đ?i v?i huy?n thu?c Thanh ph? H? Chi Minh, xem
Hoc Mon
.
Epinephrine
(adrenaline), m?t lo?i hooc-mon
catecholamine
N?i ti?t t?
hay
hooc-mon
(
Ti?ng Anh
:
hormone
) la m?t ch?t
hoa h?c
đ??c ti?t ra b?i m?t ho?c nhi?u
t? bao
va chung tac đ?ng len cac t? bao trong cac b? ph?n khac nhau c?a sinh v?t. Ch? m?t l??ng nh? n?i ti?t t? đ??c dung trong qua trinh
trao đ?i ch?t
c?a t? bao. No la cong c? hoa h?c truy?n cac tin hi?u t? t? bao nay đ?n t? bao khac. T?t c? cac
sinh v?t đa bao
đ?u s?n xu?t hormon; n?i ti?t t?
th?c v?t
đ??c g?i la
phytohormone
. Cac hormone trong c? th?
đ?ng v?t
th??ng đ??c truy?n trong mau. Cac t? bao ph?n ?ng l?i v?i n?i ti?t t? khi chung ti?p nh?n n?i ti?t t? đo. Hormon g?n ch?t v?i
protein
ti?p nh?n (receptor), t?o ra s? kich ho?t c? ch?
chuy?n đ?i tin hi?u
va cu?i cung d?n đ?n cac ph?n ?ng rieng bi?t tren t?ng lo?i t? bao.
Cac
phan t?
n?i ti?t t?
tuy?n n?i ti?t
đ??c ti?t tr?c ti?p vao dong mau, trong khi cac
n?i ti?t t? ngo?i ti?t
đ??c ti?t vao cac ?ng d?n va t? đo chung co th? ch?y vao mau ho?c chung truy?n t? t? bao nay qua t? bao khac b?ng cach
khu?ch tan
.
Hormone co vai tro:
- Tham gia đi?u hoa qua trinh sinh tr??ng va phat tri?n c?a c? th?.
- Tham gia qua trinh đi?u hoa qua trinh trao đ?i ch?t va n?ng l??ng. Qua trinh chuy?n hoa, d? tr? va bi?n đ?i c?a v?t ch?t va n?ng l??ng trong c? th? ph? thu?c r?t nhi?u vao n?i ti?t t?.
- Tham gia đi?u hoa s?
can b?ng n?i moi
c?a d?ch n?i bao va ngo?i bao.
- Tham gia đi?u ti?t s? thich nghi c?a c? th? v?i moi tr??ng.
- Tham gia đi?u ti?t qua trinh sinh s?n: Gay r?ng tr?ng nhi?u b?ng cac lo?i n?i ti?t t? kich d?c la m?t y?u t? then ch?t c?a vi?c c?y truy?n phoi hi?n nay. Tuy nhien, m?c du đ??c s? d?ng r?ng rai v?n co s? dao đ?ng l?n v? t? l? r?ng tr?ng va s? l??ng phoi co ch?t l??ng t?t do vi?c ap d?ng cac ph??ng phap gay r?ng tr?ng nhi?u hi?n nay.
M?t s? lo?i n?i ti?t t?
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Gonadotropin releasing hormone (GnRH)
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
GnRH la n?i ti?t t? đ??c ti?t ra t? cac n?ron
vung d??i đ?i
co tac d?ng kich thich
tuy?n yen
t?ng c??ng ti?t cac n?i ti?t t? Gonadotropin (FSH va LH) đ? kich ho?t va t?ng c??ng s? phat tri?n c?a t? bao tr?ng, s? r?ng tr?ng va hinh thanh th? vang.
Nh? c? ch? tac d?ng thu?n chi?u, GnRH con đong vai tro quan tr?ng trong vi?c ki?m soat m?i tac đ?ng ng??c d??ng tinh c?a Estrogen đ? t?ng c??ng ti?t LH đ? ki?m soat m?i tac đ?ng ng??c am tinh c?a Progesteron đ? đ?m b?o s? t?n t?i c?a th? vang.
FSH (Follicle Stimulating Hormone): Kich noan bao t?
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Con g?i la kich noan bao t?, la n?i ti?t t? c?a thuy tr??c tuy?n yen. ? con cai co tac d?ng kich thich s? phat tri?n c?a noan bao đ?n d?ng chin g?i la nang Degraf n?i c?m nen tren b? m?t bu?ng tr?ng va kich thich bao noan ti?t noan t? Estrogen. ? con đ?c FSH co tac d?ng kich thich s? phat d?c c?a ?ng sinh tinh va kich thich cac t? bao Sertolia ? ?ng sinh tinh s?n sinh ra tinh trung.
LH (Luteinsing Hormone): Kich hoang th? t?
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
La n?i ti?t t? c?a thuy tr??c tuy?n yen. ? con cai LH cung v?i FSH thuc đ?y noan bao chin va ti?t nhi?u noan t?. LH con co tac d?ng lam chin m?ng mang noan bao, t?ng bai ti?t d?ch trong xoang bao noan đ? đ?t đ?n m?t ap l?c l?n lam noan bao v? ra, tr?ng đ??c gi?i phong ra g?i la tr?ng r?ng. LH bi?n bao noan con l?i thanh v?t s?o đo la th? vang va kich thich th? vang ti?t hoang th? t? Progesteron.
Gi?a FSH va LH thi FSH ch? lam tr?ng chin khong lam tr?ng r?ng, mu?n tr?ng chin va r?ng đ??c ph?i co LH. Mu?n cho tr?ng chin r?ng đ??c thi t? l? LH/FSH ph?i b?ng 3/1.
Huy?t thanh ng?a ch?a ? PMSG
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
La kich t? c?a nhau thai ng?a co ch?c n?ng sinh ly t??ng t? nh? FSH va LH c?a thuy tr??c tuy?n yen. Tuy nhien ho?t tinh c?a no gi?ng FSH nhi?u h?n.
Kich t? nhau thai ng??i ? HCG (Human Choionic Gonadotropin)
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Xu?t hi?n trong mau, trong n??c ti?u c?a ph? n? ? nh?ng ngay đ?u c?a th?i k? co mang,n?ng đ? cao nh?t ? thang th? hai, th? ba va m?t d?n sau vai ba ngay sau khi đ?. HCG co tac d?ng kich thich ti?t Oestrogen va progesterone gi?ng nh? LH c?a tuy?n yen.Ngoai ra con co vai tro quan tr?ng trong vi?c duy tri th? vang trong 3 thang đ?u c?a thia ki
Kich t? bao noan (Estrogen)
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Khi gia suc cai đ?n tu?i thanh th?c v? tinh noan bao phat tri?n đ?n đ? chin va ti?t nhi?u noan t? g?i la Estrogen g?m 3 n?i ti?t t?: Estradiol, Estron va Estriol trong đo Estradiol co ho?t l?c sinh ly m?nh nh?t.
Tac d?ng sinh ly ch? y?u c?a Estrogen:
- T?o nen đ?c tinh sinh d?c th? c?p ? con cai, bi?u hi?n nh?ng bi?n đ?i c?a c? quan sinh d?c va tinh d?c c?a con v?t.
- Gay ra hanh vi đ?ng d?c.
- T?ng đ?ng hoa protein (khong m?nh b?ng Androgen đ?i v?i con đ?c) lam t?ng tich l?y m?.
- Gay tac đ?ng ng??c len vung d??i đ?i va tuy?n yen đ? t?ng c??ng ti?t LH, gop ph?n gay ra r?ng tr?ng.
- Kich thich s? phat tri?n c?a tuy?n vu.
Kich t? th? vang (Progesteron)
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Sau khi tr?ng r?ng bao noan con l?i bi?n thanh th? vang va ti?t ra hoang th? t? Progesteron. Progesteron co tac d?ng ch? y?u sau:
- Kich thich s? phat tri?n h?n n?a c?a niem m?c t? cung, am đ?o tich l?y nhi?u glycogen ? cac niem m?c đo sau tac d?ng c?a Ostrogen; lam phat tri?n h?n n?a l??i m?ch mau t? cung đ? chu?n b? đon thai th?c s?.
- ?c ch? ng??c am tinh tuy?n yen lam gi?m ti?t FSH, LH nen trong th?i k? co ch?a khong co hi?n t??ng đ?ng d?c, khong co tr?ng chin va r?ng (tr? ng?a).
- An thai, b?o v? thai phat tri?n trong t? cung.
- Kich thich s? phat tri?n c?a tuy?n vu.
Trong th?c t?, Progesteron đ??c dung ch?a cac b?nh nh? thi?u th? vang, ch?y mau t? cung, cac b? ph?n sinh d?c kem phat tri?n, vo sinh va cac tr??ng h?p co bi?n ch?ng tr?y thai…
Prostaglandin (PG) la m?t nhom lipoid đ??c ti?t ra t? tuy?n ti?n li?t ? con đ?c hay t? n?i m?c c?a ?ng sinh d?c (t? cung, am đ?o) c?a con cai. Prostagdin co nhi?u lo?i, nh?ng lo?i co ho?t tinh m?nh nh?t la PGF2α. Tac d?ng ch? y?u:
- Pha v? mang noan bao đ? gay r?ng tr?ng.
- Pha h?y th? vang, nang n??c tren bu?ng tr?ng, gay đ?ng d?c.
- Gay h?ng ph?n ?ng sinh d?c, t?ng c??ng nhu đ?ng t? cung, kich thich m? c? t? cung. Do đo Prostagdin con đ??c ?ng d?ng trong gay đ? nhan t?o va tr? s?n nh?ng ca đ? kho, r?n đ? y?u.
Kich t? sinh d?c đ?c (Androgen)
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
đ?n tu?i thanh th?c v? tinh tuy?n sinh d?c ? con đ?c ho?t đ?ng m?nh. T? bao k? leydig n?m gi?a cac ?ng sinh tinh trong d?ch hoan ti?t n?i ti?t t? sinh d?c đ?c g?i la Androgen no bao g?m 3 n?i ti?t t? sau: Testosteron, Androsteron, Dehydroandrosteron, trong đo Testosteron co ho?t tinh m?nh nh?t. Tac d?ng sinh ly c?a Androgen:
- T?o nen đ?c tinh sinh d?c th? c?p c?a con đ?c bi?u hi?n cac hanh vi tinh d?c c?a no c?ng nh? nh?ng phat tri?n c?a c? th? đ?c nh?: ng?c, mong n? nang, b?m long phat tri?n, ga tr?ng c?a m?c dai, mau long s?c s?…
- T?ng đ?ng hoa protein (tac d?ng m?nh h?n so v?i Estrogen đ?i v?i con cai)
- T?ng t?o mau
- Thuc đ?y s? phat tri?n c?a cac tuy?n sinh d?c ph?: tinh nang, ti?n li?t tuy?n, tuy?n cawper thong qua đo t?ng ch?t l??ng tinh d?ch va ho?t l?c c?a tinh trung.
Oxytocin
con g?i la n?i ti?t t? tr? s?n, co tac d?ng sinh ly: gay co bop c? tr?n t? cung co tac d?ng thuc đ?y thai ra ngoai trong qua trinh đ?; kich thich bai ti?t s?a; ?nh h??ng nh? len s? co bop c?a c? tr?n bong đai va c? tr?n ru?t; gay co m?ch mau t? cung.
Trong nganh ch?n nuoi, con ng??i th??ng dung Oxytocin đ? thuc đ? trong cac tr??ng h?p đ? kho.
Kich nh? t? (Prolactin ? Luteo tropin hormone - LTH)
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Prolactin con đ??c g?i la kich t? d??ng th? vang. Sau khi tr?ng r?ng co hai tr??ng h?p x?y ra:
- N?u tr?ng r?ng ma đ??c th? tinh thi bao noan con l?i bi?n thanh th? vang va ti?t m?t l??ng Progesteron đ?u tien d??i tac d?ng c?a LH sau đo LTH duy tri th? vang va ti?p t?c kich thich th? vang ti?t progesteron. V?i ham l??ng cao progesteron va estrogen t?o m?t m?i lien h? ng??c am tinh ?c ch? l?i vung d??i đ?i va tuy?n yen lam gi?m ti?t FSH va LH khi?n cho nh?ng noan bao khac khong ti?p t?c phat tri?n đ?n đ? chin đ??c lam cho l??ng Estrogen gi?m xu?ng. Do đo ? con v?t sau khi tr?ng r?ng ma đ??c th? tinh thi khong con co hi?n t??ng đ?ng d?c n?a.
- N?u tr?ng r?ng ma khong đ??c th? tinh thi 7-10 ngay (tuy loai) th? vang b? teo bi?n đi thanh m?t v?t s?o mau tr?ng b?c g?i la th? b?ch, l??ng Progesteron gi?m nhanh chong khi?n vi?c ti?t FSH va LH khong con b? ?c ch? n?a, nh?ng noan bao khac ti?p t?c phat tri?n đ?n đ? chin va m?t chu k? đ?ng d?c khac l?i xu?t hi?n. ? con đ?c khong co n?i ti?t t? LTH, ngay sau khi đ? LTH mang ten Prolactin co tac d?ng kich thich s? ti?t s?a vao xoang s?a đ? cung v?i Oxytocin gay th?i s?a ra ngoai.
Inhibin la n?i ti?t t? tham gia vao qua trinh đi?u hoa s? phan ti?t FSH, gi? vai tro quan tr?ng trong vi?c đi?u hoa chu k? sinh d?c va r?ng tr?ng ? gia suc cai.
C? ch? tac đ?ng c?a Inhibin ph?i h?p v?i oestradiol va cac n?i ti?t t? gonadotropin trong qua trinh đi?u hoa chu k? sinh d?c:
- Inhibin v?i m?t chu?i ban h?y dai va đ??c toan b? cac bao noan co xoang ti?t ra co th? ?c ch? s? phan ti?t FSH va đong cac bao noan r?ng tr?ng.
- Oestradiol d??ng nh? quy?t đ?nh s? dao đ?ng hang ngay c?a FSH va đi?u nay đong m?t vai tro quan tr?ng đ?i v?i vi?c ho?t hoa cac noan bao r?ng tr?ng (ovulatoryfoll đa co đ??c ho?t l?c t?i đa c?a enzim acrmataza chuy?n hoa androgen thanh oestradiol) d??i ?nh h??ng c?a FSH thi l??ng oestradiol đ??c sinh ra t? đo v? sau trong pha bao noan (Follienlar phase) s? đ??c quy?t đ?nh ngu?n cung c?p cac androgen ti?n than c?a no la t? cac t? bao n?n d??i s? kich thich c?a LH (khong b? ?c ch? b?i inhibin). Do v?y ma cac noan bao co kh? n?ng thoat ra kh?i vong ng??c lien quan đ?n FSH va cac n?i ti?t t? bu?ng tr?ng vao luc c?n thi?t đ? ti?t đ? oestradiol kich thich m?t đ?t song t?ng ti?t LH c?n cho s? r?ng tr?ng.
- Ngoai hi?u ?ng ?c ch? ng??c đ?i v?i FSH thong qua tac đ?ng tr?c ti?p len cac t? bao ti?t gonadotropin trong thuy tr??c tuy?n yen, co m?t vai b?ng ch?ng cho th?y r?ng inhibin co th? tac đ?ng len hypothalamus tuy?n tung va cac ?nh h??ng c?c b? len bu?ng tr?ng.
 |
Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v?
N?i ti?t t?
.
|