Thanh Edo
(
江?城
Edo j?
(Giang H? thanh)
,
Thanh Edo
?
)
, ten khac la
thanh Chiyoda
(
千代田城
Chiyoda j?
(Thien đ?i đi?n thanh)
,
thanh Chiyoda
?
)
xay d?ng n?m 1457 b?i
Ota D?kan
; la m?t thanh tri n?m tren đ?a đai th? tr?n K?ji (?町; K?ji-machi) thu?c qu?n
Chiyoda
?
Tokyo
(Nh?t B?n), th?i đo đ??c g?i la lang K?ji,
Edo
,
qu?n Toshima
,
t?nh Musashi
. D??i
th?i Edo
,
Giang H? thanh
đ??c g?i la
Ng? Thanh
(御城).
Tokugawa Ieyasu
thi?t l?p
M?c ph? Tokugawa
? đay. đo la n?i c? tru c?a cac
Chinh di đ?i t??ng quan
va la tr? s? chinh c?a M?c ph?, co ch?c n?ng la th? đo quan s? trong
th?i k? Edo
c?a
l?ch s? Nh?t B?n
. Trong giai đo?n nay, ch? rieng thanh Giang H? đa co t? 5 nghin đ?n 6 nghin ng??i sinh s?ng va lam vi?c, trong đo co 1 nghin Ao N? Trung (t?c cac n? quan, chinh th?t, tr?c th?t, k? th?t, phi t?n va th? t?, no b?c ph?c v? gia t?c t??ng quan), 4 nghin đ?n 5 nghin ng??i con l?i la cac ch?c s?c vo quan, vo s?, linh trang va nh?ng ng??i lam cong tac h?u c?n khac.
Sau s? ki?n đ?u hang c?a
M?c Ph?
va cu?c
Minh Tr? Duy Tan
, thanh nay đa b? pha b? đ? xay
Hoang cung Tokyo
.
Ngu?n g?c c?a thanh Giang H? la
Binh S?n thanh
(平山城; Hirayama-j?) - khu c? s? nh? thu?c t?nh Musashi, đ??c xay d?ng l?n đ?u tien b?i
Edo Shigenaga
- ng??i đ?ng đ?u
gia t?c Edo
(江?家; Edo-ka; Giang H? gia), m?t nhanh nh? c?a
gia t?c Taira
? kinh đo
Kyoto
. Khong ro khu c? s? nay đ??c xay d?ng n?m nao, co l? vao kho?ng cu?i th?i Heian (794-1185) ho?c đ?u th?i Kamakura (1185-1333). đay la n?n mong cho ten g?i c?a
thanh Giang H?
sau nay.
T?i th? k? 15, nhi?u cu?c n?i lo?n bung phat ? vung
Kanto
khi?n gia t?c Edo r?i đi, t? đo n?i nay b? b? hoang.
D??i th?i Nh?t B?n đ??c cai tr? b?i
M?c ph? Kamakura
, n?m 1457,
thanh Giang H?
b?t đ?u đ??c xay d?ng theo yeu c?u c?a Uesugi Sadamasa b?i ?ta D?kan - m?t thu?c h? c?a nhanh ?gigayatsu thu?c gia t?c Uesugi. Th?i gian nay, thanh co quy mo nh?, xay d?a tren c? s? c? c?a nha Edo, g?m 3 l?p khuc luan, đ??c b?o v? b?i nh?ng thap canh yagura (矢倉). Thanh Giang H? đang dang d? thi n?m 1486, trong cu?c xung đ?t quy?n l?c c?a n?i b? nha Uesugi, ?ta D?kan b? khep t?i ph?n ngh?ch va ong b? gi?t vao ngay 25 thang 08 ngay t?i t? gia c?a Uesugi Sadamasa ? Sagami (nay la t?nh
Kanagawa
). La qu?n đ?c duy nh?t trong vi?c xay d?ng thanh, s? ki?n ?ta D?kan b? am sat khi?n qua trinh xay d?ng
thanh Giang H?
b? đinh tr? va thanh b? b? hoang m?t th?i gian.
Thanh Giang H?
sau đo la n?i đong quan c?a Uesugi Tomooki. N?m 1524, trong
tr?n Takanawahara
(con g?i la
cu?c vay ham Edo
), do b? thu?c h? ph?n b?i, Tomooki t? tr?n,
gia t?c H?j?
chi?m đong thanh, đ?t d?u ch?m h?t cho cu?c chi?n keo dai 17 n?m tranh gianh lanh đ?a Kanto c?a
nha H?j?
va
nha Uesugi
.
N?m
1590
,
Toyotomi Hideyoshi
đ?a quan vay ham thanh Odawara.
Odawara
th?t th?, hai anh em th? l?nh nha H?j? t? sat. Sau th?ng l?i nay, Hideyoshi phan cho thu?c h? c?p cao than c?n nh?t c?a minh la
Tokugawa Ieyasu
ph?n lanh đ?a g?m 8 t?nh do nha H?j? cai qu?n ? Kanto, đ?i l?y 5 t?nh c?a Ieyasu, Ieyasu đ?ng y. Sau khi nh?n lanh đ?a m?i, Tokugawa Ieyasu đong quan t?i Giang H? va b?t tay vao xay d?ng thanh tri t?i đay. Tr??c khi Ieyasu t?i ti?p qu?n, m?c du v?i vai tro đo th? trung tam c?a Musashi, Edo khi đo v?n ch? la m?t lang chai nh? ngheo nan ?
Kanto
,con
thanh Giang H?
s? khai b? cay c?i bao ph? nh? r?ng r?m va c? lau tr?i dai vo t?n.
Sau khi
Toyotomi Hideyoshi
ch?t, con trai c?a ong n?i ngoi khi m?i 5 tu?i trong khi nhi?u thu?c h? l?i ?ng h? Ieyasu. K?t qu? c?a
tr?n Sekigahara
đa chinh th?c ghi danh Ieyasu tr? thanh ng??i cai tr? th?c s? c?a Nh?t B?n đ??ng th?i. Tokugawa Ieyasu nh?n danh phong Chinh Di đ?i T??ng quan n?m
1603
, chinh th?c thi?t l?p ch? đ?
M?c ph? Tokugawa
.
D??i s? cai tr? c?a Ieyasu, ong yeu c?u cac lanh chua t? nhi?u phien tham gia xay d?ng c?i t?o
thanh Giang H?
tr? nen b? th? h?n. T??ng truy?n,
Giang H? thanh
đ??c Ieyasu tin t??ng giao pho cho đ?i danh T?d? Takatora, m?nh danh la b?c th?y v? thanh quach th?i đo, ong la ng??i thi?t k? xay d?ng 20 lau đai n?i ti?ng tren kh?p Nh?t B?n.
B?n thi?t k?
thanh Giang H?
d??i th?i Tokugawa Ieyasu la r?t l?n va ph?c t?p, do v?y no khong th? hoan thanh toan b? d??i th?i ong tr? vi. 30 n?m sau ngay kh?i cong,
thanh Giang H?
m?i hoan thanh, tr?i qua 3 đ?i t??ng quan la Tokugawa Ieyasu, Hidetada va Iemitsu. Vi?c xay d?ng va nang c?p thanh Giang H? quy t? kho?ng 300 nghin ng??i đ?n t? hang tr?m gia t?c l?n nh? kh?p Nh?t B?n tham gia. Luc nay,
Giang H? thanh
đa tr? thanh lau đai co quy mo l?n nh?t Nh?t B?n, n?i thi?t l?p tr? s? c?a chinh quy?n M?c ph? Tokugawa. Th?i k? nay,
thanh Giang H?
đ??c g?i la
Ng? Thanh
(御城; Oj?).
Sau h?n 265 n?m cai tr?, M?c ph? Tokugawa d?n lam vao suy thoai. Qu?n ly đ?t n??c y?u kem cung nhi?u đi?u kho?n nhan nh??ng cho ng??i ngo?i qu?c ma M?c ph? ky k?t đa d?y len trong long dan chung n?i ph?n u?t t? lau. N?m 1868, Minh Tr? Thien hoang ch? tr??ng l?y l?i hoang quy?n. Cu?c
Minh Tr? Duy Tan
thanh cong, t?t c? ch?c s?c ph?ng s?
M?c ph?
b? yeu c?u r?i kh?i thanh,
thanh Giang H?
v? tay tri?u đinh khong m?t gi?t mau nao. Sau khi d?i đo kh?i Kyoto, Edo tr? thanh kinh đo m?i v?i ten g?i
Tokyo
. Sau đo, thanh b? pha b? đ? xay d?ng hoang cung m?i c?a hoang gia Nh?t B?n, g?i la
đong Kinh Thanh
(東京城; T?kei-j?). N?m 1869,
Thien hoang Minh Tr?
đ?i ten
đong Kinh Thanh
thanh
Hoang Thanh
(皇城; ?j?). đ?n n?m 1888,
Hoang Thanh
đ?i ten sang
Cung Thanh
(宮城; Ky?j?/Miyagi).
T? sau chi?n tranh th? gi?i II đ?n nay
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Sau khi đ? qu?c Nh?t B?n thua tr?n trong
chi?n tranh th? gi?i th? hai
, hoang quy?n c?a Thien hoang khong con t?i cao n?a, ph?n l?n
Cung Thanh
tr? thanh cong vien m? c?a cho cong chung, khu v?c danh cho hoang gia Nh?t B?n thu h?p l?i so v?i tr??c va đ??c g?i la Hoang C? (皇居; K?kyo) k? t? n?m 1948 cho t?i ngay nay.
Thanh Giang H? đ??c xay d?ng chia lam nhi?u khu v?c co ch?c n?ng nhi?m v? khac nhau, g?m 3 lo?i hinh chinh: phong th?, c? s? va tr? s?.
D??i th?i Tokugawa, thanh Giang H? xay d?ng theo ki?n truc phong th? đ?c tr?ng c?a Nh?t B?n, g?m nhi?u l?p t??ng thanh bao b?c g?i la khuc luan (曲輪; kuruwa) x?p t?ng nh? ru?ng b?c thang, co hao sau va linh canh. C?u truc thanh Giang H? chia thanh 4 khu v?c la B?n Thanh, Tay Chi Hoan, H?ng Di?p S?n va Xuy Th??ng Ng? Uy?n. B?n Thanh la cung đi?n chinh, chia thanh 3 khu B?n Hoan, Nh? Chi Hoan va Tam Chi Hoan.
B?n Thanh (本城; Honj?) đ??c chia nh? sau:
- B?n Hoan (本丸; Honmaru): la khu cung đi?n trung tam l?n nh?t trong thanh Giang H?, n?i đ?t toan b? c? quan đ?u nao c?a M?c ph? Tokugawa va c?ng la c? s? c?a gia đinh t??ng quan (? đay ch? bao g?m t??ng m?u - m? ru?t c?a đ??ng kim t??ng quan, nh? m?u - m? nuoi c?a đ??ng kim t??ng quan, đ?i Ng? đai S? - chinh th?t c?a tien t??ng quan,
Ng? đai S?
- chinh th?t c?a đ??ng kim t??ng quan, cac tr?c th?t, phi t?n va cac con nh? c?a đ??ng kim t??ng quan. Nh?ng ng??i khac trong gia đinh t??ng quan khong co c? s? t?i đay). B?n Hoan chia lam hai khu v?c la Bi?u Ng? đi?n (表御殿; Omote Goten) va Ao Ng? đi?n (?御殿; Oku Goten). Trong đo Bi?u Ng? đi?n la tr? s? - n?i đ?t s?nh chinh đ? t? ch?c cac nghi l? l?n quan tr?ng, Ao Ng? đi?n la c? s?. Ao Ng? đi?n l?i chia thanh hai khu v?c nh? h?n la Trung Ao (中?; Nakaoku) va
đ?i Ao
(大?; ?oku). đ?i Ao la n?i s?ng c?a gia đinh t??ng quan, g?m cac cung đi?n do t??ng quan phan chia cho chinh th?t va cac phi t?n. Trung Ao la khu cung đi?n n?i Bi?u Ng? đi?n v?i đ?i Ao, ch? co s? it cac Ao N? Trung trong đ?i Ao đ??c phep đi l?i ? khu v?c nay. Thien Th? (天守; Tenshu) n?m ? phia đong khu v?c B?n Hoan, la m?t ng?n thap phong th? cao 51 met, g?m 5 t?ng v?i cac o c?a s? r?t nh?, ch? đ? đ? m?i ten t? cung b?n ra ngoai. Thap Thien Th? c?a thanh Giang H? la thap phong th? lau đai cao nh?t Nh?t B?n k? t? khi no hoan thanh cho t?i khi b? h?a ho?n pha h?y, va sau đo khong co thap Thien Th? nao cao h?n no đ??c xay d?ng n?a.
- Nh? Chi Hoan (二の丸; Ni-no-Maru): la l?p thanh bao b?c B?n Hoan, la n?i đ?t dinh th? c?a cac vo quan cao c?p ph?c v? M?c ph?.
- Tam Chi Hoan (三の丸; San-no-Maru) la l?p thanh bao b?c Nh? Chi Hoan, la n?i đ?t dinh th? c?a cac vo quan ch? h?u c?a gia t?c t??ng quan.
Ngay nay, toan b? B?n Thanh đ?u khong con t?n t?i. Rieng Thien Th? ch? con l?i ph?n mong, g?i la Thien Th? đai (天守台; Tenshudai).
Tay Chi Hoan (西の丸; Nishi-no-Maru) n?m ? phia tay nam c?a B?n Thanh, la m?t khu cung đi?n đ?t c? s? c?a th? t? k? v? t??ng quan va c?ng la c? s? c?a tien t??ng quan sau khi thoai v?.
Ngay nay, Tay Chi Hoan la Hoang C? c?a hoang th?t Nh?t B?n.
H?ng Di?p S?n (紅葉山; Momiji Yama): la m?t ng?n đ?i nh? n?m gi?a B?n Thanh va Tay Chi Hoan. D??i th?i Edo, n?i đay tr?ng b?t ngan cay phong la đ? va đo c?ng la ngu?n g?c c?a ten g?i nay. H?ng Di?p S?n la n?i đ?t l?ng m? c?a nhi?u đ?i t??ng quan nha Tokugawa. L?ng c?a t??ng quan
Tokugawa Ieyasu
- ng??i khai sinh ra M?c ph? Tokugawa đ??c trung tu tr? thanh m?t ngoi đ?n v?i ten g?i đong Hi Cung (東照宮; T?sh?gu). H?ng n?m, t??ng quan đ??ng kim ph?i t?i đay lam l? vao ngay 17 thang 04 v?i nghi l? long tr?ng. K? t? đ?i t??ng quan
Tokugawa Iemitsu
, cac nh?c cong đ??c M?c ph? tri?u t? kinh đo Kyoto t?i đ? th?c hi?n nghi l? nay, g?i la H?ng Di?p S?n L?c Nhan (紅葉山?人; Momijiyama Rakujin).
H?ng Di?p S?n con la n?i đ?t c? quan phong chay ch?a chay c?a thanh Giang H? v?i ten g?i H?ng Di?p S?n H?a Chi Phien (紅葉山火之番; Momijiyama Hi no Ban).
N?m 1602,
Tokugawa Ieyasu
thanh l?p m?t th? vi?n ben trong cung đi?n c?a thanh Giang H? g?i la Phu S? Ki?n đinh V?n Kh? (富士見亭文庫; Fujimitei Bunko). Th? vi?n la m?t kho tang l?u tr? r?t nhi?u tac ph?m v?n h?c Nh?t B?n kinh đi?n do chinh Ieyasu thu th?p. T?i đ?i t??ng quan th? 3 la Iemitsu, n?m 1639, th? vi?n nay đ??c di d?i ra H?ng Di?p S?n va đ?i ten thanh Phong S?n V?n Kh? (楓山文庫; Fuzan Bunko) hay H?ng Di?p S?n Bi Cac (紅葉山秘閣; Momiji-yama Hikaku). Th?i gian nay, ngoai cac cu?n sach c?a Ieyasu, nhi?u đ?u sach v?n h?c Trung Hoa c?ng đ??c thu th?p v? đay.
D??i th?i
Bunka Bunsei
(V?n Hoa V?n Chinh),
Kond? J?zo
(近藤重?; 1771-1829) - nha th? t?ch h?c, h?u du? c?a m?t gia t?c ch? h?u nha Tokugawa đa dang len r?t nhi?u cac tac ph?m, gop ph?n to l?n trong vi?c duy tri th? vi?n.
T?ng c?ng co tren 100 nghin v?n ki?n, v?n th?, sach cac lo?i đ??c l?u tr? t?i th? vi?n nay, bao g?m nhi?u v?n b?n co gia tr? l?ch s? r?t quan tr?ng, vi d? nh? h? s? v? ph? h?
gia t?c Tokugawa
. T? sau
Minh Tr? Duy Tan
, th? vi?n đ??c qu?n ly b?i v?n kh? N?i cac Hoang gia va ngay nay do C?c L?u tr? Qu?c gia Nh?t B?n ti?p qu?n.
Xuy Th??ng Ng? Uy?n (吹上御苑; Fukiage Gyoen): la m?t khu v??n l?n n?m phia sau Tay Chi Hoan, r?ng t? 300 đ?n 400 nghin met vuong v?i nhi?u cay xanh va m?t dong song nhan t?o ch?y qua. T? đ?i t??ng quan th? 5 -
Tokugawa Tsunayoshi
đa cho m? r?ng khu v??n va sau đo, t??ng quan đ?i th? 6 la
Tokugawa Ienobu
l?p ra m?t ch?c quan qu?n ly n?i nay la Xuy Th??ng Ph?ng Hanh (吹上奉行; Fukiage Bugy?). T?i đ?i t??ng quan th? 8 -
Tokugawa Yoshimune
cho tr?ng r?t nhi?u cay thu?c vao Xuy Th??ng Ng? Uy?n, bi?n khu v??n t? n?i van c?nh c?a t??ng quan thanh n?i cung c?p d??c li?u cho thanh Giang H?.
Sau
Minh Tr? Duy Tan
, t? n?m
1869
, Xuy Th??ng Ng? Uy?n tr? v? tr?ng thai ban đ?u, la ng? uy?n c?a hoang gia.
N?m 1961
,
Chieu Hoa Thien hoang
cho xay d?ng cung đi?n rieng t?i đay, Xuy Th??ng Ng? Uy?n b? c?m khong cho dan chung vao trong n?a.
Vi?c Tokugawa Ieyasu đ?t tr? s? t?i Edo đa bi?n vung đ?t nay t? m?t lang chai ngheo nhanh chong tr? thanh trung tam th??ng m?i, chinh tr? c?a n??c Nh?t th?i đo. Vung Edo tr? thanh đo th? l?n hang đ?u th? gi?i vao th? k? 18 v?i kho?ng h?n 1 tri?u ng??i. Dan c? đong đuc, nha ? va thanh tri l?i đ??c xay d?ng ch? y?u b?ng g? nen Edo th??ng xuyen x?y ra h?a ho?n, đ?n m?c dan gian Nh?t B?n co cau "h?a ho?n va đanh nhau la hoa c?a Edo" (火事と喧?は江?の花; Kaji to kenka wa Edo no hana). C?ng them vi?c n?m trong vanh đai nui l?a Thai Binh D??ng, n?i đay c?ng th??ng xuyen g?p thien tai nh? đ?ng đ?t.
- Minh L?ch đ?i h?a (明?の大火; Meireki-no-daika): tr?n h?a ho?n r?t l?n x?y ra vao n?m 1657, t?c n?m Minh L?ch th? 3 (明?三年; Meireki san-nen). Tr?n h?a ho?n nay pha h?y ph?n l?n thanh Giang H?, bao g?m c? thap Thien Th?. Sau khi can nh?c k? l??ng, M?c ph? Tokugawa quy?t đ?nh khong xay d?ng l?i ng?n thap nay n?a đ? ti?t ki?m chi phi.
- An Chinh đ?i đ?a ch?n (安政大地震; Ansei dai-jishin): tr?n đ?ng đ?t l?n n?m 1855, t?c n?m An Chinh th? 2 (安政二年). S? ki?n nay pha h?y nhi?u thap canh, c?ng va cac b?c t??ng khuc luan c?a thanh.
- N?m 1873, t?c n?m Minh Tr? th? 6 (明治六年; Meiji roku-nen), m?t tr?n h?a ho?n khac thieu r?i Tay Chi Hoan, ma luc nay đang đ??c tri?u đinh s? d?ng lam hoang cung. Sau đo ch? m?t ph?n Tay Chi Hoan đ??c xay d?ng l?i.
- Quan đong đ?i ch?n tai (?東大震災; Kant? dai-jinsai): nh?ng cong trinh con l?i trong thanh b? tan pha trong tr?n đ?i đ?ng đ?t vung Kanto n?m 1923, t?c n?m đ?i Chinh th? 12 (大正十二年; Taish? j?ni-nen). Hoa đi?n Th??ng Mon (和田倉門; Wada kura-mon) - m?t c?ng thanh b? pha h?y hoan toan va no khong đ??c xay d?ng l?i n?a. M?t s? c?ng khac c?a thanh đ??c khoi ph?c va thao d? phao đai ben tren.
- Tr?n khong kich c?a
khong quan Hoa K?
n?m 1945, t?c n?m Chieu Hoa th? 20 (昭和二十年; Sh?wa nij?-nen), đa pha h?y đ?i Th? Mon (大手門; ?te-mon) - m?t c?ng khac c?a thanh. C?ng nay đ??c xay d?ng l?i vao n?m 1967 (Chieu Hoa th? 42; 昭和四十二年; Sh?wa yonj?ni-nen).
Ngoai cac s? ki?n tren, nhi?u cung đi?n b? hoang gia thao d? đ? xay d?ng hoang cung m?i.
- Ponsonby-Fane, Richard A. B. (1956).
Kyoto: The Old Capital of Japan, 794-1869.
Kyoto: The Ponsonby Memorial Society.
- Schmorleitz, Morton S. (1974).
Castles in Japan
. Tokyo: Charles E. Tuttle Co. tr.
99
?112.
ISBN
0-8084-1102-4
.
- Motoo, Hinago (1986).
Japanese Castles
. Tokyo: Kodansha. tr. 200 pages.
ISBN
0-87011-766-1
.
 |
Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v?
Thanh Edo
.
|