Ng??i lam ngh? shaman ?
Khovsgol
,
Mong C?
.
Shaman giao
hay
Saman giao
la m?t hinh th?c tin ng??ng c? x?a thong qua nh?ng ng??i trung gian đ? giao ti?p v?i
Th?n linh
, qua đo nh? Th?n linh giup đ? nh?ng đi?u mong mu?n, truy?n đ?t y chi c?a Th?n Linh, h? co nhi?m v? trong gi?, ph?ng s? va cung t? l? cho Th?n Linh. Va nh?ng ng??i moi gi?i hay s? gi? th?n linh nay đ??c g?i la
Th?y t?
,
Th?y mo
,
Phu th?y
ho?c
Phap s?
tuy theo t?ng n?i. Co th? hi?u Shaman la
tin ng??ng dan gian
, co ? t?t c? cac qu?c gia tren th? gi?i t? th?i c? đ?i va nguyen th?y nh?t c?a loai ng??i.
T? Shaman b?t ngu?n t? ch? Sman (t? t?) ti?ng Tungus. Trong ti?ng Ph?n la ch? Zrama?a (trong ti?ng Pali la Sama?a, ngh?a la la sieng n?ng khong ng?ng), t? ch? g?c la
Sam
ngh?a la nh?y mua, quay cu?ng trong tr?ng thai h?ng ph?n
[1]
.
Shaman giao la tin ng??ng b?n đ?a co cac v?
phap s?
ho?c
phu th?y
la ng??i mang y c?a Th?n Linh n?i đo va h? chinh la
S? gi?
c?a
Th?n Linh
giup Th?n Linh giao ti?p v?i tin đ? va ng??i dan. Vi?t Nam d?ch la đ?o phu th?y Saman giao. Shaman giao co nhi?u y?u t? gi?ng ma thu?t nh?ng khac ma thu?t ? ch? n?u ma thu?t quan ni?m t? b?n than ng??i lam ma thu?t co m?t s?c m?nh sieu linh thi shaman cho minh la ng??i moi gi?i, la hinh bong c?a sieu linh. Saman giao la m?t hinh th?c ton giao dung phu phep, ?o thu?t d?a con ng??i vao tr?ng thai hon me đ? giao ti?p v?i th?n linh, qua đo nh? th?n linh giup đ? nh?ng đi?u minh mong mu?n.
Chung quy l?i thi du la cach g?i co khac nhau theo t?ng n?i nh?ng ta th?y đi?m chung la ton th? Th?n b?n đ?a, mang tinh ch?t s? khai, do
Tu t?
,
Th?y mo
,
Phu th?y
,
Phap s?
,
Ong đ?ng
, Ba đ?ng, Co đ?ng, C?u đ?ng,... theo nhi?u cach g?i tuy n?i nh?ng l?i gi? chung vai tro la s? gi?, ng??i đ?i di?n, ng??i h?u c?n cho Th?n Linh va giup con ng??i giao ti?p v?i Th?n Linh, truy?n đ?t y chi c?a Th?n Linh va th?c hi?n mong mu?n c?a con ng??i v?i Th?n Linh, khi hanh l? luon kem theo hanh đ?ng nh?y mua va keu g?i ho?c hat x??ng xem nh? l?i chu ng? đ? m?i th?nh Th?n Linh ?ng hi?n.
Ng??i lam ngh? shaman khong cha truy?n con n?i, ch? khi đ??c thanh nh?p vao sau c?n ?m, đ??c bao m?ng th?y ph?i lam ngh? nay m?i s?ng,... ng??i đo m?i chinh th?c thanh m?t shaman. Ng??i lam ngh? shaman ph?i co m?t thanh nh?p vao, ph?i co am binh (la nh?ng th? l?c sieu hinh th?a l?nh thanh giup shaman troc qu?), co m? ao, đao ki?m, đ? ngh? rieng. khi lam l? th?y ca hat nh?y mua đ? th?n linh nh?p vao th?y hay tr?ng chieng c?a th?y. C?ng co th? th?y xu?t h?n vao coi th?n. Shaman th??ng s? d?ng ayahusaca đ? k?t n?i v?i v? tr?, th?n linh.
Tin đ? c?a shaman giao la nh?ng ng??i tin theo va tham gia vao cac nghi l? c?a shaman giao.
M??n t? ti?ng đ?c
Schamane
, t? ti?ng Nga шама?н (
?aman
), t? Evenki шама?н (
?am?n
), сама?н (
sam?n
). T? Evenki co th? b?t ngu?n t? g?c ша- ("bi?t"); ho?c m?t t? m??n t? Tocharian B
?am?ne
(“nha s?”) ho?c ti?ng Trung 沙門 (
sh?men
, “tu s? Ph?t giao”), t? ti?ng Pali
sama?a
t? ti?ng Ph?n ????? (
?rama?a
, “kh? h?nh, tu s?, tin đ?”), t? ???? (
?rama
, “s? m?t m?i”), ki?t s?c, lao đ?ng, c?c nh?c, v.v.”), đi?u nay s? lam cho đi?u nay tr? thanh m?t t? kep c?a
Sramana
.
T? ti?ng Anh hi?n đ?i shamanism b?t ngu?n t? t? ti?ng Nga
?aman
, b?n than t? nay xu?t phat t? t?
sam?n
t? m?t ngon ng? Tungus [7] ? co th? t? ph??ng ng? tay nam c?a ti?ng Evenki đ??c noi b?i cac dan t?c Sym Evenki, [8] ho?c t? ti?ng Man Chau . [9] T? nguyen c?a t? nay đoi khi đ??c k?t n?i v?i t? g?c Tungus s?- , co ngh?a la
"Ng??i đa Bi?t"
hay
"Ng??i Giac Ng?"
nh?m noi v? Ng??i co n?ng l?c Phi th??ng, đa đ??c
Giac ng? (theo Ph?t Giao), hay Khai sang (theo Thien Chua giao)
va co kh? n?ng giao ti?p va ti?p thu cac
Ki?n th?c
c?ng nh? l?i
S?m truy?n
t? cac
đ?ng Th?n Linh
. [10] [11]
Mircea Eliade l?u y r?ng t? ti?ng Ph?n ?rama?a , ch? m?t nhan v?t tu s? ho?c thanh s?ng lang thang, đa lan sang nhi?u ngon ng? Trung A cung v?i Ph?t giao va co th? la ngu?n g?c cu?i cung c?a t? phap s?. [13]
Thu?t ng? nay đ??c s? d?ng b?i ng??i Nga t??ng tac v?i ng??i b?n đ?a ? Siberia . No đ??c tim th?y trong h?i ky c?a nha th? Nga l?u vong Avvakum . [14] No đ??c du khach ng??i Ha Lan Nicolaes Witsen mang đ?n Tay Au hai m??i n?m sau , ng??i nay đa t??ng thu?t l?i qua trinh l?u tru va hanh trinh c?a minh gi?a cac dan t?c b?n đ?a noi ti?ng Tungusic va Samoyedic ? Siberia trong cu?n sach Noord en Oost Tataryen ( 1692) c?a ong. [15] Adam Brand , m?t th??ng gia đ?n t? Lubeck , xu?t b?n vao n?m 1698 tai kho?n c?a ong v? m?t đ?i s? quan Nga t?i Trung Qu?c; b?n d?ch cu?n sach c?a ong, xu?t b?n cung n?m, gi?i thi?u t? phap s?cho ng??i noi ti?ng Anh. [16]
Shaman giao tren th? gi?i
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Shaman ngh?a la
ong đ?ng
, Thu?t ng? nay l?y t?
dan t?c Man
? đong b?c
Trung Qu?c
. đ?i t??ng ton th? th??ng la cac v? Th?n b?n đ?a co ngu?n g?c t?
đ?ng v?t tu Tien
v?i ten g?i la
đ?a Tien
nh?
Chu?t Tinh
,
Ga Tinh
,
R?n Tinh
,
Nhim Tinh
,
H? Tinh
,
H? Ly Tinh
,
Ch?n Tinh
,
Meo Tinh
,
Cho Tinh
, đoi khi la
M?c Tinh
,...No r?t g?n v?i
Vu thu?t
hay
Vu giao
c? x?a c?a Trung Qu?c.
?
Tri?u Tien
c?ng co Shaman giao co net t??ng t? nh?
đ?o M?u
va
Vu giao
? Trung Qu?c. Tri?u Tien co hinh th?c h?u đ?ng lien quan đ?n tin ng??ng th? m? t??ng đ?ng v?i Vi?t Nam.
?
Nh?t B?n
thi co h? th?ng đ?n th? g?i la
Th?n Xa
= [神社] =
[じんじゃ]
hay
đ?n Th?n
theo ngh?a Han Vi?t, nh?ng v? nay c?ng đ??c g?i la
vu n?
(phap s?) hay
miko
la nh?ng ng??i th?c hi?n nghi l? cung t?
Th?n Linh
va tren đi?n th? la m?t cai g??ng đ?ng v?i m?t bai v? co ghi hang ch? Han la
[大明神]
t?c la
đ?i Minh Th?n
la bi?u t??ng c?a th?n
M?t Tr?i
c?ng t?c la
Nh?t Hoang Th??ng đ?
la v? th?n t?i cao c?a b?u tr?i, c?a anh sang va s? s?ng. Xet cho cung c?ng la mang ham ngh?a tin ng??ng b?n đ?a nguyen th?y nh? Shaman va nh?ng v?
Phap s?
gi? đ?n
Th?n
la
S? gi?
đ? truy?n đ?t y chi c?a
Th?n Linh
h? c?ng ton sung cho va meo nh? v? th?n
H? Phap
n?i đ?n Th?n thieng lieng. Ngoai ra h? con ton th?
M?c Tinh
va m?t s? v?
Th?n Linh
khac co ngu?n g?c t?
đ?ng v?t tu Tien
t?c la
Yeu Tinh
đ??c ton lam th?n nh? co cong giup đ? ng??i dan, hay đoi khi ch? vi mu?n đ??c c?u đ??c s?ng binh an t?i n?i đang s?ng ma co
Yeu Tinh
c? ng?.
?
Vi?t Nam
thi
đ?o M?u
,
th? Tr?n tri?u
va
Th?y mo
hay
Phu th?y
c?a cac dan t?c thi?u s? la nh?ng hinh th?c shaman giao. Hinh th?c len đ?ng
Tam ph?
,
T? ph?
va th? Tr?n tri?u ? Vi?t nam la m?t hinh th?c Shaman đi?n hinh phat tri?n va đ?nh hinh trong xa h?i co giai c?p, h?p thu ?nh h??ng
Tam giao
, nh?t la t? t??ng t? bi c?a
đ?o Ph?t
, cac hinh th?c phu chu cung l?, h? th?ng th?n linh c?a
đ?o giao
. Cac th?y th?ng Vi?t Nam (đ?o giao Chinh Nh?t c?a Vi?t Nam) c?ng con l?u truy?n cac phep "đanh đ?ng thi?p" (vao ng?c tim ng??i than), "ph? phan", "Thi?p tinh S?n Trang ph? đ?ng"... đ? ki?u vong ng??i đa m?t nh?p vao than nhan.
- ^
Ph?t Quang đ?i t? đi?n, m?c t? Tat man giao, Ph?t Quang đ?i T?ng Kinh Bien Tu ?y vien h?i, đai Loan