| Jayavarman VII
|
|---|
| Vua Khmer
|
 T??ng Jayavarman
|
| T?i v?
| 1181
-
1215
(?)
|
|---|
| Ti?n nhi?m
| Yasovarman II
|
|---|
| K? nhi?m
| Indravarman II
|
|---|
| Thong tin chung
|
|---|
| Sinh
| 1181
?
|
|---|
| M?t
| 1220
?
|
|---|
| Ph?i ng?u
| Indradevi
Jayacharadevi (em c?a Indradevi)
|
|---|
| Than ph?
| Dharanindravarman II
|
|---|
| Than m?u
| Sri Jayarajacudamani
|
|---|
| Ton giao
| Ph?t giao
|
|---|
Jayavarman VII
(
1181
? -
1220
?) la vua c?a
đ? qu?c Khmer
(
1181
-
1215
?), ngay nay la
Campuchia
. Ong la con trai c?a
Dharanindravarman II
(tr? vi
1150
-
1160
) va
Sri Jayarajacudamani
. Ong đa c??i Jayarajadevi va sau khi ba qua đ?i ong c??i ch? gai ba la
Indradevi
. Ng??i ta cho r?ng hai ng??i ph? n? nay đa truy?n c?m h?ng l?n cho ong, đ?c bi?t la long m? đ?o c?a ong đ?i v?i
Ph?t giao
. Tr??c đo ch? co m?t v? vua khac c?a đ? qu?c Khmer la m?t Ph?t t?. Ong la ng??i đa cho xay d?ng nhi?u đ?n đai nh?
Ta Prohm
,
Preah Khan
,
Angkor Thom
va
Bayon
.
Jayavarman co l? đa tr?i qua tu?i tr? ? m?t n?i xa kinh đo Angkor. Co l? ong đa ? v?i nh?ng
ng??i Ch?m
? khu v?c ngay nay la
mi?n Trung Vi?t Nam
. Ng??i Ch?m va
ng??i Khmer
co chung cac ton giao nh?
Ph?t giao
va
Ba-la-mon giao
c?ng nh? vi?c s? d?ng ngon ng? ton giao la
ti?ng Ph?n
.
đanh b?i ng??i Ch?m va len ngoi
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
N?m
1177
,
ng??i Ch?m
xam chi?m Campuchia
[1]
trong tr?n
th?y chi?n Tonle Sap
. N?m 1177,
ng??i Ch?m
đa b?t ng? t?n cong kinh đo Khmer b?ng đ?i thuy?n đi ng??c dong
song Me Kong
, qua h?
Tonle Sap
va ng??c len
song Siem Reap
. Ng??i Ch?m đa c??p boc th? đo Khmer
Yasodharapura
va gi?t ch?t vua Khmer. C?ng n?m 1178, Jayavarman n?i b?t nh? lanh đ?o quan đ?i Khmer đanh đu?i ng??i Ch?m, luc nay ong co th? đa đ?n đ? tu?i l?c tu?n. Ong đa d?p lo?n cac phe phai t?i kinh đo va len ngoi vua. Vao th?i k? đ?u tr? vi, ong co l? đa đanh b?i m?t cu?c t?n cong n?a c?a ng??i Ch?m, d?p m?t cu?c n?i lo?n va xay l?i kinh đo
Angkor
. N?m 1191, ong đa chi?m đ??c kinh đo c?a
Champa
.
Jayavarman VII v?i kinh thanh Angkor Thom
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
La v? vua n?i ti?ng nh?t c?a ng??i Khmer va la v? vua xay d?ng nhi?u đ?n đai nh?t th?i Angkor. Cac cong trinh xay d?ng d??i th?i ong la:
Ta Prohm
,
Preah Khan
,
Jayatataka Baray
,
Neak pean
,
Ta Som
,
Ta Nei
,
Banteay chhmar
,
Angkor Thom
,
Prasats Chrung
,
Bayon
,
San Voi
,
Ta Prohm Kel
,
Hospital Chapel
,
Krol Ko
,
Srah Srang
,
Royal Place
.
T??ng vua Jayavarman VII t?i Hoang Cung Campuchia
Trong s? nh?ng ngoi đ?n đo, n?i ti?ng h?n c? la kinh thanh Angkor Thom v?i đ?n
Bayon
la s? tuy?t m? v? ki?n truc va đieu kh?c.
Jayavarman VII luc sinh th?i v?n la m?t ng??i thich s?ng ?n d?t, ch?n l?i s?ng thanh b?n, ong th? ? v?i m?i bi?n đ?ng trong đ?i s?ng. đ?n 50 tu?i, th?y đ?t n??c qua tang th??ng vi lo?n l?c va b? ngo?i xam day xeo, ong th?y khong con con đ??ng nao khac h?n la theo con đ??ng ki?m cung m?i mong c?u đ??c đ?t n??c qua c?n nguy kh?n. N?m 1181, ong d?y binh kh?i ngh?a, sau rong ra b?n n?m chi?n đ?u, ong đanh đu?i đ??c Chiem Thanh ra kh?i đ?t n??c minh, khoi ph?c l?i thanh binh va xay d?ng nen m?t đ?t n??c hung m?nh.
đ? th?c hi?n s? nghi?p gi?i phong đ?t n??c, tr??c khi len ngoi Jayavarman VII b?t đ?u xay d?ng l?i quan đ?i, r?i ti?n hanh nhi?u cu?c ph?n cong, trong đo co m?t tr?n h?i chi?n oanh li?u mieu t? tren b?c t??ng đa ch?m n?i ? cac đ?n Bayon va Bantay Cherma. Sau khi hoa binh đ??c l?p l?i Jayavarman VII len ngoi, luc nay ong kho?ng 50 tu?i. Ong li?n b?t tay vao vi?c khoi ph?c l?i kinh đo va cho xay d?ng ? đay m?t khu thanh m?i g?i la thanh Yaxodarapura.
B?n v?n bia co thu?t l?i v?i nh?ng l?i l? r?t nen th? "Bu?i l? đang quang c?a vua Jayaraman VII t? ch?c n?m 1181, b?n n?m sau ngay th?t th? kinh đo, kinh thanh Yaxodarapura gi?ng nh? m?t co thi?u n? hi?n h?u, x?ng doi v?a l?a v?i ng??i yeu c?a minh, nhi?t tinh va say đ?m, đ??c trang tri b?ng m?t toa lau đai dat vang ng?c v?i nh?ng day thanh quach bao b?c nh? m?t dai l?a che than: co thi?u n? đo đ??c nha vua c??i đ? t?o ra h?nh phuc cho muon loai trong m?t bu?i l? huy hoang, d??i đai vinh quang sang choi."
Jayavarman VII v?i đ?n Bayon
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Bayon la khu đ?n suc tich v?i nh?ng trang tri ch?m kh?c b?ng đa đ?p đ?. đ??c xay d?ng trong kho?ng cu?i
th? k? 12
va đ?u
th? k? 13
nh? la đ?n chinh th?c c?a vua Jayavarman VII, tin theo
Ph?t giao đ?i th?a
khac v?i tin ng??ng
?n đ? giao
nh? cac vua tr??c nh?ng v?n theo truy?n th?ng vua th?n (devaraja). Vua Jayavarman VII c?i giao sang
đ?i th?a
vi cac vua đ?i tr??c n?i nghi?p vua
Suryavarman II
theo ?n đ? giao, ng??i xay d?ng
Angkor Wat
đa đ? quan
Chiem Thanh
đanh b?i. Sau khi Jayavarman VII ch?t, nh?ng vua n?i ti?p v?i tin ng??ng khac nhau nh? ?n đ? giao,
Ph?t giao Nguyen th?y
, đa xay them cho ngoi đ?n d?a theo tin ng??ng c?a minh.
C?u truc c?a Bayon g?m ba t?ng ma c? ba t?ng đ?u đ? nat nhi?u, g?ch đa n?m ng?n ngang kh?p n?i. Hai t?ng d??i b? tri theo hinh vuong, to đi?m b?ng nh?ng phu đieu tren t??ng. T?ng ba đ??c s?p x?p theo hinh tron v?i nhi?u thap ma cac m?t đa co hinh khuon m?t. Day hanh lang ? t?ng d??i la m?t kho tang ngh? thu?t v?i 11 ngan b?c phu đieu ch?m kh?c tren t??ng đa ch?y dai 1200 met, m?t t?ng h?p lien quan đ?n l?ch s? l?n cac truy?n thuy?t, mieu t? c?nh di?n hanh c?a vua va hoang gia, nh?ng tr?n đanh c?a vua Jayavarman VII v?i Chiem Thanh b?ng c? th?y l?n b? chi?n, ngoai ra con mieu t? đ?i s?ng v?n hoa, xa h?i c?a m?t n?n v?n minh đa b? lang quen t? bao th? k?. Nhi?u kho?ng t??ng cong trinh v?n con d? dang, ch? con đ? l?i net phat h?a. Co l? b? b? d? khi vua Jayavarman VII qua đ?i.
Hinh ?nh n?i b?t nh?t c?a Bayon v?n la nh?ng ng?n thap cao vut ? trung tam b?ng đa t?ng, ch?m kh?c thanh 2, 3 va chung chung la 4 khuon m?t nhin b?n h??ng. Ki?n truc c?a
Bayon
đ??c xem nh? co phong cach c?a tr??ng phai
baroque
, trong khi
Angkor
thu?c phai c? đi?n.
S? t??ng đ?ng c?a vo s? khuon m?t kh?ng l? ? tren cac thap c?a đ?n Bayon v?i cac b?c t??ng khac c?a vua Jayavarman VII khi?n nhi?u h?c gi? đi đ?n k?t lu?n đay chinh la khuon m?t c?a nha vua. Ng??i khac thi cho la c?a
Quan Am B? Tat
(Avalokitesvara hay Lokesvara). Nha h?c gi? chuyen v? Angkor h?c
Coedes
thi ly lu?n r?ng Jayavarman VII theo truy?n th?ng c?a cac
vua Khmer
t? cho minh la vua th?n (devaraja), khac v?i cac vua tr??c theo ?n đ? giao t? cho minh la hinh ?nh c?a th?n
Shiva
, trong khi Jayavarman VII la m?t Ph?t t? nen cho hinh ?nh
Ph?t
va
B? tat
la chinh minh. Co t?t c? 37 thap đ?n đa t?c hinh nhi?u khuon m?t nhin xu?ng va nhin đi b?n h??ng nh? th? quan sat chung sanh va che ch? cho đ?t n??c.
Ben trong đ?n co hai day hanh lang đ?ng tam ? t?ng d??i, va m?t day ? t?ng tren. T?t c? n?m d?n l?i v?i nhau trong m?t khong gian h?n h?p b? 140 m va b? 160 m, trong khi ph?n chinh c?a ngoi đ?n n?m ? t?ng tren l?i con h?p h?n v?i kich th??c 70 m × 80 m; khac v?i Angkor Wat, ng??i ta ph?i tr?m tr? v?i quy mo to l?n va thoang r?ng c?a no. T? xa nhin vao Bayon r?i dai theo chi?u ngang nh? m?t đ?ng đa l?n ch?n mu?n v??n len tr?i cao.
A fictionalised account of the life of Jayavarman VII forms the basis of one thread of
Geoff Ryman
's 2006 novel
The King's Last Song
.
- ^
David P. Chandler,
A History of Cambodia
(Boulder: Westview Press, 1992.)
 |
Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v?
Jayavarman VII
.
|