Ngo Vi?t ( ti?ng Trung ph?n th?: 吳越國; gi?n th?: ?越?, binh am: Wuyue Guo), 907 - 978 , la m?t v??ng qu?c nh? đ?c l?p, n?m ven bi?n, đ??c thanh l?p trong th?i k? Ng? đ?i Th?p qu?c ( 907 - 960 ) trong l?ch s? Trung Qu?c . Nha n??c nay do dong h? Ti?n cai tr?, cac d?u tich con l?i c?a nha n??c nay v?n con kha ph? bi?n trong lanh th? tr??c đay c?a V??ng qu?c.

Thanh l?p [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ti?n L?u (852-932) t? C? M? (co sach ghi la C? M?), ng??i Lam An, Hang Chau, t?nh Chi?t Giang, ng??i sang l?p ra n??c Ngo Vi?t vao th?i Ng? đ?i. Vao cu?i đ?i đ??ng, do theo t??ng đ?ng X??ng d?p yen lo?n Hoang Sao , Ti?n L?u lanh ch?c Tr?n H?i Ti?t đ? s?. N?m 886, đ?ng X??ng đem quan v??t song Ti?n đ??ng, đanh b?i Chi?t đong Quan sat s? vung L?u Han Ho?ng (co n?i ghi la L?u Han H?ng), chi?m tr?n Vi?t Chau. Do đut lot v?i Tri?u đinh, h? đ?ng đ??c phong Thai uy, đ?ng Trung th? Mon h? Binh ch??ng s?, L?ng Tay Qu?n V??ng. N?m Can Ninh th? hai (895) đ?i đ??ng Chieu Tong, do Tri?u đinh khong phong cho đ?ng lam vua vung Ngo Vi?t, y ben lam ph?n, t? x?ng Hoang đ?, đ?t qu?c hi?u đ?i Vi?t La Binh Qu?c, l?y nien hi?u Thu?n Thien. đ?ng X??ng phong Ti?n L?u lam Ch? huy s?, khong ng? Ti?n L?u khuyen đ?ng nen b? đ? hi?u. đ?ng X??ng khong nghe, li?n b? Ti?n L?u đem quan đanh b?i va b? gi?t ch?t t?i Vi?t Chau. Sau đo, Ti?n L?u chi?m c? m??i ba chau huy?n thu?c vung L??ng Chi?t (nay la toan b? t?nh Chi?t Giang, ph?n đong Nam t?nh Giang To va ph?n đong B?c t?nh Phuc Ki?n. Nh?ng vung đ?t nay thu?c lanh th? n??c Ngo va Vi?t th?i Xuan Thu Chi?n Qu?c nen khu v?c nay đ??c g?i chung la Ngo Vi?t), Ti?n L?u đa đ??c phong lam Vi?t V??ng n?m 902 , hai n?m sau đ??c phong them t??c Ngo V??ng. N?m 907 , nha đ??ng s?p đ? va nha H?u L??ng thay th? ? phia b?c thi cac t??ng l?nh t?i ph??ng Nam đa t?o ra cac v??ng qu?c c?a minh. Ti?n L?u c?ng t? x?ng Ngo Vi?t V??ng. S? ki?n nay đanh d?u s? kh?i đ?u c?a th?i k? Ng? đ?i Th?p qu?c, keo dai cho đ?n khi nha T?ng ra đ?i vao n?m 960 .

Ten g?i va lanh th? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ten g?i Ngo Vi?t la s? k?t h?p c?a hai ch? Ngo va Vi?t , ten g?i c?a hai qu?c gia c? đ?i trong th?i k? Xuan Thu - Chi?n Qu?c , t? n?m 770 TCN t?i n?m 221 TCN .

Kinh đo Ngo Vi?t đ?t t?i Tay Ph? (nay la Hang Chau ). V??ng qu?c nay bao g?m lanh th? cac t?nh Chi?t Giang , Th??ng H?i cung ph?n phia nam t?nh Giang To ngay nay. Sau nay, v??ng qu?c nay co l? đa thu them đ??c m?t s? ph?n phia b?c Phuc Ki?n khi V??ng qu?c Man s?p đ? n?m 945 . Lanh th? Ngo Vi?t g?n nh? bao g?m toan b? lanh th? n??c Vi?t c? đ?i, nh?ng khong ph?i n??c Ngo c? đ?i ? đi?u nay d?n t?i nh?ng l?i cao bu?c c?a v??ng qu?c lang gi?ng la Ngo (con g?i la Nam Ngo) r?ng Ngo Vi?t co m?u đ? đ?i v?i lanh th? c?a h?, va ten g?i nay la ngu?n g?c c?a cac c?ng th?ng trong nhi?u n?m gi?a hai qu?c gia.

Trong nh?ng th?p nien đ?u t?n t?i, Ngo Vi?t co bien gi?i v?i Man ? phia nam, v?i Nam đ??ng ? phia b?c va phia tay. V?i s? n?i lo?n c?a V??ng Dien Chinh (王延政) n?m 943 đ? l?p ra n??c An, thi trong m?t th?i gian ng?n (943-945), Ngo Vi?t con co bien gi?i v?i ti?u qu?c nay. Tuy nhien, k? t? sau n?m 945 thi Nam đ??ng la n??c duy nh?t bao quanh Ngo Vi?t (ngo?i tr? ph?n giap bi?n đong Trung Hoa ) do c? An l?n Man đ?u b? Nam đ??ng tieu di?t.

Tr? vi c?a Ti?n L?u [ s?a | s?a ma ngu?n ]

D??i th?i Ti?n L?u, Ngo Vi?t la nha n??c th?nh v??ng v? kinh t? va t? do phat tri?n n?n v?n hoa b?n đ?a c?a minh. đi?u đo con đ??c ti?p di?n đ?n t?n ngay nay. Ong đa cho phat tri?n nong nghi?p vung ven bi?n c?a v??ng qu?c, xay d?ng cac đ?p ng?n n??c bi?n, m? r?ng Hang Chau, n?o vet song ngoi va cac h? n??c, c?ng nh? khuy?n khich phat tri?n v?n t?i va th??ng m?i đ??ng bi?n. Ti?n L?u la ng??i lam vi?c t?n t?y, tren gi??ng b?nh ong v?n con ch? tr??ng gi?i quy?t on hoa m?i cong vi?c c?a nha n??c. Nh?ng l?i noi c?a ong đa đ??c cac v? vua k? v? sau nay tuan th? ch?t ch?.

Ngo?i giao [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m 935, Ngo Vi?t thi?t l?p quan h? ngo?i giao chinh th?c v?i Nh?t B?n . V??ng qu?c nay c?ng nhan ?u th? g?n bi?n c?a minh đ? duy tri quan h? ngo?i giao v?i B?c Trung Qu?c, ng??i Khi?t đan va Tri?u Tien .

La n??c nh? y?u th?i Ng? đ?i, ben ngoai, Ngo Vi?t t? ra th?n ph?c Ng? đ?i cai tr? ? Trung Nguyen va dung nien hi?u c?a cac vua thu?c cac tri?u đ?i "chinh th?ng" đo.

S?p đ? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m 978, đ?i m?t v?i nguy c? b? tieu di?t b?i s?c m?nh h?y di?t c?a Quan đ?i nha T?ng , v? vua cu?i cung c?a Ngo Vi?t la Ti?n Th?c , đa cam k?t trung thanh v?i nha T?ng, c?u v?t th?n dan c?a ong kh?i ph?i ganh ch?u cac pha h?y trong kinh t? c?ng nh? c?a n?n hoa binh t? cu?c chi?n co th? x?y ra nay. Trong khi Ti?n Th?c v? danh ngh?a v?n la v??ng, nh?ng Ngo Vi?t đa b? sap nh?p vao T?ng, k?t thuc s? t?n t?i c?a v??ng qu?c nay. Ong qua đ?i n?m 988 .

Di s?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

V?n hoa [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ngo Vi?t đa th?t ch?t ?u th? kinh t? va v?n hoa c?a khu v?c Ngo-Vi?t t?i Trung Qu?c trong nhi?u th? k? sau nay c?ng nh? t?o ra truy?n th?ng v?n hoa khu v?c b?n lau va khac bi?t v?i ph?n con l?i c?a Trung Qu?c. Cac nha lanh đ?o c?a V??ng qu?c la cac nha b?o tr? co ti?ng cho Ph?t giao c?ng nh? cho cac trang tri ki?n truc , đ?n mi?u, cac t??ng ton giao co lien quan t?i Ph?t giao. Cac khac bi?t v? v?n hoa, đa b?t đ?u phat tri?n trong th?i k? nay va con t?n t?i đ?n ngay nay, do ng??i dan khu v?c Ngo-Vi?t noi b?ng ph??ng ng? g?i la ti?ng Ngo (bi?n thai đang chu y nh?t c?a no la ti?ng Th??ng H?i), c?ng nh? h? co cac đ?c đi?m v?n hoa khac bi?t, nh? trong ngh? thu?t ?m th?c .

C? s? h? t?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Di s?n v?t th? ma V??ng qu?c Ngo Vi?t đ? l?i la s? hinh thanh c?a h? th?ng cac song đao va kenh đao, cho phep khu v?c nay tr? thanh khu v?c giau co nh?t v? m?t nong nghi?p c?a Trung Qu?c trong nhi?u th? k?. đi?u đo co th? nh?n th?y qua m?t lo?t cac đ?n, mi?u th? Ti?n L?u trong c? khu v?c nay, trong s? đo nhi?u đ?n mi?u con t?n t?i đ?n ngay nay.

Di s?n ca nhan [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ti?n L?u con đ??c g?i la "Long V??ng" hay "H?i Long V??ng" do cac k? ho?ch tr? th?y to l?n c?a ong v?i y đ? "ch? ng?" bi?n c?. Cac vua Ngo Vi?t v?n ti?p t?c co đ??c s? nhin nh?n tich c?c trong s? sach chinh th?ng. H? đ??c qu?n chung sung kinh va yeu m?n la do cac cong trinh đi?u ti?t th?y l?i, đ?m b?o cho s? th?nh v??ng kinh t? trong khu v?c, c?ng nh? do s? ch?p nh?n th?n ph?c nha T?ng, m?t l?a ch?n khong ph?i d? dang, nh?ng no đ?m b?o cho c? qua trinh th?ng nh?t Trung Qu?c đ??c di?n ra suon s? l?n đ?m b?o cho khu v?c nay khong b? chi?n tranh tan pha.

Trong th?i k? đ?u nha T?ng, h? Ti?n đa t?ng đ??c coi la ch? đ?ng hang th? hai sau h? Tri?u, la h? c?a hoang t?c, nh? đ??c ph?n anh trong Bach gia tinh th?i nha T?ng. Sau nay, nhi?u đ?n mi?u đa đ??c xay d?ng kh?p trong khu v?c Ngo-Vi?t đ? t??ng ni?m cac v? vua c?a nha n??c nay, va đoi khi ng??i ta con đ?n đay đ? c?u m?a gio thu?n hoa cung mua mang b?i thu. Nhi?u đ?n mi?u, đ??c bi?t đ?n nh? la "mi?u Ti?n V??ng" hay "đ?n Ti?n V??ng", con t?n t?i đ?n ngay nay, trong s? đo đ??c nhi?u ng??i đ?n vi?ng th?m nh?t la ngoi mi?u g?n Tay H?, Hang Chau.

Ng??i ta cho r?ng Ti?n L?u co tren 100 con trai, do nhi?u ba v? va the thi?p sinh ra. Dong doi c?a ong co ? kh?p n?i trong lanh th? c?a v??ng qu?c c? nay. H? Ti?n c?ng c?c k? ph? bi?n trong khu v?c. M?t vai chi, nhanh đ??c coi la "danh gia v?ng t?c" trong khu v?c h? sinh s?ng. ^[1]

Cac v? vua n??c Ngo Vi?t [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ghi chu [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Chung [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Mote F.W. (1999). Imperial China (900-1800) . Nha in đ?i h?c Harvard. tr. 11, 15, 22?23. ISBN 0-674-01212-7 . đa b? qua v?n b?n “Press” ( tr? giup )
• Pan Guangdan (1937). Prominent Families of Jiaxing in the Ming and Qing Dynasties . Th??ng H?i: Nha in Th??ng m?i.