한국   대만   중국   일본 
Thien ha Tien N? ? Wikipedia ti?ng Vi?t B??c t?i n?i dung

Thien ha Tien N?

Bach khoa toan th? m? Wikipedia
"Tinh van Tien N?" đ?i h??ng t?i đay. đ?i v?i cac đ?nh ngh?a khac, xem Tinh van Tien N? (đ?nh h??ng) .
Thien ha Tien N?
?nh ch?p thien ha Tien N?
D? li?u quan sat ( K? nguyen J2000 )
Chom sao Tien N?
Xich kinh 00 h  42 m  44.3 s [1]
Xich v? +41° 16′ 9″ [1]
Kho?ng cach (2,53 ± 0,07)x10 6 ly
(775 ± 22)x10 3 pc [2] [3] [4] [5] [6] [a]
C?p sao bi?u ki?n   (V) 4,4 [1]
C?p sao tuy?t đ?i   (V) ?20,0 [b] [4]
đ?c tinh
Ki?u SA(s)b [1]
Kich th??c bi?u ki?n ( V ) 190′ × 60′ [1]
Ten g?i khac
M 31, NGC 224, UGC 454,

PGC 2557 [1]

Thien ha Tien N? , hay tinh van Tien N? , thien ha Andromeda va cac ten nh? Messier 31 , M31 hay NGC 224 , la thien ha xo?n ?c co v? tri bi?u ki?n thu?c chom sao Tien N? n?m ? b?u tr?i phia b?c g?n chom sao Phi Ma . đay la thien ha xo?n ?c g?n d?i Ngan Ha c?a chung ta nh?t, kho?ng 2,5 tri?u n?m anh sang [4] .

Thien ha Tien N? t?ng đ??c xem la thien ha l?n nh?t trong nhom cac thien ha đ?a Ph??ng (Local Group), bao g?m thien ha Tien N?, d?i Ngan Ha, thien ha Triangulum (trong chom sao Tam Giac ) va kho?ng 30 thien ha nh? khac. Do nh?ng kham pha g?n đay d?a tren cac ph??ng phap đo l??ng tien ti?n va nh?ng d? li?u m?i, ma hi?n t?i cac nha khoa h?c tin r?ng d?i Ngan Ha ch?a nhi?u v?t ch?t t?i h?n thien ha Tien N? va co th? la thien ha co kh?i l??ng l?n nh?t trong nhom đ?a Ph??ng [7] . Tuy nhien, nh?ng quan sat g?n đay c?a kinh vi?n v?ng khong gian Spitzer l?i cho th?y r?ng M31 ch?a kho?ng m?t ngan t? (10 12 ) sao, v??t xa con s? cac vi sao trong d?i Ngan Ha [8] . Cac ??c tinh vao n?m 2006 cho th?y kh?i l??ng c?a d?i Ngan Ha vao kho?ng ~80% kh?i l??ng c?a thien ha Tien N?, t?c la kho?ng 7,1×10 11 l?n kh?i l??ng M?t Tr?i [3] .

Chung ta co th? nhin th?y thien ha Tien N? m?t cach d? dang b?ng m?t th??ng tren b?u tr?i c?a nh?ng khu v?c th?a dan c? v?n it b? o nhi?m b?i khoi b?i va anh sang nh? ? cac thanh ph?. M31 trong s? kha nh? d??i m?t th??ng b?i vi ch? co ph?n loi thien ha la đ? sang đ? co th? nhin th?y, nh?ng th?c t? thi đ??ng kinh goc c?a c? thien ha g?p 7 l?n M?t Tr?ng tron. M31 đ??c xem la thien th? xa nh?t co th? nhin th?y đ??c b?ng m?t th??ng sau thien ha Triangulum .

Trong Nhom đ?a Ph??ng , thien ha Tien N? la thien ha l?n nh?t, ngoai ra co Ngan Ha l?n th? hai con thien ha Triangulum l?n th? ba.

L?ch s? quan sat [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Quan sat s?m nh?t t?ng đ??c ghi nh?n v? thien ha Tien N? la vao n?m 905 c?a nha thien v?n h?c ng??i Ba T? Abd Al-Rahman Al Sufi [9] , ng??i đa mo t? M31 nh? la m?t "đam may nh?", va cac b?n đ? sao th?i k? đo đ?u g?i M31 nh? th? [9] . Simon Marius vao n?m 1612 đa cung c?p nh?ng thong tin đ?u tien v? thien ha Tien N? d?a vao cac quan sat thong qua kinh vi?n v?ng c?a minh [9] . N?m 1764, Charles Messier đa đ?a Andromeda vao danh l?c c?a ong v?i ten g?i M31 va xem Simon Marius nh? la ng??i kham pha ra Tien N? thay vi Al Sufi.

N?m 1785, nha thien v?n h?c William Herschel phat hi?n m?t đ?m m? mau đ? ? tam c?a M31. Ong đa cho r?ng đo chinh la tinh van g?n nh?t trong s? cac "đ?i tinh van", va d?a vao mau s?c va đ? l?n c?a "tinh van", ong đa tinh sai v? tri c?a M31 va cho r?ng Trai đ?t ch? cach no m?t kho?ng cach g?p 2000 l?n kho?ng cach t?i sao Thien Lang (Sirius) [10] .

William Huggins vao n?m 1864 đa quan sat quang ph? c?a Tien N? va phat hi?n ra r?ng no khac v?i quang ph? c?a m?t tinh van binh th??ng v?n ch?a đ?y khi [11] . Quang ph? c?a Tien N? la m?t d?i lien t?c cac t?n s? , k?t thuc v?i cac d?i mau đen. đi?u nay r?t gi?ng v?i quang ph? c?a m?t ngoi sao, do đo Huggins đa suy lu?n ra r?ng thien ha Tien N? co b?n ch?t c?a m?t vi sao.

N?m 1885, ng??i ta phat hi?n m?t sieu tan tinh (hi?n nay đ??c đ?t ten la " S Andromedae ") trong thien ha Tien N?, đay la sieu tan tinh đ?u tien va duy nh?t t?ng đ??c phat hi?n trong thien ha nay. Vao luc đo, S Andromedae b? cho la m?t tan tinh , m?t hi?n t??ng hoan toan khong lien quan đ?n m?t sieu tan tinh va m? h?n nhi?u, va do đo no đ??c đ?t ten la Nova 1885.

Hinh ch?p Tinh van Tien N? c?a Isaac Roberts .

Nh?ng hinh ?nh đ?u tien v? thien ha Tien N? đ??c Isaac Roberts t?i đai thien v?n rieng c?a ong ? Sussex (Anh) ch?p vao n?m 1887. Va c?u truc xo?n ?c c?a M31 l?n đ?u tien đ??c phat hi?n [12] . Tuy nhien, vao th?i đi?m đo thien th? nay v?n con đ??c xem la m?t tinh van trong thien ha c?a chung ta, va Roberts đa cho r?ng M31 va nh?ng tinh van xo?n ?c khac la nh?ng đ?a ti?n hanh tinh đang hinh thanh.

Thien ha nay đang ti?n v? d?i Ngan Ha c?a chung ta v?i v?n t?c kho?ng 300 km/giay (186 d?m/giay). V?n t?c nay đ??c Vesto Slipher đo vao n?m 1912 t?i đai thien v?n Lowell b?ng quang ph? h?c . đo la v?n t?c l?n nh?t t?ng đ??c bi?t đ?n th?i b?y gi? [13] .

?c đ?o v? tr? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m 1917, Heber Curtis đa quan sat m?t tan tinh trong M31. Sau khi tim ki?m nh?ng hinh ?nh l?u tr? v? Andromeda, Curtis đa kham pha ra them 11 tan tinh khac. Ong th?y r?ng c?p sao bi?u ki?n c?a nh?ng tan tinh nay th?p h?n 10 l?n so v?i nh?ng tan tinh trong d?i Ngan Ha. Do đo ong đa cho r?ng Andromeda cach chung ta kho?ng 500.000 n?m anh sang. Ong c?ng tr? thanh ng??i đ? xu?t thuy?t g?i la "?c đ?o v? tr?" cho r?ng cac tinh van xo?n ?c th?c ch?t chinh la nh?ng thien ha đ?c l?p. Va th?c t? đa ch?ng minh đi?u đo la đung [14] .

Vao n?m 1920 cu?c Tranh Cai L?n di?n ra gi?a Harlow Shapley va Heber Curtis lien quan t?i b?n ch?t c?a d?i Ngan Ha , cac tinh van xo?n ?c , va cac chi?u c?a v? tr? . đ? minh ch?ng cho ly thuy?t c?a minh r?ng M31 th?c ch?t la m?t thien ha, Curtis đa d?n ch?ng v? cac d?i t?i trong quang ph? c?a M31 r?t gi?ng v?i quang ph? c?a cac đam may khi trong thien ha c?a chung ta, cung v?i d?ch chuy?n Doppler đang k?.

Edwin Hubble k?t thuc cu?c tranh cai vao n?m 1925 khi ong l?n đ?u tien xac đ?nh đ??c cac sao bi?n quang Cepheid trong M31, va đ?ng th?i c?ng giup xac đ?nh đ??c kho?ng cach t?i thien ha nay. Nh?ng hinh ?nh c?a cac sao bi?n quang nay đ??c ch?p nh? vao m?t kinh vi?n v?ng ph?n x? đ??ng kinh 2,5 m. Cac đo đ?c c?a ong cho phep k?t lu?n r?ng M31 khong ph?i la m?t c?m sao va khi trong d?i Ngan Ha ma la m?t thien ha đ?c l?p cach chung ta r?t xa [15] .

Andromeda đong m?t vai tro quan tr?ng trong vi?c nghien c?u thien ha (xem them thien v?n h?c thien ha ), vi đay la thien ha xo?n ?c l?n g?n chung ta nh?t (m?c du khong ph?i la thien ha g?n nh?t ). Vao n?m 1943, Walter Baade la ng??i đ?u tien phan lo?i cac ngoi sao t?i ph?n trung tam c?a thien ha Andromeda. D?a vao nh?ng quan sat c?a minh, ong đa phan thanh hai nhom sao khac bi?t, v?i nh?ng ngoi sao tr? co v?n t?c l?n ? ph?n đ?a ngoai la sao Nhom I va cac sao gia mau đ? ? kh?i ph?ng trung tam la Nhom II . Cach đ?t ten nay sau đo đ??c ap d?ng đ? phan lo?i cac ngoi sao trong d?i Ngan Ha c?ng nh? nh?ng thien ha khac trong v? tr? (Tr??c đo, Jan Oort c?ng đa nh?c đ?n s? t?n t?i c?a hai nhom sao nay.) [16] . Ti?n s? Baade c?ng kham pha ra cac sao bi?n quang Cepheid c?ng co hai nhom, d?n đ?n vi?c nhan đoi kho?ng cach đa ??c tinh đ?n M31 c?ng nh? ph?n con l?i c?a v? tr? .

Nh?ng b?n đ? vo tuy?n đ?u tien c?a thien ha Andromeda do John Baldwin va cac c?ng s? trong nhom thien v?n vo tuy?n Cambridge t?o ra vao th?p nien 1950. Nhan thien ha Andromeda đ??c đ?t ten la 2C 56 trong cu?n m?c l?c Cambridge th? hai v? cac ngu?n song vo tuy?n (2C).

Vung tam c?a thien ha M31 hi?n đ??c cho la co t?p trung nhi?u l? đen xung quanh l? đen sieu kh?ng l? ? tam. [17]

Thong tin s? l??c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Thien ha Tien N? đang ti?n đ?n M?t Tr?i v?i v?n t?c kho?ng 300 km / s (186 d?m /s), do đo đay la m?t trong s? it cac thien ha co d?ch chuy?n xanh . Khi tinh đ?n chuy?n đ?ng c?a h? M?t Tr?i trong d?i Ngan Ha, ng??i ta th?y r?ng thien ha Tien N? va d?i Ngan Ha đang ti?n v? nhau v?i v?n t?c kho?ng 100 đ?n 140 km/s (62-87 d?m/s) [18] . Tuy nhien, đi?u nay khong co ngh?a la M31 ch?c ch?n s? va ch?m v?i d?i Ngan Ha, vi cac nha khoa h?c v?n ch?a đo đ??c v?n t?c ti?p tuy?n c?a thien ha nay. N?u c? hai thien ha đang tren đ??ng va ch?m v?i nhau, thi s? ki?n nay đ??c d? đoan la s? di?n ra sau kho?ng 3 t? n?m n?a. Trong tr??ng h?p đo thi 2 thien ha r?t co th? s? h?p thanh m?t thien ha elip kh?ng l? [19] , đ??c m?t s? nha khoa h?c đ?t ten la Milkomeda . Nh?ng s? ki?n nh? th? nay r?t th??ng x?y ra trong cac nhom thien ha .

Kho?ng cach đ?n M31 đ??c nhan đoi sau khi Walter Baade kham pha ra m?t lo?i sao bi?n quang Cepheid khac, m? h?n binh th??ng vao n?m 1953. Vao th?p nien 1990, cac d? li?u c?a v? tinh Hipparcos đ??c dung đ? xac đ?nh kho?ng cach c?a cac Cepheid. Cac gia tr? đ??c ch?nh s?a cho th?y Andromeda cach chung ta 2,9 tri?u n?m anh sang. Khong may la t?t c? cac Cepheid đ?u n?m xa h?n kho?ng cach ma Hipparcos co th? đo m?t cach chinh xac, do đo d? li?u v? cac Cepheid c?a Hipparcos ch?a co đ? đ? tin c?y c?n thi?t.

Thien ha Andromeda, ?nh ch?p t? ngo?i c?a GALEX
Xem them: Va ch?m gi?a thien ha Andromeda va Ngan Ha

Kho?ng cach ??c tinh g?n đay [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đa co it nh?t 4 ph??ng phap khac nhau đ??c dung đ? xac đ?nh kho?ng cach đ?n M31.

N?m 2003, thong qua cac d? li?u v? dao đ?ng anh sang h?ng ngo?i b? m?t (infrared surface brightness fluctuations (I-SBF)) va đi?u ch?nh cho phu h?p v?i cac d? li?u m?i n?m 2001 v? m?i quan h? chu ki-đ? sang cac sao bi?n quang c?a Freedman va m?t s? nha khoa h?c khac, cung v?i vi?c hi?u ch?nh -0,2 đ? kim lo?i (O/H), cho ra m?t kho?ng cach 2,57 ± 0,06 tri?u n?m anh sang (787 ± 18 kpc ).

Sau đo, vao n?m 2004, b?ng ph??ng phap đo cac sao bi?n quang Cepheid , ng??i ta đo đ??c m?t kho?ng cach b?ng 2,51 ± 0,13 tri?u n?m anh sang (770 ± 40 kpc) [2] [3] .

N?m 2005, m?t nhom cac nha khoa h?c g?m co Ignasi Ribas ( CSIC , IEEC ) va cac c?ng s? tuyen b? phat hi?n m?t sao đoi che nhau trong thien ha Andromeda. Sao đoi nay đ??c đ?t ten la M31VJ00443799+4129236 [c] , bao g?m 2 ngoi sao sang mau xanh thu?c lo?i O va B. B?ng cach nghien c?u s? giao nhau c?a 2 ngoi sao, x?y ra m?i 3,54969 ngay, cac nha thien v?n đa co th? đo đ??c kich th??c c?a chung. Khi đa bi?t đ??c kich th??c va nhi?t đ? c?a 2 ngoi sao, thi c?p sao tuy?t đ?i c?a chung c?ng đ??c xac đ?nh. Va khi bi?t đ??c c?p sao tuy?t đ?i va c?p sao bi?u ki?n , thi vi?c xac đ?nh kho?ng cach ch? con la v?n đ? th?i gian. Kho?ng cach t? hai ngoi sao nay đ?n d?i Ngan Ha la kho?ng 2,52 ± 0,14 tri?u n?m anh sang (770 ± 40 kpc) va toan b? thien ha Andromeda cach kho?ng 2,5 tri?u n?m anh sang [4] . Con s? nay r?t g?n v?i kho?ng cach đo đ??c b?ng ph??ng phap đo cac sao bi?n quang Cepheid tr??c đo.

Do thien ha Andromeda cach chung ta kha g?n, nen cac nha khoa h?c c?ng co th? s? d?ng ph??ng phap "Tip of the Red Giant Branch" (TRGB) đ? d? đoan kho?ng cach. Kho?ng cach c?a M31 đo đ??c b?ng ph??ng phap nay n?m 2005 la 2,56 ± 0,08 tri?u n?m anh sang (785 ± 25 kpc) [5] .

Khi tinh trung binh t?t c? cac kho?ng cach đo, ta co đ??c con s? 2,54 ± 0,06 tri?u n?m anh sang (778 ± 17 kpc) [a] .

D?a vao kho?ng cach tren, đ??ng kinh c?a M31 t?i đi?m r?ng nh?t la kho?ng 141 ± 3 ngan n?m anh sang [d] .

Hinh ?nh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

M31 nhin qua kinh vi?n v?ng nh?.
Hinh ch?p nhan thien ha Andromeda c?a Kinh vi?n v?ng Hubble (HST) cho th?y co th? co hai c?u truc ben trong nhan. NASA / ESA .
Thien ha Andromeda ch?p b?ng tia h?ng ngo?i b?i Kinh vi?n v?ng khong gian Spitzer c?a NASA .
Thien ha Andromeda (M31) do Spitzer ch?p qua tia h?ng ngo?i, 24 micromet

Ghi chu [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  1. ^ average(787 ± 18, 770 ± 40, 772 ± 44, 783 ± 25) = ((787 + 770 + 772 + 783) / 4) ± ((18 2 + 40 2 + 44 2 + 25 2 ) 0.5 / 4) = 778 ± 17
  2. ^ Apparent Magnitude of 4.36 - distance modulus of 24.4 = ?20.0
  3. ^ J00443799+4129236 is at celestial coordinates R.A. 00 h  44 m  37.99 s , Dec. +41° 29′ 23.6″.
  4. ^ distance × tan(diameter_angle = 190′) = 141 ± 3 kly diameter

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  1. ^ a b c d e f “NASA/IPAC Extragalactic Database” . Results for Messier 31 . Truy c?p ngay 1 thang 11 n?m 2006 .
  2. ^ a b I. D. Karachentsev, V. E. Karachentseva, W. K. Hutchmeier, D. I. Makarov (2004). “A Catalog of Neighboring Galaxies” . Astronomical Journal . 127 : 2031?2068. Qu?n ly CS1: nhi?u ten: danh sach tac gi? ( lien k?t )
  3. ^ a b c Karachentsev I. D.; Kashibadze O. G. (2006). “Masses of the local group and of the M81 group estimated from distortions in the local velocity field” . Astrophysics . 49 (1): 3?18. Qu?n ly CS1: nhi?u ten: danh sach tac gi? ( lien k?t )
  4. ^ a b c d I. Ribas, C. Jordi, F. Vilardell, E.L. Fitzpatrick, R.W. Hilditch, F. Edward (2005). “First Determination of the Distance and Fundamental Properties of an Eclipsing Binary in the Andromeda Galaxy” . Astrophysical Journal . 635 : L37?L40. Qu?n ly CS1: nhi?u ten: danh sach tac gi? ( lien k?t )
  5. ^ a b McConnachie A. W.; Irwin M. J.; Ferguson A. M. N.; Ibata R. A.; Lewis G. F.; Tanvir N. (2005). “Distances and metallicities for 17 Local Group galaxies” . Monthly Notices of the Royal Astronomical Society . 356 (4): 979?997. Qu?n ly CS1: nhi?u ten: danh sach tac gi? ( lien k?t )
  6. ^ Jensen Joseph B.; Tonry John L.; Barris Brian J.; Thompson Rodger I.; Liu Michael C.; Rieke Marcia J.; Ajhar Edward A.; Blakeslee John P. (thang 2 n?m 2003). “Measuring Distances and Probing the Unresolved Stellar Populations of Galaxies Using Infrared Surface Brightness Fluctuations” . Astrophysical Journal . 583 (2): 712?726. Qu?n ly CS1: nhi?u ten: danh sach tac gi? ( lien k?t ) Qu?n ly CS1: ngay thang va n?m ( lien k?t )
  7. ^ “Dark matter comes out of the cold” . BBC News. ngay 5 thang 2 n?m 2006 . Truy c?p ngay 24 thang 5 n?m 2006 .
  8. ^ Young, Kelly (ngay 6 thang 6 n?m 2006). “Andromeda galaxy hosts a trillion stars” (b?ng ti?ng Anh). NewScientistSpace . Truy c?p ngay 8 thang 6 n?m 2006 .
  9. ^ a b c George Robert Kepple & Glen W. Sanner (1998). The Night Sky Observer's Guide, Volume 1 . Willmann-Bell, Inc. tr. 18. ISBN 0-943396-58-1 . Qu?n ly CS1: s? d?ng tham s? tac gi? ( lien k?t )
  10. ^ W. Herschel (1785). “On the Construction of the Heavens”. Philosophical Transactions of the Royal Society of London . 75 : 213?266.
  11. ^ William Huggins (1864). “On the Spectra of Some of the Nebulae”. Philosophical Transactions of the Royal Society of London . 154 : 437?444.
  12. ^ Roberts, Isaac (1899). A Selection of Photographs of Stars, Star-clusters and Nebulae, Vol. II . London: The Universal Press.
  13. ^ V.M. Slipher (1913). “The Radial Velocity of the Andromeda Nebula” . Lowell Observatory Bulletin . 1 : 2.56?2.57.
  14. ^ Heber D. Curtis (1/1988). “Novae in Spiral Nebulae and the Island Universe Theory”. Publications of the Astronomical Society of the Pacific . 100 : 6. đa b? qua v?n b?n “ http://adsabs.harvard.edu/abs/1988PASP..100....6C” ( tr? giup ); Ki?m tra gia tr? ngay thang trong: |year= ( tr? giup )
  15. ^ E. P. Hubble (1929). “A spiral nebula as a stellar system, Messier 31” . Astrophysical JournalEngl . 69 : 103?158.
  16. ^ W. Baade (1944). “The Resolution of Messier 32, NGC 205, and the Central Region of the Andromeda Nebula” . Astrophysical Journal . 100 : 137.
  17. ^ M31: Black Hole Bonanza Turns up in Galaxy Next Door 12/6/2013
  18. ^ Malik, Tariq (ngay 7 thang 5 n?m 2002). “Crash Course: Simulating the Fate of Our Milky Way” (b?ng ti?ng Anh). SPACE.com. L?u tr? b?n g?c ngay 6 thang 6 n?m 2002 . Truy c?p ngay 18 thang 9 n?m 2006 .
  19. ^ John Dubinski, đ?i h?c Toronto. “A Collision Between The Milky Way And The Andromeda Galaxy” . Truy c?p ngay 24 thang 5 n?m 2006 .

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

L?y t? “ https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Thien_ha_Tien_N?&oldid=69498907 ”