Thi?t k? la vi?c t?o ra m?t b?n v? ho?c quy ??c nh?m t?o d?ng m?t đ?i t??ng, m?t h? th?ng ho?c m?t t??ng tac gi?a ng??i v?i ng??i co th? đo l??ng đ??c (nh? ? cac b?n v? chi ti?t ki?n truc, b?n v? k? thu?t , quy trinh kinh doanh, s? đ? m?ch đi?n , ni m?u c?t may...). ? cac l?nh v?c khac nhau, vi?c thi?t k? đ??c gan nh?ng y ngh?a khac nhau (xem Cac nganh thi?t k? ben d??i). Trong m?t s? tr??ng h?p, vi?c xay d?ng, t?o hinh tr?c ti?p m?t đ?i t??ng (nh? v?i  ngh? g?m , cong vi?c k? thu?t , qu?n ly ,  l?p trinh , va thi?t k? đ? h?a ...) c?ng đ??c coi la v?n d?ng t? duy thi?t k? .

Vi?c thi?t k? th??ng đoi h?i nh?ng can nh?c v? cac khia c?nh mang tinh  th?m m? , cong n?ng, kinh t? va chinh tr?-xa h?i c?a c? đ?i t??ng đ??c thi?t k? l?n qua trinh thi?t k?. No co th? bao g?m trong đo  nghien c?u , y t??ng , mo hinh, t?o m?u, đi?u ch?nh co tinh t??ng tac, va tai-thi?t k?. Trong khi đo, r?t nhi?u nh?ng th? khac nhau co th? tr? thanh đ?i t??ng c?a thi?t k?, vi d?  qu?n ao , giao di?n đ? h?a ng??i dung , cac toa nha ch?c tr?i , h? th?ng nh?n d?ng th??ng hi?u , cac quy trinh kinh doanh, va th?m chi c? cac ph??ng phap ho?c qua trinh thi?t k?.

Theo đo, "thi?t k?" co th? la danh t? ch? m?t s? xac đ?nh tr?u t??ng v? (nh?ng) th? đ??c t?o ra, ho?c la đ?ng t? ch? qua trinh t?o ra va s? đ??c lam ro trong ng? c?nh nh?t đ?nh. V? c? b?n, thi?t k? bao ham s? v?t, hi?n t??ng, hanh đ?ng co lien quan đ?n sang t?o.

Cac đ?nh ngh?a [ s?a | s?a ma ngu?n ]

M?t cach chinh th?c h?n, thi?t k? đa đ??c đ?nh ngh?a nh? sau:

(danh t?) s? đ?c t? chi ti?t m?t đ?i t??ng, đ??c th?c hi?n b?i m?t tac nhan, nh?m hoan thanh m?t m?c đich xac đ?nh, trong m?t hoan c?nh c? th?, thong qua s? d?ng t?p h?p cac thanh ph?n nguyen th?y, h??ng t?i th?a man cac yeu c?u, trong khi v?n ph? thu?c vao cac rang bu?c; (đ?ng t?, ngo?i đ?ng t?) hanh đ?ng t?o ra m?t phac th?o/k? ho?ch, trong hoan c?nh c? th? (do nha thi?t k? th?c hi?n)

M?t đ?nh ngh?a khac coi thi?t k? la "m?t l? trinh ho?c ph??ng phap ti?p c?n chi?n l??c đ? m?t ng??i đ?t đ??c m?t k? v?ng duy nh?t. No xac đ?nh cac đ?c đi?m k? thu?t, k? ho?ch, thong s?, chi phi, ho?t đ?ng, quy trinh, cach th?c va m?c tieu trong nh?ng rang bu?c phap ly, chinh tr?, xa h?i, moi tr??ng, an toan va kinh t? nh?m đ?t đ??c m?c tieu." ^[1]

? đay, "s? đ?c t? chi ti?t" co th? đ??c th? hi?n d??i d?ng m?t b?n v?/k? ho?ch ho?c m?t s?n ph?m hoan thi?n, va "cac y?u t? nguyen th?y" la thanh t? ma t? đo đ?i t??ng thi?t k? đ??c t?o nen.

V?i bi?u hi?n r?ng nh? v?y, khong co ngon ng? ph? quat ho?c t? ch?c th?ng nh?t cho cac nha thi?t k? thu?c t?t c? cac nganh. đi?u nay cho phep nhi?u tri?t ly va cach ti?p c?n khac nhau đ?n m?t đ?i t??ng (xem  Cac tri?t ly va cac nghien c?u  ? d??i).

Ng??i lam cong vi?c thi?t k? đ??c g?i la nha thi?t k?, đo c?ng la thu?t ng? dung ch? nh?ng ng??i lam vi?c chuyen nghi?p t?i m?t trong nh?ng ph?m vi thi?t k? khac nhau, th??ng đ??c ch? đ?nh ro b?i ph?m vi ma h? đang ho?t đ?ng (ch?ng h?n nh? nha thi?t k? th?i trang, nha thi?t k? y t??ng, nha thi?t k? website ho?c nha thi?t k? n?i th?t). M?t chu?i cac ho?t đ?ng c?a nha thi?t k? đ??c g?i la quy trinh thi?t k? trong khi nghien c?u khoa h?c v? thi?t k? đ??c g?i la khoa h?c thi?t k?. ^{[2] [3] [4] [5]}

M?t đ?nh ngh?a khac c?a thi?t k?, đo la vi?c len k? ho?ch đ? s?n xu?t m?t đ?i t??ng, m?t h? th?ng, m?t thanh ph?n ho?c c?u truc. Do đo, "thi?t k?" co th? đ??c s? d?ng nh? m?t danh t? ho?c m?t đ?ng t?. Theo ngh?a r?ng h?n, thi?t k? la m?t d?ng m? thu?t ?ng d?ng va k? thu?t k?t h?p v?i cong ngh?.

M?c du đ?nh ngh?a v? thi?t k? kha r?ng, thi?t k? co r?t nhi?u đ?c đi?m chuyen mon ma cac chuyen gia s? d?ng trong t?ng l?nh v?c c?a h?.

Thi?t k? la m?t quy trinh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Co nhi?u s? b?t đ?ng quan tr?ng lien quan đ?n cach th?c  ma cac nha thi?t k?, trong nhi?u l?nh v?c, du nghi?p d? hay chuyen nghi?p, lam đ?c l?p ho?c theo nhom, t?o ra cac thi?t k?. Kees Dorst va Judith Dijkhuis, c? hai đ?u la nh?ng nha thi?t k?, l?p lu?n r?ng "co r?t nhi?u cach đ? mo t? quy trinh thi?t k?", h? c?ng đ?a ra th?o lu?n "hai cach th?c n?n t?ng va khac bi?t c? b?n", ^[6]  c? hai đ?u co m?t vai cach g?i. Quan đi?m ph? bi?n đ??c g?i la "mo hinh duy ly", ^[7] "gi?i quy?t v?n đ? k? thu?t" ^[8] va "quan đi?m l?y ly tri lam trung tam". ^[9] Quan đi?m khac đ??c g?i la "ph?n anh qua hanh vi", "thi?t k? ti?n hoa", "đ?ng ti?n hoa", ^[10] va "quan đi?m l?y hanh vi lam trung tam".

Mo hinh duy ly [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Mo hinh duy ly đ??c phat tri?n đ?c l?p b?i Herbert A. Simon , ^[11] m?t nha khoa h?c M?, va Gerhard Pahl cung v?i Wolfgang Beitz, hai nha ly lu?n thi?t k? c?a đ?c. ^[12]  H? cho r?ng:

1. cac nha thi?t k? c? g?ng đ? t?i ?u hoa m?t đ?i t??ng thi?t k? d?a vao cac rang bu?c va m?c tieu đa bi?t,
2. quy trinh thi?t k? đ??c đ?nh h??ng theo k? ho?ch,
3. quy trinh thi?t k? đ??c nh?n th?c theo d?ng m?t chu?i cac b??c r?i r?c.

Mo hinh duy ly d?a tren  tri?t ly c?a cac nha duy ly  va la c? s? c?a  mo hinh thac n??c , ^[13] vong đ?i phat tri?n h? th?ng , ^[14]  va nhi?u tai li?u thi?t k? k? thu?t khac. ^[15]  Theo quan đi?m c?a cac nha duy ly, thi?t k? đ??c cung c?p thong tin b?i kh?o sat, nghien c?u va tri th?c theo ph??ng cach co th? d? bao c?ng nh? co th? ki?m soat đ??c.

Vi d? v? cac b??c thi?t k? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac b??c thi?t k? quy chu?n phu h?p v?i mo hinh duy ly bao g?m:

• Thi?t k? ti?n k?
  • H? s? tom t?t ( Design brief ho?c Parti pris)  ? trinh bay m?c đich thi?t k? ban đ?u
  • Phan tich ? phan tich m?c tieu thi?t k? hi?n t?i
  • Nghien c?u  ? kh?o sat cac gi?i phap thi?t k? t??ng t? trong cung l?nh v?c ho?c ch? đ? lien quan
  • đ?c t? chi ti?t ? ch? ro cac yeu c?u cho gi?i phap thi?t k? m?t s?n ph?m ^[16]  ho?c d?ch v?
  • Gi?i quy?t v?n đ? ? khai ni?m hoa va t? li?u hoa cac gi?i phap thi?t k?
  • Cong b? ? cong b? cac gi?i phap thi?t k?
• Thi?t k? trong qua trinh s?n xu?t
  • Phat tri?n ? ti?p t?c phat tri?n va c?i ti?n gi?i phap thi?t k?
  • Th? nghi?m ? th? nghi?m t?i ch? (in situ)  đ?i v?i gi?i phap thi?t k?
• Thi?t k? h?u k? va ph?n h?i
  • Ti?n hanh ? đ?a gi?i phap thi?t k? vao hoan c?nh c? th?
  • đanh gia va t?ng k?t ? t?ng h?p qua trinh va k?t qu?, trong đo bao g?m phe binh co tinh xay d?ng va đ? xu?t c?i ti?n trong t??ng lai
• Tai thi?t k? ? l?p l?i m?t vai ho?c t?t c? cac b??c trong quy trinh trinh thi?t k? (đa đi?u ch?nh) t?i b?t k? th?i đi?m nao tr??c, trong, ho?c sau khi s?n xu?t

M?i giai đo?n co nhi?u cach lam t?t nh?t (best practice) lien quan. ^[17]

Binh lu?n v? mo hinh duy ly [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Mo hinh duy ly đ??c binh lu?n, phe binh r?ng rai tren hai c?n c? chinh:

1. Cac nha thi?t k? khong th?c hanh theo cach nay ? b?ng ch?ng theo kinh nghi?m cho th?y cac nha thi?t k? khong lam theo nh?ng đ? xu?t c?a mo hinh duy ly. ^[18]
2. Cac gi? thuy?t thi?u th?c t? ? m?c tieu th??ng ch?a th? xac đ?nh cho đ?n khi d? an thi?t k? chinh th?c b?t đ?u, cac yeu c?u l?n rang bu?c s? ti?p t?c thay đ?i. ^[19]

Mo hinh l?y hanh vi lam trung tam [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Quan đi?m l?y hanh vi lam trung tam đ??c gan cho m?t t?p h?p cac khai ni?m t??ng quan, la ph?n đ? v?i mo hinh duy ly. Quan đi?m nay cho r?ng:

1. cac nha thi?t k? dung c?m xuc va s? sang t?o đ? lien k?t cac cac đ?i t??ng thi?t k?,
2. thi?t k? la quy trinh ?ng bi?n,
3. khong co chu?i b??c ph? quat nao la hi?n nhien ? vi?c phan tich, thi?t k? va thi hanh di?n ra đ?ng th?i va đ??c lien k?t khong th? tach r?i nhau.

Quan đi?m l?y hanh vi lam trung tam d?a tren tri?t ly c?a cac nha kinh nghi?m ch? ngh?a va phu h?p v?i l?i ti?p c?n nhanh l? ^[20]  cung s? phat tri?n co h? th?ng. ^[21]  B?ng ch?ng kinh nghi?m th?c t? h? tr? cho s? xac tin c?a quan đi?m nay khi mo t? hanh vi c?a cac nha thi?t k? chan chinh. Gi?ng nh? mo hinh duy ly, mo hinh l?y hanh vi lam trung tam quan ni?m thi?t k? đ??c cung c?p thong tin b?i kh?o sat, nghien c?u va tri th?c. Tuy nhien, kh?o sat va tri th?c đ??c mang vao quy trinh thi?t k? thong qua đanh gia va c?m nh?n chung chung c?a cac nha thi?t k?, nh?ng ng??i ma "tay chan lam vi?c nhanh h?n đ?u oc" ? h?n la thong qua quy trinh co th? d? bao va ki?m soat v?n đ??c quy đ?nh b?i mo hinh duy ly.

Mo t? hanh vi thi?t k? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Co it nh?t hai y ki?n v? hanh vi thi?t k? phu h?p v?i quan đi?m l?y hanh vi lam trung tam. C? hai đ?u bao g?m ba ki?u hanh vi c? b?n.

Trong mo hinh ph?n anh qua hanh vi, cac nha thi?t k? l?a ch?n luan phien gi?a "len khung s??n", "t?o b??c chuy?n d?ch", va "đanh gia b??c chuy?n d?ch". B??c "len khung s??n" g?i đ?n vi?c khai ni?m hoa v?n đ?, t?c la xac đ?nh m?c đich va m?c tieu. "B??c chuy?n d?ch" la m?t quy?t đ?nh thi?t k? th? nghi?m. Qua trinh đanh gia co th? d?n đ?n nh?ng b??c chuy?n sau h?n trong thi?t k?.

Trong h? k?t c?u "t?o y ngh?a?đ?ng ti?n hoa?th?c hi?n", cac nha thi?t k? ch?n l?a gi?a ba hanh vi danh ngh?a. Hanh vi "t?o y ngh?a" bao g?m vi?c len khung s??n va đanh gia b??c chuy?n d?ch. "Th?c hi?n" la qua trinh xay d?ng đ?i t??ng thi?t k?. "đ?ng ti?n hoa" la qua trinh ma tac nhan thi?t k? c?i ti?n đ?ng th?i y?u t? tinh th?n c?a đ?i t??ng thi?t k? d?a tren y?u t? tinh th?n c?a moi tr??ng, va ng??c l?i". ^[22]

Khai ni?m chu trinh thi?t k? đ??c hi?u la c?u truc th?i gian xoay vong, ^[23]  no co th? kh?i đ?u v?i m?t y t??ng, sau đo no đ??c th? hi?n b?i m?t ho?c nhi?u ph??ng ti?n truy?n thong, s? d?ng hinh ?nh ho?c truy?n mi?ng (cac cong c? thi?t k?), y t??ng đ??c chia s? va tri nh?n sau cung s? kh?i đ?ng m?t chu trinh m?i, v?i s? tai t? duy co tinh ph?n bi?n t? chinh y t??ng đa đ??c l?nh h?i. Anderson ch? ro r?ng khai ni?m nay nh?n m?nh vao t?m quan tr?ng c?a cac ph??ng ti?n bi?u hi?n, nh?ng th? cung luc tr? thanh ph??ng ti?n nh?n th?c cho b?t k? y t??ng thi?t k? nao. ^[24]

Cac nganh thi?t k? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac tri?t ly va cac nghien c?u [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Khong th? k? h?t đ??c cac tri?t ly v? đ?nh h??ng thi?t k? khi ma cac gia tr? thi?t k? va cac ph??ng di?n keo theo c?a chung trong thi?t k? hi?n đ?i luon bi?n đ?i, c? gi?a cac tr??ng phai t? duy khac nhau l?n gi?a cac nha thi?t k? th?c hanh. ^[25]  M?c đich thi?t k? th??ng đ??c xac đ?nh b?i cac tri?t ly thi?t k?. M?t m?c đich co th? thu?c ph?m vi t? gi?i quy?t v?n đ? ca nhan it quan tr?ng nh?t, cho đ?n nh?ng m?c đich khong t??ng co t?m ?nh h??ng l?n nh?t. M?c đich thi?t k? th??ng dung đ? đ?nh h??ng thi?t k?. Tuy nhien, tranh ch?p gi?a cac m?c đich nh?t th?i va th? y?u co th? d?n đ?n ch?t v?n v? m?c đich thi?t k?, c?ng co th? d?n đ?n thi?t l?p nh?ng m?c tieu dai h?n h?n ho?c m?c tieu sau cung. John Heskett, m?t tac gi? ng??i Anh vi?t v? thi?t k? đoi h?i, "Thi?t k?, khi đa thao b? h?t đ? tr? v? v?i b?n ch?t c?a chinh no, co th? đ??c lien t??ng t?i b?n tinh loai ng??i khi h? t?o d?ng va đ?nh hinh moi tr??ng s?ng ma khong c?n nh?ng y?u t? ti?n l?, no ph?c v? chinh nhu c?u va mang l?i y ngh?a cu?c s?ng cho h?." ^[26]

Cac tri?t ly đ?nh h??ng thi?t k? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac tri?t ly thi?t k? la nh?ng quy t?c đ?nh h??ng n?n t?ng giup cac nha thi?t k? ti?p c?n th?c hanh c?a h?. Nh?ng phe phan v? v?n minh v?t ch?t hay nh?ng lo ng?i v? moi tr??ng (thi?t k? b?n v?ng) co th? đ?nh h??ng m?t tri?t ly thi?t k?. Co th? l?y m?t vi d? la tuyen ngon "First Things First 2000 a design manifesto" đ??c tuyen b? v?i c?ng đ?ng thi?t k? đ? h?a, trong đo kh?ng đ?nh "Chung toi đ? xu?t m?t s? hoan đ?i quy?n ?u tien c?a cac hinh th?c truy?n thong h?u ich h?n, b?n v?ng h?n va dan ch? h?n ? m?t t? duy tach r?i kh?i ti?p th? s?n ph?m, h??ng t?i kham pha va s?n xu?t m?t d?ng y ngh?a m?i. Ph?m vi c?a tranh lu?n đang thu h?p d?n; no ph?i đ??c m? r?ng. Ch? ngh?a tieu th? hi?n nay chi?m v? th? khong th? tranh gianh; no ph?i đ??c th? thach b?i nh?ng quan đi?m bi?u hi?n khac, ph?n nao thong qua ngon ng? th? giac va cac ngu?n tai nguyen thi?t k?." ^[27]

Trong cu?n " The Sciences of the Artificial"  c?a h?c gi?  Herbert A. Simon , tac gi? kh?ng đ?nh thi?t k? s? tr? thanh m?t lien k?t meta-discipline (t?m d?ch: sieu nganh)  v?i t?t c? cac nganh chuyen mon. "K? s? khong con la nh?ng nha thi?t k? chuyen nghi?p duy nh?t. T?t c? nh?ng ng??i th?c hanh thi?t k? đ?u đa co hanh đ?ng nao đo h??ng t?i vi?c thay đ?i cac tinh hu?ng hi?n th?i theo h??ng tich c?c. Hanh đ?ng co tri th?c nh?m lam ra cac đ? t?o tac co tinh v?t ch?t khong khac bi?t c? b?n so v?i vi?c ke đ?n thu?c cho m?t b?nh nhan ho?c l?p m?t k? ho?ch ban hang cho cong ty, ho?c ban hanh chinh sach phuc l?i xa h?i cho m?t thanh ph?. Thi?t k?, t? đo co th? hi?u, la c?t loi c?a m?i ch??ng trinh đao t?o chuyen nghi?p; la d?u ?n ch? y?u nh?m phan bi?t cac ngh? nghi?p chuyen mon v?i nghien c?u khoa h?c. Cac tr??ng đao t?o v? k? thu?t, c?ng nh? ki?n truc, kinh doanh, giao d?c, lu?t, hay d??c, đ?u co lien quan m?t thi?t đ?n quy trinh thi?t k?." ^[28]

Cac cach ti?p c?n thi?t k? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cach ti?p c?n thi?t k? la m?t tri?t ly chung co th? ho?c khong bao g?m h??ng d?n cho cac ph??ng phap c? th?. M?t s? cach s? d?n h??ng đ?n m?c tieu bao quat c?a thi?t k?. Cac ti?p c?n khac la đ?nh h??ng cho khuynh h??ng c?a nha thi?t k?. M?t s? k?t h?p cac cach ti?p c?n co th? đ??c s? d?ng n?u chung khong xung đ?t l?n nhau.

M?t s? ph??ng phap ph? bi?n bao g?m:

• Thi?t k? h? th?ng cong ngh? xa h?i, m?t tri?t ly va cong c? cho vi?c thi?t k? co s? tham gia c?a vi?c s?p x?p cong vi?c va cac qua trinh h? tr? - nh?m m?c đich t? ch?c, ch?t l??ng, an toan, kinh t? va yeu c?u c?a khach hang trong cac quy trinh lam vi?c c?t loi, ch?t l??ng kinh nghi?m c?a ng??i dan trong cong vi?c va nhu c?u c?a xa h?i.
• Nguyen t?c KISS (Keep it Simple Stupid) c? g?ng đ? lo?i b? cac bi?n ch?ng khong c?n thi?t.
• Co nhi?u h?n m?t cach đ? lam đi?u đo (There is more than one way to do it - TIMTOWTDI) , m?t tri?t ly cho phep nhi?u ph??ng phap x? ly cung m?t vi?c.
• Thi?t k? l?y m?c đich lam trung tam, t?p trung vao cac m?c tieu va nhi?m v? lien quan đ?n vi?c s? d?ng cac đ? t?o tac, thay vi t?p trung vao ng??i dung cu?i.
• Thi?t k? l?y ng??i dung lam trung tam, t?p trung vao cac nhu c?u, mong mu?n, va nh??c đi?m c?a ng??i dung cu?i.
• Thi?t k? co tinh ph?n bi?n s? d?ng cac hi?n v?t đa đ??c thi?t k? nh? m?t ph?n bi?n ho?c phe binh v? cac gia tr?, đ?o đ?c va th?c hanh t?n t?i trong v?n hoa.
• Thi?t k? d?ch v? thi?t k? ho?c t? ch?c tr?i nghi?m xung quanh s?n ph?m va d?ch v? lien quan đ?n vi?c s? d?ng s?n ph?m.
• Thi?t k? xuyen th? h?, th?c hanh t?o ra s?n ph?m va moi tr??ng t??ng thich v?i nh?ng suy gi?m th? ch?t va c?m giac lien quan đ?n s? lao hoa c?a con ng??i va nh?ng tac nhan h?n ch? cac ho?t đ?ng chinh c?a cu?c s?ng hang ngay.
• Thi?t k? đ?u c?, qua trinh thi?t k? đ?u c? khong nh?t thi?t ph?i xac đ?nh m?t v?n đ? c? th? đ? gi?i quy?t, nh?ng thi?t l?p m?t đi?m kh?i đ?u khieu khich t? đo m?t qua trinh thi?t k? xu?t hi?n. K?t qu? la s? ti?n hoa c?a phep l?p va s? ph?n chi?u bi?n đ?i b?ng cach s? d?ng cac đ?i t??ng đ??c thi?t k? đ? kich đ?ng cac cau h?i va kich thich th?o lu?n trong cac moi tr??ng h?c thu?t va nghien c?u.

Cac ph??ng phap thi?t k? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac ph??ng phap thi?t k? la m?t ph?m vi r?ng, trong đo t?p trung vao:

• Kham pha cac kh? n?ng va kho kh?n b?ng cach t?p trung cac k? n?ng t? duy ph?n bi?n đ? nghien c?u va xac đ?nh khong gian co v?n đ? cho cac s?n ph?m ho?c d?ch v? hi?n co - ho?c t?o cac lo?i m?i (xem Brainstorming ).
• Xac đ?nh l?i cac đ?c đi?m c?a cac gi?i phap thi?t k? co th? d?n đ?n cac h??ng d?n t?t h?n cho cac ho?t đ?ng thi?t k? truy?n th?ng (đ? ho?, cong nghi?p, ki?n truc...).
• Qu?n ly qua trinh kham pha, xac đ?nh, t?o hi?n v?t lien t?c qua th?i gian.
• T?o m?u cac k?ch b?n co th?, ho?c cac gi?i phap t?ng d?n ho?c c?i thi?n đang k? tinh tr?ng k? th?a.
• Trendspotting, hi?u đ??c quy trinh theo xu h??ng.

H? th?ng thu?t ng? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T? "thi?t k?" th??ng đ??c cho la m? h?, va no đ??c ap d?ng trong nhi?u hoan c?nh khac nhau.

Thi?t k? va m? thu?t [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ngay nay, thu?t ng? thi?t k? đ??c k?t h?p ph? bi?n v?i m? thu?t ?ng d?ng , no đ??c kh?i x??ng b?i Raymond Loewy va đ?a vao gi?ng d?y t?i Tr??ng Ngh? thu?t Bauhaus va Tr??ng Thi?t k? Ulm (HfG Ulm) ? đ?c trong su?t th? k? XX.

Ranh gi?i gi?a m? thu?t va thi?t k? b? xoa m?, ch? y?u la do m?t lo?t cac ?ng d?ng cho c? thu?t ng? 'm? thu?t' va 'thi?t k?'. M? thu?t ?ng d?ng đa đ??c s? d?ng nh? m?t thu?t ng? bao trum đ? xac đ?nh cac l?nh v?c thi?t k? cong nghi?p, thi?t k? đ? ho? , thi?t k? th?i trang... Thu?t ng? "m? thu?t trang tri" la thu?t ng? truy?n th?ng đ??c s? d?ng trong cac tai li?u l?ch s? đ? mo t? cac v?t th? cong va c?ng n?m trong m? thu?t ?ng d?ng . Trong ngh? thu?t đ? ho? (t?o hinh ?nh 2D t? nhi?p ?nh đ?n minh ho?), s? khac bi?t th??ng đ??c t?o ra gi?a m? thu?t han lam va m? thu?t th??ng m?i, d?a tren b?i c?nh trong đo s?n ph?m đ??c s?n xu?t va cach th?c no đ??c giao th??ng.

? m?t m?c đ? nao đo, m?t s? ph??ng phap đ? t?o ra tac ph?m / s?n ph?m, ch?ng h?n nh? s? d?ng tr?c giac, đ??c chia s? qua cac nguyen t?c trong ngh? thu?t ?ng d?ng va m? thu?t. Mark Getlein, tac gi?, cho th?y cac nguyen t?c thi?t k? la "b?n n?ng", "tich h?p s?n", "t? nhien", va la m?t ph?n c?a "y th?c c?a chung ta v? 'tinh đung đ?n'." ^[29] Tuy nhien, ?ng d?ng va ng? c?nh c?a d? an k?t qu? cong vi?c s? thay đ?i r?t nhi?u.

Thi?t k? k? thu?t [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Trong k? thu?t , thi?t k? la m?t thanh ph?n c?a quy trinh k? thu?t. Nhi?u ph??ng phap va quy trinh ch?ng cheo co th? đ??c nhin th?y khi so sanh Thi?t k? s?n ph?m, Thi?t k? cong nghi?p va K? thu?t . T? đi?n Di s?n Hoa K? xac đ?nh thi?t k? la: "Nh?n th?c ho?c sang t?o trong tam tri, phat minh," va "Xay d?ng m?t k? ho?ch" va đ?nh ngh?a k? thu?t nh? sau: "S? ap d?ng cac nguyen t?c khoa h?c va toan h?c vao cac m?c đich th?c t? nh? thi?t k?, s?n xu?t, va v?n hanh m?t cach co hi?u qu?, co gia tr? kinh t? cac c?u truc, may moc, quy trinh va h? th?ng." ^{[30] [31]}  C? hai đ?u la cac hinh th?c gi?i quy?t v?n đ? v?i m?t s? phan bi?t đ??c xac đ?nh la vi?c ap d?ng "cac nguyen t?c khoa h?c va toan h?c". Tuy nhien, s? t?p trung co tinh khoa h?c vao th?c ti?n k? thu?t ngay cang t?ng thi no c?ng thuc đ?y t?m quan tr?ng c?a nh?ng l?nh v?c thi?t k? m?i "t?p trung vao con ng??i" nhi?u h?n. ^[32] Bao nhieu ph?n khoa h?c đ??c ap d?ng trong m?t thi?t k? la m?t cau h?i v? nh?ng gi đ??c coi la " khoa h?c ". Cung v?i cau h?i v? nh?ng gi đ??c coi la khoa h?c, thi khoa h?c xa h?i so v?i khoa h?c t? nhien c?ng đ??c đ? c?p. Cac nha khoa h?c t?i Xerox PARC đa t?o ra s? khac bi?t v? thi?t k? so v?i k? thu?t ? "tri oc v?n đ?ng" so v?i "nguyen t? v?n đ?ng" (co l? no trai ng??c v?i ngu?n g?c c?a thu?t ng? "k? thu?t - k? s?" t? ti?ng Latin "genio" theo y ngh?a c?a "thien tai" s? t?n t?i c?a m?t "tam tri" khong ph?i la "nguyen t?").

Thi?t k? va s?n xu?t [ s?a | s?a ma ngu?n ]

M?i quan h? gi?a thi?t k? va s?n xu?t la m?t d?ng len k? ho?ch va th?c hi?n. Theo ly thuy?t, k? ho?ch nen d? đoan va đ?n bu cho nh?ng v?n đ? ti?m ?n trong qua trinh th?c hi?n. Thi?t k? bao g?m vi?c gi?i quy?t v?n đ? va sang t?o. Ng??c l?i, s?n xu?t lien quan đ?n m?t quy trinh thong th??ng ho?c đ??c len k? ho?ch tr??c. M?t thi?t k? c?ng co th? ch? la m?t k? ho?ch khong bao g?m cac quy trinh s?n xu?t ho?c k? thu?t m?c du ki?n ??th?c lam vi?c v? cac quy trinh nh? v?y th??ng đ??c cac nha thi?t k? mong đ?i. Trong m?t s? tr??ng h?p, co th? khong c?n thi?t ho?c khong kh? thi đ? mong đ?i m?t nha thi?t k? co ki?n ??th?c chuyen nganh đa nganh c?n thi?t cho thi?t k? đo c?ng co m?t ki?n ??th?c c? th? chi ti?t v? cach s?n xu?t s?n ph?m.

Thi?t k? va s?n xu?t đ??c g?n li?n v?i nhi?u s? nghi?p chuyen nghi?p sang t?o, co ngh?a la gi?i quy?t v?n đ? la m?t ph?n c?a vi?c th?c hi?n va ng??c l?i. Khi chi phi s?p x?p s?p x?p l?i t?ng, nhu c?u tach thi?t k? t? s?n xu?t t?ng len la t?t. Vi d?, d? an co ngan sach cao, ch?ng h?n nh? m?t toa nha ch?c tr?i, đoi h?i ph?i co (thi?t k?) ki?n ??truc tach bi?t kh?i vi?c (thi cong / s?n xu?t) xay d?ng. M?t d? an ngan sach th?p, ch?ng h?n nh? gi?y m?i in c?a v?n phong in t?i đ?a ph??ng, co th? đ??c s?p x?p l?i va in hang ch?c l?n v?i chi phi th?p c?a m?t vai t? gi?y, m?t vai gi?t m?c, va it h?n m?t gi? tr? ti?n cho may tinh đ? ban nha xu?t b?n.  

đi?u nay khong co ngh?a la s?n xu?t khong bao gi? lien quan đ?n gi?i quy?t v?n đ? hay s? sang t?o, va thi?t k? đo luon luon lien quan đ?n s? sang t?o. Thi?t k? hi?m khi hoan h?o va đoi khi l?p đi l?p l?i. S? khong hoan h?o c?a thi?t k? co th? la v? tri s?n xu?t (vi d? nh? nha s?n xu?t, cong nhan xay d?ng) s? d?ng kh? n?ng sang t?o ho?c k? n?ng gi?i quy?t v?n đ? đ? bu đ?p cho nh?ng gi đa b? b? qua trong qua trinh thi?t k?. T??ng t? nh? v?y, m?t thi?t k? co th? la m?t s? l?p l?i đ?n gi?n (b?n sao) c?a m?t gi?i phap đa t?n t?i tr??c đay, đoi h?i k? n?ng gi?i quy?t v?n đ? t?i thi?u, n?u co, t? cac nha thi?t k?.

Thi?t k? quy trinh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

"Thi?t k? quy trinh" (khac v?i "quy trinh thi?t k?" đa noi ? tren) đ? c?p đ?n vi?c l?p k? ho?ch cac b??c th??ng l? c?a quy trinh ben ngoai k?t qu? mong đ?i. Cac quy trinh (noi chung) đ??c coi nh? m?t s?n ph?m c?a thi?t k? ch? khong ph?i la ph??ng phap thi?t k?. Thu?t ng? nay co ngu?n g?c t? qua trinh thi?t k? cong nghi?p hoa cac qua trinh hoa h?c. V?i s? ph?c t?p ngay cang t?ng c?a th?i đ?i thong tin, cac nha t? v?n va giam đ?c đi?u hanh đa tim ra thu?t ng? h?u ich đ? mo t? thi?t k? quy trinh kinh doanh c?ng nh? cac quy trinh s?n xu?t.

Sau b??c Thi?t k? quy trinh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Nghien c?u - đay la b??c đ?u tien c?a qua trinh thi?t k?. No bao g?m nghien c?u v? ng??i s? d?ng ti?m n?ng, hanh vi, m?c tieu, đ?ng l?c va nhu c?u c?a h?. ^[33]
• Ki?n truc thong tin (IA) - la b??c th? hai c?a qua trinh thi?t k? đ?n sau khi nghien c?u. đo la thi?t k? c?u truc c?a moi tr??ng thong tin chia s?. Giai đo?n nay d?n đ?n kh? n?ng s? d?ng, kh? n?ng tim ki?m va hinh d?ng c?a cac s?n ph?m s?. ^[34]
• Wireframing - b??c nay trong thi?t k? UX đ? c?p đ?n m?t minh ho? ho?c s? đ? website, ph?n m?m ho?c trang ?ng d?ng. Wireframes it khi co mau s?c, hinh ?nh ho?c ki?u dang vi cong vi?c c?a h? la giup nhom UX hi?u va thi?t l?p cac m?i quan h? gi?a cac m?u khac nhau c?a website. ^[35]
• Prototyping - k?t qu? c?a giai đo?n nay la m?t phien b?n d? th?o c?a website, ?ng d?ng ho?c s?n ph?m k? thu?t s?.
• Thi?t k? tr?c quan (ho?c thi?t k? đ? ho?) - la vi?c s? d?ng hinh ?nh, mau s?c, hinh d?ng, ki?u ch? va hinh th?c đ? nang cao kh? n?ng s? d?ng va c?i thi?n tr?i nghi?m ng??i dung. ^[36]
• Th? nghi?m (ho?c th? nghi?m kh? n?ng s? d?ng) - la m?t ph?n c?t loi c?a qua trinh thi?t k? t?ng th? UX. đay la m?t k? thu?t đ??c s? d?ng trong thi?t k? t??ng tac ng??i dung lam trung tam đ? đanh gia m?t s?n ph?m b?ng cach th? nghi?m no tren ng??i dung.

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Cac y?u t? va nguyen ly thi?t k?
• Nghien c?u l?y thi?t k? lam n?n t?ng
• T? duy thi?t k?
• Thi?t k? tren c? s? cac d? ki?n đang tin c?y

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Beck, K., Beedle, M., van Bennekum, A., Cockburn, A., Cunningham, W., Fowler, M., Grenning, J., Highsmith, J., Hunt, A., Jeffries, R., Kern, J., Marick, B., Martin, R.C., Mellor, S., Schwaber, K., Sutherland, J., and Thomas, D. Manifesto for agile software development L?u tr? 2021-03-27 t?i Wayback Machine , 2001.
• Bourque, P., and Dupuis, R. (eds.) Guide to the software engineering body of knowledge (SWEBOK). IEEE Computer Society Press, 2004 ISBN 0-7695-2330-7 .
• Brooks, F.P. The design of design: Essays from a computer scientist, Addison-Wesley Professional, 2010 ISBN 0-201-36298-8 .
• Cross, N., Dorst, K., and Roozenburg, N. Research in design thinking, Delft University Press, Delft, 1992 ISBN 90-6275-796-0 .
• Dorst, K.; Cross, N. (2001). " Creativity in the design process: Co-evolution of problem-solution ". Design Studies. 22 (2): 425?437. 
• Dorst, K., and Dijkhuis, J. "Comparing paradigms for describing design activity," Design Studies (16:2) 1995, pp 261?274.
• Faste, R. (2001). " The Human Challenge in Engineering Design " (PDF). International Journal of Engineering Education. 17 (4?5): 327?331. * McCracken, D.D.; Jackson, M.A. (1982). " Life cycle concept considered harmful ". SIGSOFT Software Engineering Notes. 7 (2): 29?32. doi:10.1145/1005937.1005943 .
• Newell, A., and Simon, H. Human problem solving, Prentice-Hall, Inc., 1972.
• Pahl, G., and Beitz, W. Engineering design: A systematic approach , Springer-Verlag, London, 1996 ISBN 3-540-19917-9 .

• Pahl, G., Beitz, W., Feldhusen, J., and Grote, K.-H. Engineering design: A systematic approach , (3rd ed.), Springer-Verlag, 2007 ISBN 1-84628-318-3 .

• Ralph, P. "Comparing two software design process theories" International Conference on Design Science Research in Information Systems and Technology (DESRIST 2010), Springer, St. Gallen, Switzerland, 2010, pp. 139?153.
• Royce, W.W. "Managing the development of large software systems: Concepts and techniques," Proceedings of Wescon, 1970.
• Schon, D.A. The reflective practitioner: How professionals think in action, Basic Books, USA, 1983.
• Simon, H.A. The sciences of the artificial , MIT Press, Cambridge, MA, USA, 1996 ISBN 0-262-69191-4 .
• Truex, D.; Baskerville, R.; and Travis, J. (2000). " Amethodical systems development: The deferred meaning of systems development methods ". Accounting, Management and Information Technologies. 10 (1): 53?79.