B?n co th? m? r?ng bai nay b?ng cach d?ch bai vi?t t??ng ?ng t? ngon ng? khac . (thang 1/2022) Nh?n [hi?n] đ? xem cac h??ng d?n d?ch thu?t. đ?ng d?ch nh?ng n?i dung khong đang tin hay ch?t l??ng th?p. N?u đ??c, b?n hay t? ki?m ch?ng cac thong tin b?ng cac ngu?n tham kh?o co trong bai g?c. B?n ph?i ghi cong b?n quy?n bai g?c trong tom l??c s?a đ?i bai d?ch. Ch?ng h?n, b?n co th? ghi nh? sau, mi?n la trong đo co m?t lien k?t đa ngon ng? đ?n bai g?c D?ch t? bai g?c ben Wikipedia [[:{{{langcode}}}: L?i: Ch?a nh?p ma ngon ng? ]]; xin hay xem l?ch s? bai đo đ? bi?t ai la tac gi?. Sau khi d?ch, hay them b?n m?u {{ Bai d?ch }} vao trang th?o lu?n đ? tuan th? quy?n tac gi? . đ?c h??ng d?n đ?y đ? ? Wikipedia:Bien d?ch va Wikipedia:C?m nang bien so?n/D?ch thu?t .

Bai vi?t nay c?n them chu thich ngu?n g?c đ? ki?m ch?ng thong tin . M?i b?n giup hoan thi?n bai vi?t nay b?ng cach b? sung chu thich t?i cac ngu?n đang tin c?y . Cac n?i dung khong co ngu?n co th? b? nghi ng? va xoa b?.

H?t nhan nguyen t? la c?u truc v?t ch?t đ?m đ?c chi?m kh?i l??ng ch? y?u (g?n nh? la toan b?) c?a nguyen t? . V? c? b?n, theo cac hi?u bi?t hi?n nay thi h?t nhan nguyen t? co kich th??c n?m trong vung gi?i h?n b?i ban kinh c? 10 ^?15 m, đ??c c?u t?o t? hai thanh ph?n sau:

• Proton : la lo?i h?t mang đi?n tich +1, co kh?i l??ng b?ng 1.67262158 × 10 ^?27 kg (938.278 MeV/c²) va spin +1/2. Trong ti?ng Hy L?p , proton co ngh?a la "th? nh?t". Proton t? do co th?i gian s?ng r?t l?n, g?n nh? la b?n v?nh vi?n. Tuy nhien quan đi?m nay v?n con m?t s? hoai nghi trong v?t ly hi?n đ?i.
• Neutron : la lo?i h?t khong mang đi?n tich, co kh?i l??ng b?ng 1.67492716 × 10 ^?27 kg (939.571 MeV/c²) va spin +1/2, t?c la l?n h?n kh?i l??ng c?a proton chut it. Neutron t? do co th?i gian t?n t?i c? 10 đ?n 15 phut va sau đo nhanh chong phan ra thanh m?t proton, m?t h?t đi?n t? ( electron ) va m?t ph?n n?trino .

L?ch s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đ??c phat hi?n vao n?m 1911 b?i nha khoa h?c đ?t gi?i Nobel Hoa H?c Ernest Rutherford b?ng ph??ng phap thi nghi?m la vang Geiger?Marsden đ? th? nghi?m ap d?ng plum pudding model c?a nha khoa h?c J.J Thomson len nguyen t?. S? d?ng goc chi?u xoay chi?u c?a chum tia h?t alpha (helium nuclei) r?i ap d?ng tr?c ti?p len m?t mi?ng kim lo?i dat m?ng.

Sau khi tim ra đ??c neutron vao n?m 1932, cac m?u hinh c?a m?t h?t nhan nguyen t? ( nucleus ) đ??c hinh thanh t? cac proton va neutron đ??c phat tri?n trong cac cong trinh nghien c?u c?a nha khoa h?c Dmitri Ivanenko va nha khoa h?c Werner Heisenberg . Trong ph??ng trinh, m?t nguyen t? la t?ng h?p c?a cac nucleus mang đi?n tich d??ng, v?i nh?ng đam may electron mang đi?n tich am che ph? xung quanh no, chung s? t??ng tac v?i nhau b?ng l?c t?nh đi?n . G?n nh? kh?i l??ng c?a nguyen t? đ?u ? trong nucleus, them m?t ph?n c?ng h??ng nh? đ?n t? đam may đi?n tich .

đ??ng kinh c?a m?t h?t nhan nguyen t? (nucleus) s? t? kho?ng 1.70 fm (1.70×10 ^?15 m) cho nguyen t? hydrogen (đ??ng kinh c?a m?t proton) cho đ?n 11.7 fm v?i nguyen t? uranium . Nh?ng ki?u m?u hinh h?c nay s? nh? h?n đ??ng kinh th?t c?a nguyen t? (t?ng nucleus + may electron) b?i h? s? la 26,634. Vi d?: ban kinh h?t nhan nguyen t? uranium la kho?ng 156 pm (156×10 ^?12 m) len đ?n t?m 60,250 ( ban kinh Bohr c?a Hydrogen la kho?ng 52,92 pm).

Nghien c?u v? h?t nhan nguyen t? la m?t nhanh trong v?t ly h?t nhan đ? l?u tr? va tim hi?u them v? c?u truc va cac l?c k?t n?i t?o thanh chung.

T? nguyen [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Thu?t ng? nucleus - h?t nhan nguyen t?, co kh?i ngu?n t? ti?ng Latin, la m?t c?m t? ghep nux (''nut'' = h?t) ben trong m?t d?ng qu? m?ng (vi d? nh? qu? h?ng). Vao n?m 1844, Michael Faraday s? d?ng thu?t ng? nay đ? ap d?ng cho ''đi?m trung tam c?a nguyen t?''. M?u hinh nguyen t? hi?n đ?i đ??c kh?i x??ng b?i Ernest Rutherford vao n?m 1912. S? c?ng h??ng c?a thu?t ng? ''nucleus'' trong thuy?t nguyen t? vao th?i đi?m đ?y v?n ch?a hoan toan ph? bi?n. Vao n?m 1916, Gilbert N. Lewis đa so?n m?t quy?n sach mang ten The Atom and the Molecule (Nguyen t? va Phan T?), r?ng ''Nguyen t? la t?ng h?p c?a nhan đi?u hanh ( kernel) va ph?n ben ngoai c?a nguyen t? ho?c v?''. Thu?t ng? kern c?ng đ??c dung đ? ch? nucleus trong ti?ng Ha Lan va ti?ng đ?c.

S? hinh thanh h?t nhan [ s?a | s?a ma ngu?n ]

H?t nhan nguyen t? (nucleus) c?a m?t nguyen t? đ??c tich h?p t? neutron va proton. Ma ? đo, cac neutron va proton đ??c chuy?n hoa t? cac h?t sieu be g?i la quark . Cac h?t quark đ??c k?t n?i lo?i v?i nhau b?ng l?c t??ng tac m?nh trong m?t t?ng lien k?t c?a Hadron , g?i la cac Baryon . L?c h?t nhan m?nh lan t?a trong khong gian gi?a cac baryon đ? k?t n?i cac neutron va cac proton l?i v?i nhau, t?o ra l?c đ?i khang gi?a l?c t?nh đi?n am v?i cac proton mang đi?n tich d??ng. L?c h?t nhan m?nh th??ng co kho?ng cach ho?t đ?ng ng?n va co ch? s? s? v? 0 khi ? ngoai ria c?a h?t nhan nguyen t?.

Tinh ch?t thu th?p (kh? n?ng l?u tr?) c?a cac h?t nhan nguyen t? đi?n tich d??ng la gi? cac h?t electron đi?n tich am trong cac qu? đ?o c?a h?t nhan. T?ng cac h?t electron mang đi?n tich am đ??c l?u tr? đang xoay quanh h?t nhan nguyen t? s? t?o thanh ai l?c. Ai l?c co m?u hinh nh?t đ?nh va theo s? l??ng eletron xoay xung quanh h?t nhan nguyen t?.

Nguyen t? hoa h?c c?a m?t nguyen t? đ??c hinh thanh t? vi?c xac đ?nh t?ng s? proton c?a h?t nhan nguyen t?; Nguyen t? trung tinh (neutral atom) s? co s? electron can b?ng xoay quanh h?t nhan nguyen t?. Cac nguyen t? hoa h?c rieng bi?t co th? t?o thanh cac m?u hinh electron b?n h?n b?ng cach c?ng h??ng va chuy?n giao cac electron. S? chuy?n giao c?a cac electron đ? t?o nen cac qu? đ?o đi?n t? co tinh b?n xung quanh h?t nhan s? đ??c hinh thanh l?n d?n va chinh la hinh d?ng cac ch?t hoa h?c trong th? gi?i v? mo c?a chung ta.

Cac Proton kh?ng đ?nh đi?n tinh c?a m?t h?t nhan nguyen t?, bao g?m c? tinh ch?t hoa h?c c?a no. Neutron la h?t khong mang đi?n tich, nh?ng đong vai tro mang đ?n t?ng th? kh?i cho h?t nhan nguyen t? g?n b?ng v?i cac electron (va thay đ?i theo s? t?ng len c?a chung). Cac neutron co th? đ??c gi?i thich la s? d? bi?n c?a đ?ng v? (cung ch? s? h?t nhan nh?ng khac kh?i l??ng c?a h?t nhan). Vai tro chinh c?a cac neutron la lam gi?m l?c đ?i khang t?nh đi?n (electrostatic repulsion) ^[1] ben trong m?t nguyen t? h?t nhan.

T?ng th? va hinh d?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Proton va Neutron la cac Fermion , v?i s? l??ng t? co gia tr? Isopin m?nh khac nhau. Ch? khi la cac th? l??ng t? khong xac đ?nh, hai proton va hai neutron co th? chia s? cung chuy?n đ?ng song trong khong gian. Nh?ng, đoi khi, chung đ??c đ?nh d?ng la hai th? l??ng t? khac nhau trong cung m?t h?t, g?i la nucleon . Hai Fermion, vi d? nh?: hai proton; ho?c hai electron; ho?c 1 proton + 1 electron (g?i la deuteron), co th? hi?n th? theo bi?u hinh h?t boson khi chung t??ng tac v?i nhau theo c?p; xoay theo s? nguyen.

Trong tr??ng h?p hi?m co, vi d? nh? sieu h?t nhan nguyen t? ( hypernucleus ) co k?t n?i baryon th? ba đ??c g?i la hyperon , s? h?u m?t ho?c nhi?u cac h?t quark l? ( strange quark ) ho?c/va cac h?t quark bi?n d? khac, c?ng co th? chia s? ho?t đ?ng b??c song. Tuy nhien, m?u h?t nhan nguyen t? nay vo cung b?t ?n va khong th? tim th?y tren Trai đ?t ma ch? co th? tim th?y trong cac thi nghi?m n?ng l??ng v?t ly cao c?p.

Neutron co loi c?c d??ng v?i ban kinh ? 0.3 fm đ??c bao quanh b?i m?t h? th?ng can b?ng (bu đ?p) c?a c?c am co ban kinh kho?ng t? 0.3 fm va 2 fm. Proton mang đi?n tich d??ng co kh? n?ng lam chia th? trong m?t kho?ng nh?t đ?nh theo c?p s? nhan v?i ban kinh binh ph??ng trung binh la kho?ng 0,8 fm.

Nguyen t? co th? gi?ng d?ng c?u, d?ng bong b?u d?c (chuy?n d?ng hinh dai); d?ng đ?a bay (chuy?n d?ng d?t); d?ng tinh ch? triaxial (la s? k?t h?p c?a d?ng đ?a bay va d?ng hinh dai) ho?c d?ng qu? le.

Cac l?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Nguyen t? đ??c g?n k?t b?ng nh?ng d? l?c m?nh ( l?c h?t nhan ), Nh?ng d? l?c m?nh nay chan khong nh? c?a l?c t??ng tac m?nh giup lam cho cac h?t quark lien k?t v?i nhau t?o thanh cac proton va cac neutron. L?c nay co tinh y?u h?n khi ? gi?a cac neutron va cac proton b?i vi chung g?n nh? vo hi?u hoa khi trong vung lien k?t h?t nhan; đi?u nay co cung tinh ch?t t??ng tac gi?a l?c đi?n t? va cac nguyen t? trung tinh (gi?ng nh? l?c Van der Waals c?a hai nguyen t? khi tr?) s? co tinh y?u h?n cac l?c đi?n t? dung đ? lien k?t toan ph?n cac nguyen t? (vi d?: cac l?c gi? cac electron trong m?t nguyen t? khi tr? s? g?n k?t v?i h?t nhan c?a chung).

L?c h?t nhan co tinh h?p d?n cao trong cac kho?ng tach nucleon đi?n hinh, va l?c nay t?o s?c ap đ?o len l?c đ?y c?a cac proton do l?c đi?n t?, do đo, h?t nhan đ??c hinh thanh. Tuy nhien, d? l?c m?nh co m?t gi?i h?n v? kho?ng cach b?i vi tinh phan ra nhanh trong chi?u khong gian (đ?c them v? đ?nh lu?t Yukawa ).

Do đo ch? co nh?ng h?t nhan nh? h?n m?t d?ng kich th??c nh?t đ?nh m?i co th? hoan toan mang tinh ?n đ?nh. H?t nhan co tinh ch?t hoan toan ?n đ?nh l?n nh?t đ??c bi?t đ?n (ngh?a la b?n h?n so v?i phan ra alpha, beta va gamma) la chi-208 ch?a t?ng s? 208 nucleon (126 neutron va 82 proton). Cac h?t nhan l?n h?n m?c t?i đa nay khong ?n đ?nh va co xu h??ng t?n t?i trong th?i gian nh?t đ?nh v?i s? l??ng nucleon l?n h?n. Tuy nhien, bismuth-209 c?ng đ??c tinh la b?n so v?i phan ra beta va co chu k? ban ra thanh phan ra alpha dai nh?t so v?i b?t k? đ?ng v? nao đa bi?t, ??c tinh dai h?n m?t t? l?n so v?i tu?i c?a v? tr?.

D? l?c m?nh co tac d?ng trong m?t ph?m vi r?t ng?n (th??ng ch? m?t vai femtometre (fm); kho?ng m?t ho?c hai đ??ng kinh nucleon) va gay ra l?c h?p d?n gi?a b?t k? c?p nucleon nao. Vi d?, gi?a proton va neutron đ? t?o thanh deuteron [NP], va c?ng nh? gi?a cac proton va proton, va neutron va neutron.

H?t nhan phat x? va gi?i h?n ph?m vi l?c h?t nhan [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Gi?i h?n hi?u d?ng tuy?t đ?i trong ph?m vi c?a l?c h?t nhan (con đ??c g?i la d? l?c m?nh ) đ??c bi?u th? b?ng cac m?u hinh h?t nhan phat x? (hao quang c?a h?t nhan). Vi d? nh?: lithium-11 ho?c boron-14. Ma trong đo co cac dineutron , ho?c cac t?p h?p neutron khac, quay quanh qu? đ?o ? kho?ng cach kho?ng 10 fm (g?n gi?ng v?i ban kinh 8 fm c?a h?t nhan uranium-238). Cac h?t nhan nay khong co m?t đ? c?c đ?i. Cac h?t nhan phat x? hinh thanh ? cac c?nh c?c theo bi?u đ? cac nuclide ? đ??ng gi?i phong h?t neutron va đ??ng gi?i phong h?t proton ? va t?t c? đ?u co tinh khong ?n đ?nh v?i chu k? ban ra ng?n, tinh b?ng mili giay; vi d?, lithium-11 co chu k? ban ra 8,8 ms.

Tren th?c t?, cac d?ng phat x? đ?i di?n cho m?t tr?ng thai t?ng xung đ?ng len cac nucleon ben trong m?t l?p v? l??ng t? co m?c n?ng l??ng th?p (c? v? ban kinh va n?ng l??ng). Phat x? co th? đ??c t?o b?i neutron [NN, NNN] ho?c proton [PP, PPP]. Cac h?t nhan co m?t neutron phat x? bao g?m 11Be va 19C. M?t phat x? c?a hai n?tron đ??c bi?u hi?n b?i 6He, 11Li, 17B, 19B va 22C. Cac h?t nhan phat x? c?a hai neutron chia th? thanh ba m?nh, khong bao gi? la hai m?nh, va đ??c g?i la h?t nhan Borromean b?i tinh ch?t nay (gi?i thich đ?n m?t h? th?ng ba vong l?ng vao nhau, trong đo vi?c pha v? b?t k? vong nao s? gi?i phong c? hai vong con l?i). 8He va 14Be đ?u bi?u hi?n m?t phat x? b?n neutron. Cac h?t nhan co phat x? proton bao g?m 8B va 26P. M?t phat x? c?a hai proton đ??c th? hi?n b?i 17Ne va 27S. Cac qu?ng sang proton đ??c cho la hi?m va khong ?n đ?nh h?n cac vi d? v? neutron, vi l?c đi?n t? đ?y c?a (cac) proton d?.

Mo hinh h?t nhan [ s?a | s?a ma ngu?n ]

M?c du mo hinh chu?n c?a v?t ly đ??c cho la mieu t? g?n nh? hoan h?o v? thanh ph?n va tr?ng thai c?a h?t nhan. Tuy nhien, vi?c t?o ra cac d? đoan t? ly thuy?t kho h?n nhi?u so v?i cac l?nh v?c v?t ly h?t khac. đi?u nay la do hai ly do:

• V? nguyen t?c, tinh v?t ly ben trong h?t nhan nguyen t? co th? b?t ngu?n hoan toan t? s?c đ?ng l?c h?c l??ng t? (QCD). Tuy nhien, tren th?c t?, cac ph??ng phap tinh toan va toan h?c hi?n t?i đ? gi?i QCD trong cac h? th?ng n?ng l??ng th?p nh? h?t nhan con r?t h?n ch?. đi?u nay la do s? chuy?n pha di?n ra gi?a v?t ch?t quark co n?ng l??ng cao va v?t ch?t hadronic co n?ng l??ng th?p, khi?n cac k? thu?t nhi?u lo?n khong th? s? d?ng đ??c va gay kho kh?n cho vi?c xay d?ng mo hinh chinh xac d?a tren QCD v? l?c gi?a cac nucleon. Cac ph??ng phap ti?p c?n hi?n t?i ch? gi?i h?n ? cac mo hinh hi?n t??ng h?c nh? đi?n th? Argonne v18 ho?c thuy?t nhi?u c?u truc .

• Ngay c? khi l?c h?t nhan b? h?n ch?, c?n ph?i co m?t l??ng đang k? cac phep tinh đ? tinh toan chinh xac cac đ?c tinh kh?i đ?u c?a h?t nhan . Nh?ng phat tri?n trong ly thuy?t đa v?t th? co th? ap d?ng th?c hi?n đ??c đ?i v?i nhi?u h?t nhan co kh?i l??ng th?p va t??ng đ?i ?n đ?nh, nh?ng c?n co nh?ng c?i ti?n h?n n?a v? cac phep tinh toan va ph??ng phap ti?p c?n toan h?c tr??c khi co th? gi?i quy?t đ??c cac h?t nhan n?ng ho?c h?t nhan khong ?n đ?nh cao.

Trong l?ch s?, cac thi nghi?m đ??c so sanh v?i cac mo hinh t??ng đ?i ph? thong th??ng co tinh khong hoan h?o. Khong co mo hinh rieng l? nao trong s? nay co th? gi?i thich hoan toan d? li?u th?c nghi?m v? c?u truc h?t nhan.

Ban kinh h?t nhan (R) đ??c coi la m?t trong nh?ng đ?i l??ng c? b?n ma b?t k? mo hinh nao c?ng ph?i d? đoan. đ?i v?i cac h?t nhan ?n đ?nh (khong ph?i h?t nhan phat x? ho?c cac h?t nhan khong ?n đ?nh khac), ban kinh h?t nhan t? l? thu?n v?i g?c chi?u l?p ph??ng c?a s? kh?i (A) c?a h?t nhan, va đ?c bi?t đ?i v?i cac h?t nhan ch?a nhi?u nucleon, khi chung th??ng co s?p x?p theo d?ng hinh c?u:

H?t nhan b?n co kh?i l??ng rieng x?p x? khong đ?i va do đo ban kinh h?t nhan R co th? đ??c tinh g?n đung theo cong th?c ben ph?i:

Khi A = t?ng s? kh?i c?a nguyen t? (s? l??ng c?a cac proton Z, c?ng them s? l??ng c?a cac neutron N) va r ₀ = 1.25 fm = 1.25 × 10 ^?15 m. Trong cong th?c can b?ng nay, "h?ng s?'' r ₀ thay đ?i 0,2 fm, tuy thu?c vao h?t nhan đ??c đ? c?p, nh?ng m?c thay đ?i nay it h?n 20% đ?n t? m?t h?ng s?.

Noi cach khac, vi?c t?ng h?p cac proton va neutron trong h?t nhan cho k?t qu? t?ng kich th??c x?p x? b?ng cach t?ng h?p cac h?t hinh c?u co tinh ch?t b?n va s? h?u kich th??c khong đ?i (co th? hinh dung nh? vien bi) vao m?t d?ng th? tui hinh c?u ch?t ch? ho?c g?n nh? hinh c?u (m?t s? h?t nhan ?n đ?nh khong hoan toan hinh c?u, nh?ng đa bi?t la ph?ng c?u )

Mo hinh c?u truc h?t nhan bao g?m:

Mo hinh gi?t n??c. [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac mo hinh ban đ?u v? h?t nhan xem h?t nhan nh? m?t gi?t ch?t l?ng co tinh ch?t xoay chi?u. Trong mo hinh nay, s? chuy?n giao c?a l?c đi?n t? t?m xa va l?c h?t nhan t?m ng?n co tinh t??ng đ?ng, s? cung nhau t?o ra hi?n t??ng gi?ng nh? l?c c?ng b? m?t trong cac gi?t ch?t l?ng co kich th??c khac nhau. Cong th?c nay thanh cong trong vi?c gi?i thich nhi?u hi?n t??ng quan tr?ng c?a h?t nhan, ch?ng h?n nh? l??ng n?ng l??ng lien k?t thay đ?i c?a chung khi kich th??c va thanh ph?n c?a chung thay đ?i (xem cong th?c kh?i l??ng ban th?c nghi?m), nh?ng no khong gi?i thich đ??c tinh ?n đ?nh đ?c bi?t x?y ra khi h?t nhan co đ?c đi?m " s? phep thu?t ”c?a proton ho?c neutron. Cong th?c nay thanh cong trong vi?c gi?i thich nhi?u hi?n t??ng quan tr?ng c?a h?t nhan, ch?ng h?n nh? l??ng n?ng l??ng lien k?t thay đ?i c?a chung khi kich th??c va thanh ph?n c?a chung thay đ?i (xem cong th?c kh?i l??ng ban th?c nghi?m ). Nh?ng no khong gi?i thich đ??c tinh ?n đ?nh đ?c bi?t co th? x?y ra khi h?t nhan co cac "s? phep thu?t" đ?c bi?t c?a proton ho?c neutron.

Cac thu?t ng? trong cong th?c kh?i l??ng ban th?c nghi?m, co th? đ??c s? d?ng đ? tinh g?n đung n?ng l??ng lien k?t c?a nhi?u h?t nhan, đ??c coi la t?ng c?a n?m lo?i n?ng l??ng (xem hinh ?nh ben d??i). D?a theo m?u hinh ly thuy?t nay, hinh ?nh c?a m?t h?t nhan đ??c di?n t? nh? m?t gi?t ch?t l?ng khong thu nh? đ??c, g?n nh? gi?i thich cho s? bi?n thien c?a cac th? trong nghien c?u quan sat lien k?t c?a n?ng l??ng trong h?t nhan:

?ng d?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?ng l??ng th? tich (volume energy) : Khi m?t t?p h?p cac nucleon co cung kich th??c đ??c nen l?i v?i nhau thanh th? tich nh? nh?t, thi ben trong m?u hinh nay, m?t nucleon s? co cac s? nucleon khac ti?p xuc v?i no. Vi v?y, n?ng l??ng h?t nhan nay t? l? v?i kh?i l??ng.

N?ng l??ng b? m?t (surface energy) : M?t nucleon ? b? m?t h?t nhan s? co t??ng tac v?i s? l??ng nucleon khac it h?n so v?i m?t nucleon co v? tri ? ben trong h?t nhan. Do đo, lien k?t n?ng l??ng c?a no nh? h?n. Thu?t ng? n?ng l??ng b? m?t nay đ??c gi?i ThICH la m?u am va t? l? v?i di?n tich b? m?t.

N?ng l??ng Coulomb ( Coulomb Energy) . L?c t?nh đi?n gi?a m?i c?p proton trong h?t nhan gop ph?n lam gi?m n?ng l??ng lien k?t c?a no.

N?ng l??ng khong t??ng đ?ng (con g?i la N?ng l??ng Pauli ) . M?t n?ng l??ng đ??c đ?nh d?ng hinh ngoi sao theo nguyen ly lo?i tr? Pauli . N?u khong ph?i d?ng n?ng l??ng co th? ap d?ng cong th?c Coulomb - khi d?ng v?t ch?t h?t nhan ?n đ?nh nh?t s? co cung s? neutron v?i proton. Thi khi đo, s? l??ng neutron va proton khong b?ng nhau, co ngh?a la s? co d?ng n?ng l??ng k?t n?i ? ki?u hinh l?p đ?y cac m?c n?ng l??ng cao h?n cho m?t lo?i h?t, trong khi đo, l?i co m?c n?ng l??ng th?p h?n cho cac lo?i h?t con l?i.

N?ng l??ng ghep n?i. N?ng l??ng la m?t thu?t ng? hi?u ch?nh phat sinh t? thien h??ng xu?t hi?n c?a cac c?p proton va c?p neutron. S? h?t ch?n b?n h?n s? h?t l?.

Mo hinh shell va cac mo hinh l??ng t? khac. [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đ?c them : Mo hinh v? nguyen t?.

M?t s? mo hinh cho h?t nhan c?ng đa đ??c đ? xu?t them vao, trong đo, co mo hinh cac nucleon s? vao cac v? tri obitan (qu? đ?o xoay c?a m?t th?), gi?ng nh? cac qu? đ?o nguyen t? trong ly thuy?t v?t ly nguyen t? . Cac mo hinh song nay gi? l?p hinh ?nh c?a nucleon la cac h?t sieu nh? co đ?nh d?ng đi?m trong cac khong gian xoay th? n?ng , ho?c cac song xac su?t khac nhau (vi d? nh? trong "mo hinh quang h?c"), quay xung quanh khi co khong ma sat ? t?c đ? cao trong cac khong gian xoay th? n?ng .

Trong cac mo hinh tren, cac nucleon co th? vao v? tri cac obitan theo c?p, đ??c g?i la cac fermion , đi?u nay cho phep gi?i thich cac hi?u ?ng Z va N ch?n / l? trong cac thi nghi?m đa bi?t tr??c đay.

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• V?t ly h?t nhan
• Y h?c h?t nhan

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• SCK.CEN Trung tam Nghien c?u H?t nhan B? t?i Mol, B?