Nha H?u đ??ng la m?t trong n?m tri?u đ?i trong th?i k? Ng? đ?i Th?p qu?c , cai tr? B?c Trung Qu?c t? n?m 923 đ?n n?m 937

Thanh l?p [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ly Kh?c D?ng la th? l?nh t?c Sa đa , co cong cung Chu On d?p Kh?i ngh?a Hoang Sao cu?i th?i đ??ng. Sau khi Hoang Sao b? di?t, hai ng??i cung cac quan phi?t khac quay sang tranh ch?p quy?n ba ch? khi nha đ??ng đa suy y?u. Ly Kh?c D?ng y?u th? h?n ph?i rut v? S?n Tay. Chu On gianh quy?n ki?m soat ph?n l?n Trung Nguyen, c??p ngoi nha đ??ng, l?p ra nha H?u L??ng.

Con Kh?c D?ng la Ly T?n Uc n?i chi cha quy?t tam di?t L??ng r?a h?n. Th? l?c ngay cang hung m?nh, Ly T?n Uc tr??c tien di?t n??c Yen c?a cha con L?u Nhan Cung - L?u Th? Quang , đanh Lieu va t?i n?m 923 di?t nha H?u L??ng đ? len ngoi.

Ong d?i đo v? L?c D??ng . T? nh?n minh la ng??i th?a k? c?a h? Ly nha đ??ng , ong đ?i qu?c hi?u la đ??ng , s? sach sau nay g?i la H?u đ??ng đ? phan bi?t v?i nha đ??ng tr??c đo. Ly T?n Uc t?c la đ??ng Trang Tong.

Chinh tr? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tuy nhien, cong vi?c tri?u chinh v?n ? trong tay gi?i s? t?c ng??i Han, do ng??i Sa đa r?t it, khong qua 100.000 va con r?t l?c h?u, khong th? coi la m?t l?c l??ng m?nh v? ph??ng di?n chinh tr? . H? coi cong vi?c nha n??c nh? vi?c nha, mu?n giao h?t nh?ng ch?c v? quan tr?ng cho nh?ng ng??i than thich, nh?ng s? nay khong đ?, đanh ph?i giao c? nh?ng ch?c quan vo cho ngo?i nhan, b?t k? la gi?ng ng??i nao, con nh?ng ch?c v? hanh chinh thi giao cho ng??i Han. H? đ?t ra đ? cac th? thu?, bop n?n nong dan đ?n khanh ki?t ma v?n khong đ? nuoi quan linh vi chi?n tranh lien mien.

Cac cu?c binh bi?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Sau khi di?t đ??c H?u L??ng, Ly T?n Uc ch? h??ng l?c khong lo chinh s?, thich xem di?n tu?ng. N?m 926, ong b? gi?t ch?t trong m?t cu?c binh bi?n khi 41 tu?i. M?t ng??i con nuoi c?a Ly Kh?c D?ng la Ly T? Nguyen (hay Ly đ?n) ^[1] , khi đo đa 59 tu?i, mang quan tr?n th? t? Ha đong v? chi?m kinh thanh L?c D??ng len lam vua, t?c H?u đ??ng Minh Tong . Co y ki?n cho r?ng vi?c thi ngh?ch H?u đ??ng Trang Tong do T? Nguyen ch? m?u ^{[ c?n d?n ngu?n ]} .

H?u đ??ng Minh Tong la m?t trong cac v? vua gi?i th?i Ng? đ?i. Cac nha s? h?c đanh gia kha cao th?i tr? vi c?a ong trong h?n 60 n?m lo?n l?c nay c?a l?ch s? Trung Qu?c. T??ng truy?n trong c?nh Trung Hoa lo?n l?c, ong th??ng th?p h??ng kh?n tr?i r?ng: "Toi la ng??i H?, may đ??c lam vua. Mong tr?i sinh ra b?c minh quan đ? d?p lo?n khi?n thien h? thai binh" ^{[ c?n d?n ngu?n ]} . Co y ki?n cho r?ng l?i kh?n c?u c?a ong th?c hi?n n?m 927, đa đ??c linh ?ng, vi n?m đo Tri?u Khuong D?n ra đ?i, sau nay tr? thanh ng??i l?p ra nha T?ng , ch?m d?t th?i lo?n l?c Ng? đ?i th?p qu?c.

N?m 933, đ??ng Minh Tong ch?t, con nh? Ly Tung H?u len thay, t?c H?u đ??ng M?n đ? . đ??c 1 n?m, m?t ng??i con nuoi Minh Tong la Ly Tung Kha khong ph?c, lam binh bi?n gi?t Tung H?u len ngoi, t?c la H?u đ??ng Ph? đ? (hay Xu?t đ?).

Di?t vong [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Con r? đ??ng Minh Tong la Th?ch Kinh đ??ng mu?n gianh ngoi nha H?u đ??ng, ben giao thi?p v?i ng??i Khi?t đan ( nha Lieu ) phia b?c xin vi?n binh, v?i giao ??c c?t đ?t 16 chau Yen Van cho Lieu n?u th?ng l?i. Kh?n thi?t h?n, Kinh đ??ng đa 45 tu?i, xin g?i Vua Lieu Gia Lu?t đ?c Quang m?i 34 tu?i lam "cha". đ?c Quang đ?ng y giup binh. N?m 936, lien quan Khi?t đan-H?u T?n di?t đ??c đ??ng Ph? đ?. Hoang đ? Ly Tung Kha c?a tri?u H?u đ??ng cung hoang h?u, thai h?u len l?u Huy?n V? t?i kinh thanh t? thieu. Th?ch Kinh đ??ng len ngoi, l?p ra nha H?u T?n .

Nha H?u đ??ng truy?n đ??c m??i ba n?m, t?ng c?ng b?n đ?i vua.

Cac v? vua nha H?u đ??ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• đ?t Quy?t (Gokturk)
• Chu On
• Ly T?n Uc
• Hoang Sao
• Nha H?u L??ng
• Nha H?u T?n

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Mote F.W. (1999). Imperial China (900-1800) . Nha in đ?i h?c Harvard. tr. 13, 14.