Ngo Nh?t Khanh ( ch? Han : 吳日慶; ? - 979), T??c hi?u Ngo Lam cong (吳覽公) ho?c Ngo An v??ng (吳安王), la m?t th? l?nh th?i 12 s? quan ? gi?a th? k? 10 trong l?ch s? Vi?t Nam . Xu?t than t? dong doi nha Ngo, r?i tr?n gi? que h??ng đ??ng Lam va tr? thanh m?t trong nh?ng th? l?c quan s? m?nh t?o ra lo?n 12 s? quan . Sau đo ong hang ph?c đinh B? L?nh , l?y cong chua Ph?t Kim va tr? thanh pho ma nha đinh h?n 10 n?m trong kinh đo Hoa L? . Cu?i tri?u đinh, Ngo Nh?t Khanh b? tr?n sang Chiem Thanh va b? bao dim ch?t t?i c?a bi?n đ?i An trong l?n đem quan Chiem Thanh theo đ??ng th?y ti?n đanh kinh đo Hoa L? .

Than th? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ngo Nh?t Khanh ng??i đ??ng Lam , Ha N?i . Theo cac sach s? c? nh? đ?i vi?t s? ky toan th?, Ngo Nh?t Khanh la chau h? c?a Ngo Quy?n . đi?u nay phu h?p h?n v?i gi? thuy?t la con Ngo X??ng V?n vi ong cat c? s?m ? đ??ng Lam que h??ng nha Ngo va t?ng b? D??ng Tam Kha, Ngo X??ng V?n đem quan đanh d?p.

Rieng Ph? h? h? Ngo Vi?t Nam so?n n?m 2003 c?a Ban lien l?c dong h? Ngo cho r?ng ong la con c?a Nam T?n v??ng Ngo X??ng V?n , chau n?i Ngo Quy?n va m? chinh la D??ng Van Nga . M?t s? nha nghien c?u ^[1] c?ng theo đo de d?t ghi nh?n đi?u nay. Tuy nhien, gi? thuy?t nay co r?t nhi?u ch? khong h?p ly trong s? sach, n?u c?n c? vao than th? va cu?c đ?i c?a hoang h?u hai tri?u D??ng Van Nga . T? Chi đ?i Tr??ng trong tac ph?m "Bai s? khac cho Vi?t Nam" ^[2] c?n c? s? ki?n đ? C?nh Th?c phu tr? X??ng V?n tr??c kia, th?y n?i vung c?n c? đ? đ?ng, khi ma s? quan đ? C?nh Th?c đa b? tieu di?t, l?i co "b?n con em Ngo Tien chua," đ? đoan r?ng An V??ng Ngo Nh?t Khanh chinh la con X??ng V?n; va cho r?ng Ngo Nh?t Khanh chinh la ng??i lanh đ?o 500 con em nha Ngo ti?n đanh l?c l??ng s? quan Tr?n Lam n?m 967 r?i b? đinh B? L?nh b?c hang nh? s? đa ghi:

Khi Minh Cong m?t, g?p luc b?n con em c?a Ngo Tien chua ? đ? đ?ng Giang h?n 500 ng??i đem quan đ?n đanh, m?i vao đ?n đ?t O Man thi b? ng??i lang ?y la Ngo Pho s? đanh b?i ph?i tr? v?. B? L?nh nghe tin, li?n c?t quan đi đanh vung song va đ?ng ?y, khong b? l?c nao khong hang ph?c.

Hi?n nay ph?n l?n cac y ki?n ch? d?ng l?i ? vi?c xac đ?nh ong la con chau h? c?a Ngo Quy?n , vi?c ong ? đ? đ?ng Giang luc nay co th? hi?u la qua trinh m? r?ng lanh th? t? c?n c? đ??ng Lam.

S? quan [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Sau khi Ngo Quy?n m?t (n?m 944), D??ng Tam Kha c??p ngoi nha Ngo . Nhi?u n?i khong ch?u th?n ph?c, đi?n hinh nh? h? Ph?m ? Tra H??ng đa che ch? Ngo X??ng Ng?p va Lo?n hai thon đ??ng, Nguy?n ? Thai Binh.

Ngo X??ng V?n khoi ph?c nha Ngo t? tay D??ng Tam Kha (950), nh?ng t?i n?m 965 khi X??ng V?n t? tr?n, n?n cat c? l?i bung phat m?nh m? h?n. Cac th? l?c y?u b? tieu di?t d?n, lanh th? T?nh h?i quan ch? con m??i hai th? l?c l?n. S? g?i đo la Th?p nh? s? quan đ?i lo?n .

Ngo Nh?t Khanh la m?t trong 12 s? quan, đong t?i que h??ng nha Ngo, t?c đ??ng Lam , t? x?ng la Ngo Lam Cong . Cac nha nghien c?u c?n c? vao hanh tr?ng c?a ong ma suy đoan ong đ??c Ngo Quy?n giao tr?n th? đ?t h??ng h?a c?a nha Ngo, sau vi khong ph?c D??ng Tam Kha ma chi?m đong va c?ng c? l?c l??ng đ? tr? thanh s? quan. Theo giao s? Tr?n Qu?c V??ng thi thon đ??ng (cung thon Nguy?n, l?c l??ng khi?n Ngo X??ng V?n t? tr?n), t?c đ??ng Lam thu?c ph?m vi chi?m đong c?a s? quan Ngo Nh?t Khanh, con thon Nguy?n Gia Loan thu?c c?n c? c?a s? quan Nguy?n Thai Binh , t?c Nguy?n Khoan . ^[3]

Khi Ngo X??ng Xi n?i ngoi, Ngo Nh?t Khanh la anh em cung h? c?ng keo quan t? đ??ng Lam v? C? Loa tranh gianh. ^[4] Th?n ph? đinh V?n Cu ? H?i Phong cho bi?t s? quan Ngo Nh?t Khanh th??ng chieu d? hao ki?t theo v?, khi nghe danh mu?n d? d? đ? V? nh?m ham h?i ong. Do v?y, đ? V? ph?i đem v? va hai con trai đ? Quang, đ? Huy ch?y v? vung H?i Phong lanh n?n.

Theo đ?i Vi?t S? ky Toan th? , đa t?ng co th?i gian Ngo Nh?t Khanh t? x?ng la An v??ng (安王), nh?ng khong ro đo la th?i gian c? th? nao, tr??c hay sau khi x?ng la Ngo Lam cong. Co th? vi?c x?ng An v??ng ch? t?n t?i trong th?i gian ng?n, do th?y minh khong đ? th?c l?c tr?i h?n cac s? quan khac nen ong l?i t? rut danh hi?u xu?ng la Lam Cong .

Trong th?i lo?n l?c đo, đinh B? L?nh t? ra la s? quan m?nh nh?t nh? s? lien k?t v?i s? quan Tr?n Lam. M?t m?t, B? L?nh ra tay d?p cac s? quan, nh?ng rieng v?i cac s? quan h? Ngo la Nh?t Khanh va X??ng Xi ^[5] , B? L?nh dung chinh sach chieu hang, vi cac s? quan nay la dong h? nha Ngo v?a m?t.

K?t qu? c? Ngo X??ng Xi va Ngo Nh?t Khanh đ?u v? hang đinh B? L?nh . S? chep s? ki?n s? quan Tr?n Lam sai đinh B? L?nh đi đanh cac hung tr??ng khac, đ?u th?ng đ??c c? r?i m?i đ?n s? ki?n Ph?m Phong At đem quan v? hang. K?t thuc nha Ngo b?ng s? ki?n khi Minh Cong m?t, g?p luc b?n con em c?a Ngo Tien chua ? đ? đ?ng Giang h?n 500 ng??i đem quan đ?n đanh, m?i vao đ?n đ?t O Man thi b? ng??i lang ?y la Ngo Pho s? đanh b?i ph?i tr? v?. B? L?nh nghe tin, li?n c?t quan đi đanh vung song va đ?ng ?y, khong b? l?c nao khong hang ph?c. T? đo l?i dan ? kinh ph? đ?u kham ph?c theo v?. Nha Ngo m?t. Nh? v?y co th? suy đoan đ??c r?ng Ngo Nh?t Khanh, ng??i lanh đ?o tan d? cu?i cung c?a nha Ngo, chinh la s? quan ma đinh B? L?nh hang ph?c sau cung, k?t thuc s? nghi?p d?p lo?n đ? len ngoi hoang đ? vao n?m 968 đ?ng th?i phong cho s? quan nay la pho ma nha đinh.

Pho ma nha đinh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Sau khi đinh B? L?nh d?p xong lo?n 12 s? quan , x?ng hoang đ? , t?c la đinh Tien Hoang , đa l?y m? Ngo Nh?t Khanh lam hoang h?u , đ?ng th?i g? con gai la cong chua Ph?t Kim cho ong va l?y em gai ong g? cho con tr??ng la Nam Vi?t v??ng đinh Li?n . Ngo Nh?t Khanh tr? thanh pho ma nha đinh .

Tuy nhien, s? ch? neu Tien Hoang co 5 hoang h?u ma khong chep ro m? Nh?t Khanh la ai trong 5 ba: đan Gia, Trinh Minh, Ki?u Qu?c, C? Qu?c, Ca Ong. Da s? g?i ba hoang h?u m? Ngo Nh?t Khanh la Ngo phu nhan va ba đ??c th? ? chua Ba Ngo thu?c qu?n th? di tich C? đo Hoa L? . ^[6]

Theo Da s?, Vua đinh con cac pho ma khac n?a nh? Pho ma Quan S?n la ch?ng cong chua Ph??ng Dung đ??c vua cha phong ch?c Tr?n th? t? thanh, co cong đanh quan T?ng xam l??c sau nay. ^[7] S? quan Tr?n Lam co hai ng??i em trai la Tr?n Th?ng, Tr?n Nguyen Thai. đinh Tien Hoang đa đem Cong chua Minh Chau g? cho t??ng quan Tr?n Th?ng va phong cho Tr?n Th?ng lam Pho ma đo uy, vua đinh c?ng g? m?t nang cong chua cho Tr?n Nguyen Thai va giao cho Thai tr?ng trach trong ho?t đ?ng đ?i ngo?i. ^[8]

Ph?n qu?c h?i than [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Xem them: D??ng Van Nga , Hoang h?u nha đinh

M? Ngo Nh?t Khanh, du đa co tu?i khi l?y V?n Th?ng v??ng đinh B? L?nh , chinh la ng??i đa sinh ra đinh H?ng Lang , con th? c?a Tien Hoang. đinh Tien Hoang vi ba, va vi đ? l?y long Nh?t Khanh n?a, đa l?p H?ng Lang lam thai t?. Nh?t Khanh ch?a ch?p y đ? khong th? noi h?t khi gi?c m? nai n? vua l?p em lam thai t?. Khanh đ?nh sau nay s? lam ph? ta cho c?u em ru?t con th? ?u đ? n?m quy?n binh (va ch?a ch?p y đ?nh lam V??ng Mang , Tao Thao ). Nh?ng vi?c đo khong qua đ??c Nam Vi?t v??ng đinh Li?n v?n la ng??i đa tr??ng thanh va co nhi?u cong lao trong vi?c đanh d?p, ngo?i giao c?a n??c đ?i C? Vi?t . Theo chinh s?, đinh Li?n đa sai ng??i l?p m?u gi?t H?ng Lang đ?u n?m 979. Tuy nhien, vi yeu con va khong th? ti?p t?c gay đ? mau, Tien Hoang đa khong tr?ng ph?t đinh Li?n b?ng cai ch?t.

Vi?c Tien Hoang khong tr?ng ph?t đinh Li?n b?ng an t? hinh khi?n Nh?t Khanh vo cung t?c gi?n va đay chinh la đ?ng c? ch? y?u thuc gi?c Khanh b? sang Chiem Thanh .

M?t hom Khanh mang v? la cong chua đinh Ph?t Kim ch?y vao nam, t?i c?a bi?n Nam Gi?i ^[9] thi ong rut dao r?ch m?t v? va m?ng r?ng:

"Cha ng??i l?a d?i ?c hi?p m? con ta, l? nao ta vi ng??i ma quen t?i ac c?a cha ng??i hay sao? Cho ng??i tr? v?, ta đi đ?ng khac tim k? co th? c?u ta".

R?i Khanh b? tr?n sang Chiem Thanh . S? sach khong chep ro Ngo Nh?t Khanh ch?y sang Chiem vao th?i gian nao, ch? bi?t ch?c ch?n vi?c nay di?n ra sau khi đinh Tien Hoang len ngoi va tr??c khi vua đinh b? sat h?i.

Thang 10 n?m 979, cha con đinh Tien Hoang va đinh Li?n b? gi?t h?i. Con trai con l?i la đinh Toan len ngoi vua. Le Hoan lam Nhi?p chinh. Cac đ?i th?n đinh đi?n , Nguy?n B?c , Ph?m H?p cho r?ng Le Hoan co y đ? thoan đo?t đa n?i lo?n nh?ng b? Le Hoan d?p tan. Tr??c kia, vua đinh đa h?a đ?a em Khanh ( H?ng Lang ) len ngoi, nh?ng khi em Khanh b? h?i thi k? th? ph?m l?i khong b? tr?ng ph?t đich đang theo y mu?n c?a Khanh, b?i th? Khanh m?i tim đ?n Chiem Thanh đ? c?u vi?n bao thu. Y đ?nh c?a Khanh la m??n quan Chiem đ? v? n??c lam vua, khoi ph?c nha Ngo. N?u H?ng Lang khong ch?t ma đ??c n?i ngoi nh? d? ki?n thi s?m mu?n Khanh c?ng lam V??ng Mang, tieu di?t h? đinh, ph? tru?t ?u chua nay ma gianh l?y ngoi ? gi?ng nh? t?m g??ng Tri?u Khuong D?n l?y ngoi c?a c?u be 6 tu?i Sai Tong Hu?n cach đo it lau ben ph??ng b?c.

Nghe tin đinh Tien Hoang ch?t, Nh?t Khanh ben xui vua Champa la Phe M? Thu? ^[10] mang quan đ? đanh đ?i C? Vi?t . Vua Champa nhan c? h?i xam chi?m đ?t đai, ben t? c?m quan đem h?n nghin binh thuy?n ra đanh Hoa L? , theo hai c?a bi?n đ?i Ac va Ti?u Khang.

Khi vao c?a đ?i Ac ( c?a Th?n Phu ), qua m?t đem, g?p gio bao n?i len, thuy?n đ?u l?t đ?m, chim g?n h?t. Nh?t Khanh cung b?n ng??i Chiem đ?u ch?t đu?i, ch? co thuy?n c?a vua Chiem thoat n?n. Ba M? Thu? thu vet tan quan tr? v?.

đ?i v?i ba m? Ngo Nh?t Khanh, sau nh?ng di?n bi?n x?u d?n d?p c?a ch?ng va con tran đ?n, ba Ngo phu nhan x?a đ?ng th?i la hoang h?u c?a đinh Tien Hoang đanh ra kh?i Hoang cung, l?p m?t ngoi chua ? ngo?i thanh Hoa L? đ? tu hanh, ngoi chua đo co ten la đam L? nh?ng dan gian v?n quen g?i la Chua Ba Ngo ^[11] (nay n?m ? thon Hoang Long, xa Tr??ng Yen , Hoa L? , Ninh Binh ).

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Nha Ngo
• Lo?n 12 s? quan
• Nha đinh
• đinh Tien Hoang
• D??ng Van Nga