Tr?n chi?n v?nh Leyte
M?t ph?n c?a Chi?n tranh Thai Binh D??ng trong Chi?n tranh th? gi?i th? hai
Hang khong m?u h?m h?ng nh? Princeton đang b?c chay ? phia đong Luzon , ngay 24 thang 10 n?m 1944.
Th?i gian 23?26 thang 10 n?m 1944 đ?a đi?m V?nh Leyte , Philippines K?t qu? Hoa K? chi?n th?ng
Tham chi?n
Hoa K?   Uc	Nh?t B?n
Ch? huy va lanh đ?o
William Halsey, Jr (T? l?nh H?m đ?i III Hoa K?) Thomas C. Kinkaid (T? l?nh H?m đ?i VII Hoa K?)	Takeo Kurita (L?c l??ng Trung tam) Sh?ji Nishimura   † (L?c l??ng phia Nam) Kiyohide Shima (L?c l??ng phia Nam) Jisabur? Ozawa (L?c l??ng phia B?c) ?nishi Takijir? (ch? huy phi đoan khong quan h?m s? 1)
L?c l??ng
8 hang khong m?u h?m 8 hang khong m?u h?m h?ng nh? 18 hang khong m?u h?m h? t?ng 12 thi?t giap h?m 24 tu?n d??ng h?m 141 khu tr?c h?m va khu tr?c h?m h? t?ng M?t s? l??ng l?n tau phong ng? loi tu?n ti?u , tau ng?m , va cac tau ph? tr? khac Kho?ng 1.500 may bay	1 hang khong m?u h?m 3 hang khong m?u h?m h?ng nh? 9 thi?t giap h?m 14 tu?n d??ng h?m h?ng n?ng 6 tu?n d??ng h?m h?ng nh? 35+ khu tr?c h?m 300+ may bay (bao g?m c? may bay c?a cac c?n c? m?t đ?t)
Th??ng vong va t?n th?t
3.000 ng??i ch?t; 1 hang khong m?u h?m h?ng nh?, 2 hang khong m?u h?m h? t?ng, 2 khu tr?c h?m , 1 khu tr?c h?m h? t?ng 1 hang khong m?u h?m h?ng nh? 1 khu tr?c h?m b? th??ng 200 may bay b? b?n r?i.	10.500 ng??i ch?t; 1 hang khong m?u h?m, 3 hang khong m?u h?m h?ng nh? 3 thi?t giap h?m , 8 tu?n d??ng h?m , 12 khu tr?c h?m b? đanh chim ~300 may bay b? pha h?y
V? tri trong Philippines

Tr?n chi?n v?nh Leyte , con g?i la H?i chi?n v?nh Leyte , tr??c đay con co ten la "Tr?n bi?n Philippine l?n th? hai", đ??c xem la tr?n h?i chi?n l?n nh?t c?a Th? Chi?n II c?ng nh? la m?t trong nh?ng tr?n h?i chi?n l?n nh?t l?ch s?. ^[1]

Tr?n đanh x?y ra t?i cac vung bi?n Philippine g?n cac đ?o Leyte , Samar va Luzon t? ngay 23 đ?n ngay 26 thang 10 n?m 1944 gi?a h?i quan va khong l?c h?i quan đ?ng Minh ch?ng l?i đ? qu?c Nh?t B?n . Ngay 20 thang 10 n?m 1944 , quan M? b?t đ?u t?n cong đ?o Leyte nh? m?t ph?n c?a chi?n l??c co l?p Nh?t B?n kh?i cac n??c h? đa chi?m đong t?i đong Nam A , đ?c bi?t la d?u m? v?n la ngu?n ti?p li?u s?ng con c?a n?n quan s? va cong nghi?p Nh?t. H?i quan đ? qu?c Nh?t B?n đa huy đ?ng h?u nh? t?t c? cac tau chi?n con l?i c?a h? nh?m đanh b?i l?c l??ng t?n cong đ? b? đ?ng Minh, nh?ng đa b? đ? Tam h?m đ?i va đ? Th?t h?m đ?i c?a H?i quan Hoa K? đ?y lui. H?i quan Nh?t đa khong th? đ?t đ??c m?c đich đ? ra, b? thi?t h?i n?ng, va t? đo khong th? tham chi?n v?i m?t l?c l??ng t??ng đ??ng. đa s? cac tau chi?n l?n con s?ng sot, do thi?u h?t nhien li?u, h?u nh? ph?i ? l?i c?n c? c?a chung cho đ?n h?t chi?n tranh t?i Thai Binh D??ng. ^{[2] [3]}

Tr?n chi?n v?nh Leyte bao g?m b?n tr?n h?i chi?n chinh la: tr?n chi?n bi?n Sibuyan , tr?n chi?n eo bi?n Surigao , tr?n chi?n ngoai kh?i m?i Engano va tr?n chi?n ngoai kh?i Samar cung cac ho?t đ?ng khac.

Tr?n chi?n v?nh Leyte c?ng đ??c ghi nh?n la tr?n đanh đ?u tien ma may bay Nh?t th?c hi?n cac cu?c t?n cong t? sat ki?u kamikaze (Th?n Phong) m?t cach co t? ch?c. ^{[2] [3]} Va m?t đi?m đang chu y khac la l?c l??ng Nh?t B?n trong tr?n nay co s? may bay con it h?n so v?i s? tau be c?a l?c l??ng đ?ng Minh, m?t minh ch?ng ro rang cho s? chenh l?ch v? l?c l??ng c?a đoi ben đ?n th?i đi?m nay c?a cu?c chi?n.

B?i c?nh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac chi?n d?ch ti?p n?i nhau t? thang 8 n?m 1942 đ?n đ?u n?m 1944 đa đ?y lui quan Nh?t kh?i nhi?u c?n c? tren cac đ?o t?i Nam va Trung Thai Binh D??ng , đ?ng th?i co l?p nhi?u c?n c? khac, đang k? la ? qu?n đ?o Solomon , qu?n đ?o Bismarck , qu?n đ?o Admiralty , New Guinea , qu?n đ?o Marshall va đ?o Wake . đ?n thang 6 n?m 1944 , m?t lo?t cac cu?c đ? b? đ??c h? tr? b?i L?c l??ng đ?c nhi?m tau san bay nhanh c?a đ? Ng? h?m đ?i đa chi?m đ??c h?u h?t qu?n đ?o Mariana (co b? qua Rota ). Vi?c nay đa pha v? vanh đai chi?n l??c phong th? ben trong c?a Nh?t B?n, chi?m đ??c c?n c? ma may bay nem bom chi?n l??c B-29 Superfortress co th? xu?t phat đ? t?n cong cac đ?o chinh qu?c Nh?t. Trong cu?c ph?n cong th?t b?i c?a Nh?t ? Tr?n chi?n bi?n Philippine , H?i quan M? đa đanh chim ba tau san bay, lam h? h?i nhi?u tau chi?n khac va tieu di?t kho?ng 600 may bay Nh?t, khi?n H?i quan Nh?t h?u nh? khong con l?c l??ng khong quan tren tau san bay va phi cong co kinh nghi?m. ^[2]

V? k? ho?ch hanh đ?ng ti?p theo, đo đ?c Ernest J. King va cac thanh vien khac c?a H?i đ?ng Tham m?u tr??ng Lien quan Hoa K? thien v? gi?i phap co l?p l?c l??ng Nh?t t?i Philippines va t?n cong vao đai Loan , cho phep l?c l??ng M? va Uc ki?m soat đ??c nh?ng con đ??ng v?n chuy?n hang h?i gi?a Nh?t B?n va đong Nam A. đ?i t??ng L?c quan Douglas MacArthur thi benh v?c cho m?t cu?c t?n cong vao Philippines, v?n c?t ngang con đ??ng ti?p t? chi?n l??c c?a Nh?t B?n. đ? l?i Philippines trong tay quan Nh?t s? la m?t đon đanh vao thanh th? c?a M? va la m?t s? s? nh?c vao danh d? ca nhan c?a MacArthur, khi vao n?m 1942 ong đa phat bi?u cau noi n?i ti?ng: " Toi s? tr? l?i ". Nhi?u s? quan cao c?p khac ben ngoai H?i đ?ng Tham m?u tr??ng Lien quan, bao g?m đo đ?c Chester W. Nimitz , c?ng cho la l?c l??ng khong quan đang k? ma ng??i Nh?t t?p trung t?i Philippines la qua nguy hi?m đ? co th? b? qua. Tuy nhien, Nimitz va MacArthur ban đ?u co nh?ng k? ho?ch trai ng??c nhau, trong đo k? ho?ch c?a Nimitz nh?n m?nh vao vi?c t?n cong đai Loan, vi vi?c nay c?ng co th? lam c?t đ?t đ??ng ti?p v?n đ?n đong Nam A. đai Loan con co th? đ??c s? d?ng lam ban đ?p đ? t?n cong Trung Qu?c l?c đ?a, đi?u ma MacArthur c?m th?y khong c?n thi?t. M?t cu?c g?p g? tay ba di?n ra gi?a MacArthur, Nimitz, va T?ng th?ng Roosevelt đa giup xac đ?nh Philippines la m?c tieu chi?n l??c, nh?ng đ? ng? quy?t đ?nh cu?i cung v? th?i h?n s? t?n cong Philippines. Cu?i cung Nimitz thay đ?i y ki?n va đ?ng y theo k? ho?ch c?a MacArthur. ^{[3] [4]}

Co l? s? can nh?c quan tr?ng cu?i cung đ?a đ?n vi?c lo?i b? k? ho?ch đai Loan-Trung Qu?c, nh? đ??c đo đ?c King va nh?ng ng??i khac kh?i x??ng, la vi?c t?n cong đai Loan đoi h?i ph?i huy đ?ng kho?ng 12 s? đoan L?c quan va Th?y quan L?c chi?n , m?t l?c l??ng v??t qua kh? n?ng ma M? co th? cung ?ng đ??c cho c? m?t tr?n Thai Binh D??ng vao cu?i n?m 1944 , trong khi toan b? L?c quan Uc con ph?i đang ti?p chi?n t?i qu?n đ?o Solomon, New Guinea, đong ?n thu?c Ha Lan va tren nhi?u hon đ?o khac t?i Thai Binh D??ng. M?t đi?u ki?n ch? co th? đap ?ng đ??c sau khi đ?c thua tr?n đ? co th? danh ra nhi?u l?c l??ng h?n t? chau Au. ^[3]

Cu?i cung thi l?c l??ng c?a t??ng MacArthur đ??c cho phep đ? b? len đ?o Leyte thu?c mi?n Trung Philippines. L?c l??ng t?n cong đ? b? va h?i quan h? tr? g?n s? do đ? Th?t h?m đ?i , d??i quy?n ch? huy c?a Pho đo đ?c Thomas C. Kinkaid , đ?m trach. đ? Th?t h?m đ?i luc bay gi? bao g?m cac đ?n v? c?a H?i quan Hoa K? , H?i quan Hoang gia Uc , bao g?m cac tau tu?n d??ng h?ng n?ng thu?c l?p County HMAS Shropshire va HMAS Australia cung tau khu tr?c HMAS Arunta , va co th? co m?t it tau chi?n c?a New Zealand ho?c c?a Ha Lan .

đ? tam h?m đ?i , d??i quy?n ch? huy c?a đo đ?c William F. Halsey, Jr. , trong đo L?c l??ng đ?c nhi?m TF 38 (l?c l??ng đ?c nhi?m tau san bay nhanh), d??i quy?n ch? huy c?a Pho đo đ?c Marc Mitscher la thanh ph?n ch? l?c, s? h? tr? t? xa cho cu?c t?n cong nay.

Thi?u sot c?n b?n va nghiem tr?ng c?a k? ho?ch nay la đa khong co s? ch? huy chung cho l?c l??ng h?i quan M?. Vi?c thi?u m?t s? ch? huy th?ng nh?t, c?ng v?i vi?c khong thong tin đ?y đ?, đa t?o ra m?t tinh hu?ng nguy c?p ma suyt n?a đa tr? thanh tai h?a l?n cho l?c l??ng M?. ^{[2] [3]} Do trung kh?p ng?u nhien, k? ho?ch c?a Nh?t B?n s? d?ng ba h?m đ?i rieng bi?t c?ng khong ch? đ?nh m?t v? t?ng t? l?nh chung.

Cac d? tinh c?a M? c?ng khong qua xa l? đ?i v?i H?i quan đ? qu?c Nh?t B?n . T? l?nh H?m đ?i Lien h?p Nh?t B?n Soemu Toyoda đa chu?n b? b?n k? ho?ch "chi?n th?ng": Sh?-G? 1 ( ti?ng Nh?t : 捷１?作?, Sh? ichig? sakusen ) la m?t chi?c d?ch h?i quan l?n t?i Philippines, trong khi cac k? ho?ch Sh?-G? 2 , Sh?-G? 3 va Sh?-G? 4 la nh?m đap tr? cac cu?c t?n cong t??ng ?ng nh?m vao đai Loan, đ?o Ryukyu va qu?n đ?o Kuril . Nh?ng k? ho?ch nay la nh?ng chi?n d?ch t?n cong ph?c t?p, huy đ?ng h?u nh? toan b? l?c l??ng co đ??c vao m?t tr?n chi?n quy?t đ?nh, va do đo co th? lam tieu hao l??ng nhien li?u d? tr? it ?i c?a Nh?t.

T? ngay 12 thang 10 n?m 1944 , đ? Tam h?m đ?i c?a đo đ?c Halsey b?t đ?u m?t lo?t cac cu?c khong kich b?ng may bay tren tau san bay xu?ng đai Loan va qu?n đ?o Ryukyu, nh?m ng?n ng?a vi?c may bay đ?t c?n c? t?i đay co th? ng?n tr? vi?c đ? b? xu?ng Leyte. B? ch? huy Nh?t li?n ap d?ng k? ho?ch Sh?-G? 2 , tung ra cac đ?t khong kich ch?ng l?i cac tau san bay c?a H?m đ?i 3. Trong cu?c chi?n ac li?t đo, Nh?t B?n b? th?m b?i v?i thi?t h?i 600 may bay trong vong ba ngay, h?u nh? toan b? s?c m?nh khong l?c c?a khu v?c. Sau khi l?c l??ng M? b?t đ?u t?n cong Philippines, H?i quan Nh?t chuy?n sang th?c hi?n k? ho?ch Sh?-G? 1 . ^{[2] [3]}

K? ho?ch Sh?-G? 1 s? d?ng cac tau chi?n c?a Pho đo đ?c Jisabur? Ozawa , d??i ten g?i "L?c l??ng phia B?c", s? nh? l?c l??ng h?m đ?i y?m tr? chinh c?a M? ra kh?i Leyte. "L?c l??ng phia B?c" bao g?m nhi?u tau san bay, nh?ng ch? co r?t it may bay ho?c phi cong đ??c hu?n luy?n đ?y đ?. Nh?ng chi?c tau san bay ho?t đ?ng nh? la nh?ng con m?i, va sau khi l?c l??ng y?m tr? đa đ??c keo ra xa, hai l?c l??ng tau n?i khac s? h??ng đ?n Leyte t? phia Tay. "L?c l??ng phia Nam" c?a cac đo đ?c Nishimura va Shima s? t?n cong vao khu v?c đ? b? ngang qua eo bi?n Surigao. "L?c l??ng Trung tam" c?a đo đ?c Kurita, la l?c l??ng t?n cong hung m?nh nh?t, s? b?ng qua eo bi?n San Bernardino vao bi?n Philippine, h??ng v? phia Nam đ? cung t?n cong vao khu v?c đ? b?. ^{[2] [3]}

K? ho?ch nay d??ng nh? s? mang l?i h?u qu? b? tieu hao m?t ho?c nhi?u l?c l??ng t?n cong, nh?ng sau nay đo đ?c Toyoda đa gi?i thich cho nh?ng ng??i M? th?m v?n ong nh? sau:

Ho?t đ?ng tau ng?m t?i eo bi?n Palawan (23 thang 10) [ s?a | s?a ma ngu?n ]

(Ghi chu: Ho?t đ?ng nay đ??c tac gi? Morison xem nh? la "đ?ng đ? t?i eo bi?n Palawan", ^[3] trong khi th?nh tho?ng co nh?ng ngu?n khac g?i la "Tr?n chi?n eo bi?n Palawan ").

Khi r?i c?n c? c?a chung t?i Brunei, "L?c l??ng Trung tam" hung h?u c?a đo đ?c Kurita bao g?m n?m thi?t giap h?m ( Yamato , Musashi , Nagato , Kong? , va Haruna ); m??i tau tu?n d??ng h?ng n?ng ( Atago , Maya , Takao , Ch?kai , My?k? , Haguro , Kumano , Suzuya , Tone va Chikuma ), hai tau tu?n d??ng h?ng nh? Noshiro va Yahagi cung 15 tau khu tr?c. ^[3]

H?m đ?i c?a Kurita v??t qua đ?o Palawan vao kho?ng n?a đem 22 - 23 thang 10 . Cac tau ng?m M? Darter va Dace đ??c b? tri đ? ho?t đ?ng chung v?i nhau g?n đo. Luc 00 gi? 16 phut ngay 23 thang 10 , radar c?a Darter đa phat hi?n đ??c đ?i hinh h?m đ?i Nh?t B?n ? kho?ng cach 27 km (30.000 yard), va thuy?n tr??ng ra l?nh theo doi b?ng m?t th??ng. Hai chi?c tau ng?m nhanh chong di chuy?n đu?i theo h?m đ?i, trong khi Darter g?i b?c đi?n bao cao đ?u tien trong s? ba b?c đi?n. It nh?t m?t b?c đi?n trong s? đo đ??c nhan vien đi?n bao tren chi?c Yamato b?t đ??c, nh?ng Kurita đa khong th?c hi?n cac bi?n phap phong th? ch?ng tau ng?m đ?y đ?. ^[3]

Sau nhi?u gi? di chuy?n tren m?t n??c ? t?c đ? t?i đa, Darter va Dace đ?n đ??c m?t v? tri phia tr??c đ?i hinh c?a Kurita v?i y đ?nh m? m?t cu?c t?n cong ng?m luc t?ng sang. Cu?c t?n cong nay thanh cong m?t cach đ?y b?t ng?. Luc 05 gi? 24 phut, Darter b?n m?t lo?t sau qu? ng? loi, trong đo it nh?t b?n qu? đa trung soai h?m c?a Kurita la chi?c tau tu?n d??ng h?ng n?ng Atago . M??i phut sau, Darter b?n trung hai qu? vao chi?c tau ch? em v?i Atago la chi?c Takao b?ng m?t lo?t ng? loi khac. Luc 05 gi? 56 phut, Dace b?n trung b?n qu? ng? loi vao chi?c tau tu?n d??ng h?ng n?ng Maya (cung la tau ch? em v?i Atago va Takao ). ^[3]

Atago va Maya b? chim nhanh chong. Takao quay tr? l?i Brunei d??i s? h? t?ng c?a hai tau khu tr?c, va b? hai chi?c tau ng?m M? ti?p t?c theo đu?i. Vao ngay 24 thang 10 , trong khi hai chi?c tau ng?m ti?p t?c s?n đu?i chi?c tau tu?n d??ng b? th??ng, chi?c Darter b? m?c c?n t?i bai ng?m Bombay. M?i n? l?c c?u v?t no b? th?t b?i, nen no b? b? l?i. Tuy nhien, m?i thanh vien th?y th? đoan đ?u đ??c Dace c?u v?t. Trong khi đo, Takao quay v? Singapore , n?i no ? l?i cho đ?n h?t chi?n tranh. Atago b? chim nhanh đ?n m?c Kurita bu?c ph?i b?i kh?i con tau đ? co th? s?ng sot. Ong đ??c m?t trong cac khu tr?c h?m Nh?t v?t, va sau đo chuy?n c? hi?u ch? huy c?a minh sang thi?t giap h?m Yamato . ^{[3] [5] [6]}

Tr?n chi?n bi?n Sibuyan (24 thang 10) [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Vao kho?ng 8 gi? sang ngay 24 thang 10 , "L?c l??ng Trung tam" b? phat hi?n trong khi đang di chuy?n qua bi?n Sibuyan va b? cac phi đ?i tiem kich Hellcat VF-20, phi đ?i nem bom Helldiver VB-20 va phi đ?i nem ng? loi Avenger VT-20 t? tau san bay USS Enterprise thu?c đ? Tam h?m đ?i c?a Halsey t?n cong. Cho du co l?c l??ng v??t tr?i, đ? Tam h?m đ?i khong đ??c chu?n b? đ? đ?i pho m?i nguy c? nay. Vao ngay 22 thang 10 , Halsey đa tach hai trong s? cac đ?i đ?c nhi?m tau san bay c?a ong quay v? c?n c? c?a h?m đ?i t?i Ulithi đ? ti?p li?u va tai trang b?. Khi nh?n đ??c bao cao c?a Darter v? vi?c ti?p xuc v?i h?m đ?i đ?i ph??ng, Halsey đa g?i đ?i đ?c nhi?m c?a Davison quay tr? l?i chi?n tr??ng, nh?ng l?i cho phep đ?i đ?c nhi?m c?a Pho đo đ?c McCain , đ?i đ?c nhi?m tau san bay m?nh nh?t c?a TF 38, đ??c ti?p t?c hanh trinh đ?n Ulithi. Cu?i cung vao ngay 24 thang 10 , Halsey c?ng tri?u h?i đ?i đ?c nhi?m c?a McCain, nh?ng s? ch?m tr? đo đa khi?n cho đ?i đ?c nhi?m tau san bay m?nh nh?t Hoa K? ch? gop đ??c ph?n r?t nh? trong tr?n chi?n quy?t đ?nh, va đ? Tam h?m đ?i b? suy gi?m g?n 40% l?c l??ng khong quan c?a no trong h?u h?t th?i gian c?a tr?n đanh. Vao bu?i sang ngay 24 thang 10 ch? co ba đ?i đ?c nhi?m tau san bay co th? t?n cong đ??c vao l?c l??ng c?a Kurita, va đ?i co v? tri thu?n l?i nh?t đ? t?n cong, đ?i đ?c nhi?m 38.2 c?a Chu?n đo đ?c Bogan , khong may thay l?i la đ?i y?u nh?t v?i m?t tau san bay h?m đ?i duy nh?t la chi?c Intrepid cung hai tau san bay h?ng nh?. Vi?c khong tri?u h?i đ?i đ?c nhi?m c?a McCain m?t cach k?p th?i vao ngay 23 thang 10 c?ng lam suy y?u them l?c l??ng do thi?u b?n trong s? sau tau tu?n d??ng h?ng n?ng c?a đ? Tam h?m đ?i cho đ?n h?t tr?n chi?n. ^[3]

May bay t? cac tau san bay Intrepid va Cabot thu?c đ?i đ?c nhi?m c?a Bogan đa t?n cong vao luc 10 gi? 30 phut, đanh trung cac thi?t giap h?m Nagato , Yamato , Musashi va lam h? h?i n?ng chi?c tau tu?n d??ng My?k? . M?t đ?t t?n cong th? hai xu?t phat t? nh?ng chi?c Intrepid , Essex va Lexington , v?i cac phi đ?i Helldiver VB-15 va Hellcat VF-15 c?a chi?c Essex , đa đanh trung 10 phat tren chi?c Musashi . Khi chi?c thi?t giap h?m b? nghieng sang m?n trai va b? bu?c ph?i rut lui, m?t đ?t t?n cong th? ba t? cac tau san bay Enterprise va Franklin đanh trung no them m??i m?t qu? bom va tam ng? loi. ^[3]

Kurita cho h?m đ?i c?a ong quay đ?u l?i đ? ra kh?i t?m ho?t đ?ng c?a nh?ng may bay t?n cong, đi v??t qua chi?c Musashi luc nay đa b? h? h?ng n?ng khi l?c l??ng c?a ong rut lui. Kurita đ?i cho đ?n 17 gi? 15 phut tr??c khi quay đ?u l?i va h??ng đ?n eo bi?n San Bernardino. Musashi l?t va chim vao kho?ng 19 gi? 30 phut. ^[3]

Trong khi đo, Pho đo đ?c Takijir? ?nishi tung ra ba đ?t may bay thu?c Khong đoan 1 c?a ong đ?t c?n c? t?i Luzon nh?m vao cac tau san bay c?a đ?i đ?c nhi?m 38.3 d??i quy?n Chu?n đo đ?c Sherman. May bay c?a đ?i đ?c nhi?m nay co nhi?m v? t?n cong cac san bay ? Luzon nh?m ng?n ng?a cac cu?c khong kich vao tau be đ?ng Minh trong v?nh Leyte. M?i đ?t t?n cong c?a ?nishi bao g?m kho?ng 50 đ?n 60 may bay. ^[3]

H?u h?t cac may bay Nh?t đ?u b? đanh ch?n va b?n r?i ho?c đanh đu?i b?i nh?ng chi?c may bay tiem kich Hellcat c?a Sherman lam nhi?m v? tu?n tra chi?n đ?u tren khong, trong đo đang k? nh?t la hai t?p may bay tiem kich t? chi?c Essex do Trung ta H?i quan David McCampbell d?n đ?u. Ong c?ng la ng??i đa b?n r?i chin may bay đ?i ph??ng trong ch? trong m?t phi v?. Tuy nhien, m?t may bay nem bom b? nhao Yokosuka D4Y Judy đa v??t qua đ??c hang rao phong th?, va đ?n 09 gi? 38 phut đa đanh trung tau san bay h?ng nh? Princeton v?i m?t qu? bom xuyen thep 250 kg (550 lb), gay m?t đam chay nghiem tr?ng trong san ch?a may bay c?a chi?c Princeton . H? th?ng voi ch?a chay t? đ?ng tren tau đa khong ho?t đ?ng, nen cac đam chay đa lan ra nhanh chong va m?t lo?t cac v? n? ti?p n?i x?y ra. đam chay d?n d?n đ??c ki?m soat, nh?ng đ?n 15 gi? 23 phut, m?t ti?ng n? d? d?i, co th? đa xu?t phat t? kho ch?a bom phia sau con tau, va gay them nhi?u th??ng vong tren chi?c Princeton . Tau tu?n d??ng USS Birmingham , v?n đang c?p sat t? phia sau đ? giup đ? ch?a chay, con ch?u nhi?u th??ng vong h?n n?a v?i tren 300 ng??i ch?t va b? th??ng. Birmingham b? h? h?i n?ng đ?n m?c no b? bu?c ph?i rut lui, va m?t s? tau be khac ? g?n đo c?ng b? h? h?i. M?i n? l?c nh?m c?u chi?c Princeton đ?u b? th?t b?i, va cu?i cung no b? đanh đ?m b?i ng? loi t? tau tu?n d??ng h?ng nh? Reno vao luc 17 gi? 50 phut. ^[3]

Trong ngay 24 thang 10 , đ? Tam h?m đ?i đa tung ra t?ng c?ng 259 phi v? nh?m vao "L?c l??ng Trung tam", đa s? la nh?ng chi?c Hellcat. S?c m?nh c?a cu?c t?n cong nay ch?a đ? đ? co th? vo hi?u hoa nguy c? t? phia Kurita. đ? so sanh, trong ngay hom sau đa co đ?n 527 phi v? đ??c đ? Tam h?m đ?i tung ra nh?m vao "L?c l??ng phia B?c" v?n y?u h?n nhi?u c?a đo đ?c Ozawa. H?n n?a, ph?n l?n cac cu?c t?n cong trong bi?n Sibuyan ch? h??ng v? m?t chi?c tau chi?n duy nh?t, Musashi . Chi?c thi?t giap h?m l?n b? chim, va tau tu?n d??ng My?k? b? h?ng, nh?ng m?i tau chi?n khac trong l?c l??ng c?a Kurita đ?u con kh? n?ng chi?n đ?u va co th? ti?n t?i. ^[3]

Do h?u qu? c?a m?t quy?t đ?nh đ? đ?i c?a đo đ?c Halsey, l?c l??ng c?a Kurita gi? đay co th? đi qua eo bi?n San Bernardino trong đem đo, đ? xu?t hi?n m?t cach b?t ng? va ngo?n m?c ngoai kh?i b? bi?n đ?o Samar sang hom sau.

L?c l??ng đ?c nhi?m 34 / Eo bi?n San Bernardino [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Sau khi cac h?m đ?i c?a "L?c l??ng phia Nam" va "L?c l??ng Trung tam" Nh?t B?n b? phat hi?n, nh?ng tr??c khi tim th?y cac tau san bay thu?c "L?c l??ng phia B?c" c?a Ozawa, Halsey va b? tham m?u đ? Tam h?m đ?i tren chi?c thi?t giap h?m New Jersey đa chu?n b? m?t k? ho?ch d? phong đ?i pho l?i m?i đe d?a t? "L?c l??ng Trung tam" c?a Kurita. Y đ?nh c?a h? la s? ch?n eo bi?n San Bernardino b?ng m?t l?c l??ng đ?c nhi?m m?nh m? g?m cac thi?t giap h?m nhanh va đ??c h? tr? b?i hai đ?i đ?c nhi?m tau san bay. L?c l??ng thi?t giap h?m nay đ??c s?p x?p thanh L?c l??ng đ?c nhi?m 34, bao g?m 4 thi?t giap h?m, 5 tau tu?n d??ng va 14 tau khu tr?c d??i quy?n ch? huy c?a Pho đo đ?c Willis A. Lee . Chu?n đo đ?c Ralph E. Davison, t? l?nh đ?i đ?c nhi?m 38.4, đ??c c? ra ch? huy chung l?c l??ng h? tr? tren khong cho L?c l??ng đ?c nhi?m, bao g?m hai đ?i đ?c nhi?m tau san bay nhanh.

Luc 15 gi? 12 phut ngay 24 thang 10 , đo đ?c Halsey g?i m?t b?c đi?n vo tuy?n đ?n cac v? ch? huy d??i quy?n v? chi ti?t c?a k? ho?ch d? phong nay (đo?n trich d?n d??i đay neu bien ch? va ch? đ?nh ng??i ch? huy cho L?c l??ng đ?c nhi?m 34):

Halsey c?ng g?i b?n sao b?c đi?n nay cho đo đ?c Nimitz t?i t?ng hanh dinh H?m đ?i Thai Binh D??ng ? Tran Chau C?ng va đo đ?c King t?i Washington, nh?ng ong đa khong đ?a ten đo đ?c Kincaid (t? l?nh đ? Th?t h?m đ?i) vao danh sach nh?ng ng??i nh?n. ^[5] Du sao, đ? Th?t h?m đ?i c?ng nh?n đ??c n?i dung b?c đi?n nay, vi theo thong l? cac đo đ?c v?n ch? th? cho cac đi?n bao vien thu th?p m?i b?c đi?n ma h? do th?y, b?t k? b?c đi?n đo co g?i cho h? hay khong. Vi Halsey d? tinh cho L?c l??ng đ?c nhi?m 34 nh? la m?t đ?n v? d? phong s? đ??c thanh l?p va tach ra khi ong ra l?nh, khi ong vi?t "will be formed" la ong mu?n nh?n m?nh đ?n thi t??ng lai, nh?ng ong đa b? qua khong đ? c?p đ?n khi nao hay d??i nh?ng hoan c?nh nao ma L?c l??ng đ?c nhi?m 34 s? đ??c thanh l?p. Vi?c b? qua nay đa khi?n đo đ?c Kinkaid c?a đ? Th?t h?m đ?i tin r?ng Halsey đang noi ? thi hi?n t?i ch? khong ph?i la thi t??ng lai, va ong đ?a đ?n k?t lu?n r?ng L?c l??ng đ?c nhi?m 34 đa đ??c thanh l?p va đang tru đong ngoai kh?i eo bi?n San Bernardino. đo đ?c Nimitz t?i Tran Chau C?ng c?ng suy đoan va đi đ?n k?t lu?n t??ng t? nh? v?y.

Sau đo Halsey g?i m?t b?c đi?n th? hai vao luc 17 gi? 10 phut cho cac thu?c c?p noi ro y đ?nh c?a ong v? L?c l??ng đ?c nhi?m 34:

Khong may la, Halsey g?i b?c đi?n th? hai đ?n cac thu?c c?p b?ng đ??ng tho?i vo tuy?n, nen đ? Th?t h?m đ?i đa khong th? b?t đ??c no, va Halsey c?ng khong chuy?n ti?p b?c đi?n nay b?ng đ??ng đi?n bao đ?n Nimitz hay King. S? hi?u l?m tai h?i, gay ra b?i s? nh?p nh?ng c?a Halsey ? b?c đi?n th? nh?t, va thi?u sot khong chuy?n ti?p b?c đi?n lam ro th? hai đ?n Nimitz, King hay Kincaid đa gay m?t ?nh h??ng sau s?c đ?n ti?n trinh c?a tr?n đanh sau đo. ^{[3] [5]}

Quy?t đ?nh c?a Halsey (24 thang 10) [ s?a | s?a ma ngu?n ]

May bay c?a đ? Tam h?m đ?i đa khong th? tim th?y "L?c l??ng phia B?c" đong vai tro nh? m?i c?a đo đ?c Ozawa cho đ?n t?n 16 gi? 40 phut ngay 24 thang 10 . đi?u nay ph?n l?n la do đ? Tam h?m đ?i qua b?n r?n vao vi?c t?n cong l?c l??ng c?a Kurita, va h? con ph?i t? v? ch?ng l?i cac cu?c khong kich xu?t phat t? đ?o Luzon. Vi v?y, đi?u k? c?c đa x?y ra la, l?c l??ng Nh?t B?n duy nh?t mong mu?n đ??c phat hi?n l?i la l?c l??ng con l?i duy nh?t ma M? khong th? tim th?y. T?i ngay 24 thang 10 Ozawa b?t đ??c m?t b?c đi?n c?a M? (nh?m l?n) mo t? vi?c h?m đ?i c?a Kurita rut lui, nen ong b?t đ?u rut lui theo. Tuy nhien, đ?n 20 gi? 00 phut, Soemu Toyoda ra l?nh cho toan b? l?c l??ng c?a ong ph?i t?n cong nh? m?t s? giup đ? c?n thi?t. Nh?m thu hut s? chu y c?a đ? Tam h?m đ?i vao l?c l??ng nh? m?i c?a minh, Ozawa đ?i h??ng m?t l?n n?a quay v? phia Nam h??ng đ?n Leyte.

Halsey b? thuy?t ph?c r?ng "L?c l??ng phia B?c" m?i la m?i nguy c? chinh c?a Nh?t, va ong đa quy?t đ?nh n?m l?y cai ma ong cho la m?t c? h?i b?ng vang đ? tieu di?t l?c l??ng tau san bay cu?i cung con l?i c?a Nh?t B?n. Tin r?ng "L?c l??ng Trung tam" đa b? vo hi?u hoa b?i cac đ?t khong kich đ??c may bay đ? Tam h?m đ?i th?c hi?n trong ngay t?i bi?n Sibuyan, va ph?n con l?i đang rut lui, Halsey đi?n cho Nimitz va Kinkaid:

Nh?ng ch? "v?i ba đ?i" đa d?n đ?n s? nh?m l?n nguy hi?m. Theo n?i dung b?c đi?n c?a Halsey b?t đ??c luc 15 gi? 12 phut ngay 24 thang 10 : "…s? thanh l?p nh? L?c l??ng đ?c nhi?m 34", đo đ?c Kinkaid va b? tham m?u c?a ong đa gi? đ?nh, t??ng t? nh? đo đ?c Nimitz t?i t?ng hanh dinh H?m đ?i Thai Binh D??ng, la L?c l??ng đ?c nhi?m 34 do Pho đo đ?c Lee ch? huy đa đ??c thanh l?p va t?n t?i rieng bi?t. H? đoan r?ng Halsey đ? l?i l?c l??ng tau n?i hung m?nh nay canh gac eo bi?n San Bernardino (va b?o v? s??n phia B?c c?a đ? Th?t h?m đ?i) va l?y ba đ?i đ?c nhi?m tau san bay nhanh h??ng len phia B?c truy đu?i cac tau san bay Nh?t. Nh?ng th?c ra L?c l??ng đ?c nhi?m 34 ch?a đ??c tach ra kh?i l?c l??ng chinh c?a Halsey, va nh?ng chi?c thi?t giap h?m c?a Lee gi? đay tren đ??ng h??ng len phia B?c cung v?i cac tau san bay c?a đ? Tam h?m đ?i. Halsey đa co ch? tam va y th?c khi đ? b? ng? eo bi?n San Bernardino hoan toan khong đ??c canh phong. Nh? tac gi? Woodward đa vi?t: "M?i th? đ??c rut kh?i eo San Bernardino, khong đ? l?i m?t cai gi, ngay c? m?t khu tr?c h?m c?ng khong co". ^[1]

Halsey va cac s? quan tham m?u c?a ong đa ph?t l? thong tin t? m?t may bay trinh sat đem xu?t phat t? tau san bay h?ng nh? USS Independence bao cao v? cho bi?t l?c l??ng tau n?i hung h?u c?a Kurita đa quay đ?u tr? l?i h??ng v? eo bi?n San Bernardino; va sau m?t th?i gian dai t?t đi, nh?ng ng?n đen bi?n h??ng d?n h?i trinh đi qua eo đa đ??c b?t sang tr? l?i. Khi Chu?n đo đ?c Gerald F. Bogan , t? l?nh đ?i đ?c nhi?m 38.2, g?i đi?n thong bao tin t?c nay cho soai h?m c?a Halsey, ong b? t? ch?i b?i m?t s? quan tham m?u đa tr? l?i m?t cach c?t ng?n: "R?i... r?i... chung toi bi?t chuy?n đo." Pho đo đ?c Lee, ng??i đa suy lu?n chinh xac r?ng l?c l??ng c?a Ozawa đang th?c hi?n nhi?m v? nghi binh va đ? c?p đ?n vi?c nay trong m?t b?c đi?n g?i đ?n soai h?m c?a Halsey, c?ng b? t? ch?i m?t cach t??ng t?. Thi?u t??ng H?i quan Arleigh Burke va Trung ta James Flatley trong ban tham m?u c?a Pho đo đ?c Marc Mitscher c?ng đ?u đi đ?n k?t lu?n nh? v?y. H? co nh?ng n?i lo l?ng nh?t đ?nh v? tinh hinh, va bu?c ph?i đanh th?c Mitscher nh?m đ?t cau h?i: "Li?u đo đ?c Halsey đa đ?c bao cao nay ch?a?" Mitscher, v?n bi?t qua ro tinh khi c?a Halsey va đ??c cho bi?t la Halsey đa nh?n bao cao, đa phat bi?u: "N?u ong ?y c?n y ki?n c?a toi, ong ?y s? h?i" r?i ti?p t?c gi?c ng?. ^[3]

Toan b? s?c m?nh c?a đ? Tam h?m đ?i v?i kho?ng 65 tau chi?n, m?t l?c l??ng h?i quan m?nh m? nh?t hanh tinh vao luc đo, ti?p t?c hanh trinh len h??ng B?c, r?i xa eo bi?n San Bernardino.

Tr?n chi?n eo bi?n Surigao (25 thang 10) [ s?a | s?a ma ngu?n ]

"L?c l??ng phia Nam" c?a đo đ?c Nishimura bao g?m cac thi?t giap h?m Yamashiro va Fus? , tau tu?n d??ng h?ng n?ng Mogami va b?n tau khu tr?c. Chung b? cac may bay nem bom t?n cong trong ngay 24 thang 10 nh?ng ch? b? thi?t h?i nh?.

Do l?nh c?m s? d?ng lien l?c vo tuy?n m?t cach tuy?t đ?i tren cac l?c l??ng trung tam va phia Nam, Nishimura đa khong th? ph?i h?p s? di chuy?n cung v?i Shima va Kurita. Khi ong đi vao eo bi?n h?p Surigao luc 02 gi? 00 ngay 25 thang 10 , ong khong h? hay bi?t Shima ch? cach 45 km (25 h?i ly) đang sau, va Kurita v?n con đang trong bi?n Sibuyan, ph?i m?t nhi?u gi? ch?y tau m?i đ?n đ??c cac bai đ? b? ? Leyte.

Khi "L?c l??ng phia Nam" ti?n vao eo bi?n Surigao, no khong bi?t đ??c la đang sa vao m?t cai b?y ch?t ng??i do l?c l??ng c?a đ? Th?t h?m đ?i bay ra. Chu?n đo đ?c Jesse Oldendorf co đ??c m?t l?c l??ng đang k? g?m sau thi?t giap h?m: West Virginia , Maryland , Mississippi , Tennessee , California va Pennsylvania , t?t c? ngo?i tr? chi?c Mississippi đ?u đa t?ng b? đanh đ?m hay h? h?i trong tr?n t?n cong Tran Chau C?ng va đa đ??c s?a ch?a thanh cong. Con ph?i k? đ?n cac kh?u phao 203 mm (8 inch) va 152 mm (6 inch) tren b?n chi?c tau tu?n d??ng h?ng n?ng USS Louisville (soai h?m), Portland , Minneapolis , HMAS Shropshire va b?n tau tu?n d??ng h?ng nh? Denver , Columbia , Phoenix va Boise . Ngoai ra con co cac c? sung nh? va ng? loi t? 28 tau khu tr?c va 39 tau phong loi PT (Patrol/Torpedo) boat . đ? b?ng qua eo bi?n h?p va đ?n đ??c m?c tieu la cac tau be ? bai đ? b?, Nishimura ph?i đi qua m?t hang ng? loi t? nh?ng tau phong loi PT, ti?p n?i b?ng m?t l?c l??ng l?n cac tau khu tr?c, va cu?i cung ti?n qua h?a l?c t?p trung c?a sau thi?t giap h?m ch?n ngang cung tam tau tu?n d??ng hai ben s??n đ??c bay ra ? c?a bi?n eo Surigao. ^[3]

Luc 22 gi? 36 phut ngay 24 thang 10 m?t trong nh?ng chi?c tau phong loi, PT-131, phat hi?n nh?ng con tau chi?n Nh?t B?n đang đ?n g?n. Trong h?n ba gi? r??i, nh?ng chi?c tau phong loi lien ti?p t?n cong vao l?c l??ng c?a Nishimura, va cho du khong đanh trung qu? nao, h? c?ng đa g?i nh?ng bao cao h?u ich cho Oldendorf va l?c l??ng c?a ong. ^[3]

Khi cac tau chi?n c?a Nishimura ti?n vao eo bi?n Surigao, chung b? ph?i bay ra tr??c cac đ?t t?n cong b?ng ng? loi d? d?i c?a cac tau khu tr?c M? b? tri hai ben s??n c?a con đ??ng t?n cong. Vao kho?ng 03 gi? 00 phut c? hai chi?c thi?t giap h?m Nh?t đ?u b? trung ng? loi. Yamashiro v?n co th? ti?p t?c di chuy?n, nh?ng Fus? b? n? tung va b? c?t r?i lam hai ph?n cho du v?n con n?i đ??c. Hai trong s? b?n tau khu tr?c c?a Nishimura b? đanh chim trong khi m?t chi?c khac, Asagumo , b? đanh trung nh?ng con co th? rut lui, va sau đo b? chim. ^[3]

Luc 03 gi? 16 phut, radar c?a chi?c West Virginia tim th?y nh?ng chi?c tau con s?ng sot trong l?c l??ng c?a Nishimura ? kho?ng cach 38 km (42.000 yard) va đ?nh v? m?c tieu trong t?m ng?m b?n ? kho?ng cach 27,4 km (30.000 yard). West Virginia ti?p t?c theo doi khi chung ti?n đ?n g?n trong đem t?i đen nh? m?c. Luc 03 gi? 53 phut no khai h?a tam kh?u phao chinh 16 in (410 mm) ? kho?ng cach 21 km (22.800 yard), b?n trung chi?c Yamashiro v?i lo?t đ?n đ?u tien, va no ti?p t?c n? them 93 qu? đ?n phao. đ?n 03 gi? 55 phut California va Tennessee tham gia, na 69 va 63 phat đ?n 14 in (360 mm) t??ng ?ng. H? th?ng Radar đi?u khi?n h?a l?c cho phep cac thi?t giap h?m M? b?n trung m?c tieu t? kho?ng cach xa đ?n m?c cac thi?t giap h?m Nh?t, v?i h? th?ng đi?u khi?n h?a l?c l?c h?u, khong th? b?n tr? l?i. ^{[3] [7]}

Ba chi?c thi?t giap h?m con l?i c?a M?, do đ??c trang b? lo?i radar đi?u khi?n h?a l?c it tien ti?n h?n, đa g?p kho kh?n trong vi?c tim ra v? tri khai h?a. Maryland cu?i cung thanh cong qua vi?c nh?n ra m?c tieu b?ng m?t th??ng nh? anh ch?p c?a cac qu? đ?n phao t? cac tau khac, đa co th? n? 48 phat đ?n 16 in (410 mm). Pennsylvania khong th? tim ra m?c tieu nen cac kh?u phao c?a no im ti?ng trong c? tr?n đanh. ^[3] Mississippi ch? tim ra gi?i phap vao nh?ng phut cu?i cung c?a tr?n đanh, va ch? b?n đ??c m?t lo?t đ?n phao 12 qu? 14 in (360 mm). đay la lo?t đ?n phao cu?i cung ma m?t thi?t giap h?m b?n vao m?t chi?n h?m khac, k?t thuc m?t th?i k? trong l?ch s? h?i chi?n. ^[3]

Yamashiro va Mogami b? pha h?ng b?i cac qu? đ?n phao xuyen thep 16 in (410 mm) va 14 in (360 mm), c?ng nh? h?a l?c c?a cac tau tu?n d??ng c?a Oldendorf hai ben s??n. Tau khu tr?c Shigure quay m?i va ch?y tr?n nh?ng khong lau sau b? m?t lai va ch?t đ?ng t?i ch?. Yamashiro b? đanh chim luc 04 gi? 20 phut, đo đ?c Nishimura t? tr?n cung con tau. Mogami va Shigure rut lui v? h??ng Nam tr? qua eo bi?n.

T?p phia sau c?a "L?c l??ng phia Nam", "L?c l??ng T?n cong th? hai", do Pho đo đ?c Shima ch? huy đa đi đ?n eo bi?n Surigao kho?ng 64 km (40 d?m) phia sau Nishimura. Chung c?ng ch?u đ?ng cac đ?t t?n cong c?a cac tau phong loi PT, va tau tu?n d??ng h?ng nh? Abukuma trung ph?i m?t qu? ng? loi khi?n cho no ph?i r?t kh?i đ?i hinh. Hai chi?c tau tu?n d??ng h?ng n?ng c?a Shima Nachi va Ashigara ) cung tam tau khu tr?c sau đo tim th?y nh?ng gi con l?i c?a l?c l??ng Nishimura. Nhin th?y nh?ng th? ma ong ngh? la ph?n con l?i c?a c? hai chi?c thi?t giap h?m c?a Nishimura (đung ra la hai n?a c?a chi?c Fus? ), Shima ra l?nh rut lui. Soai h?m c?a ong la chi?c Nachi đ?ng ph?i Mogami , lam ng?p n??c phong banh lai c?a Mogami khi?n chi?c tau tu?n d??ng b? t?t l?i phia sau trong cu?c thao ch?y; no b? may bay M? đanh chim sang ngay hom sau. N?a ph?n phia m?i c?a chi?c Fus? b? h?a l?c c?a tau tu?n d??ng Louisville đanh chim, trong khi n?a ph?n phia lai con l?i b? đ?m ngoai kh?i đ?o Kanihaan. Trong s? b?y chi?c tau c?a Nishimura, ch? con l?i chi?c Shigure s?ng sot; trong khi nh?ng chi?c c?a Shima tr?i qua tr?n Surigao s?ng sot, chung c?ng b? đanh chim trong cac tr?n đ?ng đ? ti?p theo sau chung quanh Leyte. ^{[3] [7]}

Tr?n chi?n eo bi?n Surigao la tr?n giap chi?n gi?a cac thi?t giap h?m l?n cu?i cung trong l?ch s?. đay c?ng la tr?n h?i chi?n cu?i cung ma m?t ben (trong tr??ng h?p nay la M?) đa co th? " c?t ngang ch? T " đ?i ph??ng c?a minh. Tuy nhien, vao luc ma cac thi?t giap h?m b?t đ?u giap chi?n v?i nhau, hang tau chi?n Nh?t đa b? đanh t? t?i va ch? g?m m?t thi?t giap h?m ( Yamashiro ), m?t tau tu?n d??ng va m?t tau khu tr?c, cho nen vi?c "c?t ngang ch? T" ch? la khai ni?m va it co ?nh h??ng đ?n k?t qu? chung cu?c c?a tr?n đanh. ^{[3] [7]}

Tr?n chi?n ngoai kh?i Samar (25 thang 10) [ s?a | s?a ma ngu?n ]

M? đ?u [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Quy?t đ?nh c?a Halsey tung toan l?c l??ng c?a đ? Tam h?m đ?i len phia B?c đ? t?n cong cac tau san bay Nh?t thu?c "L?c l??ng phia B?c" c?a Ozawa đa b? tr?ng eo bi?n San Bernardino hoan toan khong đ??c b?o v?.

Cac s? quan cao c?p c?a đ? Th?t h?m đ?i (k? c? Kinkaid va ban tham m?u c?a ong) đ?u tin r?ng Halsey ch? mang theo ba đ?i đ?c nhi?m tau san bay nhanh cung v?i minh len phia B?c (đ?i đ?c nhi?m c?a McCain, l?c l??ng m?nh nh?t trong đ? Tam h?m đ?i, v?n đang tren đ??ng quay l?i t? h??ng Ulithi) nh?ng đ? l?i cac thi?t giap h?m thu?c L?c l??ng đ?c nhi?m 34 canh phong eo bi?n San Bernardino ch?ng l?i "L?c l??ng Trung tam" Nh?t B?n. Trong th?c t?, Halsey ch?a t?ng thanh l?p L?c l??ng đ?c nhi?m 34, va c? sau chi?c thi?t giap h?m c?a Willis Lee đ?u đang tren đ??ng h??ng len phia B?c cung v?i cac tau san bay, c?ng nh? la t?t c? cac tau tu?n d??ng va tau khu tr?c c?a đ? Tam h?m đ?i.

Vi v?y, "L?c l??ng Trung tam" c?a Kurita đa v??t qua kh?i eo bi?n San Bernardino Strait ma khong b? khang c? vao luc 03 gi? 00 phut ngay 25 thang 10 va di chuy?n v? phia Nam d?c theo b? bi?n phia đong đ?o Samar . đ??ng đi c?a chung ch? đ??c phong th? b?i ba đ?n v? đ?c nhi?m tau san bay h? t?ng c?a đ? Th?t h?m đ?i d??i ten cac g?i 'Taffy' 1, 2 va 3, g?m t?ng c?ng m??i sau tau san bay h? t?ng nh?, ch?m ch?p va v? giap r?t y?u; cung l?c l??ng h? t?ng y?u kem g?m nh?ng tau khu tr?c nh? h?a l?c y?u khong co v? giap va cac tau khu tr?c h? t?ng nh? h?n n?a. Cho du đa ph?i ch?u đ?ng nh?ng thi?t h?i do cac ho?t đ?ng t?i eo bi?n Palawan va bi?n Sibuyan, "L?c l??ng Trung tam" Nh?t B?n v?n con r?t m?nh, bao g?m b?n thi?t giap h?m (k? c? chi?c Yamato kh?ng l?), sau tau tu?n d??ng h?ng n?ng, hai tau tu?n d??ng h?ng nh? va kho?ng m?t ta tau khu tr?c. Ngo?i tr? L?c l??ng đ?c nhi?m 38, đay co th? la l?c l??ng h?i quan m?nh m? nh?t hanh tinh vao luc đo, cho du co th? sanh đ??c m?t cach t??ng đ??ng v?i l?c l??ng y?m tr? h?a l?c do đo đ?c Oldendorf ch? huy thu?c đ? Th?t h?m đ?i. Ch? tinh rieng Yamato , thi?t giap h?m l?n nh?t va m?nh nh?t, co l??ng r? n??c b?ng t?t c? cac tau chi?n c?a Taffy 3 c?ng l?i.

Tr?n chi?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Luc 6 gi? 27 sang, khi đoan tau đang ? phia đong b? bi?n đ?o Samar, thi?u uy quan tr?c vien Shiego Hirayama đ?ng tren đai quan sat nhin v? phia tr??c va đ?m đ??c 4 c?t tau cao va theo l?i ki?n truc thi đo la tau san bay M?. Kurita g?i m?t b?n vo tuy?n đi?n v? B? t? l?nh h?m đ?i Lien h?p: "Nh? tr?i giup chung toi co c? h?i đ? ti?n cong h?m đ?i M?. đanh tau san bay tr??c va tieu di?t h?m đ?i con l?i sau" . Tr??c m?t h? la m?t phan đ?i g?m 6 tau san bay h? t?ng lo?i nh? (m?i chi?c co 28 may bay) va 7 khu tr?c h?m , do chu?n đo đ?c Clifton Sprague ch? huy, thu?c h?m đ?i th? 7 Hoa K? đang lam nhi?m v? y?m tr? cho đoan tau đ? b? M? ? v?nh Leyte .

L?c l??ng c?a Kurita đa b?t đ??c đ?n v? đ?c nhi?m 77.4.3 ('Taffy 3') c?a Chu?n đo đ?c Clifton Sprague m?t cach hoan toan b?t ng?. Sprague ch? đ?o cac tau san bay c?a minh tung may bay ra, r?i ?n nup vao m?t đam m?a giong ? phia đong. Ong c?ng ra l?nh cho cac tau khu tr?c va khu tr?c h? t?ng t?o m?t b?c man khoi đ? che khu?t cac tau san bay đang rut lui.

Do khong nh?n th?c đ??c r?ng mi?ng m?i nh? c?a Ozawa đa thanh cong, Kurita cho r?ng minh v?a tim th?y m?t đ?i tau san bay thu?c đ? Tam h?m đ?i c?a Halsey. V?a m?i s?p x?p nh?ng tau chi?n c?a minh trong đ?i hinh ch?ng khong kich, Kurita khi?n cho tinh hinh tr? nen l?n x?n khi ra l?nh "T?ng t?n cong", co ngh?a la chia tach h?m đ?i c?a ong thanh cac đ?n v? khac nhau va t?n cong đ?c l?p. ^[8]

đung 6 gi? 58, h?i phao c?a chi?c Yamato khai h?a, b?n ra nh?ng trai đ?n 3.220 can Anh (kho?ng 1.600 kg). Kurita ra l?nh "t?ng t?n cong" , m?i tau Nh?t đ? xo vao đ?i th?.

Tau khu tr?c Johnston luc đo đang ? g?n đ?i ph??ng nh?t. V?i sang ki?n c?a rieng minh, ch? huy con tau Trung ta H?i quan Ernest E. Evans lai con tau hoan toan vo v?ng c?a minh h??ng th?ng vao đ?i th? h?t t?c đ? l??n. ^[9] Chi?c Johnston phong ra m?t chum ng? loi, 2 trai trung tu?n d??ng h?m Kumano, nh?ng chi?c Johnston trung đ?n phao 1,6 t?n va h? h?i n?ng.

Th?y v?y, Sprague ra m?nh l?nh "small boys attack", tung toan b? ph?n con l?i c?a l?c l??ng tau h? t?ng c?a Taffy 3 vao cu?c xung đ?t. Hai tau khu tr?c con l?i c?a Taffy 3, Hoel va Heermann , va tau khu tr?c h? t?ng Samuel B. Roberts đa t?n cong v?i ch? đ?nh t? sat, thu hut v? phia minh h?a l?c c?a đ?i ph??ng va pha v? đ?i hinh tau chi?n Nh?t khi chung ph?i chuy?n h??ng đ? tranh nh?ng qu? ng? loi. Khu tr?c h?m Hoel nh?m vao tau tu?n d??ng h?ng n?ng Haguro , phong m?t lo?t ng? loi, nh?ng sau đo b? đ?n h?i phao trung bu?ng may. Khu tr?c h?m Harmann c?ng nh?m vao chi?c Haguro, phong m?t lo?t ng? loi nh?ng chi?c nay tranh đ??c. Chi?c Hoel thi b? tu?n d??ng h?m n?ng Kongo c? tinh đ?ng trung va chim.

Trong khi đo, Thomas Sprague ra l?nh cho t?t c? sau chi?c tau san bay h? t?ng c?a ba đ?n v? đ?c nhi?m Taffy tung toan b? may bay v?i b?t k? v? khi nao đang co, ngay c? khi chung ch? co sung may hay min sau ch?ng tau ng?m. Ong co t?ng c?ng kho?ng 450 may bay d??i quy?n, đa s? la may bay tiem kich FM-2 Wildcat va may bay nem bom ng? loi TBM Avenger. Cu?c khong kich ph?n cong h?u nh? ti?p di?n khong ng?ng ngh?, va m?t s? đ?t khong kich, đ?c bi?t la do đ?n v? đ?c nhi?m 77.4.2 ('Taffy 2') c?a đo đ?c Stump tung ra kha manh li?t.

Nh?ng chi?c tau san bay c?a Taffy 3 quay v? h??ng Nam va rut lui trong man đ?n phao. Tau san bay Gambier Bay ? v? phia cu?i đ?i hinh va t?t l?i. M?t trai r?i xu?ng xuyen th?ng boong tau, n? ? bu?ng may chi?c Gambier Bay, khi?n chi?c nay b? lo?i kh?i vong chi?n va chim luc 8 gi? 45 phut. H?u h?t cac tau san bay khac đ?u b? h? h?i.

đo đ?c Kurita rut lui [ s?a | s?a ma ngu?n ]

S? khang c? quy?t li?t c?a M? đa xac nh?n suy đoan c?a phia Nh?t r?ng h? đang ph?i đ??ng đ?u v?i m?t h?m đ?i ch? l?c ch? khong ph?i la nh?ng tau san bay h? t?ng va tau khu tr?c. Vi?c l?n x?n sau khi ra l?nh "T?ng t?n cong" con nghiem tr?ng h?n do cac cu?c ph?n cong b?ng may bay va ng? loi, va soai h?m Yamato c?a Kurita b? bu?c ph?i quay m?i v? h??ng B?c đ? tranh cac qu? ng? loi nen b?n than Kurita khong th? b?t nh?p v?i di?n ti?n tr?n đanh. Kurita b?t ng? tach ra kh?i tr?n đanh va ra l?nh: "m?i con tau, theo toi v? h??ng B?c, t?c đ? 20" , ro rang đ? nh?m t?p h?p l?i h?m đ?i m?t tr?t t? c?a minh.

Sau khi quay đ?u xu?ng phia Nam h??ng v? phia v?nh Leyte m?t l?n n?a, bao cao tac chi?n c?a Kurita cho bi?t ong nh?n đ??c m?t b?c đi?n sai l?m thong bao m?t nhom tau san bay M? đang h??ng len phia B?c nh?m vao ong. Y mu?n đ?a l?c l??ng c?a minh đ?i đ?u nh?ng tau chi?n ch? l?c h?n la l?c l??ng v?n t?i, Kurita tung l?c l??ng ra truy đu?i, va do đo đa l? m?t c? h?i tieu di?t nh?ng tau be đ? b? trong v?nh Leyte.

Kurita con ch?u ?nh h??ng do ong khong bi?t r?ng Ozawa đa loi keo đ??c Halsey tach xa kh?i v?nh Leyte; ong v?n tin la minh đang đ?i đ?u cac đ?n v? c?a đ? Tam h?m đ?i, va đo ch? la v?n đ? th?i gian tr??c khi Halsey bao vay va tieu di?t ong. ^[8] Chu?n đo đ?c Clifton Sprague đa vi?t cho b?n đ?ng nghi?p Aubrey Fitch sau chi?n tranh: "Toi... kh?ng đ?nh [v?i đo đ?c Nimitz] r?ng ly do chinh ma h? đa quay m?i v? h??ng B?c la h? đa ch?u nhi?u thi?t h?i đ?n m?c co th? ti?p t?c, va toi v?n gi? quan đi?m nay. S? phan tich sau nay s? xac nh?n đi?u đo." ^[6]

Sau khi can nh?c k? l??ng, luc 12 gi? 35 phut Kurita h? l?nh cho đoan chi?n h?m c?a ong quay v? phia B?c đ? tim di?t cac tau san bay M?.

Pho đo đ?c Kurita đa tinh sai. Theo đu?i m?c tieu đo, Kurita đa b? l? c? h?i co th? l?t vao v?nh Leyte. L?c l??ng đ?t kich c?a Kurita co th? tieu di?t xong đoan tau đ? b? M? trong v?nh r?i m?i ph?i quay ra đ?i pho v?i h?m đ?i th? 7 Hoa K?. V? l?i h?m đ?i nay c?ng khong qua m?nh: trong s? 6 thi?t giap h?m c?a Oldendorf thi 5 chi?c la nh?ng tau c? t?ng b? đanh đ?m ho?c b? tr?ng th??ng ? Tran Chau C?ng , m?i đ??c tr?c v?t len va s?a ch?a l?i. Ng??i Nh?t s? ti?c nu?i khi bi?t r?ng đoan tau đ? b? M? ? v?nh Leyte luc b?y gi? v?n ch?a chuy?n h?t s? v? khi quan trang len b?. Trong s? đo co 23 tau đ? b? LST ch? xe t?ng , 28 tau v?n t?i c? 22.000 t?n ch? cac v? s?t lot đ??ng b?ng va cac v?t li?u khac đ? l?p san bay da chi?n. N?u s? tau nay b? đanh chim thi - nh? t??ng Douglas MacArthur đa th?a nh?n - đ?o quan M? đa đ? b? s? "b? đ?t vao tinh th? nguy hi?m" .

Sau khi th?t b?i trong vi?c đanh ch?n nh?ng chi?c tau san bay khong th?c s? hi?n h?u, cu?i cung Kurita rut lui v? h??ng eo bi?n San Bernardino. Ba tau tu?n d??ng h?ng n?ng c?a ong đa b? đanh chim, va s? khang c? kien quy?t c?a M? đa khi?n ong c?m th?y ti?p t?c t?n cong ch? đem l?i them nhi?u thi?t h?i cho phia Nh?t.

H?u h?t l?c l??ng con s?ng sot c?a Kurita đa rut lui thanh cong. Halsey va cac thi?t giap h?m c?a đ? Tam h?m đ?i đa quay v? qua tr? đ? co th? ch?n đ??c chung. Cac thi?t giap h?m Nagato , Haruna va Kong? b? h? h?ng n?ng b?i ng? loi c?a l?c l??ng h? t?ng c?a Taffy 3. Kurita đa b?t đ?u tr?n chi?n v?i n?m thi?t giap h?m, nh?ng tren đ??ng quay tr? v? ch? co Yamato con kh? n?ng chi?n đ?u đ?y đ?.

Khi cac ho?t đ?ng tac chi?n li?u l?nh tren m?t bi?n đi vao giai đo?n k?t thuc, Pho đo đ?c Takijir? ?nishi đ?a 'L?c l??ng T?n cong đ?c bi?t' vao ho?t đ?ng, tung cac đ?t khong kich kamikaze vao cac tau be đ?ng Minh trong v?nh Leyte va cac đ?n v? tau san bay h? t?ng ngoai kh?i Samar. Tau san bay h? t?ng St. Lo c?a Taffy 3 b? m?t may bay Kamikaze đanh trung va b? chim sau đo. ^{[3] [6]} đay la cu?c t?n cong đ?u tien c?a phi đ?i Kamikaze t?c Th?n phong do cac phi cong quy?t t? Nh?t ti?n hanh.

Thi?t h?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Hai tau san bay h? t?ng , cac tau khu tr?c Hoel va Johnston cung tau khu tr?c h? t?ng Samuel B. Roberts b? đanh chim va b?n tau chi?n M? khac b? h? h?i. Tau khu tr?c Heermann , cho du tham gia m?t tr?n chi?n hoan toan khong can s?c, đa k?t thuc tr?n chi?n ch? v?i t?n th?t sau thanh vien th?y th? đoan thi?t m?ng.

H?n m?t ngan th?y th? va phi cong b? gi?t trong tr?n đanh. Do thong tin lien l?c c?t đ?t cung cac sai l?m khac, m?t s? l?n nh?ng ng??i s?ng sot thu?c Taffy 3 đa khong đ??c c?u v?t trong nhi?u ngay, khi?n đa co them nh?ng t?n th?t khong c?n thi?t sau khi tr?n chi?n đa k?t thuc. ^{[3] [6]}

Tr?n chi?n ngoai kh?i m?i Engano (25?26 thang 10) [ s?a | s?a ma ngu?n ]

"L?c l??ng phia B?c" c?a đo đ?c Ozawa bao g?m b?n tau san bay: Zuikaku (chi?c cu?i cung con s?ng sot trong s? sau tau san bay t?n cong Tran Chau C?ng n?m 1941), cac tau san bay h?ng nh? Zuih? , Chitose va Chiyoda , hai thi?t giap h?m th?i Chi?n tranh th? gi?i th? nh?t Hy?ga va Ise v?n đa đ??c c?i bi?n m?t ph?n thanh m?t tau san bay lai (hai thap phao đuoi đ??c thay b?ng san đap, san ch?a va may phong ? nh?ng c? hai chi?c đ?u khong mang m?t may bay nao trong tr?n nay), ba tau tu?n d??ng h?ng nh? ?yodo , Tama va Isuzu cung chin tau khu tr?c. L?c l??ng nay ch? co t?ng c?ng 108 may bay. ^[3]

L?c l??ng c?a đo đ?c Ozawa v?n khong b? phat hi?n cho đ?n t?n 16 gi? 40 phut ngay 24 thang 10 , ch? y?u la do đ?i đ?c nhi?m 38.3 c?a đo đ?c Sherman, luc nay đang ? v? tri c?c B?c trong đ?i hinh c?a Halsey co nhi?m v? trinh sat khu v?c nay, qua b?n b?u trong vi?c t?n cong l?c l??ng c?a Kurita đ?ng th?i ph?i t? b?o v? kh?i cac đ?t khong kich xu?t phat t? cac san bay tren đ?o Luzon. Chi?u t?i ngay 24 thang 10 , Ozawa b?t đ??c m?t b?c đi?n M? thong tin v? cu?c rut lui c?a Kurita, do đo ong c?ng b?t đ?u rut lui l?c l??ng c?a minh. Nh?ng đ?n 20 gi? 00 phut, đo đ?c Soemu Toyoda ra l?nh cho m?i l?c l??ng ph?i t?n cong h?t minh, vi th? Ozawa l?i cho quay m?i v? h??ng Nam ti?p c?n đ? Tam h?m đ?i.

Halsey b? thuy?t ph?c r?ng "L?c l??ng phia B?c" la m?i đe d?a chinh, va quy?t đ?nh n?m l?y cai ma ong cho la c? h?i h?u nh? hoan h?o đ? tieu di?t s?c m?nh con l?i c?a h?m đ?i tau san bay Nh?t B?n. Tin r?ng "L?c l??ng Trung tam" đa b? vo hi?u hoa b?i cac đ?t khong kich c?a đ? Tam h?m đ?i trong ngay 24 thang 10 trong tr?n chi?n bi?n Sibuyan , va ph?n con l?i c?a chung đa rut lui v? Brunei , Halsey g?i đi b?c đi?n: "C?n c? theo cac bao cao t?n cong, L?c l??ng Trung tam đa b? thi?t h?i n?ng. Toi s? ti?n len phia B?c v?i ba đ?i nh?m t?n cong l?c l??ng tau san bay vao luc t?ng sang." ^[3]

L?c l??ng ma Halsey mang theo h??ng len phia B?c bao g?m ba đ?i tau san bay trong L?c l??ng đ?c nhi?m 38 c?a Mitscher; m?t ?u th? ap đ?o h?n h?n so v?i "L?c l??ng phia B?c" Nh?t B?n. Chung bao g?m n?m tau san bay h?m đ?i : Intrepid , Franklin , Lexington , Enterprise va Essex ; n?m tau san bay h?ng nh?: Independence , Belleau Wood , Langley , Cabot va San Jacinto ; sau thi?t giap h?m : Alabama , Iowa , Massachusetts , New Jersey , South Dakota va Washington , tam tau tu?n d??ng (hai h?ng n?ng va sau h?ng nh?) cung h?n 40 tau khu tr?c. L?c l??ng khong quan tren m??i tau san bay M? co kho?ng tren 600 đ?n 1000 may bay. ^[3]

Luc 02 gi? 40 phut ngay 25 thang 10 , Halsey cho tach ra L?c l??ng đ?c nhi?m 34, hinh thanh chung quanh sau thi?t giap h?m c?a đ? Tam h?m đ?i va đ??c ch? huy b?i Pho đo đ?c Willis A. Lee. Khi tr?i s?p sang, tau chi?n c?a L?c l??ng đ?c nhi?m 34 ti?n len phia tr??c cac tau san bay. Halsey d? đ?nh đ? cho Mitscher tung ra cac cu?c khong kich r?i ti?p n?i b?ng cac kh?u phao h?ng n?ng tren cac tau chi?n c?a Lee. ^[3]

Luc binh minh ngay 25 thang 10 , Ozawa tung ra kho?ng 75 may bay t?n cong đ? Tam h?m đ?i. đa s? b? cac may bay M? lam nhi?m v? tu?n tra chi?n đ?u tren khong b?n r?i, va khong gay thi?t h?i gi cho cac tau M?. M?t s? it may bay Nh?t s?ng sot đa tim cach h? canh đ??c tren cac san bay t?i Luzon.

Trong đem, Halsey đa chuy?n quy?n ch? huy chi?n thu?t c?a L?c l??ng đ?c nhi?m 38 cho đo đ?c Mitscher, va ong đa ra l?nh cho cac tau san bay tung ra đ?t t?n cong th? nh?t g?m 180 may bay vao luc binh minh, tr??c khi tim ra v? tri c?a "L?c l??ng phia B?c". Khi may bay trinh sat tim th?y m?c tieu luc 07 gi? 10 phut, l?c l??ng t?n cong b?t đ?u bay vong tron vay quanh h?m đ?i đ?i ph??ng. Luc 08 gi? 00, cu?c t?n cong m? man khi cac may bay tiem kich theo h? t?ng đa tieu di?t l?c l??ng tu?n tra chi?n đ?u tren khong c?a Ozawa g?m kho?ng 30 may bay. Cu?c t?n cong ti?p t?c đ?n chi?u t?i, khi L?c l??ng đ?c nhi?m 38 th?c hi?n t?ng c?ng 527 phi v? nh?m vao "L?c l??ng phia B?c", đanh chim Zuikaku , cac tau san bay h?ng nh? Chitose va Zuih? cung tau khu tr?c Akizuki . Tau san bay Chiyoda va tau tu?n d??ng Tama b? h? h?i. Ozawa ph?i chuy?n c? hi?u c?a minh sang tau tu?n d??ng h?ng nh? ?yodo .

Cu?c kh?ng ho?ng ? đ? Th?t h?m đ?i c?u c?u [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Khong lau sau 08 gi? 00, nh?ng b?c đi?n c?u c?u tuy?t v?ng yeu c?u đ??c giup đ? b?t đ?u đ?n t? đ? Th?t h?m đ?i. M?t b?c đi?n c?a Kinkaid đa đ??c g?i th?ng b?ng b?ch v?n: "Hoan c?nh c?a toi th?t c?p bach. C?n co cac thi?t giap h?m nhanh va s? h? tr? t? tren khong m?i ng?n ch?n đ??c đ?i ph??ng tieu di?t cac tau san bay h? t?ng va ti?n vao Leyte." Halsey nh? l?i trong h?i ky c?a minh la ong đa th?t s? s?c v? b?c đi?n nay, co chu y đ?n vi?c cac b?c đi?n t? H?m đ?i 7 đ?n m?t cach r?i r?c va khong theo th? t? c?n c? vao nh?t ky c?a phong đi?n bao. D??ng nh? la ong đa khong đ?c đ??c b?c đi?n kh?n thi?t c?a Kinkaid cho đ?n kho?ng 10 gi? 00. Halsey sau nay kh?ng đ?nh ong bi?t Kinkaid g?p kho kh?n, nh?ng khong th? t??ng t??ng la tinh hu?ng l?i bi đat đ?n nh? v?y.

M?t trong nh?ng b?c đi?n kh?n thi?t nh?t c?a Kinkaid bao cao r?ng, sau cac ho?t đ?ng tac chi?n t?i eo bi?n Surigao, cac thi?t giap h?m c?a b?n than đ? Th?t h?m đ?i b? thi?u h?t đ?n d??c tr?m tr?ng. Ngay c? đi?u nay c?ng khong đ? thuy?t ph?c Halsey g?i ngay l?c l??ng tr? giup cho Kinkaid. ^{[1] [2] [3]} Trong th?c t? tinh hinh đ?n d??c tren cac thi?t giap h?m c?a đ? Th?t h?m đ?i khong th?p đ?n m?c bao đ?ng nh? b?c đi?n c?a Kinkaid mo t?, ^[3] nh?ng Halsey đa khong bi?t đ?n đi?u ?y.

? cach xa chi?n tr??ng 5.000 km (3.000 d?m), đo đ?c Nimitz t?i Tran Chau C?ng đa theo doi cac l?i keu gao tuy?t v?ng c?a Taffy 3, va đa g?i cho Halsey m?t b?c đi?n ng?n g?n ra l?nh ph?i h? tr? cho đ? Th?t h?m đ?i, nguyen v?n ti?ng Anh nh? sau:

B?n t? đ?u tien va ba t? cu?i cung trong b?c đi?n la nh?ng "t? đ?m" nh?m gay nh?m l?n cho đ?i ph??ng mu?n nghe len, trong đo đi?m b?t đ?u va k?t thuc n?i dung th?c c?a b?c đi?n s? đ??c đanh d?u b?ng ph? am kep. Tuy nhien, đi?n bao vien tren soai h?m c?a Halsey, cho du đa xoa đung b?n t? đ?u nh?ng l?i đ? sot ba t? cu?i trong b?c đi?n đ??c trao cho Halsey. ^[11] K?t qu? la, khi Halsey đ?c b?c đi?n, ong đa ngh? r?ng nh?ng t? cu?i cung THE WORLD WONDERS (th? gi?i t? h?i) la nh?ng l?i phe phan đay nghi?n c?a Nimitz, nen ong đa ph?n ?ng, nem m? c?a minh xu?ng san tau va "n?i c?n th?nh n?". Chu?n đo đ?c Robert Carney , Tham m?u tr??ng, đa ph?i đ?i m?t v?i Halsey va quat len: "Ng?ng l?i đi! Ong lam cai gi v?y? Binh t?nh l?i đi nao."

Cu?i cung, luc 11 gi? 15 phut, t?c la h?n hai gi? sau khi b?c đi?n th?m h?a đ?u tien t? đ? Th?t h?m đ?i đ?n đ??c soai h?m c?a minh, Halsey ra l?nh cho L?c l??ng đ?c nhi?m 34 quay m?i v? phia Nam h??ng đ?n Samar. Vao luc nay cac thi?t giap h?m c?a Lee đa h?u nh? ? trong t?m b?n phao vao l?c l??ng c?a Ozawa. L?i ph?i m?t them hai gi? r??i ti?p t? nhien li?u cho cac tau khu tr?c h? t?ng trong L?c l??ng đ?c nhi?m 34. ^[3]

Sau khi lien t?c b? tri hoan m?t cach k? d? va ngoan c?, vi?c quay v? qua tr? c?a L?c l??ng đ?c nhi?m 34 khong mang l?i l?i ich c? th? nao cho đ? Th?t h?m đ?i ngoai vi?c c?u v?t nh?ng ng??i con s?ng sot c?a Taffy 3; va c?ng qua tr? đ? co th? đanh ch?n l?c l??ng c?a Kurita tr??c khi chung thoat qua eo bi?n San Bernardino.

Du sao, luc 16 gi? 22 phut, trong m?t c? g?ng tuy?t v?ng va qua tr? đ? can thi?p nh?ng s? ki?n ngoai kh?i Samar, Halsey thanh l?p m?t đ?i đ?c nhi?m m?i (TG 34.5) do Chu?n đo đ?c Badger ch? huy, hinh thanh chung quanh hai chi?c thi?t giap h?m nhanh nh?t c?a đ? Tam h?m đ?i Iowa (BB-61) va New Jersey (BB-62), nh?ng tau chi?c co th? đ?t đ??c t?c đ? t?i đa 59 km/h (32 knot), cung ba tau tu?n d??ng va tam tau khu tr?c c?a L?c l??ng đ?c nhi?m 34. L?c l??ng nay h?i h? ch?y v? phia Nam, đ? l?i Lee cung b?n thi?t giap h?m con l?i theo sau. C?n c? theo kh?o sat c?a tac gi? Morison, n?u nhom c?a Badger thanh cong trong vi?c ch?n "L?c l??ng Trung tam", chung c?ng s? b? m?t h?a l?c hung h?u h?n ap đ?o t? cac thi?t giap h?m c?a Kurita. ^[3]

Cu?i cung, tau tu?n d??ng va tau khu tr?c c?a đ?i đ?c nhi?m 34.5 c?ng b?t g?p va đanh chim tau khu tr?c Nowaki , k? t?t h?u cu?i cung trong đ?i hinh "L?c l??ng Trung tam", ngoai kh?i eo San Bernardino.

Cac ho?t đ?ng cu?i cung [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Khi Halsey cho quay m?i L?c l??ng đ?c nhi?m 34 v? h??ng nam luc 11 gi? 15 phut, ong cho tach ra m?t l?c l??ng g?m b?n tau tu?n d??ng va chin tau khu tr?c do Chu?n đo đ?c DuBose ch? huy, va sap nh?p chung vao L?c l??ng đ?c nhi?m 38. Luc 14 gi? 15 phut Mitscher ra l?nh cho DuBose truy đu?i ph?n con l?i c?a "L?c l??ng phia B?c" Nh?t B?n. Cac tau tu?n d??ng đa k?t li?u chi?c tau san bay h?ng nh? Chiyoda luc kho?ng 17 gi? 00 phut, va đ?n 20 gi? 59 phut đanh chim đ??c tau khu tr?c Hatsuzuki sau m?t tr?n đ? sung k?ch li?t. ^[3]

Khi đo đ?c Ozawa bi?t đ??c s? b? tri l?c l??ng t??ng đ?i y?u c?a DuBose, ong ra l?nh cho cac thi?t giap h?m Ise va Hy?ga quay m?i v? phia Nam đ? t?n cong v?i m?t h?a l?c m?nh h?n h?n, nh?ng chung đa khong tim th?y nhom c?a DuBose. Quy?t đ?nh c?a Halsey cho rut t?t c? sau thi?t giap h?m c?a Lee vao n? l?c tr? tr?i va qua tr? đ? tr? giup đ? Th?t h?m đ?i, gi? đay l?i đ?y L?c l??ng đ?c nhi?m tau san bay 38 vao nguy c? b? ph?n cong b?i m?t l?c l??ng tau n?i c?a "L?c l??ng phia B?c".

Vao kho?ng 23 gi? 10 phut, tau ng?m M? Jallao phong ng? loi đanh chim tau tu?n d??ng h?ng nh? Tama trong l?c l??ng c?a Ozawa. đay la ho?t đ?ng tac chi?n cu?i cung trong tr?n chi?n m?i Engano; va ngo?i tr? m?t s? đ?t khong kich vao h?m đ?i Nh?t đang rut lui trong ngay 26 thang 10 , c?ng la ho?t đ?ng k?t thuc Tr?n chi?n v?nh Leyte.

S? phe phan Halsey [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đo đ?c Halsey b? phe phan vi quy?t đ?nh c?a ong đ?a L?c l??ng đ?c nhi?m 34 len phia B?c nh?m s?n đu?i Ozawa, va đa khong k?p th?i tach đ?n v? nay ra khi Kinkaid yeu c?u tr? giup. M?t ti?ng long lan truy?n trong H?i quan M? cho hanh đ?ng c?a Halsey la 'Bull's Run', k?t h?p ten thong d?ng c?a Halsey trong bao gi?i "Bull" (trong H?i quan M? ong đ??c g?i la 'Bill' Halsey) cung v?i s? am ch? đ?n Tr?n Bull Run th?i N?i chi?n M? .

Trong b?n thong bao sau tr?n đanh, Halsey bao ch?a cho quy?t đ?nh c?a ong nh? sau:

Halsey c?ng tranh lu?n r?ng ong lo ng?i vi?c đ? l?i L?c l??ng đ?c nhi?m 34 đ? b?o v? eo bi?n ma khong co tau san bay h? tr? s? khi?n chung tr? nen mong manh tr??c cac đ?t khong kich c?a đ?i ph??ng t? đ?t li?n, trong khi đ? l?i m?t đ?i tau san bay nhanh y?m tr? cho nh?ng chi?c thi?t giap h?m s? lam y?u đi đang k? l?c l??ng khong quan đ??c t?p trung đ? t?n cong Ozawa.

Tuy nhien, tac gi? Morison kh?ng đ?nh r?ng đo đ?c Lee đa bao cao len r?ng ong đa chu?n b? s?n sang cho cac thi?t giap h?m đ? b?o v? eo bi?n San Bernardino ma khong c?n m?i s? h? tr? c?a tau san bay. ^[3] H?n n?a, n?u Halsey duy tri thong tin lien l?c ch?t ch? cung đ? Th?t h?m đ?i, v?n co ph??ng an kh? thi s? d?ng l?c l??ng t? cac tau san bay h? t?ng c?a L?c l??ng đ?c nhi?m 77 h? tr? tren khong th?a đang cho L?c l??ng đ?c nhi?m 34, m?t nhi?m v? d? h?n nhi?u so v?i vi?c cac tau san bay h? t?ng ph?i t? v? ch?ng l?i cu?c t?n cong c?a cac tau chi?n h?ng n?ng c?a Kurita.

Co th? tranh lu?n r?ng trong th?c t? Halsey đang tren m?t thi?t giap h?m, va "c?m giac b? t?t l?i phia sau" cung L?c l??ng đ?c nhi?m 34 (trong khi ph?n l?n h?m đ?i t?n cong len phia B?c) gop ph?n vao quy?t đ?nh nay, nh?ng trong m?i tinh hu?ng đay ch? la th? y?u. Ng??i ta đa ch? ra r?ng, cach r?t hi?n th?c hoan h?o va h?p ly, la ch? c?n l?y đi m?t ho?c hai thi?t giap h?m nhanh nh?t c?a đ? Tam h?m đ?i ( Iowa va New Jersey ) h?p cung cac tau san bay nh?m truy đu?i Ozawa, trong khi co th? đ? l?i h?u h?t hang thi?t giap h?m ngoai kh?i eo San Bernardino (th?c ra, k? ho?ch nguyen th?y c?a Halsey v? thanh ph?n c?a L?c l??ng đ?c nhi?m 34 ch? bao g?m b?n ch? khong ph?i t?t c? sau thi?t giap h?m c?a đ? Tam h?m đ?i); do đo, vi?c phong th? eo San Bernardino v?i m?t l?c l??ng thi?t giap h?m m?nh khong mau thu?n v?i y mu?n rieng c?a Halsey đich than đi len phia B?c tren chi?c New Jersey .

Co l? m?t nhan t? quan tr?ng trong quy?t đ?nh nay la do b?n than Halsey co xu h??ng khong mu?n tach r?i l?c l??ng c?a minh; ong co ni?m tin sau s?c vao s? t?p trung l?c l??ng, nh? đ??c ph?n ?nh trong nh?ng bai vi?t tr??c va sau Th? chi?n II, c?ng nh? trong nh?ng bai bao va ph?ng v?n nh?m bi?n h? cho quan đi?m va cac ho?t đ?ng c?a minh. ^[5] Them vao đo, co th? Halsey ch?u ?nh h??ng b?i nh?ng l?i phe phan đo đ?c Spruance, ng??i b? đa s? cho la đa qua th?n tr?ng trong Tr?n chi?n bi?n Philippine nen đa đ? cho h?u h?t H?m đ?i Nh?t B?n ch?y thoat. Va d??ng nh? la Halsey c?ng b? ?nh h??ng b?i Chu?n đo đ?c Robert "Mick" Carney , Tham m?u tr??ng c?a ong, ng??i c?ng toan tam toan y huy đ?ng m?i l?c l??ng co đ??c c?a đ? Tam h?m đ?i v? phia B?c đ? t?n cong l?c l??ng tau san bay Nh?t.

Tuy nhien, v?i nh?ng thong tin ma ong co đ??c, Halsey đa co nh?ng ly do c? th? va d? hi?u cho hanh đ?ng c?a minh. Tr??c tien, ong tin r?ng l?c l??ng c?a đo đ?c Kurita đa b? thi?t h?i nghiem tr?ng h?n nhi?u so v?i th?c t?. Trong khi co th? gi? đ?nh r?ng Halsey ph?i xem xet vi?c l?c l??ng c?a Kurita ti?p t?c ti?n quan nh? la m?t ch? th? cho th?y chung v?n la m?i đe d?a nghiem tr?ng, khong th? ?ng h? quan đi?m nay khi xem xet thai đ? cong khai c?a binh linh Nh?t B?n c? kh?ng kh?ng n? l?c m?t cach tuy?t v?ng đ?n m?c g?n nh? t? sat. Do đo theo s? ??c l??ng c?a Halsey, l?c l??ng đa b? suy y?u c?a Kurita la n?m trong kh? n?ng đ?i pho c?a đ? Th?t h?m đ?i, khong đang đ? chia tach l?c l??ng t?n cong c?a minh.

K? ti?p, Halsey khong h? bi?t, c?ng nh? b?t c? ng??i nao khac trong H?i quan M?, r?ng khong l?c h?i quan Nh?t đang trong tinh tr?ng t? h?i nh? th? nao, va l?c l??ng nh? m?i c?a Ozawa đa g?n nh? c?n ki?t may bay. Halsey đa can nh?c, theo cach co th? hi?u đ??c va b?o th? m?t cach th?n tr?ng, r?ng l?c l??ng c?a Ozawa v?n con co kh? n?ng tung ra cac cu?c khong kich nghiem tr?ng. Halsey sau đo gi?i thich m?t ph?n cac hanh đ?ng c?a ong khi tuyen b? d?t khoat r?ng ong khong mu?n b? "nem bom con thoi" b?i l?c l??ng c?a Ozawa (m?t thu?t ng? k? thu?t trong đo may bay sau khi t?n cong co th? h? canh va tai trang b? t?i cac c?n c? ? c? hai ben c?a k? thu, cho phep chung t?n cong ? c? l??t đi va l??t v?) ho?c cho chung c? h?i "b?n t? do" xu?ng cac l?c l??ng đ? b? M? trong v?nh Leyte. ^[5] Ro rang la ong đa khong co m?i quan tam t??ng đ??ng khi đ? cho cac thi?t giap h?m va tau tu?n d??ng c?a Kurita c? h?i "b?n t? do" xu?ng cung cac l?c l??ng đo.

Th?c t? la Halsey đa nh?n đ?nh theo cach xem ra qua th?n tr?ng v? cac tau san bay c?a Ozawa, va m?t nh?n đ?nh theo cach hoan toan trai ng??c v? cac thi?t giap h?m c?a Kurita, co th? ph?n ?nh xu h??ng d? hi?u thien v? cac tau san bay la m?i đe d?a chinh c?a cu?c chi?n. T?i v?nh Leyte, Halsey đa khong th? đanh gia đ?y đ? r?ng trong m?t s? hoan c?nh, thi?t giap h?m va tau tu?n d??ng v?n co th? r?t nguy hi?m; va m?a mai thay, chinh qua sai l?m khong thong tin đ?y đ? y đ?nh c?a minh, ong đa khi?n cho nh?ng hoan c?nh đo tr? thanh hi?n th?c.

Clifton Sprague, ch? huy tr??ng đ?n v? đ?c nhi?m 77.4.3 trong tr?n chi?n ngoai kh?i Samar, sau nay đa phe phan m?t cach quy?t li?t quy?t đ?nh c?a Halsey, va vi?c khong thong bao ro rang cho Kinkaid va đ? Th?t h?m đ?i r?ng s??n phia B?c c?a h? khong con đ??c b?o v?:

Nh?n đ?nh vi?c Halsey đa khong chuy?n h??ng L?c l??ng đ?c nhi?m 34 v? phia Nam k?p th?i sau khi nh?n đ??c đi?n c?u c?u c?a đ? Th?t h?m đ?i ngoai kh?i Samar, Morison cho r?ng:

Co l? l?i binh lu?n chan th?t nh?t đ??c Pho đo đ?c Lee neu ra ng?n g?n trong b?n bao cao tac chi?n c?a T? l?nh L?c l??ng đ?c nhi?m 34:

H?u qu? va sau đo [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tr?n chi?n v?nh Leyte đa giup gi? v?ng cac bai đ? b? c?a T?p đoan quan 6 L?c quan Hoa K? tren đ?o Leyte tr??c s? t?n cong t? phia bi?n. Tuy nhien, cu?c chi?n tren b? v?n con ti?p di?n gay go cho đ?n khi đ?ng Minh ki?m soat hoan toan hon đ?o vao cu?i thang 12 n?m 1944 . Tr?n Leyte tren b? đ??c ti?n hanh song song v?i cac chi?n d?ch tren khong va ngoai bi?n, trong đo quan Nh?t n? l?c t?ng vi?n va ti?p t? cho quan đ?n tru t?i Leyte, trong khi đ?ng Minh ra s?c ng?n c?n va gianh ?u th? tren khong va tren bi?n cho m?t lo?t cac cu?c đ? b? len v?nh Ormoc , cac cu?c đ?ng đ? th??ng đ??c bi?t đ?n d??i ten g?i Tr?n chi?n v?nh Ormoc . ^[3]

H?i quan đ? qu?c Nh?t B?n ch?u đ?ng t?n th?t to l?n nh?t k? t? th?i đ?i Minh Tr? duy tan . Th?t b?i c?a h? khong đanh đu?i đ??c l?c l??ng xam chi?m đ?ng Minh kh?i Leyte đ?ng ngh?a v?i vi?c m?t Philippines khong sao tranh kh?i, ma đi?u nay s? d?n đ?n vi?c Nh?t B?n s? b? c?t đ?t kh?i nh?ng lanh th? chi?m đong t?i đong Nam A. Nh?ng n?i nay đang cung c?p ngu?n nguyen li?u s?ng con cho Nh?t B?n, đ?c bi?t la x?ng d?u cho tau chi?n va may bay, va v?n đ? nay cang them tr?m tr?ng vi cac x??ng tau va ngu?n ti?p li?u khac nh? đ?n d??c đ?u ? ngay t?i chinh qu?c. Cu?i cung, vi?c m?t Leyte đa m? đ??ng cho vi?c t?n cong qu?n đ?o Ryukyu trong n?m 1945 . ^{[2] [3]}

H?u h?t l?c l??ng tau n?i c?a H?i quan Nh?t quay tr? v? c?n c? c?a chung trong tr?ng thai h? h?ng, h?u nh? khong ho?t đ?ng cho đ?n h?t chi?n tranh. Chi?n d?ch duy nh?t c?a cac tau chi?n nay t? luc tr?n chi?n v?nh Leyte Gulf k?t thuc cho đ?n khi Nh?t B?n đ?u hang la chuy?n đi th?m h?a va bi đat vao thang 4 n?m 1945 trong Chi?n d?ch Ten-Go (Ten-g? sakusen) khi thi?t giap h?m Yamato cung m?t s? tau h? t?ng b? cac tau san bay M? tieu di?t.

May bay t?n cong t? sat kamikaze l?n đ?u tien đ??c s? d?ng sau cu?c đ? b? len Leyte, khi m?t may bay đa đanh trung tau tu?n d??ng h?ng n?ng Uc HMAS Australia ngay 21 thang 10 . Vi?c t?n cong t? sat co t? ch?c b?i "L?c l??ng T?n cong đ?c bi?t" b?t đ?u vao ngay 25 thang 10 trong giai đo?n k?t thuc c?a tr?n chi?n ngoai kh?i Samar đa pha h?y tau san bay h? t?ng USS St. Lo .

J.F.C. Fuller, trong tac ph?m c?a ong 'The Decisive Battles of the Western World', đa vi?t v? k?t qu? c?a tr?n chi?n v?nh Leyte:

H?m đ?i Nh?t B?n [th?c s?] đa ng?ng hi?n h?u, va ngo?i tr? l?c l??ng may bay đ?t c?n c? tren đ?t li?n, đ?i th? c?a h? đa gianh quy?n ki?m soat m?t bi?n khong th? ch?i c?i đ??c.

Khi đo đ?c Ozawa đ??c h?i… sau chi?n tranh ong đa tr? l?i: "Sau tr?n nay l?c l??ng tau n?i tr? nen hoan toan ph? thu?c, nen chung toi ph?i d?a vao l?c l??ng tren b?, t?n cong [Kamikaze] đ?c bi?t, va khong quan… khong con nh?ng nhi?m v? đ??c giao cho cac tau n?i, ngo?i tr? m?t vai con tau đ?c bi?t".

Va đo đ?c Yonai, B? tr??ng H?i quan, phat bi?u ong nh?n th?c r?ng th?t b?i t?i Leyte "t??ng đ??ng v?i vi?c m?t Philippines."

va trong m?t y ngh?a l?n h?n c?a tr?n đanh, ong noi: "Toi co c?m giac đo la h?i k?t cu?c." ^[2]

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ghi chu [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th? m?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Cutler, Thomas (1994). The Battle of Leyte Gulf: 23-ngay 26 thang 10 n?m 1944 . Annapolis, Maryland, U.S.: Naval Institute Press. ISBN   1-55750-243-9 .
• D'Albas, Andrieu (1965). Death of a Navy: Japanese Naval Action in World War II . Devin-Adair Pub. ISBN   0-8159-5302-X .
• Drea, Edward J. (1998). “Leyte: Unanswered Questions”. In the Service of the Emperor: Essays on the Imperial Japanese Army . Nebraska: University of Nebraska Press. ISBN   0-8032-1708-0 .
• Dull, Paul S. (1978). A Battle History of the Imperial Japanese Navy, 1941-1945 . Naval Institute Press. ISBN   0-87021-097-1 .
• Field, James A. (1947). The Japanese at Leyte Gulf;: The Sho operation . Princeton University Press. ASIN B0006AR6LA.
• Friedman, Kenneth (2001). Afternoon of the Rising Sun: The Battle of Leyte Gulf . Presidio Press. ISBN   0-89141-756-7 .
• Fuller, J.F.C. (1956). The Decisive Battles of the Western World - Volume III . London: Eyre & Spottiswoode. ISBN 1-135-31790-9 .
• Hornfischer, James D. (2004). The Last Stand of the Tin Can Sailors . Bantam. ISBN   0-553-80257-7 .
• Hoyt, Edwin P. (2003). The Men of the Gambier Bay: The Amazing True Story of the Battle of Leyte Gulf . Thomas H Moorer (Introduction). The Lyons Press. ISBN   1-58574-643-6 .
• Lacroix, Eric (1997). Japanese Cruisers of the Pacific War . Linton Wells. Naval Institute Press. ISBN   0-87021-311-3 .
• Morison, Samuel Eliot (1956 (in l?i 2004)). Leyte, June 1944-January 1945, vol. 12 of History of United States Naval Operations in World War II . Champaign, Illinois, U.S.A.: University of Illinois Press; Reprint edition. ISBN   0-252-07063-1 . Ki?m tra gia tr? ngay thang trong: |year= ( tr? giup )
• Potter, E. B. (2005). Admiral Arleigh Burke . Naval Institute Press. ISBN   1-59114-692-5 .
• Potter, E. B. (2003). Bull Halsey . Naval Institute Press. ISBN   1-59114-691-7 .
• Sauer, Howard (1999). The Last Big-Gun Naval Battle: The Battle of Surigao Strait . Glencannon Press. ISBN   1-889901-08-3 .
• Stewart, Adrian (1979). The Battle of Leyte Gulf . Hale. ISBN   0709175442 .
• Thomas, Evan (2006). Sea of Thunder: Four Commanders and the Last Great Naval Campaign 1941-1945 . Simon & Schuster . ISBN   0-7432-5221-7 .
• Vego, Milan N. (2006). Battle for Leyte, 1944: Allied And Japanese Plans, Preparations, And Execution . US Naval Institute Press. ISBN   1557508852 .
• Willmott, H. P. (2005). The Battle Of Leyte Gulf: The Last Fleet Action . Indiana University Press. ISBN   0253345286 .
• Woodward, C. Vann (1947 (in l?i 2007)). The Battle for Leyte Gulf . Skyhorse Publishing. ISBN   1602391947 . Ki?m tra gia tr? ngay thang trong: |year= ( tr? giup )

Ph??ng ti?n nghe nhin [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Lost Evidence of the Pacific: The Battle of Leyte Gulf . History Channel TV
• Dogfights: Death of the Japanese Navy . History Channel. TV
• Battle 360: Battle of Leyte Gulf . History Channel. TV
• Animated History of The Battle of Leyte Gulf L?u tr? 2009-01-12 t?i Wayback Machine
• Victory At Sea: The Battle For Leyte Gulf , (1952). T?p th? 19 trong lo?t phim dai 26 t?p v? nh?ng tr?n h?i chi?n trong Th? Chi?n II.

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v? Tr?n chi?n v?nh Leyte .

• United States Strategic Bombing Survey (Pacific) - Interrogations of Japanese Officials
• Battle Experience: Battle for Leyte Gulf [Cominch Secret Information Bulletin No. 22]
• Task Force 34 Action Report: ngay 6 thang 10 n?m 1944 - ngay 3 thang 11 n?m 1944 (VAdm Lee)
• Task Force 77 Action Report: Battle of Leyte Gulf (VAdm Kinkaid)
• "Turkey Trots to Water" L?u tr? 2006-04-26 t?i Wayback Machine ? detailed description of the battle from battleship.org
• Orders of battle: Sibuyan Sea , Surigao Strait , Cape Engano , Samar .
• The Australian contingent / sixtieth anniversary of the battle L?u tr? 2008-01-29 t?i Wayback Machine
• 'Glorious Death: The Battle of Leyte Gulf' by Tim Lanzendorfer
• battle-of-leyte-gulf.com
• The Battle Off Samar ? Taffy III at Leyte Gulf by Robert Jon Cox
• Return to the Philippines : public domain documents from ibiblio.org
• The Battle for Leyte Gulf Revisited L?u tr? 2005-11-26 t?i Wayback Machine by Irwin J. Kappes
• Japan's TA-Operation: A Blueprint for Disaster L?u tr? 2012-12-05 t?i Archive.today by Irwin J. Kappes
• 'Loss of the USS Princeton (CVL-23), ngay 24 thang 10 n?m 1944' - United States' Naval Historical Center L?u tr? 2009-11-16 t?i Wayback Machine