,
Overview of Global Boundary Stratotype Sections and Points (GSSP's)
.
http://www.stratigraphy.org/gssp.htm
(Pareidol tu 2006 prilul 30).
- Stanley, Steven M.,
Earth System History
. New York: W.H. Freeman and Company, 1999.
ISBN 0-7167-2882-6
- Mehrtens, Dr. Charlotte, "Chazy Reef at Isle La Motte"
. An Ordovician reef in Vermont.
- Adrian Melott et al., "Did a gamma-ray burst initiate the late Ordovician mass extinction?"
International Journal of Astrobiology
3
(2004) 55
- BBC News, " Ray burst is extinction suspect"
, 2005 prilul 11.
- ABC News, "Ray burst may have wiped out life on Earth"
, 2004 prilul 29.