T?c th? cho la m?t tin ng??ng dan gian Vi?t Nam .

V? th? tam linh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Thu gi? c?a [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Con cho nha đ??c th? cung ? m?t s? n?i ? Vi?t Nam v?i t? cach la h? mon thu (th?n canh c?a), mu?n canh gi? ph?n am thi ph?i nuoi cho đa. Trong tam th?c c?a ng??i Vi?t, cho la con v?t trung thanh va mang l?i nhi?u may m?n, nh?ng con cho binh th??ng thi ch? coi gi? đ??c ph?n d??ng, con mu?n canh gi? ph?n am thi ph?i nuoi cho đa, dan gian chon cho đa đ? xua đu?i ta ma, qu? quai. T?c th? nay kha ph? bi?n ? cac lang, xa nong thon c?a Vi?t Nam, nhi?u đ?a ph??ng ng??i dan v?n gi? t?c chon cho đa tr??c c?a, ho?c đ?t cho đa tren b? th? hay đ?t cho đa tr??c c?ng nha, đ?n mi?u đ? đu?i ma qu?. Cho đa trong nha th??ng nh?, mang dang v? hi?n lanh, khong to l?n nh? cho đa ? đinh, đ?n, ph?. ^[1]

? Vi?t Nam , ng??i Vi?t co t?c th? cho đa t? lau, va sau đ?m trong v?n hoa, h? th??ng chon cho đa tr??c c?ng nh? m?t linh v?t v?i y ngh?a c?u phuc, tr? ta ho?c đ?t cho đa tren b? th? , theo h? ti?ng cho s?a thi ma qu? khong dam ben m?ng t?i nha. Trong dan gian x?a v?n con l?u truy?n nh?ng cau chuy?n c? tich Vi?t Nam noi v? cho đa. ^[2] Ngay nay, ng??i Vi?t m?t s? n?i khong chon cho đa ? tr??c c?a nh?ng v?n mua cho g?m v? đ? bay trong nha, v?a xua đu?i ta ma, v?a lam v?t trang tri. ^[1] Tuy nhien, m?t s? d?n b? thay th? b?ng linh v?t ngo?i lai nh? s? t? đa ho?c t? h?u co ngu?n g?c t? Trung Qu?c .

Ngay x?a nui r?ng hoang vu, dan b?n th? cho đa đ? no canh thu d? vao b?n h?i ng??i. Ng??i Nung coi cho đa la linh v?t, Th? cho đa no gi? nha, no mang l?i may m?n cho minh. Cho đa khong nh?ng co nhi?m v? trong coi nha c?a ma con co s?c m?nh xua đu?i ta khi. ^[3] Con cho co m?t v? tri đ?c bi?t trong đ?i s?ng ng??i C? Tu, giup h? đi s?n, gi? nha va lam b?n. Nha G??l c?a ng??i C? Tu, t?i chan c?t co kh?c hinh m?t tr?i h??ng ra c?a đ??c coi la th?n cho, co ch?c n?ng b?o v? nha g??l. Tren cac b? ph?n khac nhau c?a nha G??l, hinh cho c?ng đ??c kh?c v?i nhi?u d?ng nh? đoi cho giao c?u, đoi cho c?n vao đ?u va đuoi m?t con tr?n. ^[4]

Ong t? cho [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Trong tin ng??ng c?a ng??i C? Tu , con cho chinh la v?t t? c?a h?. Truy?n thuy?t C? Tu k? r?ng, thu? x?a co m?t tr?n đ?i h?ng th?y tieu di?t muon loai, ch? con m?t co gai va m?t con cho s?ng sot nh? tr?n vao m?t chi?c tr?ng. Co gai s?ng cung v?i con cho nh? v? ch?ng, sinh ra hai ng??i con, m?t trai, m?t gai. L?n len, ng??i con trai xu?ng đ?ng b?ng, ng??i con gai ? l?i mi?n nui. Cu?i cung hai ng??i l?i g?p l?i va l?y nhau, sinh ra m?t qu? b?u (co tinh ch?t lo?n luan). T? qu? b?u đo, ng??i C? Tu, ng??i Bru , ng??i Ta Oi , ng??i Vi?t ra đ?i. ^[4]

Truy?n thuy?t v? ong t? cho c?ng con th?y ? nhi?u dan t?c khac ? Vi?t Nam nh? Xe đ?ng , S’tieng , Gi? Trieng , Ch?m , Dao , Lo Lo . Cach đ? toc mai b?ng tr??c tran theo ki?u cho (a la chien) ? ng??i C? Tu , đo la ki?u đ? toc th??ng th?y ? m?t s? nhom Xe đ?ng, Ta Oi, Bru (cac t?c cung co truy?n thuy?t v? ong t? cho). Truy?n thuy?t c?a ng??i Pa Co k? l?i r?ng, ba t? va ong t? cho v?n s?ng cung nhau ? n?i đ?t li?n v?i tr?i. ^[4] Ngay nay ng??i Dao v?n coi minh la con chau c?a Ban H? do đo h? co t?c th? cho, trang ph?c mo ph?ng cho hay trang tri hinh cho va đ? toc ki?u cho.

Coi am ty [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Trong quan ni?m c?a ng??i M??ng, Ga va Cho đong vai bi?u t??ng c?a S?ng (sang) va Ch?t (t?i) ? hai th? gi?i đ?i ngh?ch nhau trong khong gian, đ?i di?n cho cac loai s?ng d??i th?p, tren m?t đ?t. Con cho ngao đ?ng canh gac ben kia c?u N?i ha (con song to nh? cai v?c) ma dong ch?y b?c l?y đi?n cu?i cung trong Th?p đi?n h?p thanh Am ty. Ngay nay m?c du khong con ph? bi?n n?a nh?ng tr??c đay vi?c dung cho đ? t? l? la m?t t?p quan quen thu?c c?a ng??i M??ng. ? Man đ?c, con cho đ?u tien đ?u tien ma ng??i ta nhin th?y vao nha s? b? x? t?i, vung M??ng Vang ng??i ta ?a l?a ch?n con cho đen.

Th? cho đa [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Hinh th?c th? cho đa kha ph? bi?n ? nong thon Vi?t Nam, ? nhi?u đ?a ph??ng ng??i dan v?n gi? t?c chon cho đa tr??c c?a, th?m chi th? va kinh c?n g?i la c? Th?ch, Th?n c?u, quan l?n Hoang Th?ch. Tin ng??ng th? cho đa đa co t? r?t lau va cho đ?n nay v?n con đ??c gin gi? trong v?n hoa c?a ng??i Vi?t. T?c th? cho c?a ng??i Vi?t đ??c th? hi?n d??i hai hinh th?c: Chon cho đa tr??c c?ng nha nh? la linh v?t đ? canh c?ng v?i y ngh?a tr? ta, c?u phuc va đ?t cho đa tren b? th? nh? m?t th?n linh đ? c?u cung, th? ph?ng.

Trong phong th?y, vi?c chon va nuoi cho đa đ? tr??c c?a nha ph?i ti?n hanh m?t cach c?n th?n vi khi đ?t cho đa tr??c c?a nha, sau nay gia ch? mu?n g? b? r?t kho, vi đa xac đ?nh nuoi cho đa ma b? đi s? mang nhi?u v?n đen. Trong khi nhi?u cong s?, di tich đ?n chua s? d?ng linh v?t ngo?i lai đ? gac c?a thi ? nhi?u đ?a ph??ng ng??i dan v?n gi? t?c chon cho đa tr??c c?a. S? t? đa ch? y?u đ??c ng??i Trung Qu?c dung đ? canh l?ng m? (nh?ng nhi?u ng??i Vi?t r??c v? đ? coi nha), trong khi nhi?u cong s?, di tich đ?n chua s? d?ng linh v?t ngo?i lai đ? gac c?a thi ? nhi?u đ?a ph??ng ng??i dan v?n gi? t?c chon cho đa tr??c c?a. ^[5]

Cac vung mi?n ? Vi?t Nam con duy tri t?p t?c th? cho đa nh? vung L?ng S?n co nhi?u n?i co t?c th? cho đa nh?: Chi L?ng , đ?ng M? , Khon Leng , Th?t Khe , Trang đ?nh , đ?ng đ?ng , Cao L?c , ngoai ra con co B?c Ninh , B?c Giang , H?ng Yen , T?i chua C?u ( H?i An , Qu?ng Nam ) hi?n con đoi cho kh?c b?ng g? ng?i ch?u. ? đan Ph??ng , Ha Tay (c?) c?ng ghi nh?n t?c th? nay, ? đay co hai n?i th? ph?ng cho, m?t b? th? cho đa ngoai v??n, tr??c c?a đinh thon Phu Trung , xa Th??ng M? . M?t b? th? cho đa khac n?m c?nh qu?n th? di tich chua Phuc Khanh va đinh lang đ?ch V? , xa Ph??ng đinh. Dan xa đ?ch V? kinh c?n g?i đan cho đa la Quan l?n Hoang Th?ch. M?i khi co vi?c gi oan khu?t, ng??i dan th??ng đ?n tr??c b? th? Quan l?n Hoang Th?ch th?p nhang, keu kh?n va th? v?i nhau v?i ni?m tin đ??c ch?ng giam, soi xet.

? Ha N?i con ghi nh?n cac đ?a danh nh? nga t? Trung Hi?n co con cho đa kha l?n tr?n gi? nen n?i đay con đ??c g?i la c?a o Cho đa . Cho đa canh tr??c ph? qu?n cong Nguy?n Ng?c Tri (Hat Mon, Phuc Th?). ? đ?n Hai Ba Tr?ng (xa Hat Mon, Phuc Th?, Ha Tay) hi?n v?n con m?t đoi cho đa v?i vai tro canh gi?. đ?n th? C?u Nhi tren h? Truc B?ch v?i s? tich đ?n th? Cho g?n v?i vi?c đ?nh đo va xay d?ng kinh thanh Th?ng Long c?a vua Ly Thai T? , Mi?u th? th?n C?u Nhi v?n n?m ? goc Tay B?c h? tren b?n Chau. N?i đay đ?i nha Tr?n v?n g?i la b?n Th?n C?u, trong v?n hoa ng??i Vi?t, vi?c th? cho đa la co th?c du it đ??c ghi chep. ^{[2] [4]}

S? đa d?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

? Vi?t Nam m?i vung, hinh th?c th? cho đa c?ng khac nhau. M?t s? dan t?c Nung, Tay, Dao sinh s?ng t?i m?t s? huy?n L?ng S?n v?n con l?u gi? t?c th? cho đa. Cho đa la linh v?t tr? ta trong nha c?a m?t s? dan t?c Nung, Tay, Dao sinh s?ng t?i xa Yen Khoai , huy?n L?c Binh , ^[6] Ng??i Tay, Nung m?t s? n?i ? L?ng S?n co t?c ch?n ngay t?t đ? đ?t con cho đa tr??c c?a trong nha va tr? ta ma. Xa Yen Khoai, huy?n L?c Binh la n?i co nhi?u h? dan l?u gi? t?p t?c nay, h?u nh? nha nao c?ng co m?t chu cho đa canh c?ng, đ??c t?c to nh? cho th?t, dang đ??c ?a thich nh?t chinh la th? ph?c m?i, trong coi nha c?a. ^[6]

Cho đa Trong ti?ng Tay-Nung đ?c la Ma hin , cho đa la v?t linh thieng c?a ng??i dan t?c Nung. Ng??i dan đ?a ph??ng quan ni?m cho đa s? đem l?i may m?n, vi v?y h? khong bao gi? ?n th?t cho va luon coi cho la con v?t thieng lieng nh?t đ? ton th? ^[3] ng??i Nung Chao co t?c ch?n ngay t?t đ? đ?t con cho đa tr??c c?a nh?m tr? ta va giup trong nom nha c?a. Ng??i Nung ? Cao B?ng th? cho đa, g?i cho đa v?i nh?ng cai ten kinh c?n nh? "Quan l?n Hoang Th?ch", "c? Th?ch" va đem th? cung tr??c c?a nha. B?n Boong D??i, xa Chi Vi?n, huy?n Trung Khanh, t?nh Cao B?ng, co 273 h?, t?i 90% s? h? th? cho đa. ^[3]

V?i ng??i Dao , hinh ?nh con cho đ??c bi?u hi?n tren trang ph?c. Ng??i Dao đ? trong ngay c??i con đ?i m?t chi?c m? hinh đ?u cho, m?c vay co hinh đuoi cho. Tren trang ph?c ng??i Dao ta con b?t g?p hinh ?nh đoi cho ng? ngh?nh quay l?ng l?i nhau. Ng??i Pa Co trong t?c ng??i C? Tu con kieng gi?t va ?n th?t cho , coi con cho nh? v?t t? truy?n. Ng??i C? Tu gi? ch? con m?t s? dong h? nh? Zram Acho (cho), Alang la con kieng ?n th?t cho. H? con tin r?ng th?n cho đa co lien quan đ?n t?c cung mau, khi đi r?ng, n?u ai nghe ti?ng cho s?a thi ph?i tim m?t hon đa tr?ng co hinh thu gi?ng cho. M?i ng??i tin r?ng hon đa đo chinh la hi?n than c?a th?n cho đa r?i t? tren tr?i xu?ng.

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]