Tr?n Lepanto
(
Ti?ng Hy L?p
: Να?πακτο?,
Naupaktos
, pron.
Nafpaktos
; colloquial
ti?ng Hy L?p
: ?παχτο?,
Epahtos
;
ti?ng Th? Nh? K?
:
?nebahtı
) la tr?n h?i chi?n di?n ra ngay 7 thang 10 n?m 1571 khi h?m đ?i
Lien minh th?n thanh (1571)
do
Giao hoang Pio V
(1566 ? 1572) thanh l?p, m?t lien minh bao g?m n??c
C?ng hoa Venezia
, v??ng qu?c
Tay Ban Nha
(luc đo bao g?m c?
Napoli
,
Sicilia
va
Sardinia
), Qu?c gia Giao hoang, n??c
C?ng hoa Genova
,
Cong qu?c Savoie
,
Dong Chi?n s? Toan quy?n Malta
cung m?t s? đ?ng minh khac đanh h?m đ?i
đ? ch? Ottoman
đ?i b?i.
Tr?n k?ch chi?n keo dai 5 gi? đ?ng h? ? ph?n phia b?c c?a
V?nh Patras
, n?m ? phia tay
Hy L?p
, n?i l?c l??ng Ottoman, đang th?c hi?n cu?c h?i hanh t? c?n c? h?i quan t?i
Lepanto
giap m?t h?m đ?i c?a Lien minh Th?n thanh, kh?i hanh t?
Messina
.
[2]
Chi?n th?ng nay mang l?i quy?n ki?m soat t?m th?i bi?n đ?a Trung H?i cho Lien minh, b?o v? Roma kh?i nguy c? xam l??c, đ?ng th?i ng?n c?n b??c ti?n c?a đ? ch? Ottoman vao sau n?i đ?a chau Au. Tr?n h?i chi?n nay c?ng la tr?n đanh l?n cu?i cung gi?a cac chi?n thuy?n cheo dung s?c ng??i, đ?ng th?i c?ng la tr?n chi?n quy?t đ?nh quan tr?ng nh?t, vi "sau tr?n Lepanto qu? can xoay chi?u, v?n may chuy?n t? đong sang Tay, keo dai cho t?i t?n ngay nay", va c?ng vi "đay la 'b??c ngo?t quy?t đ?nh' trong cu?c chi?n keo dai gi?a
Trung đong
va chau Au, cho t?i gi? v?n con ch?a nga ng?".
[3]
H?m đ?i Lien minh g?m 206 chi?n thuy?n
galley
va 6 chi?n thuy?n
galleasses
(nguyen la cac thuy?n th??ng buon galley lo?i l?n, đ??c c?i ti?n đ? mang m?t s? l?n
đ?i bac
), đ??c ch? huy b?i th? l?nh đ?y n?ng l?c
Don Juan n??c Ao
, con ngoai gia thu c?a hoang đ?
Karl V
(1519 ? 1556), anh em cung cha khac m? vua
Felipe II c?a Tay Ban Nha
(1556 ? 1598). Cac chi?n thuy?n đ?n t? kh?p cac qu?c gia Ki-to giao: 109 galley va 6 galleasses t?
Venezia
, 80 galley
Tay Ban Nha
va Napoli/Sicilia, 12 galley t?
Tuscan
, do Giao hoang b? ti?n ra thue, t?
Genova
,
Dong Chi?n s? Toan quy?n Malta
,
Cong qu?c Savoie
m?i x? 3 galley, cung v?i m?t s? galley s? h?u b?i nh?ng ca nhan khac. T?t c? thanh vien Lien minh đ?u coi h?m đ?i Th? Nh? K? la m?i hi?m h?a nghiem tr?ng cho an ninh va th??ng m?i tren bi?n
đ?a Trung H?i
, va cho c? an ninh c?a toan l?c đ?a chau Au. Cac canh quan rieng l? c?a Lien minh h?i quan v?i h?m đ?i chinh c?a Lien minh, thu?c Venezia (d??i quy?n ch? huy c?a Sebastiano Venier), trong thang 7 va thang 8 t?i
Messina
,
Sicilia
. T?i ngay 23 thang 8
Don Juan n??c Ao
c?ng co m?t.
H?m đ?i c?a Lien minh Ki-to giao bao g?m 12.000 th?y th?, them vao đo, h?m đ?i ch? g?n 28 ngan quan chi?n đ?u, trong đo g?m co 10 ngan quan b? binh tinh nhu? Tay Ban Nha, 7 ngan quan đ?c va 6 ngan quan Y (quan đanh thue), c?ng v?i 5 ngan quan Venezia. C?ng ph?i noi them la cac th?y th? cheo thuy?n c?a Venezia h?u h?t đ?u la cong dan t? do, nen h? mang theo v? khi va nh? v?y lam t?ng them s?c m?nh chi?n đ?u c?a chi?n thuy?n, khac v?i cac galley c?a cac thanh vien khac trong Lien minh s? d?ng no l? va tu ph?m đ? cheo thuy?n. Cac galley c?a h?m đ?i Th? c?ng dung no l? đ? cheo thuy?n, ph?n l?n trong s? đo la nh?ng ng??i Ki-to giao b? b?t trong cac cu?c chinh ph?t hay giao tranh tr??c đo.
[4]
Ng??i ta đ?u bi?t r?ng cong dan t? do cheo thuy?n co ch?t l??ng v??t tr?i, nh?ng d?n d?n t?t c? cac h?m đ?i chi?n thuy?n galley (k? c? cac h?m đ?i c?a Venezia k? t? n?m 1549) trong th? k? 16 đ?u chuy?n sang dung no l? ho?c
tu binh
chi?n tranh cho r? h?n
[5]
Cac galley c?a phe Ottoman g?m 13.000 th?y binh va 34.000 binh linh. đo đ?c
Muezzinzade Ali Pasha
(Ti?ng Th?: "
Kaptan-ı Derya
Ali Pa?a"), đ??c s? h? tr? c?a t??ng c??p bi?n
Chulouk Bey
t?
Alexandria
va
Uluj Ali
(Ulich Ali), ch? huy h?m đ?i Ottoman g?m 222 chi?n thuy?n galley, 56
galliot
(galley lo?i nh?, đ?c m?c, đay b?ng), va m?t s? thuy?n nh?. Quan Th? co th?y th? đoan day d?n kinh nghi?m va lanh ngh?, nh?ng hang ng? h? thi?u cac đ?i C?m v? quan tinh nhu?
Janissary
.
M?t l?i th? quan tr?ng, co l? mang tinh quy?t đ?nh cho h?m đ?i Lien minh la h? co ?u th? v??t tr?i v? s? l??ng sung đ?i bac. Theo ??c tinh, h? co ch?ng 1.815 đ?i bac, so v?i ch?ng 750 đ?i bac c?a quan Th?, va con thi?u đ?n d??c.
[1]
Binh linh Ki-to giao đ??c v? trang b?ng
sung h?a mai
va sung arquebus (m?t lo?i h?a mai c?i ti?n, gi?ng sung kip), trong khi ng??i Ottoman tin t??ng vao uy l?c c?a cac cung th? x? ti?n dung cung b?ng v?t li?u t?ng h?p, nh?ng cu?i cung l?i t? ra y?u th? h?n.
[6]
H?m đ?i Ki-to giao t? ch?c thanh 4 canh quan d?c theo tr?c B?c-Nam. ? phia nam, g?n v?i b? bi?n la canh Trai, v?i 53 chi?n thuy?n galley, ch? y?u la thuy?n c?a Venezia, đ??c ch? huy b?i
Agostino Barbarigo
, đ??c
Marco Querini
va
Antonio da Canale
h? tr?. Canh quan Trung tam g?m 62 galley do đich than
Don Juan n??c Ao
ch? huy, tren chi?n h?m
Real
, cung v?i
Sebastiano Venier
, sau nay tr? thanh Doge (t?c Th?ng đ?c, hay Cong t??c) c?a Venezia, va
Marcantonio Colonna
. Canh Ph?i ? phia nam g?m 53 galley do Giovanni Andrea Doria ng??i x? Genova, chau h? đo đ?c n?i ti?ng
Andrea Doria
. Hai galleass, v?i đ?i bac b? tri d?c s??n, đ??c đ?t ? hang đ?u m?i đoan thuy?n, theo
Miguel de Cervantes
(luc đo ph?c v? tren galleass
Marquesa
trong tr?n chi?n), la đ? ng?n ch?n cac thuy?n nh? c?a Th? đanh len, pha h?y hay tran len m?n tau c?a ng??i Ki-to giao. M?t đ?i thuy?n D? b? đ??c đ?t ? phia sau (t?c la phia tay) c?a h?m đ?i chinh, s?n sang ?ng c?u b?t k? n?i nao khi c?n thi?t. đ?i thuy?n nay g?m 38 galley - 30 thuy?n chi?n phia sau canh quan Trung tam, ch? huy b?i Alvaro de Bazan, h?u t??c x? Santa Cruz, va 4 thuy?n chi?n galley khac đ?t sau m?i canh Ph?i va Trai. M?t đ?i thuy?n trinh sat đ??c thi?t l?p, t? hai galley ? canh Ph?i va 6 galley ? Trung tam. Khi h?m đ?i Ki-to giao t? t? đi vong quanh M?i Scropha, canh Ph?i c?a Doria, ? phia xa b? bi?n nh?t, nen b? ch?m khi tr?n chi?n b?t đ?u, va cac galleass c?a canh Ph?i khong dan tr?n t?i v? tri đa đ?nh tr??c đ??c.
H?m đ?i Th? Nh? K? bao g?m 54 galley va 2 galliot ? canh Ph?i d??i quy?n Chulouk Bey, 61 galley va 32 galliot ? Trung tam, d??i quy?n Ali Pasha tren tau
Sultana
, ch?ng 63 galley va 30 galliot ? phia nam, d??i quy?n
Uluj Ali
. M?t đ?i thuy?n d? b? nh?, g?m 8 galley, 22 galliot va 64 thuy?n fusta (m?t lo?i galliot), b? tri đ?ng sau đ?i thuy?n Trung tam. Ali Pasha đ??c cho la đa tuyen b? v?i nh?ng no l? cheo thuy?n Ki-to giao c?a minh:
"N?u ta gianh đ??c chi?n th?ng trong tr?n nay, ta h?a s? ban cho cac ng??i t? do. N?u phe c?a cac ng??i th?ng l?i ngay hom nay, thi t? do c?a cac ng??i la do Thien Chua ban cho đo."
Di?n bi?n tr?n h?i chi?n
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Tr?n Lepanto
tranh s?n d?u c?a
Paolo Veronese
Cac galleass ? canh Trai va Trung tam đa đ??c keo đ?n phia tr??c đ?i hinh h?m đ?i Ki-to giao ch?ng n?a d?m, va đa k?p đanh chim hai galley c?a quan Th?, c?ng nh? gay thi?t h?i cho m?t s? thuy?n khac, tr??c khi h?m đ?i Th? ti?n len, b? cac thuy?n nay l?i phia sau. Cu?c cong kich c?a cac thuy?n nay c?ng lam r?i lo?n đ?i hinh c?a quan Ottoman. Khi tr?n chi?n kh?i phat, Doria nh?n ra la cac galley c?a Uluj Ali dan r?ng h?n ra v? phia trai so v?i cac thuy?n c?a ong, nen c?ng ti?n v? phia nam đ? tranh b? đanh t?t s??n. Nh?ng k?t c?c la ong v?n b? thua thi?t, vi Uluj Ali t? ra gi?i h?n, đi?u chi?n thuy?n c?a minh quay ngo?t l?i va đanh vao s??n phia nam c?a canh quan Trung tam, l?i d?ng kho?ng tr?ng ma Doria b? l?i. Khi tr?n đanh di?n ra, cac thuy?n Th? nh?m t??ng cac đ?i chi?n thuy?n galleass la cac th??ng thuy?n v?n t?i ch? đ? ti?p t? nen xum l?i t?n cong cac chi?n thuy?n nay, v?i k?t qu? h?t s?c tai h?i, vi cac thuy?n galleass đ??c trang b? r?t nhi?u đ?i bac, đanh chim h?t thuy?n chi?n nay đ?n thuy?n chi?n khac c?a quan Th?, t?ng c?ng len t?i 70 galley.
? phia b?c, Chulouk Bey xoay x? lu?n vao kho?ng gi?a b? bi?n va canh B?c quan Ki-to giao, s? d?ng sau galley đ? đanh t?t s??n, nen tho?t đ?u gay nhi?u thi?t h?i cho h?m đ?i Ki-to giao. Barbarigo b? trung ten
t? tr?n
, nh?ng chi?n thuy?n Venezia, quay m?i l?i đ? đ?i m?t v?i hi?m h?a, gi? v?ng đ??c đ?i hinh. Cac thuy?n galleass quay tr? l?i va c?u nguy cho canh quan phia B?c. Canh quan Trung tam c?ng gi? đ??c đ?i hinh nh? s? ti?p ?ng c?a cac thuy?n thu?c đ?i D? b?, nen du b? nhi?u t?n th?t, c?ng giang vao quan Th? ? trung tam nh?ng đon n?ng n?. ? phia nam, ngoai b? bi?n, Doria c?ng đang h?n chi?n v?i chi?n thuy?n c?a Uluj Ali, va b? t?n th?t n?ng n? nh?t. Trong luc đo, Uluj Ali t? minh ch? huy 16 galley đ?t kich vao Trung tam h?m đ?i Thien chua, b?t đ??c 6 galley - trong đo co c? tau
Capitana
c?a
Malta
, va gi?t g?n s?ch nh?ng ng??i tren boong tau, ch? con 3 ng??i s?ng sot. Ch? huy tau, Pietro Giustiniani, Tr??ng lao c?a
Dong tu hi?p s? Thanh Gioan
, trung 5 m?i ten, b? th??ng n?ng trong cabin, nh?ng khong ch?t. Cac chi?n thuy?n c?a ng??i Tay Ban Nha do
Alvaro de Bazan
va
Juan de Cardona
ch? huy quan d? b? ti?p chi?n, ?ng c?u k?p th?i nen đ?o ng??c tinh hinh, ? c? phia Trung tam va canh quan phia Nam c?a Doria.
Uluj Ali bu?c ph?i thao ch?y v?i 16 galley va 24 galliot, ch? gi? l?i đ??c 1 thuy?n, con l?i ph?i b? h?t cac chi?n thuy?n chi?m đ??c. Trong tr?n chi?n, thuy?n ch? huy
Sultana
c?a quan Th? b? quan tercio
[7]
Tay Ban Nha t? 3 galley tran len m?n thuy?n giap chi?n v?i C?m v? quan Janissary Th? t? 7 galley khac. Hai l?n li?n, quan Tay Ban Nha b? đ?y lui va b? t?n th?t n?ng n?, cho t?i l?n th? ba, v?i vi?n binh t? galley c?a Alvaro, h? m?i gianh đ??c chi?n th?ng. Muezzinzade Ali Pasha b? gi?t ch?t va b? ch?t đ?u, trai v?i m?nh l?nh c?a Don Juan. Tuy nhien, khi đ?u ong b? beu tren ng?n kich tren k? h?m c?a quan Tay Ban Nha thi no lam tinh th?n quan Th? suy s?p nghiem tr?ng. Du v?y, sau khi k?t c?c tr?n chi?n đa tr? nen ro rang, cac toan quan Janissary v?n ti?p t?c giao chi?n k?ch li?t, th?m chi khi khong con v? khi, h? nem c? d?a va cam vao quan Ki-to giao, gay nen nh?ng c?nh t?c c??i trong cu?c chem gi?t tan b?o
[1]
.
Tr?n chi?n k?t thuc kho?ng 4 gi? chi?u. H?m đ?i Th? m?t kho?ng 210 thuy?n, trong đo co 117 galley, 10 galliot, 3 fustas b? chi?m, va con t??ng đ?i t?t nen ng??i Ki-to giao gi? l?i. V? phia h?m đ?i Lien minh, 20 galley b? pha h?y, 30 chi?c khac b? h? h?i n?ng đ?n m?c ng??i ta ph?i đanh đ?m. Ng??i Th? ch? gi? đ??c m?t thuy?n Venezia, t?t c? cac thuy?n khac ph?i b? b? l?i, va b? quan Lien minh chi?m l?i đ??c.
Uluj Ali, ng??i chi?m đ??c k? h?m c?a cac Hi?p s? Malta, rut lui thanh cong ph?n l?n chi?n thuy?n c?a minh khi th?t b?i đa ro rang. Du r?ng ong ph?i c?t day keo k? h?m c?a Malta đ? thao ch?y, khi tr? v?
kinh thanh
Constantinopolis, ong thu th?p cac thuy?n Ottoman khac, va cu?i cung c?p b?n v?i 87 thuy?n. Ong đa trinh len sultan
nha Ottoman
la
Selim II
la đ?i k? c?a Malta, va đa đ??c phong t??c "kιlιc" (Thanh ki?m); Uluj t? đo đ??c g?i la
Kilic Ali Pasha
.
H?m đ?i Lien minh Th?n thanh m?t kho?ng 7.500 chi?n s?, th?y th? va ng??i cheo thuy?n, nh?ng gi?i phong đ??c s? tu nhan Ki-to giao con nhi?u h?n s? đo. Quan đ?i Th? Nh? K? m?t kho?ng 25 ngan ng??i, cung it nh?t 3.500 b? b?t lam tu binh.
Tranh t??ng tren
Vi?n b?o tang Vatican
đ?i s?nh B?n đ?
Nh?ng ng??i chi?n th?ng tr?n Lepanto (t? trai: Don Juan n??c Ao, Marcantonio Colonna, Sebastiano Venier)
Tr?n chi?n nay la m?t tr?n th?t b?i th?m h?i cho đ? qu?c Ottoman, nh?t la vi h? ch?a t?ng thua m?t tr?n h?i chi?n l?n nao k? t? th? k? 15. V?i m?t n?a
th? gi?i
Ki-to giao, tr?n chi?n nay mang l?i hy v?ng v? s? suy tan c?a "b?n Th?", nh?ng ng??i ma h? coi la "k? thu v?nh vi?n c?a ng??i Ki-to giao". S? th?c la, ngo?i tr? 30 chi?n thuy?n, đ? qu?c Ottoman m?t toan b? s? chi?n thuy?n c?a minh va 30 ngan binh linh,
[6]
m?t s? s? gia ph??ng Tay đanh gia tr?n nay la tr?n chi?n h?i chi?n quan tr?ng nh?t toan c?u, k? t?
tr?n Actium
n?m 31 tr??c Cong nguyen.
Th?ng l?i ? Lepanto đ??c xem la
chi?n th?ng
l?n nh?t c?a ng??i Ki-to giao tr??c H?i giao, k? t? sau cu?c xam chi?m x?
Granada
vao n?m
1492
.
[8]
M?c du gianh đ??c chi?n th?ng oanh li?t, nh?ng n?i b? Lien minh qua m?t đoan k?t đ? co th? phat huy chi?n qu?. K? ho?ch đanh chi?m eo bi?n
Dardanelles
nh? m?t b??c kh?i đ?u cu?c tai chinh ph?c
Constantinopolis
cho th? gi?i Ki-to giao b? b? be vi nh?ng cu?c cai va trong hang ng? đ?ng minh. V?i m?t n? l?c phi th??ng va ngu?n nhan l?c d?i dao
[8]
, đ? ch? Ottoman tai xay d?ng h?i quan c?a minh, mo ph?ng theo mo hinh thuy?n chi?n galeass c?a ng??i Venezia. T?i n?m 1572, h? đa đong đ??c h?n 150 galley va 8 galleass, t?c đa them 8 chi?n h?m lo?i l?n nh?t cho t?i luc đo tren bi?n.
[9]
Trong vong 6 thang, h?m đ?i m?i g?m 250 thuy?n (k? c? tam galleass) đa cho phep h?i quan Ottoman tai l?p th? th??ng phong tren ph?n phia đong đ?a Trung H?i.
[10]
Ngay 7 thang 3 n?m 1573, ng??i Venezia ky hi?p ??c ch?p nh?n vi?c quan Th? chi?m h?u đ?o
Sip
, v?n đa r?i vao tay quan Th? d??i quy?n
Piyale Pasha
t? ngay 3 thang 8 n?m 1571, ch? hai thang tr??c tr?n Lepanto, va s? con n?m d??i ach th?ng tr? c?a Th? trong vong 3 th? k? ti?p đo. C?ng trong mua he n?m đo, h?m đ?i Ottoman tan pha cac vung đ?t ven bi?n Sicilia va phia nam n??c Y. Khi ti?p s? Venezia la Barbaro,
đ?i Vizia
Th? la
Sokollu Mehmet Pasha
(1565-1579) đa co cau noi n?i ti?ng: "
Khi gianh đ??c đ?o Sip, ta ch?t đi m?t canh tay c?a cac ng??i; khi đanh b?i đ??c h?m đ?i c?a ta, cac ng??i ch? xen đi đ??c b? rau c?a ta ma thoi. Khi canh tay b? ch?t đi, no khong th? m?c l?i đ??c, m?t b? rau b? xen s? m?c l?i con t?t h?n tr??c.
"
Du m?nh mi?ng tuyen b?, nh?ng tren th?c t?, t?n th?t c?a phia Ottoman h?t s?c nghiem tr?ng co t?m voc chi?n l??c. H? co th? xay them thuy?n chi?n d? dang,
[6]
nh?ng kho long ki?m đ??c ng??i đi?u khi?n chung, vi bao nhieu th?y th? va phu cheo thuy?n giau kinh nghi?m đa b? m?t đi sau tr?n đanh nay. đ?c bi?t nghiem tr?ng la s? t?n th?t đ?i b? ph?n s? cung th? s? d?ng cung t?ng h?p, la v? khi ?a chu?ng c?a ng??i Th?, v?n đ??c đanh gia cao h?n c? h?a khi va cay c?t nh?n ? m?i thuy?n dung đ? đam tau đ?i ph??ng. S? gia
John Keegan
đanh gia la s? m?t mat c? m?t l?p tinh binh nay kho l?y gi bu đ?p đ??c trong c? m?t th? h? ti?p đo, va tren th?c t?, t??ng ?ng v?i s? "ch?t đi c?a m?t huy?n tho?i s?ng" v?i ng??i Ottoman.
[6]
Cu?i cung, ng??i ta ph?i s? d?ng m?t s? l?n tu ph?m đ? th? ch? cho nh?ng no l? Ki-to giao đ??c gi?i thoat sau tr?n đanh. Song, nha quy t?c Ao la Khevenhuller đa t? thai đ? th?t v?ng qua nh?t ky c?a ong, b?i vi chi?n th?ng Lepanto khong th? đem l?i m?t t?c đ?t nao cho Ki-to giao.
[8]
N?m 1574 nh?ng ng??i Ottoman h? đ??c thanh ph?
Tunis
co v? tri chi?n l??c t? tri?u đ?i
Hafsid
, đ??c Tay Ban Nha ?ng h?, v?n đa đ??c tai l?p khi quan c?a Don Juan tai chi?m t? tay quan Ottoman n?m tr??c. L?i d?ng cu?c lien minh lau dai v?i ng??i Phap, h?i quan Th? tai ho?t đ?ng tren vung bi?n phia tay đ?a Trung H?i. N?m, h? đanh chi?m thanh ph?
Fes
, thu?c
Maroc
, hoan t?t qua trinh chinh ph?c Maroc ma ng??i Ottoman đa b?t đ?u t? th?i
Suleiman đ?i đ?
(1520-1566). Vi?c ki?m soat thanh ph? nay cho phep thi?t l?p quy?n ba ch? c?a đ? ch? Ottoman tren toan b? mi?n duyen h?i đ?a Trung H?i, t? eo bi?n
Gibraltar
cho t?i
Hy L?p
(ch? ngo?i tr? thanh ph? th??ng m?i Oran do ng??i Tay Ban Nha ki?m soat, va cac khu dan c? ?
Melilla
va
Ceuta
). Tuy v?y, vi?c m?t đi qua nhi?u th?y th? giay d?n kinh nghi?m t?i Lepanto đa lam hao mon s?c chi?n đ?u c?a h?i quan Ottoman, th? hi?n qua vi?c h? tim cach gi?m thi?u cac cu?c ch?m tran v?i h?i quan cac qu?c gia Ki-to giao trong nh?ng n?m k? ti?p. S? gia Paul K. Davis cho bi?t:
"
Th?t b?i c?a quan Th? đa ch?n đ?ng s? banh tr??ng c?a h? tren đ?a Trung H?i, va nh? v?y duy tri ?u th? c?a ph??ng tay ? đay, đ?ng th?i t?ng them ni?m tin la h? co th? đanh b?i quan Th?, v?n tr??c đay la b?t kh? chi?n b?i.
"
[11]
Nh? v?y, chi?n th?ng c?a Lien minh co y ngh?a quan tr?ng chi?n l??c, khong ph?i ch? vi quan Th? m?t 80 chi?n thuy?n b? đanh đ?m va 130 chi?n thuy?n khac r?i vao tay quan đ?ng minh, c?ng nh? m?t 30 ngan quan t? tr?n va ch?ng 12 ngan no l? Ki-to giao đ??c gi?i phong, trong khi quan đ?ng minh ch? m?t ch?ng 7500 ng??i ch?t va 17 galley, ma vi chi?n th?ng nay bao hi?u s? k?t thuc c?a quy?n ba ch? c?a h?i quan Th? Nh? K? tren bi?n đ?a Trung H?i.
[6]
[12]
Lien minh Th?n thanh cho chi?n th?ng nay la nh? vao
đ?c M? đ?ng Trinh Maria
, do đ?c m? c?u nguy?n Thien Chua ban cho h? chi?n th?ng. Andrea Doria co m?t b?n copy c?a b?c tranh
đ?c M? Guadalupe
do vua Felipe II c?a Tay Ban Nha ban cho ong trong phong chinh c?a chi?n h?m.
[13]
Giao hoang Pio V
danh m?t ngay l? m?i cho
Kito h?u
g?i la ngay
đ?c M? Chi?n Th?ng
đ? ghi nh? tr?n đanh, ngay nay đ??c g?i la
đ?c M? Man Coi
.
[14]
Tr?n đanh th? hi?n tren tranh ?nh va tac ph?m ngh? thu?t
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Tr?n Lepanto 1571, tranh kh?c c?a
Martin Rota
T?m quan tr?ng c?a tr?n Lepanto la ngu?n c?m h?ng cho r?t nhi?u ngh? s?. Co r?t nhi?u b?c tranh th? hi?n tr?n đanh, bao g?m c? hai b?c ? lau đai Th?ng đ?c t?i Venezia: do
Paolo Veronese
(? tren) trong
Sala del Collegio
va b?i
Andrea Vicentino
tren t??ng c?a
Sala dello Scrutinio
, thay th? cho b?c
Chi?n th?ng Lepanto
c?a
Tintoretto
, b? m?t trong tr?n chay n?m 1577.
Titian
c?ng co b?c
Allegory of the Battle of Lepanto
, s? d?ng tr?n đanh nh? khung c?nh n?n, treo trong Vi?n b?o tang Prado t?i
Madrid
.
Nha th?
G. K. Chesterton
ng??i Anh vi?t bai th?
Lepanto
, xu?t b?n l?n đ?u n?m 1911 va đ??c tai b?n nhi?u l?n. Trong đo, mo t? m?t lo?t nhan v?t chinh c?a tr?n đanh, đ?c bi?t la th? l?nh c?a phia
Ki-to giao
, Don Juan n??c Ao. Bai th? k?t thuc v?i v?n th? lien t??ng đ?n
Miguel de Cervantes
, ng??i đa chi?n đ?u trong tr?n chi?n nay, nh? m?t "hi?p s? g?y go va kh? d?i", ng??i s? tr? thanh b?t t? v?i tac ph?m
Don Quixote
c?a ong.
- ^
a
b
c
Geoffrey Parker,
The Military Revolution
, p. 88
- ^
Luggis, Telemachus: "Sunday, ngay 7 thang 10 n?m 1571" pp. 19-23 Epsilon Istorica,
Eleftherotypia
, ngay 9 thang 11 n?m 2000. See also Chasiotis, Ioannis "The signing of 'Sacra Liga Antiturca' and the naval battle of Lepanto (ngay 7 thang 10 n?m 1571)",
Istoria tou Ellinikou Ethnous
. Ekdotiki Athinon, vol. 10, Athens, 1974
- ^
Serpil Atamaz Hazar, "Review of
Confrontation at Lepanto: Christendom vs. Islam
,"
The Historian
70.1 (Spring 2008): 163.
- ^
John F. Guilmartin,
Gunpowder and Galleys
, p. 222-25
- ^
The first regularly sanctioned use of convicts as oarsmen on Venetian galleys did not occur until 1549. re Tenenti,
Cristoforo da Canal
, pp. 83, 85. See Tenenti,
Piracy and the Decline of Venice
(Berkeley, 1967), pp. 124-25, for Cristoforo da Canal's comments on the tactical effectiveness of free oarsmen c. 1587 though he was mainly concerned with their higher cost. Ismail Uzuncarsili,
Osmanli Devletenin Merkez ve Bahriye Teskilati
(Ankara, 1948), p. 482, cites a squadron of 41 Ottoman galleys in 1556 of which the flagship and two others were rowed by Azabs, salaried volunteer light infantrymen, three were rowed by slaves, and the remaining 36 were rowed by salaried mercenary Greek oarsmen.
- ^
a
b
c
d
e
A History Of Warfare
-
Keegan, John
, Vintage, 1993
- ^
quan b? binh tinh nhu? c?a Tay Ban Nha, đ?i hinh g?m 1/3 s? d?ng g??m, 1/3 dung kich, 1/3 dung cung n? ho?c v? sau, sung h?a mai
- ^
a
b
c
John Huxtable Elliott,
Europe divided, 1559-1598
, trang 128
- ^
J. Norwich,
A History of Venice
, 490
- ^
L. Kinross,
The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire
, 272
- ^
Davis, Paul K. "100 Decisive Battles: From Ancient Times to the Present"
- ^
“Famous Battles in History The Turks and Christians at Lepanto”
.
B?n g?c
l?u tr? ngay 19 thang 11 n?m 2017
. Truy c?p ngay 7 thang 10 n?m 2020
.
- ^
Badde, Paul.
Maria von Guadalupe. Wie das Erscheinen der Jungfrau Weltgeschichte schrieb
.
ISBN 3-548-60561-3
.
- ^
“Answers to Recent Questions”
.
B?n g?c
l?u tr? ngay 19 thang 2 n?m 2006
. Truy c?p ngay 8 thang 10 n?m 2008
.
- Anderson, R. C.
Naval Wars in the Levant 1559-1853
(2006),
ISBN 1-57898-538-2
- Bicheno, Hugh.
Crescent and Cross: The Battle of Lepanto 1571
, pbk., Phoenix, London, 2004,
ISBN 1-84212-753-5
- Capponi, Niccolo (2006).
Victory of the West:The Great Christian-Muslim Clash at the Battle of Lepanto
. Da Capo Press.
ISBN 0-306-81544-3
.
- John Huxtable Elliott,
Europe divided, 1559-1598
, Wiley-Blackwell, 15-06-
2000
.
ISBN 0-631-21780-0
.
- Chesterton, G. K.
Lepanto with Explanatory Notes and Commentary
, Dale Ahlquist, ed. (San Francisco: Ignatius Press, 2003).
ISBN 1-58617-030-9
- Cook, M.A. (ed.), "A History of the Ottoman Empire to 1730", Cambridge University Press, 1976;
ISBN 0-521-20891-2
- Currey, E. Hamilton, "Sea-Wolves of the Mediterranean", John Murrey, 1910
- Hanson, Victor D.
Carnage and Culture: Landmark Battles in the Rise of Western Power
, Anchor Books, 2001. Published in the UK as
Why the West has Won
, Faber and Faber, 2001.
ISBN 0-571-21640-4
. Includes a chapter about the battle of Lepanto
- Hess, Andrew C. "The Battle of Lepanto and Its Place in Mediterranean History",
Past and Present
, No. 57. (Nov., 1972), pp. 53?73
- Stevens, William Oliver.
A History of Sea Power
New York: Doubleday, Doran & Co., 1942
- Harbottle's Dictionary of Battles
, third revision by George Bruce, 1979
- Warner, Oliver
Great Sea Battles
(1968) has "Lepanto 1571" as its opening chapter.
ISBN 0-89673-100-6
- The New Cambridge Modern History, Volume I - The Renaissance 1493-1520
, edited by G. R. Potter, Cambridge University Press 1964
 |
Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v?
Tr?n Lepanto
.
|