Ki?u Cong Ti?n
(
ch? Han
:
矯公羨
ho?c
皎公羨
;
870
-
938
) la ng??i Phong Chau (
Phu Th?
,
Vi?t Nam
), la T?nh H?i quan
Ti?t đ? s?
(m?t ch?c quan đ?i
nha đ??ng
) cu?i cung cai tr? lanh th? Vi?t Nam trong th?i k?
T? ch?
t? n?m
937
đ?n n?m
938
. H?u du? c?a ong sau nay tr? thanh 2 trong s?
12 s? quan
? khu v?c Phong Chau la
Ki?u Cong Han
va
Ki?u Thu?n
.
Ki?u Cong Ti?n v?n la hao tr??ng
Phong Chau
(
Phu Th?
) t? th?i
h? Khuc
t? ch?. Khi vua
Nam Han
xam chi?m T?nh H?i quan (ten g?i
Vi?t Nam
luc đo), b?t
Khuc Th?a M?
, t??ng c? c?a h? Khuc la
D??ng đinh Ngh?
t?p h?p l?c l??ng ?
Ai chau
đ? ch?ng Han.
Ki?u Cong Ti?n đ?n theo
D??ng đinh Ngh?
va đ??c D??ng đinh Ngh? dung lam gia t??ng. M?t s? tai li?u noi r?ng D??ng đinh Ngh? nh?n t?t c? 3.000 trang s? đ?n đ?u quan lam "con nuoi" (ngh?a t?) va Ki?u Cong Ti?n c?ng ? trong s? đo.
N?m 931, Ki?u Cong Ti?n theo D??ng đinh Ngh? ti?n quan ra B?c đanh đu?i quan
Nam Han
v? n??c. D??ng đinh Ngh? t? x?ng la
Ti?t đ? s?
, Ti?n đ??c sai gi?
Phong Chau
.
N?m 937, Ki?u Cong Ti?n gi?t ch?t D??ng đinh Ngh?, n?m l?y quy?n binh, t? x?ng la
T?nh H?i quan
Ti?t đ? s?
. Theo cac th?n ph?, ngay trong hang ng? h? Ki?u đa co chia r?. Con Ki?u Cong Ti?n la
Ki?u Cong Chu?n
va chau n?i la
Ki?u Cong Han
khong theo Ti?n.
Ki?u Cong Chu?n
mang con nh? la
Ki?u Cong đ?nh
v? Phong Chau,
Ki?u Cong Han
mang quan vao Ai chau theo
Ngo Quy?n
. Ch? co m?t ng??i con khac c?a
Ki?u Cong Chu?n
la
Ki?u Thu?n
theo giup ong n?i.
M?t s? t??ng c? c?a D??ng đinh Ngh? ma tieu bi?u la
Ngo Quy?n
- con r? D??ng đinh Ngh? - quy?t tam tieu di?t Ki?u Cong Ti?n. Ngo Quy?n đang tr?n th? Ai chau, t?p h?p l?c l??ng ? đo va phat l?i keu g?i m?i ng??i ch?ng Cong Ti?n. Cac hao tr??ng, hao ki?t nhi?u n?i nh?
D??ng Tam Kha
,
đinh Cong Tr?
,
Ki?u Cong Han
,
đ? C?nh Th?c
... v? theo. Cong Ti?n b? co l?p, s? hai c?u c?u vua Nam Han,
Nam Han Cao T?
l?p t?c phai con trai la
L?u Ho?ng Thao
đem binh sang T?nh H?i quan.
Thang 4 n?m 938, Ngo Quy?n mang quan ra B?c. Theo th?n ph? thi đ?o quan tien phong do D??ng Tam Kha va con tr??ng Ngo Quy?n la
Ngo X??ng Ng?p
ch? huy. đ?o quan nay nhanh chong h? thanh
đ?i La
, gi?t ch?t Ki?u Cong Ti?n, khi đo quan Han ch?a k?p đ?n c?u giup Ti?n, Cong Ti?n x?ng Ti?t đ? s? ch?a đ?y 1 n?m.
Tranh ghep đa mo ph?ng tr?n B?ch đ?ng 938
Khi quan Nam Han keo đ?n n?i, Ngo Quy?n theo k? c?a
Ki?u Cong Han
bay s?n tr?n đ?a c?c tren
song B?ch đ?ng
ch? đ?i va đanh b?i gi?t ch?t L?u Ho?ng Thao, đo la
tr?n B?ch đ?ng
đ?u tien trong
l?ch s? Vi?t Nam
, qua đo đa ch?m d?t h?n 1000 n?m
B?c thu?c
.
Theo th?n ph?, ng??i chau n?i duy nh?t ?ng h? ong la
Ki?u Thu?n
thoat ch?t khi thanh đ?i La b? h?, b? tr?n v? ?n nau ? H?i H? (
Phu Th?
). Ngo Quy?n n? tinh anh
Ki?u Thu?n
la
Ki?u Cong Han
co cong theo giup nen khong h?i t?i. Sau nay khi
nha Ngo
suy y?u,
Ki?u Thu?n
l?i n?i d?y tr? thanh m?t s? quan trong
lo?n 12 s? quan
va b?
đinh B? L?nh
d?p tan.
- đ?i Vi?t S? ky Toan th?
.
- Nha đinh d?p lo?n va gi? n??c - Nguy?n Danh Phi?t, Nha Xu?t b?n đ?i h?c va Trung h?c chuyen nghi?p, 1991.
- Cac nhan v?t l?ch s? Vi?t Nam th? k? X.