Bai nay vi?t v? n??c K? c?a h? T?. đ?i v?i n??c K? (?) c?a h? Kh??ng, xem
K? (Th? Quang)
.
K? qu?c
|
|
th? k? 16 TCN?445 TCN
|
V? th?
| H?u → Cong → H?u → Ba
|
---|
Th? đo
| 1. K?
[1]
2. Tan Thai
[2]
3. Duyen L?ng
[3]
4. Thu?n Vu
[4]
|
---|
Ton giao chinh
| Tin ng??ng dan gian, th? cung t? tien
|
---|
Chinh tr?
|
---|
Chinh ph?
| Quan ch?
|
---|
L?ch s?
|
|
---|
|
| th? k? 16 TCN
|
---|
| 445 TCN
|
---|
|
Kinh t?
|
---|
đ?n v? ti?n t?
| Ti?n Trung Qu?c
|
---|
|
|
|
K?
(
ti?ng Trung
:
杞
;
binh am
:
Q?
) trong
l?ch s? Trung Qu?c
t? th?i
nha Th??ng
đ?n nh?ng n?m đ?u th?i k?
Chi?n Qu?c
la m?t n??c
ch? h?u
c?a cac tri?u đ?i n?i ti?p nhau nh?
nha Th??ng
,
nha Chu
v?i th?i gian t?n t?i tren 1.000 n?m.
Cac v? quan ch? c?a n??c K? la ng??i mang h?
T?
, h?u du? c?a vua
V?
nha H?
. N??c K? thanh l?p vao kho?ng th?i
nha Th??ng
nh?ng khong th? ki?m ch?ng đ??c la co nh?ng s? ki?n c? th? nao t?ng x?y ra v?i nha n??c nay trong th?i k? nha Th??ng. đ?n đ?u th?i
nha Chu
, n??c K? m?i đ??c nh?c t?i, t?
K? đong Lau cong
tr? đi m?i co m?t s? s? li?u co th? kh?o ch?ng v?i s? truy?n ngoi c?a kho?ng 20 v? quan ch?. T?i n?m
445 TCN
, n??c K? b? n??c
S?
tieu di?t.
N??c K? la m?t ti?u qu?c nen s? sach it đ? c?p t?i, trong
S? ky
c?a T? Ma Thien tuy co quy?n
Tr?n-K? th? gia
chep l?i l?ch s? hai n??c
Tr?n
va K?, nh?ng ph?n vi?t v? n??c K? ch? co tren 270 t?, l?i con ghi them r?ng:
"K? ti?u vi, ki s? b?t tuc x?ng thu?t"
(K? qua nh?, nen ch?ng đ? quan tr?ng đ? noi t?i)
[5]
.
La m?t n??c nh?, xung quanh l?i co cac n??c l?n dom ngo nen n??c K? nhi?u l?n b? bu?c ph?i d?i đo. Th?i k? đ?u, n??c K? co kinh đo t?i khu v?c đ?t K?, ngay nay la huy?n
K?
c?a t?nh
Ha Nam
, sau đo di d?i t?i khu v?c ngay nay la huy?n
Tan Thai
trong t?nh
S?n đong
, r?i l?i d?i t?i Duyen L?ng, ngay nay la huy?n
X??ng L?c
, t?nh S?n đong va cu?i cung la t?i Thu?n Vu, ngay nay la huy?n
An Khau
.
Th?i k?
nha Th??ng
, n??c K? đa t?n t?i. C?n c?
Kinh L?
, sau khi
Thanh Thang
đanh b?i
H? Ki?t
thi m?t s? con chau hoang t?c nha H? đa di d?i t?i đ?t K? (nay la huy?n K? t?nh Ha Nam). Sau đo co luc đ??c phong, co luc b? ph? b? ? đ?t nay. S? ky co chep: "
K? t?i Th??ng thi, ho?c phong ho?c tuy?t
"
[5]
.
Chu V? V??ng
sau khi di?t
nha Th??ng
, cho ng??i tim ki?m h?u du? c?a vua
V?
, k?t qu? tim th?y
đong Lau cong
, nhan đo phong cho ong ? đ?t K? đ? th? cung vua V?. đ?ng th?i Chu V? V??ng c?ng phong cho h?u du? c?a vua
Thu?n
t?i đ?t
Tr?n
đ? th? cung vua Thu?n.
T? K? đong Lau cong t?i
K? M?u Thu cong
, trong
S? ky
chep đung 4 đ?i nh?ng khong ch? ro th?i gian tr? vi c?a m?i ng??i. Do kho?ng th?i gian t? khi
Chu V? V??ng
phong cho đong Lau cong cho đ?n khi K? M?u Thu cong t?i v? (th?i k?
Chu L? V??ng
tr? vi) cach nhau kho?ng g?n 200 n?m va c?ng trong th?i gian nay co 10 v? vua nha Chu thay nhau tr? vi nen co ng??i cho r?ng co th? m?t vai đ?i cac v? quan ch? n??c K? đa b? b? sot.
Sau th?i K? M?u Thu cong, n??c K? d?i đo t? khu v?c huy?n K? t?nh
Ha Nam
t?i vung đ?t thu?c t?nh
S?n đong
ngay nay. Trong th?i gian nay, n??c K? tr??c sau m?y l??t b? quan
T?ng
,
Hoai Di
,
T?
t?n cong, khong th? tr? l?i ? Ha Nam nen bu?c ph?i t?m th?i chuy?n t?i khu v?c ngay nay la ph? c?n
đ?ng Chau
,
S?n đong
c?a n??c
Chu
(sau nay đ?i thanh Trau) đ? lanh n?n, sau đo chuy?n t?i khu v?c ngay nay la
Tan Thai
.
Sau đo, do b? cac n??c khac lien t?c xam l?n nen n??c K? b? bu?c ph?i ti?p t?c di d?i v? phia đong. Ban đ?u di d?i t?i khu v?c ngay nay la
Duy Ph??ng
, sau đo, vao kho?ng n?m
646 TCN
, khi
K? Thanh cong
t?i v?, n??c K? di d?i t?i Duyen L?ng (ngay nay la ph? c?n huy?n
X??ng L?c
, t?nh S?n đong). đ?n kho?ng n?m th? 29 đ?i
L? T??ng cong
(544 TCN),
K? V?n cong
l?i d?i đo t?i Thu?n Vu (ngay nay la ph? c?n huy?n
An Khau
, t?nh S?n đong). Hi?n nay, Hoang Ki b?o tr?n t?i tay nam huy?n An Khau la di tich thanh c? n??c K?, co l? la c?a kinh đo n??c K?.
N??c K? v?n nh? be, l?i ti?p giap v?i
T?
,
L?
nen th??ng b? xam l??c. N??c L? th??ng l?y c? quan ch? n??c K? "b?t kinh" đ? nhi?u l?n "ph?t K?", "nh?p K?", xam chi?m "đ?t K?". N??c K? ph?i tim ki?m s? b?o v? cho chinh minh nen đa k?t lam đ?ng minh v?i n??c
T?n
.
N??c K? nh?ng n?m cu?i c?a s? t?n t?i th??ng x?y ra nh?ng b?t ?n n?i b?, lien t?c xu?t hi?n vi?c em trai c?a v? quan ch? đ??ng nhi?m gi?t anh đ? t? minh thay th?. N?m 506 TCN, con c?a
K? đi?u cong
la
K? ?n cong
k? v?, ch?ng đ??c m?y thang b? em trai gi?t đ? chi?m quy?n, t?c
K? Ly cong
. Sau khi K? Ly cong ch?t, con trai ong nay la
K? M?n cong
len ngoi, đ??c 16 n?m, t?c n?m 471 TCN l?i b? em trai gi?t ch?t đ? thay th?, t?c la
K? Ai cong
. S? ky khong chep nhi?u v? cac s? ki?n c?a n??c K?, c? b?n ch? thu?t l?i cac th? h? quan ch? n??c K?. Co đung 2 s? ki?n đ??c chep l?i đ?u la vi?c em gi?t anh đ? n?m quy?n.
N?m 445 TCN, d??i th?i
S? Hu? v??ng
, n??c K? b? quan đ?i n??c S? tieu di?t. Em trai c?a
K? Gi?n Cong
la
Cong t? đa
(公子?) tr?n v? n??c L?, đ??c
L? đi?u Cong
phong lam H? h?u (夏侯). T? đo h?u du?
nha H?
khong con n?m gi? vai tro quan ch? c?a m?t n??c ch? h?u.
N??c K? tuy nh?, nh?ng l?i co y ngh?a kha quan tr?ng, do ng??i n??c K? la h?u du? c?a v??ng th?t
nha H?
nen h? con duy tri l? ngh?a c?a nha H?.
Kh?ng T?
khi kh?o sat l? ngh?a nha H? t?ng t?i n??c K?. Do ph?n l?n v?n hi?n n??c K? đa m?t mat, th?t truy?n nen Kh?ng T? t?ng c?m khai ma noi r?ng: "H? l? ngo n?ng ngon chi, K? b?t tuc tr?ng da" (L? ngh?a c?a H? theo l?i c?a toi thi n??c K? ch?ng đ? đ? lam ch?ng)
[6]
.
Trong dan gian con l?u truy?n cau ng? ngon lien quan t?i n??c K?
[7]
g?i la "K? nhan ?u thien" (ng??i đ?t K? lo tr?i [s?p]), đ?i y ch? nh?o s? lo au vo v? va khong c?n thi?t c?a ng??i n??c K? v? kh? n?ng b?u tr?i s?p xu?ng đ?u c?a h?, nh?ng co nh?ng ng??i l?i cho r?ng do n??c K? ph?i tr?i qua nhi?u phen lo au ho?n n?n ma t?o thanh y th?c lo au bu?n phi?n c?a ng??i n??c nay.
Cac ch?ng c?
kh?o c?
v? n??c K? khong nhi?u nh?ng s? t?n t?i c?a n??c K? t? th?i Th??ng co th? đ??c ch?ng th?c b?ng cac
giap c?t v?n
th?i k? An-Th??ng. T?ng c?ng ch? co 6 m?nh
giap c?t v?n
An Kh?
đ? c?p t?i K? h?u ho?c đ?t K?, co th? coi la ch?ng c? cho th?y n??c K? đa t?n t?i t? th?i
nha Th??ng
. T?i huy?n K? tr??c đay t?ng co mi?u đong Lau Cong do ng??i đ?i sau xay d?ng đ? cung t? v? khai qu?c n??c K? la đong Lau cong, nh?ng đa b? pha h?y vao n?m 1949. T?i Tan Thai, trong th?i
đ?o Quang
va
Quang T?
c?a
nha Thanh
, ng??i ta t?ng khai qu?t đ??c m?t nhom cac c? v?t
b?ng đ?ng
v?i dong ch?
"k? ba m?i vong tac chu tao b?o đ?nh, ki v?n nien mi th?, t? t? ton ton v?nh b?o d?ng h??ng"
đ??c lam ra t? th?i
K? ba M?i Vong
. N?m 2002, t?i Chu Gia Trang ? huy?n Tan Thai ng??i ta l?i phat hi?n ra m?t qu?n th? m? tang c?a
quy t?c
n??c K?, minh ch?ng r?ng Tan Thai t?ng la vung đ?t c?a n??c K?. Ngoai ra, n?m 1962, m?t c?a hi?u đ? c? t?i V? Han t?ng thu mua đ??c m?t chi?c qu? (bat đ?ng đ? ?n) th?i K? ba M?i Vong. N?m 1966, t?i
đ?ng Chau
, S?n đong, ng??i ta c?ng đa khai qu?t đ??c m?t chi?c đ?nh (v?c) c?ng thu?c th?i k? M?i Vong.
Cac v? quan ch? n??c K? trong th?i
nha Th??ng
khong th? kh?o ch?ng, đ?n th?i
nha Chu
thi ghi chep v? cac v? quan ch? n??c K? c?ng khong đ?y đ?, hi?n t?i ng??i ta cong nh?n 20 v? quan ch? co th? kh?o ch?ng. T?
K? đong Lau cong
cho t?i
K? Gi?n cong
, v? c? b?n la con k? nghi?p cha, ch? m?t vai ngo?i l? nh? đa đ? c?p tren đay la em thay anh. T?
K? V? cong
tr? v? tr??c thi th?i gian t?i v? c?a cac v? quan ch? n??c K? c?ng khong th? kh?o ch?ng do khong co b?t k? ghi chep nao khac co lien quan trong b?t k? s? li?u nao. T? K? V? cong tr? v? sau thi th?i gian tr? vi c?a cac v? quan ch? co ghi l?i, theo đo
K? Hoan cong
la ng??i t?i v? lau nh?t, t?i 70 n?m con
K? ?n cong
la ng??i t?i v? it nh?t, ch? vai thang.
V? v?n đ? t??c hi?u c?a cac v? quan ch? n??c K?, m?c du S? ky ghi la t??c cong nh?ng tren th?c t? thi t??c hi?u nay c?ng co s? thay đ?i. Khi
Chu V? V??ng
phong cho đong Lau cong vao đ?t K? lam ch? h?u c?a nha Chu thi ong nay co t??c cong v?i l? nghi c?c k? long tr?ng. Sau khi
Chu Binh V??ng
ph?i di d?i sang phia đong thi v??ng tri?u nha Chu đa suy y?u, t??c phong cho quan ch? n??c K? co l? c?ng b? giang theo. Trong s? sach ghi chep v? th?i
Xuan Thu
, quan ch? n??c K? nhi?u khi con đ??c g?i la "K? h?u", "K? ba", hay th?m chi la "K? t?". Cac c? v?t b?ng đ?ng đ??c khai qu?t t?i
Tan Thai
v?i cac ch? kh?c (
kim v?n
) đ? c?p t?i
K? ba M?i Vong
la minh ch?ng cho th?y t??c hi?u c?a quan ch? n??c K? t?ng b? giang xu?ng t?i t??c ba.
Danh sach cac v? quan ch?
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Danh sach cac v? quan ch? d??i đay l?y theo S? ky
[5]
c?a T? Ma Thien, co ch?nh ly l?i theo
H? Th??ng Chu đo?n đ?i cong trinh
cung cac sach c?a cac tac gi? li?t ke trong ph?n tham kh?o d??i đay.