Nganh D??ng x?
Th?i đi?m hoa th?ch: Devon gi?a [1] ? Nay Ti?n? ? O S D C P T J K Pg N
Phan lo?i khoa h?c
Gi?i ( regnum )	Plantae
Phan gi?i ( subregnum )	Embryophyta
Nhanh	Tracheophyta
Nganh ( divisio )	Polypodiopsida
Cac l?p th?c v?t [2]
† Cladoxylopsida Equisetopsida ( bi danh Sphenopsida) Marattiopsida Polypodiopsida ( bi danh Pteridopsida, Filicopsida) Psilotopsida
Danh phap đ?ng ngh?a
Filicatae Kubitski 1990 Filices Filicophyta Endlicher 1836 Monilophyta Cantino & Donoghue 2007 Pteridopsida Ritgen 1828

Nganh D??ng x? (danh phap khoa h?c: Polypodiopsida ) la m?t nhom g?m kho?ng 12.000 loai th?c v?t co m?ch , khong co h?t, sinh s?n thong qua cac bao t? .

Vong đ?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

D??ng x? la cac th?c v?t co m?ch khac v?i th?ch tung ? ch? co la th?t s? (v? di?p). Chung khac v?i th?c v?t co h?t (bao g?m th?c v?t h?t tr?n va th?c v?t h?t kin ) ? ph??ng th?c sinh s?n do khong co hoa va h?t . Gi?ng nh? cac lo?i th?c v?t co m?ch khac, chung co vong đ?i đ??c nh?c t?i nh? la luan phien cac th? h? , v?i đ?c tr?ng la m?t pha th? bao t? l??ng b?i va m?t pha th? giao t? đ?n b?i , nh?ng khac v?i th?c v?t h?t tr?n va th?c v?t h?t kin ? ch? th? giao t? c?a d??ng x? la m?t sinh v?t s?ng t? do.

Vong đ?i c?a d??ng x? đi?n hinh nh? sau:

1. Pha th? bao t? ( l??ng b?i ) sinh ra cac bao t? đ?n b?i nh? phan bao gi?m nhi?m .
2. Bao t? phat tri?n nh? phan bao co t? thanh th? giao t? , thong th??ng bao g?m m?t nguyen t?n co kh? n?ng quang h?p.
3. Th? giao t? sinh ra cac giao t? (th??ng bao g?m c? tinh trung va tr?ng tren cung m?t nguyen t?n) nh? phan bao co t?.
4. Tinh trung linh đ?ng, co tien mao (long roi) th? tinh cho tr?ng v?n con g?n ch?t v?i nguyen t?n.
5. Tr?ng đa th? tinh hi?n gi? la h?p t? l??ng b?i va phat tri?n nh? phan bao co t? thanh th? bao t? (cay "d??ng x?" đi?n hinh ma chung ta v?n th?y).

C?u t?o c?a d??ng x? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Gi?ng nh? cac th? bao t? c?a th?c v?t co h?t, th? bao t? c?a d??ng x? bao g?m:

• Than : Ph?n l?n th??ng la than r? m?c bo ng?m d??i long đ?t, nh?ng đoi khi va than bo lan m?c bo tren m?t đ?t (nh? Polypodiaceae ), ho?c than c?t ban hoa g? m?c th?ng tren m?t đ?t (nh? Cyatheaceae ) cao t?i 20 m ? m?t s? loai (nh? Cyathea brownii tren đ?o Norfolk va Cyathea medullaris ? New Zealand ).
• La : Ph?n mau xanh, co kh? n?ng quang h?p c?a cay. ? cac loai d??ng x? no th??ng đ??c noi t?i nh? la la l??c , nh?ng đi?u nay la do s? phan chia l?ch s? gi?a nh?ng ng??i nghien c?u d??ng x? va nh?ng ng??i nghien c?u th?c v?t co h?t, ch? khong ph?i la do cac khac bi?t trong c?u truc. Cac la m?i thong th??ng n? ra b?ng cach bung ra đ?u la non cu?n ch?t. S? bung ra c?a la nh? v?y g?i la ki?u x?p la hinh thoa . La đ??c chia ra thanh ba ki?u:
  • La dinh d??ng (Trophophyll): La la khong sinh ra bao t?, thay vi th? no ch? s?n xu?t cac ch?t đ??ng nh? quang h?p. No la t??ng t? nh? cac la xanh đi?n hinh c?a th?c v?t co h?t.
  • La bao t? (Sporophyll): La sinh ra bao t?. La nay la t??ng t? nh? cac v?y c?a non thong ? th?c v?t h?t tr?n hay nh? nh? va nh?y ? th?c v?t h?t kin. Tuy nhien, khong gi?ng nh? th?c v?t co h?t, cac la bao t? c?a d??ng x? thong th??ng khong chuyen bi?t hoa, trong t??ng t? nh? cac la dinh d??ng va c?ng s?n xu?t cac ch?t đ??ng nh? quang h?p, gi?ng nh? cac la dinh d??ng.
  • Brophophyll: La sinh ra m?t l??ng l?n b?t th??ng cac bao t?. Cac la thu?c ki?u nay c?ng l?n h?n cac ki?u la khac nh?ng gi?ng v?i cac la dinh d??ng.
• R? : Cac c?u truc khong quang h?p m?c ng?m d??i đ?t, co ch?c n?ng hut n??c va cac ch?t dinh d??ng t? trong đ?t . Chung luon luon la r? chum va v? c?u truc thi t??ng t? nh? r? c?a th?c v?t co h?t.

Tuy nhien, th? giao t? c?a d??ng x? l?i r?t khac bi?t v?i cac th? giao t? c?a th?c v?t co h?t. Chung thong th??ng bao g?m:

• Nguyen t?n: C?u truc mau xanh l?c, co kh? n?ng quang h?p, day m?t l?p t? bao, th??ng co d?ng hinh tim hay hinh th?n, dai 3?10 mm va r?ng 2?8 mm. Nguyen t?n sinh ra cac th? giao t? nh?:
  • Cac tui đ?c : Cac c?u truc nh? hinh c?u sinh ra tinh trung co tien mao.
  • Cac tui noan : C?u truc hinh binh thot c? sinh ra m?t tr?ng ? đay, va tinh trung ti?n t?i đ??c ch? đo b?ng cach chui qua c?.
• Cac r? gi? : Cac c?u truc t??ng t? nh? r? (khong ph?i r? th?t s?) bao g?m cac t? bao đ?n l? thuon c?c dai, v?i n??c va cac khoang ch?t đ??c h?p th? tren toan b? b? m?t c?u truc nay. Cac r? gi? c?ng co tac d?ng neo nguyen t?n vao trong đ?t.

Sinh s?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

D??ng x? sinh s?n b?ng c? hai hinh th?c: sinh s?n vo tinh va h?u tinh. Cay sinh d??ng co than, r?, la, hinh thanh cac tui bao t?. Th? bao t? đ??c sinh ra t? h?p t? va mang cac tui bao t?. Luc chin, cac tui bao t? c?a th?c v?t co la, phat tan cac bao t? gi?m nhi?m va chung n?y m?m t?o ra nguyen t?n l??ng tinh ho?c đ?n tinh. No c?ng gi?ng nh? tui bao t? c?a th? sinh tui c?a nganh Reu. Chu trinh phat tri?n ca th? c?a chung la l??ng di truy?n nh?ng th? bao t? chi?m ?u th? (L??ng ? đ?n b?i)

Phan lo?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Nganh D??ng x? đ??c cho la co ngu?n g?c t? l?p Cladoxylopsida đa tuy?t ch?ng t?n t?i trong K? Devon va K? Than đa .

Thomas Cavalier-Smith phan lo?i d??ng x? con sinh t?n nh? sau:

• L?p M?c t?c Equisetopsida [= Sphenopsida]
  • B? M?c t?c Equisetales
    • H? Equisetaceae
  • B? † Pseudoborniales : h? duy nh?t † Pseudoborniaceae , chi duy nh?t † Pseudobornia
  • B? † Sphenophyllales : h? duy nh?t † Sphenophyllaceae , chi duy nh?t † Sphenophyllum
• L?p D??ng x? toa sen Marattiopsida : B? duy nh?t Marattiales , h? duy nh?t Marattiaceae (con đ??c g?i Angiopteridaceae, Christenseniaceae, Danaeaceae, Kaulfussiaceae)
  • • • Chi Angiopteris , Christensenia , Danaea , Eupodium , Marattia , Ptisana
• L?p Quy?t la thong Psilotopsida
  • B? L??i r?n Ophioglossales
    • H? Ophioglossaceae (con đ??c g?i Botrychiaceae , Helminthostachyaceae)
  • B? Quy?t la thong Psilotales
    • H? Psilotaceae (con đ??c g?i Tmesipteridaceae )
• L?p D??ng x? th?t s? Pteridopsida [= Filicopsida, Polypodiopsida]
  • B? Cyatheales
    • H? Thyrsopteridaceae
    • H? Loxomataceae
    • H? Culcitaceae
    • H? Plagiogyriaceae
    • H? Cibotiaceae
    • H? Cyatheaceae (g?m Alsophilaceae , Hymenophyllopsidaceae )
    • H? Dicksoniaceae (g?m Lophosoriaceae )
    • H? Metaxyaceae
  • B? Gleicheniales
    • H? Gleicheniaceae (g?m Dicranopteridaceae , Stromatopteridaceae )
    • H? Dipteridaceae (g?m Cheiropleuriaceae )
    • H? Matoniaceae
  • B? Hymenophyllales
    • H? Hymenophyllaceae (g?m Trichomanaceae )
  • B? Osmundales
    • H? Osmundaceae
  • B? Polypodiales ( xem hinh )

    

    • H? Lindsaeaceae (g?m Cystodiaceae , Lonchitidaceae )
    • H? Saccolomataceae
    • H? Dennstaedtiaceae (g?m Hypolepidaceae , Monachosoraceae , Pteridiaceae )
    • H? Pteridaceae (g?m Pellaeaceae , Adiantaceae , Ceratopteridaceae , Cryptogrammaceae )
    • H? Aspleniaceae
    • H? Thelypteridaceae
    • H? Woodsiaceae (g?m Athyriaceae , Cystopteridaceae )
    • H? Blechnaceae (g?m Stenochlaenaceae )
    • H? Onocleaceae
    • H? Dryopteridaceae (g?m Aspidiaceae , Bolbitidaceae , Elaphoglossaceae , Hypodematiaceae , Peranemataceae )
    • H? Oleandraceae
    • H? Davalliaceae
    • H? Lomariopsidaceae (g?m Nephrolepis )
    • H? Polypodiaceae (g?m Drynariaceae , Grammitidaceae , Gymnogrammitidaceae , Loxogrammaceae , Platyceriaceae , Pleurisoriopsidaceae )
    • H? Tectariaceae
  • B? Salviniales
    • H? Marsileaceae (g?m Pilulariaceae )
    • H? Salviniaceae (g?m Azollaceae )
  • B? Schizaeales
    • H? Lygodiaceae
    • H? Anemiaceae (g?m Mohriaceae )
    • H? Schizaeaceae
  • B? † Zygopteridales

Ngh? thu?t va trang tri [ s?a | s?a ma ngu?n ]

H?a ti?t cay d??ng x? l?n đ?u tien tr? nen n?i b?t t?i Tri?n lam Qu?c t? 1862 va v?n đ??c ?a chu?ng “nh? m?t bi?u t??ng yeu thich c?a nh?ng đam me thu v?” cho đ?n h?t th? k? 19.

Vi la d??ng x? kha ph?ng nen chung đ??c s? d?ng đ? trang tri theo nh?ng cach ma nhi?u lo?i cay khac khong lam đ??c. Chung đ??c dan vao album c?a cac nha s?u t?p, dan vao cac v?t th? ba chi?u, đ??c s? d?ng lam gi?y n?n cho ngh? thu?t “spatter-work”, đ??c t?m m?c va ep thanh cac b? m?t đ? in t? nhien, v.v.

Cac m?u g?m d??ng x? đa đ??c gi?i thi?u b?i Wedgwood, Mintons Ltd, Royal Worcester, Ridgeway, George Jones, va nh?ng cong ty khac, v?i nhi?u hinh d?ng va phong cach trang tri khac nhau bao g?m c? t??ng tr?ng bay. M?t đai t??ng ni?m Sir William Jackson Hooker , Giam đ?c V??n Bach th?o Hoang gia, Kew đ??c ?y quy?n t? Josiah Wedgwood va cac con đa đ??c d?ng len t?i Nha th? Kew vao n?m 1867 v?i cac nhanh cay co hinh la D??ng X?. M?t b?n sao đa đ??c trinh bay t?i B?o tang Victoria & Albert ( Victoria and Albert Museum ) hi?n nay, n?i no v?n co th? đ??c nhin th?y. ^[3]

Hinh ?nh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• D? li?u lien quan t?i Pteridophyta t?i Wikispecies
• T? li?u lien quan t?i Pteridophyta t?i Wikimedia Commons
• D? an Cay s? s?ng: Filicopsida L?u tr? 2009-01-14 t?i Wayback Machine
• Phan lo?i d??ng x? L?u tr? 2016-03-04 t?i Wayback Machine
• A fern book bibliography
• đ?ng ky hoa th?ch d??ng x? L?u tr? 2008-05-09 t?i Wayback Machine
• L. Watson va M.J. Dallwitz (2004 tr? đi). D??ng x? (Filicopsida) tren đ?o Anh. L?u tr? 2016-03-03 t?i Wayback Machine
• D??ng x? va h?i ch?ng cu?ng d??ng x? (Pteridomania) t?i Scotland th?i Victoria
• Hinh ?nh th?c v?t khong h?t t?i bioimages.vanderbilt.edu L?u tr? 2012-05-12 t?i Wayback Machine
• Hi?p h?i D??ng x? M? (AFS)
• Hi?p h?i D??ng x? h?c Anh (BPS)
• Danh l?c d??ng x? va th?ch tung th? gi?i L?u tr? 2012-03-12 t?i Wayback Machine

Bai vi?t lien quan đ?n nganh D??ng x? nay v?n con s? khai . B?n co th? giup Wikipedia m? r?ng n?i dung đ? bai đ??c hoan ch?nh h?n. x t s