한국   대만   중국   일본 
Mindanao ? Wikipedia ti?ng Vi?t B??c t?i n?i dung

Mindanao

Bach khoa toan th? m? Wikipedia
đ?i v?i song, xem Rio Grande de Mindanao .
Mindanao
đ?o chinh Mindanao đ??c to mau đ?;
cac đ?o lien k?t đ??c to mau nau s?m
Mindanao trên bản đồ Philippines
Mindanao
Mindanao
V? tri t?i Philippines
đ?a ly
V? tri đong Nam A
T?a đ? 8°00′B 125°00′đ  /  8°B 125°đ  / 8.000; 125.000
Qu?n đ?o Philippines
đ?o chinh
Di?n tich 97.530 km 2 (37.657 mi 2 ) [1]
H?ng di?n tich 19th
đ? cao t??ng đ?i l?n nh?t 2.954 m (9.692 ft)
đ?nh cao nh?t Nui Apo
Hanh chinh
Cac vung
Cac t?nh
Danh sach
Thanh ph? l?n nh?t Thanh ph? Davao  (1632991 dan)
Nhan kh?u h?c
Ten g?i dan c? Mindanaoan/Mindanawan/Mindanawon
Dan s? 25.537.691 (2018) (nhom đ?o Mindanao) (tinh đ?n 2010) [2]
M?t đ? 243 /km 2 (629 /sq mi)
Dan t?c
Danh sach

Mindanao ( phat am ti?ng Anh: /m?nd??na?/ ) la đ?o l?n th? hai c?a Philippines . Mindanao cung cac đ?o nh? xung quanh no hinh thanh nhom đ?o co cung ten. Mindanao n?m t?i mi?n nam c?a qu?n đ?o Philippines, theo đi?u tra nhan kh?u n?m 2010 thi đ?o chinh co h?n 20,2 tri?u c? dan, con toan nhom đ?o co t?ng c?ng 25,5 tri?u c? dan (2018). B?n phia đ?o giap v?i cac bi?n: Sulu (phia Tay), Mindanao (phia B?c), Philippines (phia đong) va Celebes (phia Nam).

Theo s? li?u vao n?m 2015, thanh ph? Davao la thanh ph? đong dan nh?t tren đ?o v?i h?n 1,6 tri?u dan, ti?p đ?n la thanh ph? Zamboanga , Cagayan de Oro , General Santos va Iligan . [3] đa s? c? dan Mindanao la tin đ? C? đ?c giao, va kho?ng 20% la tin đ? H?i giao. [4] Mindanao đ??c phan chia thanh sau vung: Ban đ?o Zamboanga , B?c Mindanao , Caraga , Davao , Soccsksargen , va Khu t? tr? H?i giao Mindanao (ARMM) . Cac dan t?c b?n đ?a c?a Mindanao g?m ng??i Lumad va ng??i Moro . Mindanao đ??c xem la v?a l??ng th?c l?n c?a Philippines. [5]

Nh?ng n?m g?n đay, c? th? kho?ng 40 n?m g?n đay, đ?o Mindanao mi?n Nam Philippines tr? thanh m?t chi?n tr??ng cho cac ph?n t? c?c đoan khu v?c. Nguyen nhan la do xung đ?t gi?a H?i giao va đ?o Thien Chua.

đ?a ly [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Mindanao la đ?o l?n th? nhi c?a Philippines v?i di?n tich 97.530 km², [1] va la đ?o đong dan th? tam tren th? gi?i. đ?o co đ?a hinh đ?i nui, co nui Apo cao nh?t đ?o qu?c. Mindanao co b?n bi?n bao quanh: bi?n Sulu v? phia tay, [6] bi?n Philippines v? phia đong, va bi?n Celebes v? phia nam, bi?n Mindanao n?m ? phia b?c. Trong s? cac đ?o c?a Philippines, Mindanao co m?c đ? phat tri?n đ?a v?n h?c l?n nh?t, v?i cac day nui cao, g? gh? va đ?t đo?n; cac đ?nh nui l?a h?u nh? bi?t l?p; cac cao nguyen l??n song; cac đ?ng b?ng r?ng va b?ng ph?ng. Nhom đ?o Mindanao g?m cac qu?n đ?o t?i mi?n nam Philippines, ngoai đ?o chinh Mindanao thi con co cac đ?o nh? qu?n đ?o Sulu , đ?o Camiguin , Dinagat , Siargao va Samal .

Cac nui t?i Mindanao co th? đ??c nhom thanh m??i day nui. T?i ph?n phia đong c?a đ?o, t? m?i Bilas thu?c Surigao del Norte đ?n m?i San Agustin thu?c Davao Oriental , la m?t r?ng g?m cac ng?n nui ph?c h?p. Ph?n phia b?c c?a no đ??c g?i la day nui Diwata, co đ? cao l?n va kha g? gh?, co nui Hilong-Hilong cao 2.012 m. Ph?n phia nam c?a r?ng nay thi r?ng h?n va g? gh? h?n ph?n phia b?c, co m?t s? đ?nh cao tren 2.600 m t?i Davao Oriental va m?t đ?nh cao đ?n 2.910 m. Mindanao con co m?t r?ng nui khac ch?y theo chi?u b?c-nam, keo dai t? Talisayan ? phia b?c đ?n m?i Tinaca t?i c?c nam đ?o. R?ng nui nay ch?y d?c ranh gi?i phia tay c?a cac t?nh Agusan del Norte , Agusan del Sur , va Davao v?i it nh?t ba đ?nh nui l?a đang ho?t đ?ng. Ph?n gi?a va b?c c?a r?ng nui nay co cac đ?nh cao t? 2.000 m đ?n 2.600 m.

Nui Apo la đ?nh cao nh?t t?i Philippines

Cac khu v?c duyen h?i phia đong la Davao va Surigao del Sur co m?t lo?t cac vung đ?t th?p c? nh?, tach bi?t v?i nhau qua cac m?i đ?t g? gh?. Ngoai kh?i Mindanao co nhi?u r?n san ho va cac đ?o nh?. Vung b? bi?n h?o lanh va kho ti?p c?n nay cang kho kh?n h?n n?u mu?n đ?n t? thang 10 đ?n thang 3 do gio đong b?c gay song l?n. V?c sau Philippines n?m khong xa b? bi?n phia đong Mindanao, đ?t đ?n đ? sau 10.575 m va la ranh sau th? ba tren b? m?t trai đ?t.

Phia tay thanh ph? Davao co hai nui l?a khong ho?t đ?ng: Nui Talomo cao 2.893 m, va nui Apo cao 2.964 m. T?i Tay Mindanao, m?t r?ng nui g?m cac nui co c?u truc ph?c t?p hinh thanh ban đ?o Zamboanga keo dai. Cac ng?n nui t?i đo ch? cao đ?n 1.200 m, khong cao nh? cac r?ng nui khac tren đ?o. Ph?n c?c đong b?c c?a day nay co hai đ?nh c?a nui l?a Malindang đa t?t. M?t lo?t cac nui l?a n?m xung quanh h? Lanao , t?o thanh m?t cung r?ng qua cac t?nh Lanao del Sur , Cotabato va Bukidnon . Nui Ragang la m?t nui l?a đang ho?t đ?ng, co đ? cao 2.815 m va n?m co l?p nh?t, con cao nh?t la nui Kitanglad v?i 2.889 m. T?i Nam Cotabato , co m?t day nui l?a khac va n?m song song v?i b? bi?n, m?t trong cac nui n?i ti?ng la nui Parker.

T?i cac t?nh Bukidnon va Lanao del Sur co m?t lo?t cao nguyen, chung kha r?ng va h?u h?t bao quanh m?t s? nui l?a trong khu v?c. Cac cao nguyen đ??c hinh thanh t? dung nham bazan cung v?i tro va đa nui l?a. T?i g?n ria cac cao nguyen, đ?a hinh b? chia c?t thanh cac h?m nui sau, va t?i m?t s? n?i co cac thac n??c ch?y xu?ng vung đ?ng b?ng duyen h?i h?p. Cac thac n??c nay co ti?m n?ng đang k? v? th?y đi?n, nh? thac Maria Cristina. Cac cao nguyen l??n song n?m tren đ? cao trung binh 700 m so v?i m?c n??c bi?n, tranh đ??c cai nong c?a vung đ?t th?p duyen h?i.

H? Lanao chi?m ph?n l?n m?t cao nguyen t?i t?nh Lanao del Sur, đay la h? l?n nh?t Mindanao va l?n th? hai toan qu?c. H? co hinh d?ng gi?ng tam giac , dai kho?ng 29 km va m?t n??c cao 780 m tren m?c n??c bi?n. Ngoai thac Maria Cristina tren song Agus, Mindanao con co thac Jose Abad Santos, la m?t trong cac k? quan phong c?nh qu?c gia, va co thac Limunsudan la thac cao nh?t Philippines.

Mindanao co hai vung đ?t th?p l?n co quy mo r?ng la thung l?ng c?a song Agusan t?i Agusan va Rio Grande de Mindanao t?i thanh ph? Cotabato . Thung l?ng Agusan n?m gi?a cac day nui trung tam va phia đong c?a Mindanao, co chi?u dai 180 km theo h??ng b?c-nam va r?ng 32?48 km. Rio Grande de Mindanao va cac ph? l?u Catisan va Pulangi t?o nen m?t thung l?ng dai 190 km va r?ng t? 19 km t?i c?a song đ?n kho?ng 97 km t?i mi?n trung Cotabato . Cac vung đ?t th?p co tinh ch?t ven bi?n n?m t?i nhi?u n?i tren đ?o, trong đo nhi?u vung nh? va co l?p d?c theo b? bi?n c?a ban đ?o Zamboanga. T?i nh?ng n?i khac nh? đ?ng b?ng Davao, cac vung đ?t th?p ven bi?n nay co th? dai va r?ng đ?n hang ch?c km.

L?ch s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

?nh ch?p cac chi?n binh Bagobo (Manobo) vao n?m 1926.

Tim th?y đ??c cac cong c? b?ng đa c? đ?i t?i t?nh Zamboanga del Norte , co th? cho th?y m?t n?n v?n hoa đ? đa m?i. Trong cac hang đ?ng tim th?y cac binh tu? tang, cung v?i đ? s? Trung Hoa va đ? trang s?c b?ng vang. T? kho?ng th? k? 10, c? dan Mindanao ch?u tac đ?ng m?nh tr??c ?nh h??ng va đ?c tin ?n đ? giao-Ph?t giao đ?n t? Indonesia va Malaysia. Cac lo?i ch? vi?t ?n đ? hoa nh? Kawi va Baybayin đ??c đ?a đ?n t? Sulawesi va Java, cac ph??ng phap d?t nhu?m batik va ikat c?ng đ??c đ?a đ?n. B??c ti?n tri?n v?n hoa ?n đ? giao-Ph?t giao m?nh m? nh?t la t?i cac khu v?c duyen h?i c?a đ?o, song t?i cac b? l?c s?ng ? xa trong đ?t li?n thi no đ??c h?p nh?t v?i cac đ?c tin va phong t?c thuy?t v?t linh. V??ng qu?c Butuan la m?t qu?c gia ?n đ? giao hoan toan, đ??c ghi nh?n trong s? sach Trung Hoa vao th? k? 10 v?i t? cach la n??c tri?u c?ng, t?p trung d?c b? bi?n đong b?c c?a đ?o xung quanh Butuan . [7]

H?i giao b?t đ?u đ??c truy?n ba đ?n Philippines t? th? k? 14, h?u h?t la b?i cac th??ng gia H?i giao đ?n t? ph?n phia tay c?a qu?n đ?o Ma Lai . Thanh đ??ng H?i giao đ?u tien t?i Philippines đ??c xay d?ng vao gi?a th? k? 14 t?i th? tr?n Simunul . [7] Kho?ng th? k? 16, cac v??ng qu?c H?i giao: Sulu , Lanao va Maguindanao đ??c hinh thanh t? cac v??ng qu?c ?n đ? giao-Ph?t giao tr??c đo. đ?n khi H?i giao co đ??c ch? đ?ng t?i h?u kh?p Mindanao, c? dan b?n đ?a s?ng trong cac v??ng qu?c H?i giao ph?i c?i sang H?i giao ho?c b? bu?c ph?i c?ng n?p cho nh?ng quan ch? H?i giao m?i.

Ngay 2 thang 2 n?m 1543, Ruy Lopez de Villalobos la ng??i Tay Ban Nha đ?u tien đ?n Mindanao, [8] ong g?i đ?o la "Caesarea Caroli" theo Karl V c?a Thanh ch? La Ma (Carlos I c?a Tay Ban Nha). Khong lau sau khi thu?c đ?a hoa Cebu, ng??i Tay Ban Nha ti?n hanh thu?c đ?a hoa Butuan va khu v?c Caraga xung quanh t?i ph?n đong b?c c?a Mindanao va phat hi?n ng??i H?i giao hi?n di?n đang k? tren đ?o. Theo th?i gian, nhi?u b? l?c t?i Mindanao c?i sang Cong giao La Ma va xay d?ng cac khu dan c? va thanh tri kh?p cac khu v?c duyen h?i tren đ?o. Cac khu dan c? nay t?n t?i tr??c cac cu?c t?n cong t? nh?ng v??ng qu?c H?i giao lan c?n. Khu đ?nh c? kien c? nh?t trong s? đo la thanh ph? Zamboanga. [9] đ?n cu?i th? k? 18, Tay Ban Nha chi ph?i kh?p đ?o, l?p cac khu đ?nh c? va thanh tri tren h?u kh?p Mindanao, h? ti?p t?c giao tranh v?i cac v??ng qu?c H?i giao cho đ?n cu?i th? k? 19. [9]

Theo Hi?p đ?nh Paris n?m 1898, Hoa K? ti?p qu?n Philippines t? Tay Ban Nha, sau đo Hoa K? ky cac v?n ki?n phan chia ro rang ranh gi?i gi?a nhom đ?o Mindanao v?i Borneo. N?m 1939, chinh ph? Philippines khuy?n khich c? dan t? Luzon va Visayas di c? đ?n Mindanao, h?u h?t la ng??i Ilocano, Cebuano va Illongo.

Trong Chi?n tranh th? gi?i th? hai , nhi?u thanh th? t?i Mindanao b? pha hu? hoan toan, đang chu y nh?t la thanh ph? Davao, thanh ph? Zamboanga, Lanao, Cagayan de Oro, Iligan va Butuan. [10] Trong cac thang 4-5 n?m 1942, Nh?t B?n đanh b?i binh s? Hoa K? tren đ?o trong m?t tr?n đanh b?t đ?u t?i Malabang . Cac binh s? Philippines va du kich đ?a ph??ng tich c?c ch?ng l?i Nh?t B?n cho đ?n khi đ?o đ??c gi?i phong trong tr?n Mindanao . [11] Cac v? xung đ?t b?o l?c t?i ph?n tay nam c?a Mindanao b?t đ?u t? th?p nien 1960, d?n t?i vi?c thanh l?p M?t tr?n Gi?i phong Dan t?c Moro (MILF), va vi?c thanh l?p Ilaga . [12]

Nhan kh?u [ s?a | s?a ma ngu?n ]

M?t cu?c đi?u tra nhan kh?u do Hoa K? ti?n hanh vao đ?u th?p nien 1900 ghi nh?n r?ng c? dan tren đ?o "phan chia cao đ? v? ngu?n g?c, tinh khi va ton giao". [13] B?ng ch?ng v? tinh đa d?ng v?n hoa tren đ?o co th? nh?n th?y trong cac toa nha va tan tich c?a cac khu đ?nh c? Tay Ban Nha, hay di ch? cac v??ng qu?c c?.

Hi?n nay 25,8% h? gia đinh t?i Mindanao t? phan lo?i la ng??i Cebu. Cac dan t?c khac g?m co Bisaya/Binisaya (18,4%), Hiligaynon/Ilonggo (8,2%), Maguindanaon (5,5%), va Maranao (5,4%). 36,6% con l?i thu?c cac dan t?c khac. Ng??i Cebu chi?m t? l? cao nh?t t?i cac vung B?c Mindanao va Davao v?i l?n l??t la 35,59% va 37,76%. T?i SOCCSKSARGEN, nhom đong đ?o nh?t la Hiligaynon/Ilonggo (31,58%), Binisaya/Bisaya (33,10%) t?i Ban đ?o Zamboanga, Maranao (26,40%) t?i ARMM, va Surigaonon (25,67%) t?i Caraga. [4]

Ti?ng Cebu (con g?i la Bisaya) la ngon ng? đ??c noi ph? bi?n nh?t t?i Mindanao. Hiligaynon/Ilonggo đ??c noi ph? bi?n t?i SOCCSKSARGEN va m?t vai khu v?c r?i rac trong khu v?c. Ti?ng Anh va ti?ng Tagalog c?ng đ??c hi?u va noi ph? bi?n trong c?ng đ?ng, trong đo ti?ng Anh đ??c dung nhi?u trong kinh doanh va han lam. Chavacano la m?t d?ng ti?ng lai Tay Ban Nha, đ??c noi ph? bi?n t?i cac ph?n phia tay va phia nam c?a Mindanao. Zamboangueno la m?t trong sau ph??ng ng? c?a ti?ng Chavacano , la ngon ng? c?a m?t nhom dan t?c-ngon ng? rieng bi?t la ng??i Zamboangueno .

C? đ?c giao la ton giao chi?m ?u th? t?i Mindanao, chi?m 60,9% s? h? gia đinh, đa s? h? la tin đ? Cong giao La Ma. H?i giao chi?m 20,44%, cac giao phai khac la Phuc Am (5,34%), Aglipayan (2,16%), Iglesia ni Cristo (1,66%) [4]

Vung hanh chinh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Mindanao g?m co 6 vung hanh chinh , [14] 22 t?nh , va 30 thanh ph? (27 t?nh va 33 thanh ph? n?u tinh c? cac đ?o lien k?t).

V? tri Vung
(ch? đ?nh) 		Dan s?
(2010) [2] 		Di?n tich [i] [15] [16] M?t đ? Trung tam
vung
Thanh ph?n
  •      T?nh
  •      Thanh ph? đ?c l?p
  •   ?   đ?o lien k?t [ii]
Map of the Philippines highlighting the Zamboanga Peninsula Ban đ?o
Zamboanga
(Vung IX) 		3.407.353
( 3,7% ) 		17.056,73 km² 200 Pagadian
5
Map of the Philippines highlighting Northern Mindanao B?c
Mindanao
(Vung X) 		4.297.323
( 4,7% ) 		20.496,02 km² 210 Cagayan de Oro
7
Map of the Philippines highlighting Davao Region Davao
(Vung XI) 		4.468.563
( 4,8% ) 		20.357,42 km² 220 Davao
6
Map of the Philippines highlighting Soccsksargen Soccsksargen
(Vung XII) 		4109571
( 4,5% ) 		22.513,30 km² 180 Koronadal
6
Map of the Philippines highlighting the Caraga Region Caraga
(Vung XIII) 		2.429.224
( 2,6% ) 		21.478,35 km² 110 Butuan
6
Map of the Philippines highlighting the Autonomous Region in Muslim Mindanao Khu t? tr?
H?i giao
Mindanao
(ARMM) 		3.256.140
( 3,5% ) 		12.535,79 km² 260 TP Cotabato [vi]
5
Vung Dan s? 2010 Di?n tich M?t đ? Trung tam vung Thanh ph?n

Ghi chu [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  1. ^ S? li?u di?n tich la t?ng c?a cac t?nh trong vung (va/ho?c cac thanh ph? đ?c l?p), l?y t? trang thong tin c?a C? quan Th?ng ke Philippines.
  2. ^ Cac t?nh Basilan , Camiguin , Qu?n đ?o Dinagat , Sulu , va Tawi-Tawi la cac t?nh đ?o tach bi?t, song đ??c g?p vao nhom Mindanao.
  3. ^ M?t thanh ph? thanh ph?n, thu?c t?nh Basilan, song d?ch v? cong c?p vung do cac v?n phong c?a Vung IX cung c?p.
  4. ^ a b c d e f M?t thanh ph? đo th? hoa cao đ?, đ?c l?p v?i cac t?nh
  5. ^ M?t thanh ph? thanh ph?n đ?c l?p, khong thu?c th?m quy?n c?a chinh quy?n t?nh nao.
  6. ^ Thanh ph? Cotabato v? hanh chinh thu?c vung Soccsksargen song đ??c cho la trung tam c?a ARMM .

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  1. ^ a b “Island Directory Tables” . UN System-Wide Earthwatch Web Site . B?n g?c l?u tr? ngay 20 thang 2 n?m 2018 . Truy c?p ngay 10 thang 10 n?m 2017 .
  2. ^ a b “Population and Annual Growth Rates for The Philippines and Its Regions, Provinces, and Highly Urbanized Cities” (PDF) . 2010 Census and Housing Population . National Statistics Office. B?n g?c (PDF) l?u tr? ngay 28 thang 9 n?m 2013 . Truy c?p ngay 15 thang 8 n?m 2014 .
  3. ^ “Census of Population (2015): Highlights of the Philippine Population 2015 Census of Population (Report)” . PSA . Truy c?p ngay 15 thang 3 n?m 2017 .
  4. ^ a b c “Mindanao Comprised About 24 Percent of the Philippines' Total Population” . Philippine Statistics Authority. ngay 8 thang 6 n?m 2005.
  5. ^ “Fruits of peace” . Truy c?p ngay 10 thang 10 n?m 2017 .
  6. ^ C. Michael Hogan. 2011. "Sulu Sea" . Encyclopedia of Earth". Eds. P. Saundry & C. J. Cleveland. Washington, D.C.
  7. ^ a b Koerner, Brendan I. (ngay 28 thang 1 n?m 2005). “How Islam got to the Philippines” . Slate . Truy c?p ngay 4 thang 10 n?m 2009 .
  8. ^ “Ruy Lopez de Villalobos begun his expedition to the Philippines ngay 1 thang 11 n?m 1542” . The Kahimyang Project . Truy c?p ngay 11 thang 7 n?m 2017 .
  9. ^ a b “Zamboanga City History - Zamboanga.com” . www.zamboanga.com . Truy c?p ngay 11 thang 7 n?m 2017 .
  10. ^ “During the Japanese Period” . Iligan | City Of Majestic Waterfalls (b?ng ti?ng Anh). ngay 22 thang 11 n?m 2012. B?n g?c l?u tr? ngay 11 thang 7 n?m 2017 . Truy c?p ngay 12 thang 7 n?m 2017 .
  11. ^ LEE 1942 , p. 7.
  12. ^ Colin Mackerras; Foundation Professor in the School of Asian and International Studies Colin Mackerras (ngay 2 thang 9 n?m 2003). Ethnicity in Asia . Routledge. tr. 143?. ISBN   978-1-134-51517-2 .
  13. ^ The New Student's Reference Work (1914) .
  14. ^ “List of Regions in the Philippines” . B?n g?c l?u tr? ngay 13 thang 10 n?m 2008 . Truy c?p ngay 12 thang 7 n?m 2018 .
  15. ^ “PSGC Interactive; List of Provinces” . Philippine Statistics Authority . B?n g?c l?u tr? ngay 21 thang 1 n?m 2013 . Truy c?p ngay 3 thang 4 n?m 2016 .
  16. ^ “PSGC Interactive; List of Cities” . Philippine Statistics Authority . B?n g?c l?u tr? ngay 29 thang 4 n?m 2011 . Truy c?p ngay 7 thang 4 n?m 2016 .

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

(ti?ng Anh)

8°00′B 125°00′đ  /  8°B 125°đ  / 8.000; 125.000

L?y t? “ https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Mindanao&oldid=70684120 ”