Theo
lu?t h?c
,
c? quan t? phap
hay
h? th?ng t? phap
la m?t h? th?ng
toa an
nhan danh
quy?n t?i cao
ho?c
nha n??c
đ? th?c thi
cong ly
, m?t c? ch? đ? gi?i quy?t cac tranh ch?p.
Thu?t ng? nay c?ng đ??c dung đ? đ? c?p đ?n c?
quan toa
? cac c?p, nh?ng ng??i thi?t l?p n?n mong cho m?t b? may t? phap va c? nh?ng ng??i tr? giup cho h? th?ng nay ho?t đ?ng t?t.
Theo ch? thuy?t
tam quy?n phan l?p
, c? quan t? phap la phan nhanh chinh c?a m?t
chinh th?
, co trach nhi?m chinh v? vi?c di?n gi?i lu?t.
Nh?ng khac bi?t nay co th? đ??c nh?n th?y khi so sanh
?n đ?
,
Hoa K?
,
Phap
va
C?ng hoa Nhan dan Trung Hoa
:
- Trong n?n dan ch? ?n đ?, toa an co ti?ng noi cu?i cung cho đ?n khi
hi?n phap
t? no đ??c s?a đ?i m?c du m?t phan quy?t c?a
toa an t?i cao
vao
th?p nien 1970
quy đ?nh r?ng
ngh? vi?n
khong co quy?n thay đ?i c?u truc c?n b?n c?a
hi?n phap
?n đ?.
- V?i
Chinh ph? Hoa K?
, toa an t?i cao la c? quan co th?m quy?n cu?i cung trong vi?c di?n gi?i hi?n phap c?a lien bang va t?t c? cac đ?o lu?t, quy đ?nh đ??c t?o ra d?a theo no.
- ? Phap, c? quan co th?m quy?n cu?i cung trong vi?c di?n gi?i lu?t la
Conseil d'Etat
(H?i đ?ng Nha n??c), cho nh?ng v? an hanh chinh, va
Cour de cassation
, cho cac v? an dan s? va hinh s?.
- ? C?ng hoa Nhan dan Trung Hoa, c? quan co th?m quy?n cu?i cung trong vi?c di?n gi?i lu?t la
đ?i h?i đ?i bi?u Nhan dan toan qu?c
.
- ? nh?ng n??c khac nh?
Argentina
co nh?ng h? th?ng h?n h?p g?m cac toa s? th?m, toa phuc th?m, m?t toa cho t?i ph?m hinh s? va m?t toa an t?i cao. Trong h? th?ng nay, toa an t?i cao luon luon la c? quan co th?m quy?n cu?i cung nh?ng cac v? an hinh s? co đ?n b?n giai đo?n xet x?, nhi?u h?n dan lu?t m?t giai đo?n.
Nh?ng khac bi?t gi?a dan lu?t, phap ch? xa h?i ch? ngh?a va thong lu?t
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Trong dan lu?t va phap ch? xa h?i ch? ngh?a, y t??ng toa an khong di?n gi?i lu?t m?t cach sang t?o co g?c t?
lu?t La Ma
. Ng??i ta noi r?ng v?
Hoang đ? Byzantine
ten
Justinian I
đa cho so?n ra b? lu?t dan s? (
Corpus Juris Civilis
) va mang cac quy?t đ?nh tr??c đo c?a cac lu?t gia đ?t b? đ? t?o tinh ch?c ch?n trong lu?t. M?t l?n n?a vao
th? k? 19
, cac h?c gi? phap ly Phap, vao th?i đi?m phat tri?n
b? lu?t Napoleon
đa ch? tr??ng m?t cach ti?p c?n t??ng t? — m?t khi lu?t đ??c bien so?n m?t cach chinh xac thi chung ta khong c?n ph?i di?n gi?i n?a; va n?u ph?i c?n di?n gi?i thi nen đ? cho nh?ng ng??i bien so?n lu?t đo lam.
Napoleon Bonaparte
, ng??i ch? tr??ng cach nay, th?y r?ng nhi?m v? di?n gi?i lu?t nen đ? cho c? quan l?p phap (đa đ??c b?u ra) ma khong ph?i la cac th?m phan (khong đ??c b?u ra). đi?u nay t??ng ph?n v?i b?i c?nh ti?n cach m?ng ? Phap, n?i ma
parlement
(m?t c? quan chinh tr? khong đ??c b?u ra th?i Phap c?) b?o v? l?i ich c?a giai c?p t? s?n trung l?u, v?n th??ng tri hoan tuan th? cac quy?t đ?nh c?a hoang gia, bao g?m cac c?i t? quan tr?ng.
Tuy nhien, y t??ng nay d??ng nh? kho th?c hi?n tren th?c t?. ? Phap, va nh?ng qu?c gia b? Napoleon xam chi?m, hay nh?ng n?i ch?u ?nh h??ng c?a B? lu?t Dan s?, cac th?m phan l?i gi? m?t vai tro quan tr?ng, gi?ng nh? nh?ng ng??i t??ng nhi?m c?a h? ? Anh. Trong
tai phan
dan lu?t hi?n hanh, cac th?m phan gi?i thich lu?t trong ph?m vi nh? c?a tai phan thong lu?t – m?c du no co th? đ??c th?a nh?n tren ly thuy?t m?t cach khac v?i truy?n th?ng c?a thong lu?t, trong đo co s? th?a nh?n m?t cach tr?c ti?p th?m quy?n h?n ch? c?a th?m phan trong vi?c t?o ra lu?t. Vi d?, ? Phap,
jurisprudence constante
c?a
Cour de cassation
hay
Conseil d'Etat
tren th?c t? la t??ng đ??ng v?i
an l? phap
.
Tren ly thuy?t, trong try?n th?ng dan lu?t Phap, m?t th?m phan khong đ??c t?o ra lu?t m?i, ng??i đo ch? di?n gi?i m?c đich c?a "
ng??i lam lu?t
". Vai tro c?a vi?c di?n gi?i lu?t đ??c ti?p c?n theo truy?n th?ng la b?o th? h?n trong tai phan dan lu?t khi so v?i đi?u t??ng t? trong tai phan thong lu?t. Khi lu?t khong ap d?ng đ??c trong m?t tinh hu?ng c? th?, nh?ng ng??i bien so?n lu?t ma khong ph?i la th?m phan s? keu g?i c?i t? lu?t phap m?c d?u nh?ng h?c gi? phap ly nay đoi luc co ?nh h??ng t?i vi?c ra quy?t đ?nh c?a toa an. Cac th?m phan dan lu?t c?ng tim nh?ng y?u t? quan tr?ng khong ch? trong nh?ng v?n b?n lu?t c? th? ma con m?i quan h? c?a chung v?i c?u truc toan b? c?a lu?t nh? la m?t c?u truc co t? ch?c, ph?n anh tr?t t? trong m?t xa h?i dan s?.
Phap ch? xa h?i ch? ngh?a lam theo cach c?a dan lu?t, nh?ng co them vao đo m?t y t??ng m?i t?
ch? ngh?a c?ng s?n
— vi?c di?n gi?i lu?t la co tinh r?t chinh tr? va ph?c v? cho m?c đich c?a ch? ngh?a c?ng s?n, va vi v?y khong đ? l?i cho cac c? quan phi chinh tr? (m?c du trong th?c t?, c? quan t? phap khong co c? quan trung l?p nao ? tren chinh tr?).