Nhanh Aubach c?a song Wiehl ?
đ?c
.
Eo v?nh Lyse ?
Na Uy
.
Th?y v?c
[1]
(
ti?ng Anh
:
waterbody
ho?c
body of water
), ho?c g?i
vung n??c
[2]
, la m?t kh?i tich l?y n??c đang k? th??ng hi?n di?n tren b? m?t hanh tinh. Thu?t ng? nay th??ng đ? c?p đ?n nh?ng n?i ch?a n??c l?n nh?
đ?i d??ng
,
bi?n
,
h?
, nh?ng c?ng bao g?m nh?ng n?i ch?a n??c it h?n nh?
ao
,
đ?t ng?p n??c
, hay hi?m g?p la
v?ng n??c
. Th?y v?c c?ng co th? khong đ?ng yen va chuy?n đ?ng lien t?c nh?
song
,
su?i
,
kenh đao
va cac d?ng
đ?a m?o
khac.
[3]
Moi tr??ng n??c bao g?m cac lo?i th?y v?c c?a ph?n phia tren m?t ngoai
Trai đ?t
, nh?
bi?n
,
đ?i d??ng
,
dong song
,
h?
,
h? ch?a n??c
cung v?i
n??c d??i đ?t
chon ? trong cac l? h?ng ch? tr?ng c?a
đa
va đ?t.
C?n c? theo v? tri c?a th?y v?c, co th? chia lam ba lo?i: th?y v?c n??c m?t đ?t, th?y v?c n??c d??i đ?t va bi?n - đ?i d??ng. Gi?a cac d?ng th?y v?c co th? chuy?n hoa qua l?i l?n nhau. D??i tac d?ng c?a
n?ng l??ng M?t Tr?i
, n?ng l??ng nhi?t b? m?t Trai đ?t, thong qua s? bi?n đ?i ba tr?ng thai c?a n??c,
n??c
đang tu?n hoan lien t?c gi?a cac th?y v?c khong gi?ng nhau.
Th?y v?c n??c m?t đ?t co quan h? m?t thi?t v?i ho?t đ?ng sinh ho?t va sinh s?n c?a loai ng??i, co th? phan lo?i n??c m?t đ?t theo m?c đich s? d?ng, nh? n??c t??i ru?ng tr?ng tr?t, n??c dung cho ngh? đanh ca, n??c dung đ? u?ng, v.v. đ?i v?i ch?t l??ng n??c co yeu c?u khong gi?ng nhau, đ?ng th?i đa ch? đ?nh tieu chu?n ch?t l??ng n??c t??ng ?ng, coi la c?n c? đ? cho ki?m soat ch?t l??ng n??c.
?nh h??ng c?a th?y v?c đ?i v?i Trai đ?t
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
N??c ? m?t ngoai Trai đ?t ho?t đ?ng m?nh m?.
H?i n??c
do
bi?n
-
đ?i d??ng
b?c h?i ti?n vao
khi quy?n
, t?o thanh lu?ng h?i r?i di chuy?n đ?n đ?t li?n, sau khi
ng?ng t?
r?i xu?ng m?t đ?t, m?t ph?n đ??c
sinh v?t
h?p thu, m?t ph?n t? t? xam nh?p sau vao l?p đ?t t?o thanh
n??c d??i đ?t
, m?t ph?n bi?n thanh dong ch?y m?t đ?t. Dong ch?y m?t đ?t va dong ch?y d??i đ?t ph?n l?n quay v?
bi?n
-
đ?i d??ng
. N??c trong qua trinh
tu?n hoan
lien t?c phong thich va h?p thu n?ng l??ng nhi?t, đ? đi?u ti?t n?ng l??ng c?a cac t?ng quy?n tren Trai đ?t, va l?i lien t?c xay d?ng hinh thai c?a m?t ngoai Trai đ?t.
Ph?n l?n n??c m?t đ?t trong
th?y quy?n
tai phan b? trong
song
,
h?
va đ?t, tr? m?t ph?n quay v? bi?n - đ?i d??ng ra, co m?t ph?n d? tr? t??ng đ?i lau dai t?i
h? n?i l?c
va hinh thanh
song b?ng
. Ph?n l??ng n??c nay trao đ?i l?n nhau c?c ki ch?m ch?p, m?i chu ki c?n hang ch?c n?m th?m chi hang ngan n?m tr? len. T? s? bi?n đ?i t?ng gi?m c?a th?y v?c nay, co th? tinh ra s? m?nh va y?u c?a trao đ?i qua l?i n??c - nhi?t gi?a bi?n va đ?t li?n. S? tu?n hoan c?a thanh ph?n n??c trong
khi quy?n
va th?y quy?n, t?c đ? trao đ?i l?n nhau kha nhanh, chu ki ch? trong vai ngay. Vi thanh ph?n n??c tu?n hoan, gay phat sinh s? bi?n đ?i
khi h?u
ph?c t?p tren Trai đ?t.
L??ng n??c c?a bi?n - đ?i d??ng va
khi quy?n
trao đ?i l?n nhau, d?n đ?n nhi?t l??ng va n?ng l??ng trao đ?i m?nh m?. Qua trinh trao đ?i l?n nhau ?nh h??ng vo cung l?n đ?i đ?n s? bi?n đ?i khi h?u ? cac n?i. M?i qu?c gia quan tam coi tr?ng nghien c?u quan h? t??ng h?
bi?n
-
h?i n??c
.
Sinh v?t
trong
sinh quy?n
b?
l?t
, ung ng?p va
h?n han
?nh h??ng r?t l?n. S? phan b? va hinh thanh
qu?n th? sinh v?t
c?ng co quan h? m?t thi?t v?i th?i gian va khong gian c?a n??c.
Qu?n xa sinh v?t
thu?n theo s? đ? va thi?u c?a n??c ma lien t?c trao đ?i, sinh soi va ch?t đi. S? thoat h?i n??c c?a ph?n l?n
th?c v?t
c?ng đa thuc đ?y s? tu?n hoan c?a cac thanh ph?n n??c. N??c trao đ?i va lo?i b? l?n nhau gi?a
khi quy?n
,
sinh quy?n
va
th?ch quy?n
, quan h? c?a chung c?c ki m?t thi?t, quan h? nay h?p thanh h? th?ng trao đ?i v?t ch?t gi?a cac quy?n khac nhau tren Trai đ?t, hinh thanh đa d?ng moi tr??ng đ?a li.
?nh h??ng c?a th?y v?c đ?i v?i ho?t đ?ng loai ng??i
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Ho?t đ?ng quy mo l?n c?a
loai ng??i
co ?nh h??ng nh?t đ?nh đ?i v?i qua trinh v?n đ?ng c?a
n??c
trong
th?y quy?n
.
Pha r?ng
v?i quy mo l?n, b? nui tr?ng r?ng v?i di?n tich l?n, phan ph?i n??c v?i l?u v?c l?n, kh?i thao
ao đ?m
v?i di?n tich l?n, hut b?m n??c d??i đ?t v?i s? l??ng nhi?u, v.v đ?u s? thuc đ?y qua trinh v?n đ?ng va trao đ?i c?a n??c lam phat sinh s? bi?n đ?i t??ng ?ng, t? đo ?nh h??ng qua trinh tu?n hoan c?a thanh ph?n n??c va s? h?p thanh can b?ng l??ng n??c. S? phat tri?n kinh t? va dan s? c?a loai ng??i c?ng đ?u ph? thu?c vao n??c. Nh?
th?y đi?n
,
th?y l?i
, v?n t?i thuy?n tau,
ng? nghi?p
,
cong nghi?p
va phat tri?n đo th?, t?t c? đ?u quan h? vo cung m?t thi?t v?i n??c.
S?
s?ng
b?t ngu?n ? n??c, s? sinh t?n c?a
sinh v?t
khong th? tach kh?i n??c. N??c la m?t trong nh?ng y?u t? thien nhien ho?t đ?ng tich c?c nh?t trong moi tr??ng, c?ng la v?t ch?t quan tr?ng c?u thanh m?t ngoai Trai đ?t. N??c la ngu?n n?ng l??ng, t? li?u s?n xu?t va tai nguyen sinh ho?t, đa ?nh h??ng đ?n vi?c sang t?o c?a c?i xa h?i va ch?t l??ng đ?i s?ng.
Trai đ?t
la m?t hanh tinh t?n t?i s? s?ng, cac nha khoa h?c g?i "n??c" m?t cach hinh t??ng la ch?t
xuc tac
c?a
s? s?ng
Trai đ?t
va ngu?n g?c c?a muon loai. N??c ? ben trong bi?n - đ?i d??ng, h?, ao đ?m va song - ph?n phia tren m?t ngoai
v? Trai đ?t
cung v?i
n??c d??i đ?t
trong th? nh??ng quy?n đa h?p thanh
th?y quy?n
, chi?m ch?ng 70,8% di?n tich m?t ngoai Trai đ?t. Gi? s? đem toan b? đ?t li?n lam cho b?ng ph?ng r?i l?p đ?y vao bi?n - đ?i d??ng, thi c? Trai đ?t s? b? th?y quy?n sau kho?ng 3.000 met l?p đ?y.
T?ng l??ng n??c tren Trai đ?t la 1.386 t?
kilomet kh?i
, trong đo
n??c ng?t
la 35 tri?u kilomet kh?i, chi?m 2,53% t?ng l??ng n??c, l??ng n??c s? d?ng đ??c la h?n 4 tri?u kilomet kh?i, chi?m 0,3% t?ng l??ng n??c.
- Mitsch, W.J. and J.G. Gosselink. 2007.
Wetlands, 4th ed.
,
John Wiley & Sons
, Inc., New York, 582 pp. (The first edition of Wetlands by Mitsch and Gosselink was published in 1986 by Van Nostrand Reinhold. Second, third, and fourth (current) editions were published in 1993, 2000, and 2007 respectively by John Wiley & Sons.
[1]
L?u tr?
2012-07-03 t?i
Wayback Machine
)