Nguy?n N?n ( ch? Han : 阮嫩; 1160 - 1229 ) la m?t s? quan n?i d?y ch?ng l?i tri?u đinh vao cu?i th?i Nha Ly , đ?u th?i Nha Tr?n trong l?ch s? Vi?t Nam .

Than th? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

S? sach chep khong th?ng nh?t v? xu?t th? c?a Nguy?n N?n. Theo cac sach Vi?t s? tieu an , đ?i Vi?t s? ky toan th? , Kham đ?nh Vi?t s? Thong giam c??ng m?c , ong v?n la c? s? ? h??ng Phu đ?ng (nay la xa Phu đ?ng , huy?n Gia Lam , thanh ph? Ha N?i ). Theo đ?i Vi?t s? l??c , Nguy?n N?n la ng??i co g??ng m?t đ?p, l?i co long bao dung, co tinh binh th?n thanh thoat. ^[1]

S? quan th?i lo?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ph?n nha Ly [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Thang 8 n?m 1218, Nguy?n N?n b?t đ??c vang va ng?c ma khong đem dang vua Ly Hu? Tong , do đo tri?u đinh xu?ng chi?u b?t giam ong. ^{[2] [3]}

Thang 2 n?m 1219, quy?n th?n Tr?n T? Khanh th?y ong co tai, ben tau vua Hu? Tong xin tha cho Nguy?n N?n, cho đi theo quan đanh gi?c đ? chu?c t?i. Vua Hu? Tong b?ng long cho. Thang 10 n?m đo, T? Khanh sai Nguy?n N?n đem quan đi đanh ng??i Man ? Qu?ng Oai. Thang 3 n?m 1220, Nguy?n N?n nhan c?m quan trong tay khong tr? v? tri?u, gi? h??ng Ngh? An, t? x?ng la Hoai đ?o V??ng, dang bi?u x?ng th?n, xin đi d?p lo?n đ? chu?c t?i. Vua Hu? Tong sai ng??i đem s?c th? đ?n tuyen d?. Song vi vua co b?nh, khong th? ch? ng? đ??c. H? Tr?n c?ng đang m?u tinh l?y ngoi nha Ly nen ch?a tinh t?i Nguy?n N?n.

Ph?n Tr?n T? Khanh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tuy nhien, theo đ?i Vi?t s? l??c , cu?n s? ra đ?i th?i Tr?n, Nguy?n N?n v?n la b? t??ng c?a t??ng Tr?n T? Khanh, theo T? Khanh tham gia vao nh?ng cu?c chinh chi?n v?i cac s? quan va ch?ng l?i c? nha Ly t? đ?u th?i Ly Hu? Tong ch? khong ph?i t?i n?m 1218 m?i xu?t hi?n tren chinh tr??ng.

Theo sach nay, n?m 1213, Tr?n T? Khanh sai ng??i sang B?c Giang l?a m?i ong v?. Nguy?n N?n v? đ?n n?i, Tr?n T? Khanh dung day thep troi l?i n?m vong, giam c?m ong. Tuy nhien, ch?a ro vi ly do gi ma Nguy?n N?n b? T? Khanh b?t giam. ^[4]

Thang 9, Tr?n T? Khanh m? troi day thep cho Nguy?n N?n. Tuy ? trong c?nh ng?c tu ma Nguy?n N?n th?n s?c v?n t? nhien. Khi th?y b?n d?ng s? nh?y, đ?i l?i, ong mang theo c? cai day xich s?t ma nh?y, nh?ng l?i nh?y h?n b?n d?ng s?. Tr?n T? Khanh trong th?y, l?y lam l?, ben th? ong ra l?i cho lam t??ng va đem ng??i con gai c?a ng??i di g? cho. Sau đo T? Khanh l?i trao cho ong hai ?p la Tr?n Khe va C? L?. ^[5]

N?m 1213, Nguy?n N?n c?m m?t canh quan h? Tr?n ch?ng l?i quan tri?u đinh do đich than Ly Hu? Tong va Thai s? đam D? Mong ch? huy. Ong cung cac t??ng h? Tr?n đanh b?i quan nha Ly. ^[6] Em h? Tr?n T? Khanh la Tr?n Th? đ? cung Tr?n Hi?n Sam ? t? ng?n ti?n đanh th?ng quan tri?u đinh. Nguy?n N?n t? Qu?c Oai ti?n đ?n ch? D?a cung Phan Lan đanh th?ng cac t??ng ? H?ng Chau la đoan C?m, V? H?t. Ly Hu? Tong th?t th? ph?i ch?y len L?ng Chau.

Sau tr?n đo, ong đ??c Tr?n T? Khanh giao gi? vung B?c Giang . Tr?n T? Khanh len L?ng chau r??c Hu? Tong khong đ??c li?n l?p hoang than khac len ngoi, t?c la vua Can Ninh.

N?m 1214, anh em h? đoan t?n cong đ?t B?c Giang . Hai ben đanh nhau ? nui đong C?u (Gia L??ng, B?c Ninh ), Nguy?n N?n gi?t ch?t đ??c đoan Nguy?n, nh?ng c?ng b? th??ng ? l?ng.

Tuy nhien luc đo n?i b? phe T? Khanh x?y ra ph?n lo?n l?n. T??ng ? Cam Gia (th? xa S?n Tay ) la đ? B? l?i n?i len ch?ng c?. Nhan th?i c? đo, Nguy?n N?n c?ng ph?n l?i T? Khanh, xay d?ng m?t th? l?c r?t l?n. ^[7] Do vi?c cat c? c?a đ? B?, Nguy?n N?n, kinh thanh Th?ng Long b? uy hi?p. T? Khanh l?y h?t vang b?c, c?a c?i cac kho va phong h?a đ?t kinh đo r?i đ?a vua m?i la Can Ninh xu?ng hanh cung Ly Nhan ( Ha Nam ).

Nguy?n N?n đem binh đ?n Th?ng Long đanh nhau v?i T? Khanh. Hu? Tong va thai h?u đang ? Nam Sach tr? v? Th?ng Long , phong cho Nguy?n N?n t??c h?u đ? m??n tay N?n ch?ng h? Tr?n. T? đo c?c di?n trong n??c luc nay đ?i th? hinh thanh ba th? l?c: Phia b?c la Nguy?n N?n, phia đong la đoan Th??ng, phia nam la Tr?n T? Khanh.

Thang 1 n?m 1215, hai t??ng c?a Tr?n T? Khanh la Nguy?n đ??ng va Nguy?n Giai thong đ?ng v?i Nguy?n N?n đanh Tr?n T? Khanh, nh?ng đ??ng va Giai l?i hang Tr?n T? Khanh. Thang 2, Nguy?n N?n đ??c phong t??c V??ng. ^[8] Thang 3, Nguy?n N?n đanh th?ng Nguy?n đ??ng va Nguy?n Giai.

Sau đo, m?t lo?t l?c l??ng cat c? khac n?i d?y chi?m c? cac n?i. Sau nhi?u l?n bon t?u, cu?i cung n?m 1216, Ly Hu? Tong bu?c ph?i d?a vao anh v? la Tr?n T? Khanh la l?c l??ng m?nh h?n c?. T? Khanh l?i ph?ng th? Hu? Tong, m??n ti?ng Hu? Tong đ? chinh ph?c đ??c nhi?u s? quan khac. Hu? Tong h? chi?u đay Nguy?n N?n lam linh th??ng.

K?t c?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

K?t c?c c?a Nguy?n N?n c?ng khong đ??c s? sach chep th?ng nh?t. Cac ngu?n s? li?u khac nhau ghi chenh l?ch th?i gian kha nhi?u. Ch? co 1 đi?m chung duy nh?t la: cac ngu?n s? sach đ?u xac nh?n ong ch?t vi b?nh.

N?m 1219 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Theo đ?i Vi?t s? l??c , thang 6, n?m 1219, Tr?n T? Khanh sai t??ng V??ng Le đem binh v? Nam Sach đanh Nguy?n N?n. Quan hai ben gi?ng co, Tr?n T? Khanh khong th?ng n?i quan c?a N?n. Thang ch?p, Nguy?n N?n b? b?nh n?ng. Quan c?a Tr?n T? Khanh đang đong ? b?n Tri?u đong ma Nguy?n N?n đa ch?t r?i. ^[9] Ngay Canh Ng?, t??ng c?a N?n la Phi Tham ra hang Tr?n T? Khanh, co mang theo thai h?u va cac cong chua (con vua Hu? Tong).

Nh? v?y, trong khi vua Hu? Tong trong tay Tr?n T? Khanh thi co m?t b? ph?n ton th?t nha Ly l?i trong tay Nguy?n N?n.

N?m 1229 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Theo cac sach s? khac, sau n?m 1219 Nguy?n N?n v?n con ho?t đ?ng. N?m 1220, trong khi cac s? quan khac b? d?p thi Nguy?n N?n va đoan Th??ng v?n la hai s? quan t?n t?i ch?ng l?i tri?u đinh (trong tay h? Tr?n).

N?m 1223, Tr?n T? Khanh ch?t, em ru?t la Tr?n Th?a va em h? la Tr?n Th? đ? len thay n?m quy?n đi?u hanh vi?c tri?u đinh. Th? quan c?a Nguy?n N?n ngay cang m?nh. Nguy?n N?n chi?m c? B?c Giang, đoan Th??ng chi?m c? H?ng Chau.

N?m 1225, Tr?n Th? đ? ch? x??ng vi?c nha Tr?n thay nha Ly va lo vi?c đanh d?p. Tuy nhien b?y gi? Nguy?n N?n va đoan Th??ng binh th? con m?nh, ch?a d? hang ph?c đ??c, Tr?n Th? đ? ben phong cho N?n lam Hoai đ?o V??ng, chia cho cac huy?n B?c Giang Th??ng, B?c Giang H?, đong Ng?n.

Thang 12 n?m 1228, Nguy?n N?n đanh b?i gi?t ch?t đoan Th??ng . Nhan đo ong g?p c? quan c?a Th??ng, c??p b?t con trai, con gai, tai s?n, trau ng?a đ?t H?ng Chau. Con c?a Th??ng la V?n đem gia thu?c đ?n hang. Thanh th? c?a Nguy?n N?n r?t l?ng l?y. Tr?n Th? đ? lo l?ng, chia quan ch?ng gi? va sai s? đem th? đ?n chuc m?ng, gia phong N?n lam Hoai đ?o Hi?u V? V??ng (懷道孝武王).

Sau đo Th? đ? l?i đ?a cong chua Ngo?n Thi?m g? cho ong đ? ng?m do la tin t?c. Bi?t y Th? đ? mu?n dung cong chua đ? lung l?c minh va do la tin t?c, ong chia nha t??ng canh gi? rieng ch? cong chua ?. Vi th? cong chua khong th? bao đ??c tin gi cho tri?u đinh.

Thang 3 n?m 1229, Nguy?n N?n t? x?ng la đ?i Th?ng V??ng, ham ch?i buong th?, che chen ch?i b?i b?a bai. Tuy nhien, ong c?ng t? l??ng s?c bi?t th? minh khong th? cung đ?i l?p v?i nha Tr?n, đ?nh đ?n thang 10 s? vao ch?u, song con do d? ch?a quy?t. Cu?i n?m đo ong ?m n?ng, tri?u đinh sai n?i nhan t?i h?i th?m, Nguy?n N?n c? g??ng ?n c?m, phi ng?a đ? t? ra con kho? m?nh. Nh?ng khong bao lau thi ong qua đ?i. L?c l??ng c?a ong nhanh chong tan ra.

So sanh cac ngu?n s? li?u [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Nh? v?y, đ?i Vi?t s? l??c ph?n anh ho?t đ?ng c?a Nguy?n N?n t? n?m 1213 t?i 1219, con Toan th? va C??ng m?c neu hanh tr?ng c?a ong t? 1218 đ?n 1229.

Theo nh?n đ?nh c?a m?t s? nha nghien c?u, Nguy?n N?n tham gia chinh tr??ng t? n?m 1213 va theo Tr?n T? Khanh nh? đ?i Vi?t s? l??c ph?n anh. Tuy nhien, cac chuyen gia nghi ng? v? cai ch?t c?a ong n?m 1219. Theo nhom y ki?n nay, sau m?t tr?n thua quan Tr?n T? Khanh, "v? con Nguy?n N?n đ?u b? b?t. Nguy?n N?n mang theo 100 ng??i v? gi? Phu Ninh" va sau đo v?n con s?ng ch? khong "?m ch?t" nh? đ?i Vi?t s? l??c neu. Ong ti?p t?c tai l?p l?c l??ng va gi? đ??c B?c Giang. Nh?ng hanh tr?ng sau đo c?a ong nh? đ??c g? cong chua Ngo?n Thi?m, gi?t đ??c s? quan đoan Th??ng va x?ng Hoai V? đ?o v??ng nh? Toan th? va C??ng m?c ghi.

Ong m?t ngay 1 thang 3 n?m 1229. L?ng m? c?a ong đ??c đ?t t?i xa Phu D?c (Phu đ?ng - Gia Lam ngay nay). đ?n th? c?a ong t?i lang Phu D?c va lang Cong đinh (xa đinh Xuyen)

Gia đinh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• V?: Cong chua Ngo?n Thi?m , la con gai c?a Ph? Qu?c Thai uy Tr?n Th?a va la ch? gai c?a vua Tr?n Thai Tong ^{[ c?n d?n ngu?n ]} . Ba đ??c Tr?n Th? đ? g? cho Nguy?n N?n v?i m?c đich gi?ng hoa va th?m do n?i tinh c?a vung N?n chi?m c?.

Trong v?n hoa đ?i chung [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Tr?n T? Khanh
• Tr?n Th? đ?
• đoan Th??ng
• Nguy?n B?c

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• đ?i Vi?t s? l??c, Nguy?n Gia T??ng d?ch, Nha xu?t b?n TP H? Chi Minh (1993)
• đ?i Vi?t s? ky toan th?
• Kham đ?nh Vi?t s? thong giam c??ng m?c
• Nguy?n Phuc T?c Ph? H?

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]