Chi m?m
, m?t s? tai li?u đ??c g?i la
m?m
(
danh phap khoa h?c
:
Avicennia
) la m?t nhom cac loai cay
r?ng ng?p m?n
phan b? r?ng kh?p tren th? gi?i, trong cac vung b? bi?n n?m trong kho?ng gi?a luc th?y
tri?u
len va xu?ng, v? phia nam c?a
B?c chi tuy?n
. M?t s? tai li?u x?p cac loai m?m vao trong h? c?a chinh no la
Avicenniaceae
. Tr??c đay, chi
Avicennia
con đ??c x?p n?m trong h?
Verbenaceae
, v? sau đ??c tach r?i thanh m?t h? rieng bi?t. H? Avicenniaceae la m?t h? đ?c chi, ch? co chi M?m (
Avicennia
) t?c la h? m?m, chi m?m (Avicennia co ngu?n t? ten g?i b?ng
ti?ng La tinh
c?a ten nha khoa h?c ng??i
Ba T?
Avicenna
(
Ab? ‘Al? al-Husayn ibn ‘Abd All?h ibn S?n? al-Balkh?
). G?n đay, theo APG thi h? Avicenniaceae ch? la m?t phan h? (Avicennioideae) trong
h? O ro
(Acanthaceae) do cac nghien c?u phat sinh loai ? m?c phan t? cho th?y chi M?m phat sinh ra t? h? Acanthaceae. S? l??ng loai ch?a ro rang vi co cac bi?n th? r?t nhi?u c?a
Avicennia marina
, tuy nhien noi chung ng??i ta th??ng cong nh?n kho?ng t? 8 đ?n 11 loai (co vai tai li?u noi t?i con s? 15), v?i
Avicennia marina
đ??c phan chia ti?p thanh m?t s? phan loai.
Tuy loai, cay m?m co th? đ?t đ??ng kinh g?c va chi?u cao khac nhau, co loai đ?t đ??ng kinh g?c 60 cm va chi?u cao 30 m. Cay m?m tr??c đay dung lam ghe, thuy?n, c?t nha va lam c?i. Ngay nay m?m c?ng cung c?p nguyen ph?m cho vi?c bi?n ch? d??c li?u va cung c?p s?c t? cho cong nghi?p thu?c da.
[
c?n d?n ngu?n
]
đ?c đi?m c?a cay m?m la co r? đ?t va r? ph?i. R? ph?i co nhi?m v? h?p th? d??ng khi, la bi?n phap sinh t?n khi n?n đ?t ng?p m?n. R? ph?i c?ng la "ki?n truc" c?a thien nhien thich ?ng đ? b?o v? đ?t b?i.
[
c?n d?n ngu?n
]
Vi thi?u cay gi?ng đ? tr?ng b?o v? ven bi?n va đ?t b?i, m?t s? n??c đa co l?nh c?m xu?t kh?u g? va cay con cac lo?i cay m?m, đ??c va v?t.
[
c?n d?n ngu?n
]
Ngu?n l?i chinh c?a m?m khong n?m trong vi?c khai thac g? ma n?m ? l?i ich trong vi?c b?o v? đ?t b?i va gay moi tr??ng s?ng cho sinh v?t ven bi?n. Di?n tich đ?t b?i (rieng Ca Mau vai km²/n?m) s? gi?m đi n?u thi?u m?m đ? b?o v?.
M?m ? Vi?t Nam co hoa 4 canh, l?n 8?10 mm, mau vang t?i vang cam.
Trai m?m co đ? l?n tuy lo?i t? 1,5 cm đ?n 3,5 cm, m?t s? trai co hinh t??ng t? nh? trai h?nh nhan, m?t s? co trai hinh trai tim hay hinh trai xoai. Trai m?t h?t, m?c m?m tr??c khi r?ng (vivipare, cay sinh con) c?ng nh? m?t s? lo?i cay khac trong r?ng ng?p m?n.
?
Vi?t Nam
, co 3 loai cay m?m la:
m?m tr?ng
,
m?m đen
,
m?m ?i
. M?m qu?n đ??c coi la m?t th? c?a m?m tr?ng.
? đay c?n l?u y m?t s? v?n đ?:
- đi?m th? nh?t
Khong co ngon ng? thong d?ng nao tren th? gi?i (Anh, Phap, đ?c, Tay Ban Nha) co ten g?i cay r?ng ng?p m?n chinh xac t??ng t? nh? ti?ng Vi?t, đ?c bi?t la đ? g?i h? va chi m?m, ngo?i tr? t? ng? chuyen mon La tinh. Anh, đ?c, Tay Ban Nha g?i r?ng ng?p m?n c?ng nh? g?i chung cay c? r?ng ng?p m?n la
mangrove
. Phap phan bi?t h?n khi dung t?
paletuvier
đ? g?i rieng "cay" r?ng ng?p m?n, tuy nhien t? paletuvier c?ng đ? g?i it nh?t 120 loai cay. Ten g?i đoi khi ngh?ch ngh?a v?i nhau, nh? đ?c g?i la
Weisse mangrove
(tr?ng), Anh g?i la
Black mangrove
(đen) đ? ch? cung m?t loai cay; ho?c cung m?t lo?i cay ma ?
Guyane thu?c Phap
g?i la
Paletuvier blanc
(tr?ng) c?n c? theo mau hoa va ? Phap g?i la
Paletuvier Noir
(đen) c?n c? theo s?c t?.
[
c?n d?n ngu?n
]
M?t thi d? khac cho s? mau thu?n trong cach dung t? đ?t ten, nh? tr??ng h?p m?m l??i đ?ng (
Avicennia alba
), ten đ?t trong th?i khai pha qua s? quan sat: canh hoa mau đ?ng (h?p kim đ?ng-thi?c) co d?ng gi?ng l??i chim; trong ch??ng trinh sinh thai C?n Gi? co ng??i d?ch tr?c ti?p t? ti?ng La tinh
Avicennia alba
ra "m?m tr?ng", t? đo đ??c d?ch ti?p ra ti?ng Phap trong vai bai c?a
Le Courrier du Vietnam
la
paletuvier blanc
. Do cach d?ch t?ng ch? m?t ma x?y ra s? hi?u sai, m?t s? n??c noi ti?ng Phap s? hi?u
paletuvier blanc
la ten c?a ba lo?i cay khac nhau, ma trong c? ba lo?i khong co lo?i m?m l??i đ?ng.
[
c?n d?n ngu?n
]
đay la đi?m ma quy v? đ?c gi? hay d?ch gi? c?n chu y. đ?i v?i d?ch gi?, s? am t??ng cach dung ch? c?a v?n b?n g?c va cach dung ch? c?a ngon ng? minh d?ch ra r?t c?n thi?t. T?t nh?t nen ghi them ten khoa h?c đ? kh?i l?m l?n. đ?i v?i đ?c gi?, v?n đ? con kho kh?n h?n n?u mu?n hi?u đung ngh?a. Khi co m?t bai nghien c?u trong tay b?ng ti?ng thong d?ng tren th? gi?i ch?ng h?n, h? ph?i phan bi?t đay la b?n g?c c?a n??c nao hay b?n d?ch va d?ch t? ti?ng n??c nao, cho đ?c gi? n??c nao.
[
c?n d?n ngu?n
]
- đi?m th? hai
Trong truy?n ng?n "R?ng M?m" c?a Binh Nguyen L?c, m?t tac ph?m đa đ??c d?ch ra nhi?u th? ti?ng, tac gi? đa dung h? c?nh "m?m" đ? đ? cao s? hy sinh c?a t? tien th?i khai pha ph??ng Nam, trong đo khong co chi ti?t nao đung s? th?t c?a cay m?m. Ngoai ra co hai bai ch? trich "R?ng M?m" c?a L??ng Th? Trung, trong đo tac gi? d??ng nh? khong hi?u d?ng y c?a Binh Nguyen L?c ma ch? th?y co m?t đi?m sai, va ong c?ng t? cay m?m v?i vai đi?m khong đung s? th?t, thi d? nh? trai m?m gi?ng nh? trai đi?p (trong th?c t?, trai m?m ch? co m?t h?t, con trai đi?p la lo?i trai co nhi?u h?t). đ?c gi? c?a nh?ng tac ph?m nay c?n đ? y đi?u đo.
- đi?m th? ba
T? ng?
m?m
đ??c nha th?o m?c Le Quang Th??ng va giao s? Nguy?n Thanh Liem, c?ng nh? m?t s? kha nhi?u v?n li?u, vi?t la
m?m
, nh?ng ng??i tim tai li?u b?ng ti?ng Vi?t tr?c tuy?n c?n đ? y.
[
c?n d?n ngu?n
]
- Boland, D. J.
va ctv.
(1984).
Forest Trees of Australia (Fourth edition revised and enlarged)
. CSIRO Publishing, Collingwood, Victoria, Australia.
ISBN 0-643-05423-5
.
.
- Duke, N.C. (1991). “A Systematic Revision of the Mangrove Genus
Avicennia
(Avicenniaceae) in Australasia”.
Australian Systematic Botany
.
4
(2): 299?324.
- Schwarzbach, Andrea E. va McDade, Lucinda A. 2002. Phylogenetic Relationships of the Mangrove Family Avicenniaceae Based on Chloroplast and Nuclear Ribosomal DNA Sequences.
Systematic Botany
27: 84-98 (Tom t?t
t?i đay
).