L?ng Thi?u Tr? co ten ch? la X??ng L?ng (昌陵) la n?i chon c?t hoang đ? Thi?u Tr? . đay la m?t di tich trong Qu?n th? di tich c? đo Hu? đ??c UNESCO cong nh?n la di s?n v?n hoa th? gi?i ngay 11 thang 12 n?m 1993.

V? tri [ s?a | s?a ma ngu?n ]

L?ng Thi?u Tr? n?m d?a l?ng vao nui Thu?n đ?o, ? đ?a ph?n lang C? Chanh, xa Th?y B?ng , thanh ph? Hu? , cach trung tam thanh ph? kho?ng 8 km. So v?i l?ng t?m cac vua ti?n nhi?m va k? v?, l?ng Thi?u Tr? co nh?ng net rieng. đay la l?ng duy nh?t quay m?t v? h??ng Tay B?c , m?t h??ng it đ??c dung trong ki?n truc cung đi?n va l?ng t?m th?i Nguy?n . Cach l?ng 8 km v? phia tr??c, ng?n nui Ch?m s?ng s?ng đ??c ch?n lam ti?n an. Dong song H??ng ch?y qua tr??c m?t lam y?u t? minh đ??ng. Ngay cach ch?n " T? thanh long " va " H?u b?ch h? " c?ng co nh?ng net khac th??ng: đ?i V?ng C?nh ? ben nay song đ??c ch?n lam " r?ng ch?u ", nh?ng " h? ph?c " l?i la ng?n Ng?c Tr?n ? ben kia song. đ?ng sau, nui Kim Ng?c xa m? trong may đ??c ch?n lam h?u ch?m; đ?ng th?i, nh?ng ng??i ki?n truc l?ng con đ?p them m?t mo đ?t cao l?n ? ngay sau l?ng đ? lam h?u ch?m th? hai. M?t net rieng khac la l?ng khong co La thanh bao quanh. N?u ? l?ng Gia Long , La thanh b?ng g?ch đ??c thay th? b?i vo s? nui đ?i bao quanh nh? m?t vanh đai t? nhien, hung trang b?o v? gi?c ng? cho v? tien đ? tri?u Nguy?n thi ? l?ng Thi?u Tr?, nh?ng canh đ?ng lua, nh?ng v??n cay xanh r?n ? chung quanh đ??c xem la La thanh. Chinh vong La thanh thien nhien đo t?o cho c?nh quan l?ng Thi?u Tr? s? thanh thoat va yen binh.

Qua trinh xay d?ng L?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Sau khi ? tren ngai vang đ??c 7 n?m, vua Thi?u Tr? lam b?nh qua đ?i ngay 4 thang 11 n?m 1847, gi?a luc m?i 41 tu?i. Trong khi h?p h?i, nha vua đa d?n ng??i con trai s?p len n?i ngoi r?ng: " Ch? đ?t lam S?n l?ng nen ch?n ch? bai cao chan nui c?n ti?n, đ? dan binh d? lam cong vi?c. Con đ??ng ng?m đ?a quan tai đ?n huy?t, b?t đ?u t? Hi?u l?ng, nen b?t ch??c ma lam. Con đi?n v? li?u l??ng ma xay cho kiem ??c, khong nen lam nhi?u đ?n đai, lao phi đ?n tai l?c c?a binh dan ".

Vua T? đ?c len n?i ngoi đa l?nh cho cac th?y đ?a ly tim đ?t đ? xay l?ng cho vua cha. H? tim đ??c đ?a cu?c t?t t?i chan m?t day nui th?p thu?c lang C? Chanh , huy?n H??ng Th?y , cach Kinh thanh khong xa nh? hai l?ng vua ti?n nhi?m. Sau đo nui ?y đ??c đ?t la nui Thu?n đ?o con l?ng đ??c g?i la X??ng L?ng.

Vao ngay 11 thang 2 n?m 1848, vua T? đ?c sai đ?i th?n V? V?n Giai , sung ch?c đ?ng ly , đ?ng ra trong coi cong vi?c xay d?ng l?ng. Nha vua d?n c? 10 ngay m?t l?n ph?i bao cao cho vua bi?t ti?n đ? xay d?ng l?ng.

Theo l?i d?n c?a vua cha, vua T? đ?c c?n d?n V? V?n Giai ph?i b?t ch??c cach lam "to?i đ?o" gi?ng nh? tren l?ng Minh M?ng, cong vi?c xay d?ng cac cong trinh mang tinh th? ph?ng ? l?ng nh? đi?n, đinh, cac, vi?n... thi ph?i b?t ch??c theo quy ch? c?a l?ng Gia Long , va tuy theo đ?a th? t?i ch? đ? cham ch??c đ?nh li?u ma lam. To?i đ?o, t?c la đ??ng h?m đ?a quan tai nha vua vao huy?t m?, đ??c xay vao ngay 24 thang 3 n?m 1848.

Qua trinh xay c?t X??ng L?ng di?n ra nhanh chong va g?p rut, nen ch? sau ba thang thi cong, cac cong trinh ch? y?u đa hoan thanh. Ngay 14 thang 6 n?m 1848, vua T? đ?c than hanh len X??ng L?ng ki?m tra l?n cu?i. M??i ngay sau, thi hai vua Thi?u Tr? đ??c đ?a vao an tang trong l?ng sau 8 thang quan t?i đi?n Long An ? cung B?o đ?nh . Vua T? đ?c vi?t bai v?n bia dai tren 2.500 ch?, cho kh?c len t?m bia "Thanh đ?c th?n cong", d?ng vao ngay 19 thang 11 n?m 1848 đ? ca ng?i cong đ?c c?a vua cha.

Trong m?t bai d? c?a vua T? đ?c vi?t vao thang 5 n?m 1848, co đo?n noi: " Nay m?i vi?c đa đau vao đ?y, s?m bao cao hoan thanh ". Ngay 14 thang 6 n?m 1848, t?c la 10 ngay tr??c khi lam l? an tang vua cha, vua T? đ?c than hanh len l?ng đ? ki?m tra cong vi?c m?t l?n cu?i. M?c du vua Thi?u Tr? đa c?n d?n la ph?i lam l?ng nh? th? nao cho "ki?m ??c", khong nen qua t?n kem ti?n c?a va s?c dan, s?c binh. Va trong bai v?n bia ? X??ng L?ng, vua T? đ?c đa nh?c l?i đi?u đo va noi them r?ng: "L?i vang ng?c v?ng v?ng ben tai, con nh? nay đau dam trai chi" ; nh?ng hom ?y khi len xem cong trinh l?ng, th?y "cong trinh co ph?n phi?n ph?c to l?n", nha vua v?n t? ra th?a man.

Rieng t?m bia "Thanh đ?c th?n cong" v?i bai bi ky dai h?n 2.500 ch? do vua T? đ?c vi?t, thi mai đ?n 5 thang sau, t?c la ngay 19 thang 11 n?m 1848 m?i d?ng đ??c.

Nh? v?y, tinh t? ngay b?t đ?u xay d?ng (11 thang 2 n?m 1848) đ?n ngay hoan t?t, l?ng Thi?u Tr? đa đ??c thi cong trong vong ch?a đ?y 10 thang.

Ngoai ra, ? g?n l?ng Thi?u Tr? con co 3 ngoi l?ng m? khac c?a nh?ng ng??i trong gia đinh vua. N?m ch?ch phia tr??c la L?ng Hi?u đong c?a m? vua - ba H? Th? Hoa; g?n phia sau ben trai la L?ng X??ng Th? c?a v? vua - ba T? D? ; phia tr??c ben trai la khu l?ng " T?o th??ng " la nh?ng ngoi m? c?a con vua Thi?u Tr? ch?t luc con nh?.

Ki?n truc [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Vua T? đ?c đa cho xay d?ng l?ng vua Thi?u Tr? theo mo th?c ki?n truc va ph?n l?n y đ? do vua cha đ? l?i. Tr??c th?i đi?m kh?i cong xay d?ng l?ng nay, ? Hu? ch? m?i co hai l?ng la l?ng Gia Long va Minh M?ng. Khi con s?ng vua Thi?u Tr? đa tham kh?o ngh? thu?t ki?n truc l?ng t?m c?a hai vua ti?n nhi?m đ? đ?a ra đ? an xay d?ng ngoi nha v?nh c?u, n?i minh s? an gi?c ngan thu.

So v?i hai l?ng Gia Long va Minh M?ng, l?ng vua Thi?u Tr? g?n Kinh thanh h?n, la s? dung hoa hai mo th?c ki?n truc c?a hai l?ng vua ti?n nhi?m b?ng cach thi?t k? thanh hai tr?c: tr?c l?ng n?m ben ph?i va tr?c t?m - khu v?c đi?n th? n?m ben trai. Hai tr?c cach nhau kho?ng 100 met. Noi cach khac, cac nha ki?n truc l?ng Thi?u Tr? đa c?t ph?n gi? c?a l?ng Minh M?ng - đi?n th? đ?t rieng ra m?t ben va n?i hai ph?n tr??c va sau c?a l?ng ?y l?i v?i nhau lam m?t. D? nhien, v? cac đ?n v? cong trinh ki?n truc rieng l? thi co them b?t, đ?i thay đoi chut, nh?ng cach xay B?u thanh, To?i đ?o, cac c?u b?ng đa, nghi mon, nghe đ?ng va cac h? ban nguy?t thi gi?ng l?ng Minh M?ng.

S? khac nhau [ s?a | s?a ma ngu?n ]

L?ng Thi?u Tr? khac l?ng Minh M?ng la khong xay La thanh, nh?ng gi?ng l?ng Gia Long la l?i d?ng nh?ng day nui đ?i chung quanh đ? lam nen m?t vong La thanh thien nhien r?ng l?n. Trong vong La thanh hung v? đo, l?ng Thi?u Tr? d?a l?ng vao chan nui Thu?n đ?o , g?n tr??c m?t l?ng la m?t vung đ?t b?ng ph?ng c? cay xanh t??i, ru?ng đ?ng m?n m?n tr?i dai t? b? song H??ng đ?n t?n c?u Lim . Xet v? phong th?y, l?ng Thi?u Tr? ? vao v? th? " s?n ch? th?y giao ". L?ng quay m?t v? h??ng tay b?c, m?t h??ng ch?a bao gi? đ??c dung trong cac cong trinh ki?n truc l?n ? Hu? b?y gi?. Phia tr??c, cach l?ng kho?ng 1 km co đ?i V?ng C?nh , ben trai co nui Ng?c Tr?n ch?u v? tr??c l?ng theo v? th? " t? long h?u h? ". Ng?n nui Ch?m cach đo kho?ng 8 km đ?ng lam " ti?n an " cho khu v?c l?ng, đ?ng Bau H? ? g?n h?n lam binh phong thien nhien cho khu v?c t?m. ? đ?ng sau, ngoai ng?n nui Kim Ng?c ? xa, ng??i x?a đa đ?p m?t mo đ?t cao l?n lam " h?u ch?m " cho l?ng. Trong ph?m vi l?ng co ba h? ban nguy?t la h? đi?n , h? Nhu?n Tr?ch , va h? Ng?ng Thuy cung dong khe t? h? Th?y Tien ch?y ra ben ph?i, giao l?u v?i nhau b?ng nh?ng đ??ng c?ng xay ng?m d??i cac l?i đi.

Gia tr? ki?n truc [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T?ng th? ki?n truc c?a l?ng Thi?u Tr? la s? k?t h?p va ch?n l?c t? mo th?c ki?n truc c?a l?ng Gia Long va l?ng Minh M?ng. X??ng L?ng gi?ng v?i Thien Th? L?ng ? ch? đ?u khong co La thanh, khu v?c l?ng m? va t?m đi?n bi?t l?p, song song v?i nhau. X??ng L?ng l?i gi?ng Hi?u L?ng ? cach th?c mai tang va xay d?ng To?i đ?o, B?u thanh hinh tron v?i h? Ng?ng Thuy hinh ban nguy?t bao b?c ? phia tr??c. L?ng g?m hai khu v?c: l?ng va t?m. Ph?n l?ng n?m ? ben ph?i, phia tr??c co h? Nhu?n Tr?ch thong v?i h? đi?n ? tr??c khu t?m qua m?t h? th?ng c?ng ng?m va n?i v?i h? Ng?ng Thuy ? tr??c B?u thanh, t?o th? "chi huy?n th?y" ch?y quanh co trong l?ng. Ngay sau h? Nhu?n Tr?ch la nghi mon b?ng đ?ng đuc theo ki?u "long van đ?ng tr?" d?n vao Bai đinh r?ng l?n. Hai hang t??ng đa ? hai ben t?, h?u c?a san la tieu bi?u c?a ngh? thu?t t?c t??ng đ?u th? k? XIX ? Hu?. Ti?p theo Bi đinh d?ng ph??ng đinh la l?u đ?c Hinh ng? tren m?t qu? đ?i th?p hinh mai rua. Cac nha thi?t k? l?ng Thi?u Tr? đa tach rieng khu v?c t?m đi?n trong l?ng Minh M?ng r?i c?i ti?n, s?a đ?i cho phu h?p v?i c?nh quan c?a X??ng L?ng đ? t?o ra đ? an thi?t k? l?ng nay. Chinh vi th? ma Bi đinh va l?u đ?c Hinh ? X??ng L?ng mang dang voc c?a Bi đinh va Minh Lau ? l?ng Minh M?ng. đ?ng tren l?u đ?c Hinh, phong t?m m?t ra phia sau s? th?y m?t c?nh quan trac tuy?t. H? Ng?ng Thuy nh? v?ng tr?ng x? n?a an ng? tr??c B?u thanh. Ben tren h? co 3 chi?c c?u: đong Hoa (ph?i), Chanh Trung (gi?a) va Tay đ?nh (trai), d?n đ?n b?c tam c?p vao B?u thanh - n?i đ?t thi hai c?a nha vua. Xa h?n v? phia ph?i c?a l?ng co gac Hi?n Quang - n?i ngh? ng?i, suy t??ng c?a nha vua ? c? coi am l?n coi d??ng.

Co l? do y?u t? đ?a ly khong cho phep ki?n t?o X??ng L?ng theo m?t tr?c d?c nh? Hi?u L?ng nen khu v?c đi?n th? đ??c xay d?ng rieng, cach l?u đ?c Hinh 100m v? phia trai. Ngay sau h? đi?n co m?t nghi mon b?ng đa c?m th?ch, ben tren la nh?ng lien ba va m?t b?u Thai c?c hinh n?m r??u b?ng phap lam, trang tri hoa la vui m?t va sinh đ?ng. B?c hoanh phi n?m gi?a nh?ng hoa v?n trang tri v?i 4 ch? Han: "Minh đ?c vi?n h?" (đ?c sang cao xa v?y!) nh? mu?n ghi mai vao khong trung tai đ?c c?a nha vua. B??c len tam c?p d?n vao khu v?c đi?n Bi?u đ?c, s? đi qua H?ng Tr?ch Mon nhin v? phia B?c, m?t d?ng v?ng lau nh? Hi?n đ?c Mon (? l?ng Minh M?ng) va Khiem Cung Mon (? l?ng T? đ?c sau nay). Chinh gi?a la đi?n Bi?u đ?c, n?i th? cung bai v? c?a vua va Hoang h?u T? D?. Trong chinh đi?n, tren nh?ng c? diem ? b? mai va ? c?a H?ng Tr?ch, co h?n 450 o ch? ch?m kh?c cac bai th? co gia tr? v? v?n h?c va giao d?c. Cac cong trinh ph? thu?c nh? T?, H?u Ph?i đi?n (tr??c), T?, H?u Tung Vi?n (sau) quay qu?n chung quanh đi?n Bi?u đ?c cang ton them v? cao quy c?a chinh đi?n. Ben kia h? đi?n, hon Bau H? lam binh phong cho khu v?c đi?n th?, r?ng thong xanh m??t lam La thanh cho khu v?c l?ng.

Gia tr? di tich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

L?ng vua Thi?u Tr? n?m g?n v?i cung v?i l?ng m? c?a dong h?, ch?ch v? phia tr??c l?ng la l?ng Hi?u đong c?a ba H? Th? Hoa (m? vua). Ben trai phia sau la X??ng Th? L?ng c?a ba T? D? (v? vua) va khong xa phia tr??c la khu m? "t?o th??ng" - n?i co nhi?u ngoi m? c?a cac ong hoang, ba chua nh? be, con vua Thi?u Tr?.

C?m di tich lan c?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Trong qua trinh tham sat m? r?ng xung quanh qu?n th? l?ng Thi?u Tr?, đoan kh?o sat cac cong trinh di tich c? đo Hu? đa phat hi?n m?t c?m di tich quan tr?ng lien quan đ?n l?ng thu?c thon C? Chanh, xa Th?y B?ng, huy?n H??ng Th?y, t?nh Th?a Thien - Hu?.

C?m di tich g?m 2 khu m? T?o Th??ng - m? nh?ng ng??i con c?a vua Thi?u Tr?, B?n Ng? (n?m ben b? song H??ng), cac tr? bi?u, Hanh Cung C? Chanh , Tr?i B?y (n?i ? c?a linh b?o v? l?ng Hi?u đong ), đ?c bi?t la con "đ??ng ng?" d?n vao l?ng vua Thi?u Tr?, xu?t phat t? b? song H??ng. đ??ng ng? ngay x?a la con đ??ng dung đ? đ?a thi hai vua Thi?u Tr? vao an tang trong l?ng, sau đo cac vua đ?i sau dung đ? đi vao l?ng trong cac d?p t? l? h?ng n?m.

Qua trinh trung tu [ s?a | s?a ma ngu?n ]

B? V?n hoa Thong tin đa co quy?t đ?nh phe duy?t d? an đ?u tu b?o t?n, tu b? va phat huy gia tr? t?ng th? di tich l?ng vua Thi?u Tr? thu?c qu?n th? di tich C? đo Hu?. T?ng kinh phi d? tru len đ?n 106 t? đ?ng.

Theo d? an, cong tac trung tu di?n ra t?i co 3 khu v?c c?a l?ng Thi?u Tr?: Khu v?c l?ng, s? tu b? ph?c h?i cac h?ng m?c cong trinh h? Nhu?n Tr?ch , h? Ng?ng Th?y , Binh Phong ti?n an , h? đi?n, san ch?u, Nghi mon , H?ng Tr?ch mon , H?u ph?i đi?n , T? ph?i đi?n , đi?n Bi?u đ?c , H?u Tung vi?n ... Khu v?c t?m, s? tu b? ph?c h?i binh phong ti?n an, h? đi?n, san kh?u, Nghi Mon, H?ng Tr?ch mon, H?u ph?i đi?n, T? ph?i đi?n, đi?n Bi?u đ?c , H?u Tung vi?n ... Khu v?c l?ng Ba s? tu b? nhi?u cong trinh ki?n truc...

đ?ng th?i, d? an c?ng s? đ?u t? xay d?ng cac cong trinh tu b?, ton t?o, b?o qu?n va b?o v?, qu?n ly di tich nh? h? th?ng phong chay ch?a chay, đi?n chi?u sang, cung c?p n??c...

đ??c bi?t t?ng m?c đ?u t? 106 t? đ?ng do ngu?n v?n Trung ??ng c?p, ngan sach đ?a ph??ng va cac ngu?n v?n khac... Th?i gian th?c hi?n d? an t? nay đ?n n?m 2010.

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Thi?u Tr?

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• B?u Ngon, Du l?ch 3 mi?n , Nha xu?t b?n Thong tin.
• Nhi?u tac gi?, Hu? th? va m?ng , Nha xu?t b?n Th?a Thien Hu?.
• Tai li?u c?a B?o tang di tich c? đo Hu? .
• Vi?t Bao.

Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v? L?ng Thi?u Tr? .

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• L?ng Thi?u Tr? L?u tr? 2008-03-12 t?i Wayback Machine
• L?ng Thi?u Tr? ^{[ lien k?t h?ng ]}