Le Chieu Th?ng
(
ch? Han
: 黎昭統 1765 – 1793) hay
Le M?n đ?
(
ch? Han
: 黎愍帝), ten th?t la
Le Duy Khiem
(黎維
), khi len ngoi l?i đ?i ten la
Le Duy K?
(黎維祁),
[1]
la v? hoang đ? th? 16 va la hoang đ? cu?i cung c?a
Hoang tri?u Le
n??c
đ?i Vi?t
, gi? ngoi t? cu?i
thang 7
am l?ch
[2]
n?m
1786
t?i đ?u
thang 1
am l?ch n?m
1789
.
Le Duy K? la chau đich ton c?a vua
Le Hi?n Tong
, ong len ngoi trong b?i c?nh
quan Tay S?n
t? ph??ng Nam tran chi?m
B?c Ha
, l?t đ?
chua Tr?nh
. Tri?u đ?i c?a ong ch?ng ki?n s? thay đ?i l?n t? vi?c k?t thuc cac đ?i
chua Tr?nh
, đ?n s? phat tri?n c?a
nha Tay S?n
, va vi?c c?u vi?n
nha Thanh
đem quan sang đanh
Quang Trung
v?i hy v?ng tr? l?i ngai vang.
Cha c?a Duy Khiem la Hoang thai t?
Le Duy V?
, con c?a vua
Le Hi?n Tong
(? ngoi
1740
?
1786
), m? la
M?n Thai h?u
. Tr??c khi
Tr?nh Doanh
ch?t, Th? t?
Tr?nh Sam
co hi?m khich sau n?ng v?i Duy V?. Sau khi len n?i ngoi chua, thang 12 n?m
Tan S?u
(
1771
), Sam bay m?u ham h?i va gi?t Duy V? trong ng?c. Le Duy Khiem cung hai em la Le Duy Tru va Le Duy Chi đ?u b? b?t đem giam c?m ? ng?c đ? Lanh.
[3]
N?m đo, Duy Khiem m?i 6 tu?i. Chu c?a Duy Khiem (em Duy V?) la
Duy C?n
đ??c l?p lam Thai t? do s? can thi?p c?a
Tr?nh Thai phi
(m? Tr?nh Sam).
Thang 10 n?m
Nham D?n
(
1782
), sau khi Tr?nh Sam m?t, binh linh tam ph? lam lo?n, tru?t th? t?
Tr?nh Can
, l?p th? t?
Tr?nh Kh?i
(
Tr?nh Tong
), t?c la
lo?n kieu binh
. Quan linh c?ng m? ng?c r??c ba con c?a Duy V? v? cung. N?m đo Duy Khiem 17 tu?i, ? trong ng?c t?ng c?ng 11 n?m.
Duy Khiem tr? v? cung, ngoi thai t? c?a Duy C?n b? đe d?a. Tr?nh Thai phi v?n ?ng h? Duy C?n s? Duy C?n m?t ngoi thai t?, ben sai ho?n quan la Liem T?ng đ?n b?t ep Duy Khiem sang ch?u, đ? toan bi m?t gi?t đi. Duy Khiem t? ch?i khong đ??c, khoc ma ra đi.
Khi đi đ??ng, quan tu?n sat ng?n l?i. Vi th? cac quan linh la het ?m ?, yeu c?u tra c?u ng??i l?p m?u lam h?i Thai ton. Quan linh lung tim Liem T?ng khong đ??c, ng? la Duy C?n ch? m?u. Luc ?y, Duy C?n đang ch?u Tr?nh Thai phi, nghi tr??ng đ? ngoai c?a ph? đ??ng, quan s? đ?u đ?p pha tan nat. Duy C?n s?, ph?i thay đ?i qu?n ao đi l?n v? cung. Duy Khiem thoat n?n.
Tr?nh Kh?i
bi?t vi?c nay la do thai phi gay ra, ben d? quan s? thoi lam huyen nao, r?i h? l?nh cho b?y toi trong tri?u xin nha vua Hi?n Tong l?p Duy Khiem lam
Hoang thai ton
,(皇太孫) l?i b?t Duy C?n lam t? bi?u nh??ng ngoi
thai t?
.
Thang gieng n?m
1783
, Duy Khiem v?i c??ng v? la chau tr??ng, đ??c ong n?i l?p lam Hoang thai ton, con chu Duy C?n b? tru?t lam Sung Nh??ng cong. Luc ?y Duy Khiem 18 tu?i.
đ??c Nguy?n Hu? đ?a len ngoi
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Thang 7 am l?ch n?m
Binh Ng?
(
1786
),
Nguy?n Hu?
v?i chieu bai
phu Le di?t Tr?nh
đa mang quan ra
B?c Ha
đanh đ? Tr?nh Kh?i. Quy?n binh khi đo ? c? trong tay
Nguy?n Hu?
. Vua Hi?n Tong phong cho Nguy?n Hu? la Nguyen soai Phu chinh D?c v?n Uy qu?c cong, sau đo g? con gai th? 21 la
cong chua
Le Ng?c Han
cho Nguy?n Hu?. Khi đo B?c Ha r?i lo?n, long ng??i t?n mat, vua Le y?u hen nhu nh??c,
chua Tr?nh
thi đa b? đanh đ?, t?o ra kho?ng tr?ng quy?n l?c. Tuy nhien, Nguy?n Hu? ra B?c Ha l?n nay la l?n đ?u, gi?i s? phu
B?c Ha
, do t? t??ng chinh th?ng nen con r?t nghi k? va nhin chung co thai đ? ch?ng đ?i v?i quan Tay S?n. Phia nam quan
Nguy?n Anh
v?n con qu?y r?i, khong co Nguy?n Hu? thi khong ai đ?m đ??ng đ??c. Nguy?n Hu? th?y ch?a th? c?ng c? đ??c v?ng ch?c quy?n l?c c?a minh ? B?c Ha, nen đa quy?t đ?nh khong x?ng đ? ma đ?
nha Le
ti?p t?c gi? ngoi vua. Quy?n ph? l?p ? c? trong tay Nguy?n Hu? la đi?u c? ong l?n nha Le đ?u y th?c đ??c. Vua Hi?n Tong tr??c khi ch?t d?n l?i Duy Khiem (Chieu Th?ng):
- "Ta ch? s?m t?i s? trut b? ganh n?ng, bay gi? lo l?ng vi?c n??c la ? minh chau, chau ph?i ngh? l?y. Binh linh x? khac (t?c x? đang Trong) con đong ? đay, v? vi?c truy?n n?i ngoi vua la vi?c tr?ng đ?i, c?n ph?i th??ng l??ng ban b?c v?i nguyen soai (t?c
Nguy?n Hu?
), ch? nen lam t?t".
[1]
V? vi?c ch?n ng??i n?i ngoi, Nguy?n Hu? đ?u tien tham kh?o y ki?n v? la
cong chua Ng?c Han
. Cong chua Le Ng?c Han khen Duy C?n la ng??i hi?n, nh?ng sau đo do y ki?n t? cac hoang t?c
nha Le
, Ng?c Han xin l?i v?i Nguy?n Hu? l?p Duy Khiem. Nguy?n Hu? đ?ng y, đ?a Duy Khiem len ngoi vua. Vua m?i đ?i ten la Duy K?, đ?t nien hi?u la
Chieu Th?ng
. N?m đo Chieu Th?ng 21 tu?i.
N? l?c c?ng c? hoang quy?n
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Thang 8 n?m
Binh Ng?
(
1786
),
Nguy?n Nh?c
ra
Th?ng Long
r?i b?t ng? cung
Nguy?n Hu?
b? vao Nam ma khong h? bao cho Chieu Th?ng. Chieu Th?ng khong đ? uy tin va tai n?ng đ? khoi ph?c l?i v??ng quy?n, d?n đ?n c?nh "hao m?c cac n?i chi?m gi? chau qu?n, chieu t?p binh ma, đ?u m??n danh ngh?a "b?o v?"
[1]
; nh?ng h?ng vo l?i đanh gi?t l?n nhau, trong n??c thanh ra r?i lo?n". Them vao đo, d? đ?ng c?a h? Tr?nh la
Tr?nh B?ng
l?i n?i len, đ??c vua tri?u v? tri?u, d?n d?n l?n at quy?n hanh c?a vua. Chieu Th?ng c?ng hi?u đ??c đay la c? h?i khoi ph?c l?i hoang quy?n chinh th?ng c?a
nha Le
. Thang Chin n?m
Binh Ng?
Chieu Th?ng n?m th? nh?t (
1786
), tr??c yeu c?u phong v??ng c?a
Tr?nh B?ng
, vua c? tuy?t va noi:
| “
|
Tr??c kia c? nghi?p nha ta gi?a ch?ng đ? nat, chinh quy?n do trong tay h? Tr?nh, vi?c t? t? thi v? qu? nhan. đ?y la m?t th?i k?. Nh?ng nay long tr?i oan ghet h?a lo?n, pho thac quy?n binh cho m?t minh ta. M?t n??c hai vua, co l? nao c? gi? lam th? l? đ??c?
[1]
|
”
|
Tuy nhien, tr??c ap l?c t? tri?u th?n cung l?c l??ng quan đ?i ?ng h? Tr?nh B?ng do
đinh Tich Nh??ng
ch? huy keo t?
H?i D??ng
v?
Th?ng Long
, Chieu Th?ng bu?c ph?i nh??ng b? va phong cho B?ng la Nguyen soai, T?ng qu?c chinh, Y?n đo v??ng. Tuy nhien, b?n than
Tr?nh B?ng
c?ng khong n?m đ??c th?c quy?n, vi?c quy?t đoan n?m c? ? trong tay ng??i th?c s? n?m gi? quan đ?i la đinh Tich Nh??ng. Tich Nh??ng v?n la t??ng vo bi?n, d?n đ?n vi?c cai tr? cang r?i lo?n h?n: "Ngay gi?a ban ngay, th? h? ra s?c c??p boc dan c? g?n kinh thanh, khong co hi?u l?nh ng?n c?m. M?i ng??i đ?u cho la khong con hy v?ng gi c?".
[1]
Trong khi đo, Chieu Th?ng m?t m?t t? đ? phong cho b?n than, m?t m?t bi m?t xu?ng chi?u c?n v??ng, c? ng??i vao
Ngh? An
th?m do y đ?nh c?a tr?n th? Ngh? An la
Nguy?n H?u Ch?nh
.
Tinh tr?ng "b?ng m?t ma khong b?ng long" gi?a Chieu Th?ng va Tr?nh B?ng th? hi?n qua s? ki?n b? nhi?m va đ?t ten g?i quan l?i sau đo. Chieu Th?ng tim cach n?m l?y binh quy?n, nh?ng đinh Tich Nh??ng, cau k?t v?i
Hoang Phung C?
, m??n ti?ng đem quan t?
S?n Tay
v? b?o v? kinh thanh, gay ap l?c bu?c nha vua ph?i tr? l?i h? th?ng cai tr? c? tr??c kia v?i quy?n hanh th?c s? n?m c? trong tay
chua Tr?nh
.
Kham đ?nh Vi?t s? Thong giam c??ng m?c
nh?n xet:
| “
|
T? đ?y, chinh quy?n trong n??c l?i v? tay h? Tr?nh, nha vua r?t t?c gi?n, m?i vi?c đ?u gi?ng co h?n ch?, trong tri?u r?i beng, khong bi?t th? nao la chu?n đ?nh
.
[1]
|
”
|
Mau thu?n gi?a cung vua va ph? chua len đ?n đ?nh đi?m va bung phat thanh b?o l?c vao thang 11 n?m Binh Ng? (
1786
), sau s? ki?n
D??ng Tr?ng Khiem
. Khiem la m?t trong nh?ng ng??i ?ng h? m?nh m? vi?c khoi ph?c quy?n hanh c?a
chua Tr?nh
va đ??c
Tr?nh B?ng
đ?n đap b?ng ch?c coi gi?
b? H?
, trong coi v? tai chinh, thu? khoa. Tuy nhien, do lo s? nha vua khoi ph?c l?i quy?n l?c, Khiem xui Tr?nh B?ng lam vi?c ph? l?p. B?ng nghe theo, sai Nguy?n M?u N? va Bui Nhu?n đang đem đem quan vao cung khuy?t. Hoang Phung C? nghe tin, s? b? mang ti?ng x?u cung phe v?i quan t?o ph?n, đem quan ch?n M?u N?. M?u N? khong dam đanh, bu?c ph?i lui quan.
Sau s? ki?n đo, Chieu Th?ng chinh th?c co chi?u th? cho
Nguy?n H?u Ch?nh
keu g?i đem quan c?n v??ng. Ch?nh v?n la tay gian hung, b?
nha Le
theo Tay S?n, r?i l?i d?n Tay S?n ra B?c Ha, nh?ng c?ng khong đ??c Tay S?n tin t??ng. Khi Nguy?n Nh?c va Nguy?n Hu? r?i Th?ng Long vao nam đa khong cho Ch?nh bi?t. Ch?nh ph?i ch?y theo v?, r?i đ??c b? lam tr?n th?
Ngh? An
, c?ng la vi?c b?t đ?c d?. đ?n đay, Ch?nh ti?p đ??c m?t ch?, th?y la c? h?i khong th? b? qua, l?p t?c truy?n đi cac n?i, l?y danh ngh?a nha Le m? quan, trong "kho?ng m??i ngay, m? h?n đ??c m?t v?n linh".
[1]
Ch?nh đem quan ti?n ra B?c, nhanh chong đ?p tan m?i khang c? c?a Tr?nh B?ng va
đinh Tich Nh??ng
, đ??c Chieu Th?ng đich than ra kh?i thanh đon ti?p.
Nguy?n H?u Ch?nh n?m quy?n
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Thang 12 n?m Binh Ng?, Chieu Th?ng th? nh?t (
1786
), sau khi Nguy?n H?u Ch?nh đanh tan quan h? Tr?nh, vao Th?ng Long, Chieu Th?ng ben b? d?ng Ch?nh la đ?i T? đ?, phong t??c B?ng Trung cong. Chieu Th?ng t? đ?y d?a c? vao H?u Ch?nh. Ch?nh n?m binh quy?n, d?n d?n ep Chieu Th?ng c? trong vi?c b? nhi?m quan ch?c, s?p đ?t chinh s?.
C??ng m?c
chep:
| “
|
T? đay, uy quy?n qua l?ng l?y, Ch?nh keo ba con be đ?ng, c?t đ?t chia gi? cac ch?c ? trong kinh đo va ngoai cac tr?n, vi?c gi c?ng t? Ch?nh chuyen quy?n quy?t đ?nh c?. Ch?nh l?i m? ph? cho con la H?u Du ? t?i phia đong dinh minh, b?t ch??c nh? l?i chua Tr?nh x?a cho th? t? ra ? ph? rieng. Ch?nh kieu ng?o l?n l??t, lam cho nha vua d?n d?n phat chan
.
[1]
|
”
|
Chieu Th?ng l?i tim cach gi?t Ch?nh, nh?ng
V? Trinh
can ng?n, m?i thoi. Ch?nh phong thanh bi?t chuy?n, t? đo b? luon c? l? tri?u y?t. Tuy nhien, Ch?nh v?n gi? danh ngh?a ton phu vua Le. Sau đo, cung b? h? la
Hoang Vi?t Tuy?n
, Ch?nh l?n l??t di?t cac th? l?c ch?ng đ?i
nha Le
? B?c Ha nh? D??ng Tr?ng Khiem, Hoang Phung C?, Tr?nh B?ng va đinh Tich Nh??ng.
Thang 11 n?m đinh Mui Chieu Th?ng th? hai (
1787
), quan Tay S?n do
V? V?n Nh?m
ch? huy t?n cong B?c Ha. Chieu Th?ng sai Nguy?n H?u Ch?nh đem quan ch?ng c?, nh?ng trong tr?n đanh l?n tren
song Thanh Quy?t
, b? V?n Nh?m đanh tan. H?u Ch?nh va H?u Du ch? k?p đem vai tr?m quan ch?y v?
Th?ng Long
.
Thang 12 n?m đo, V?n Nh?m keo quan t?i Th?ng Long, Chieu Th?ng nghe l?i H?u Ch?nh, b? Th?ng Long ch?y đi
Kinh B?c
. Luc đi, th? v? va cac b?y toi t?n mat b? tr?n h?t. Vua l?i ph?i cho ng??i sang nh? H?u Ch?nh đi h? gia. Khi vua đ?n Kinh B?c, tr?n th? la Nguy?n C?nh Th??c, v?n đa bi m?t đ?u hang Tay S?n, đong c?a thanh cao b?nh khong đon. Vua cung H?u Ch?nh qua đo
song Nguy?t đ?c
, đi theo ch? con sau, b?y ng??i, l?i b? b?n vo l?i c??p m?t ao bao. Tinh c?nh h?t s?c the th?m. Khi Chieu Th?ng t?i huy?n
Yen D?ng
m?i đ??c tri huy?n huy?n ?y giup đ?, xin h? gia, r?i d?n d?n khoi ph?c l?i đ??c l?c l??ng ? m?n
Cao B?ng
,
Thai Nguyen
.
Sau đo, Nguy?n V?n Hoa, b? t??ng c?a V?n Nh?m, đu?i k?p quan nha Le. Chieu Th?ng than chinh c?m quan ng? chi?n, nh?ng thua tr?n, Nguy?n H?u Du ch?t t?i tr?n,
Nguy?n H?u Ch?nh
b? b?t gi?i v? kinh, r?i b? V?n Nh?m x? t?, quan nha vua tan v?, D??ng đinh Tu?n h? v? vua ch?y sang tr?i S?n L?c. Cac b?y toi khac đ?u tan tac h?t.
Sau đo, Chieu Th?ng l?n qu?t ch?y tr?n quan
V? V?n Nh?m
? m?n b?c
song Nguy?t đ?c
, khi thi ? huy?n Gia đ?nh, luc l?i đi
Chi Linh
,
Th?y đ??ng
,
V? Hoang
. Nh?m l?i kieu ng?o, ti?m quy?n, co y đ? ph?n Tay S?n. Thang T? n?m M?u Than (
1788
), Nguy?n Hu? l?i ra b?c, vao thanh Th?ng Long, b?t gi?t V? V?n Nh?m, cho
Ngo V?n S?
cai qu?n binh quy?n, đ?t Le Duy C?n lam giam qu?c coi vi?c th? cung ton mi?u
nha Le
. Chieu Th?ng ch?y ra
Kinh B?c
l?n th? hai.
Tr??c kia, khi
thai h?u
la m? vua đ?n
Cao B?ng
, b? cac th? l?c cat c? đ?a ph??ng uy hi?p, b?y toi nha Le la đ?c đ?ng Nguy?n Huy Tuc, phien th?n đ?ch qu?n cong Hoang Ich Hi?u, t?ng th?n
Le Quynh
va Nguy?n Qu?c đ?ng b?o v? thai h?u va con trai Chieu Th?ng qua c?a ?i
Th?y Kh?u
ch?y sang
Long Chau
nha Thanh, g?p T?ng đ?c
L??ng Qu?ng
Ton S? Ngh?
va Tu?n ph?
Qu?ng Tay
Ton V?nh Thanh c?u xin c?u vi?n.
Nha Thanh ben nhan d?p đ?y đ?nh thon tinh luon An Nam.
C??ng m?c
vi?t:
| “
|
Thai h?u đ?a nguyen t? (con trai Chieu Th?ng) đ?n y?t ki?n ? trong san, gao khoc xin c?u vi?n. B?n S? Ngh? tau v?i vua Thanh r?ng t? hoang nha Le đ??ng ph?i bon ba, đ?i v?i đ?i ngh?a, ta nen c?u vi?n. V? l?i,
An Nam
la đ?t c? c?a Trung Qu?c, sau khi khoi ph?c nha Le, ta nhan đo, đ?t linh thu đ? đong gi?. Th? la v?a lam cho nha Le đ??c t?n t?i, v?a chi?m l?y đ??c An Nam, th?t la lam m?t chuy?n ma đ??c hai l?i.
[4]
|
”
|
Vua Thanh thu?n cho,
Ton S? Ngh?
ben đi?u đ?ng quan 4 t?nh
Qu?ng đong
,
Qu?ng Tay
,
Van Nam
va
Quy Chau
keo sang
đ?i Vi?t
, sai
Le Quynh
, Nguy?n Qu?c đ?ng v? tau l?i v?i Chieu Th?ng. Vua b?y gi? m?i bi?t, ben sai Tham tri chinh s? Le Duy đ?n va Han lam hi?u th?o Tr?n Danh An đi đ??ng t?t len đon quan
nha Thanh
.
Quan Thanh sang, quan Tay S?n khong đon đanh ma b? Th?ng Long lui v? gi?
Tam đi?p
. Thang 10 n?m M?u Than (
1788
), quan Thanh do Ton S? Ngh? ch? huy đ?a Chieu Th?ng v? Th?ng Long. Nha Thanh phong cho Chieu Th?ng lam
An Nam qu?c v??ng
. K? t? đay, Chieu Th?ng tin t??ng hoan toan vao
nha Thanh
. Du tr? l?i ngoi vua, Chieu Th?ng th?c s? ch? la bu nhin c?a quan Thanh. Vi?c ch? y?u c?a vua luc đo la lu?n cong nh?ng ng??i h? gia va tr? t?i nh?ng ng??i theo Tay S?n. Ngoai ra, vi?c trong ngoai đ?u trong tay S? Ngh?.
C??ng m?c
nh?n xet:
| “
|
B?y gi? hao ki?t b?n ph??ng đua nhau tr? s?c đ? lam vi?c, nh?ng nha vua ch? y?u ch? d?a vao ng??i Thanh. Khi chia ban quan ch?c, nha vua ch? trao cho cac b?y toi đi theo h? gia va theo h?u ? hanh t?i, con c?u th?n va hao ki?t đ?u khong đ??c b? dung. Cac b?y toi c?ng khong ai noi đ?n vi?c ra quan đ? ph?c thu. Trong kinh va ngoai cac tr?n th?y đ?u chan n?n va r?i r?c. Cai c? thanh hay b?i ch? m?t m?c tuy theo ng??i Thanh ma thoi. Th? la vi?c n??c khong th? xoay x? đ??c n?a
.
[4]
|
”
|
Thang gieng n?m
K? D?u
(
1789
),
Quang Trung
keo quan ra
B?c Ha
, ch? m?t tr?n quet s?ch 29 v?n quan Thanh, Chieu Th?ng l?i ph?i theo b?i quan
nha Thanh
ch?y sang
Trung Qu?c
. Chieu Th?ng l?i ti?p t?c xin nha Thanh cho quan c?u vi?n. Nha Thanh, ph?n s?
Quang Trung
, ph?n vua Thanh đa gia ngan ng?m vi?c chinh chi?n, ch? h?a hao v?i Chieu Th?ng ma khong cho quan. Than v??ng nha Thanh la
Phuc Khang An
h?a giup quan cho Chieu Th?ng, nh?ng l?i tau v?i vua Thanh
Can Long
r?ng Chieu Th?ng khong con mu?n tr? v?. Thang T? n?m đo, theo l?i tau c?a
Hoa Than
va Phuc Khang An, Can Long phong Nguy?n Hu? la
An Nam qu?c v??ng
va nh?n ti?p s? c?a
nha Tay S?n
.
Th? nh?ng, Chieu Th?ng v?n ch?a thoi m?ng ph?c qu?c.
C??ng m?c
chep:
| “
|
Nha vua c?m gi?n vi b? ng??i Thanh l?a g?t, ben cung cac b?y toi la b?n Ph?m Nh? Tung, Hoang Ich Hi?u, Le Han, Nguy?n Qu?c đ?ng, Nguy?n Vi?t Tri?u, Le Quy Thich, Nguy?n đinh Mien, Le V?n Tr??ng, Le Tung va Le Th?c m??i ng??i u?ng mau ?n th?, lam bai bi?u đ?nh đ?a len vua Thanh đ? xin quan c?u vi?n, n?u khong đ??c thi xin đ??c đ?t hai chau
Tuyen Quang
va
Thai Nguyen
đ? quay v? gi? vi?c th? cung t? tien hay la cung nhau len v?
Gia đ?nh
, n??ng nh? tri?u ta (tri?u Nguy?n) đ? d?n da toan tinh vi?c khoi ph?c, ch? quy?t khong ch?u s?ng th?a ? đ?t B?c
[4]
.
|
”
|
Thang 5
n?m
Nham Ty
, t?c n?m Can Long th? 57 (
1792
), con trai ch?t, Chieu Th?ng th?t v?ng va chan n?n, lam b?nh r?i qua đ?i ngay
16 thang 10
(am l?ch) n?m
1793
t?i
Yen Kinh
. Nha Thanh chon ong theo nghi th?c t??c cong.
N?m
1802
, sau khi
Nguy?n Anh
len ngoi
Hoang đ?
, m? đ?u th?i k?
nha Nguy?n
, đa cho s? gi? sang thong hi?u va quy ph?c
nha Thanh
. Nhan đo cac b?y toi
nha H?u Le
dang bi?u xin tr? v? n??c nha. N?m
1804
, vua
Gia Khanh
nha Thanh cho phep đ?a linh c?u vua Le, Thai h?u va con trai Chieu Th?ng v? n??c. Thang 11 cung n?m, tang nha vua ? l?ng Ban Th?ch (nay la xa Xuan Quang, huy?n Th? Xuan, t?nh Thanh Hoa).
Cha:
Duy V?
t?c H?u Tong M?n hoang đ?
M?: Thi?p Nguy?n Th? t?c
M?n Thai h?u
Ph?i ng?u: M?n
Hoang quy phi
Nguy?n Th? Kim
Con cai: vua sinh đ??c 2 ng??i con m?t trai, m?t gai, tr??ng la Thuyen m?t s?m ? B?c qu?c, n? la Ng?c Nga ? l?i B?c qu?c khong co con.
Le Chieu Th?ng b? gi?i lam s? đ?i sau phe phan gay g?t. Cac tac gi?
Ngo gia v?n phai
trong
ti?u thuy?t
Hoang Le nh?t th?ng chi
vi?t:
| “
|
Tuy vua Le đa đ??c phong v??ng, nh?ng gi?y t? đ?a đi cac n?i, đ?u dung
nien hi?u
Can Long. Vi co Ngh? ? đ?y nen khong dam dung nien hi?u Chieu Th?ng. Ngay ngay sau bu?i ch?u, vua l?i t?i ch? ? doanh c?a Ngh? đ? nghe truy?n vi?c quan, vi?c n??c. Vua c??i ng?a đi tr??c, Le Quynh c??i ng?a đi sau, quan linh h? v? ch? vai ch?c ng??i. Ng??i trong kinh co k? khong bi?t la vua. Ho?c co ng??i bi?t, thi h? noi rieng v?i nhau r?ng: "N??c Nam ta t? khi co đ?, co v??ng t?i nay, ch?a th?y bao gi? co ong vua lu?n cui đe hen nh? th?. Ti?ng la lam vua, nh?ng nien hi?u thi vi?t la
Can Long
, vi?c gi c?ng do vien
t?ng đ?c
, co khac gi ph? thu?c vao
Trung Qu?c
?"
[5]
|
”
|
Tuy nhien,
nha Nguy?n
do
Nguy?n Anh
thanh l?p sau đo, l?i nhin nh?n kha r?ng l??ng v?i Chieu Th?ng, b?i Nguy?n Anh c?ng t?ng c?u vi?n quan ngo?i qu?c (
Xiem La
va
Phap
) đ? ch?ng Tay S?n, va chinh Nguy?n Anh đa cho thuy?n ch? 50 v?n can g?o ra b?c đ? tr? giup quan Thanh ch?ng Tay S?n. Hoang đ?
T? đ?c
co l?i phe v? Chieu Th?ng, đ?i y noi:
| “
|
Nha vua b? ng??i ta l?a g?t, b? giam bu?c ? que ng??i đ?t khach, đ?n n?i lo bu?n ph?n u?t, om h?n ma ch?t, than d?u ch?t, nh?ng tam khong ch?t, k? c?ng đang th??ng! V?y nen truy đ?t ten th?y la
M?n đ?
.
[4]
|
”
|
Trong v?n hoa đ?i chung
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]