한국   대만   중국   일본 
Cach m?ng H?i giao ? Wikipedia ti?ng Vi?t B??c t?i n?i dung

Cach m?ng H?i giao

Bach khoa toan th? m? Wikipedia
(đ?i h??ng t? Cach m?ng H?i giao Iran )
Cach m?ng H?i giao Iran
M?t ph?n c?a N? l?c l?p hi?n ? Iran va Chi?n tranh L?nh
Bi?u tinh r?m r? t?i College Bridge, Tehran
Ngay 7 thang 1 n?m 1978 - 11 thang 2 n?m 1979
đ?a đi?m
Iran
Nguyen nhan
M?c tieu L?t đ? tri?u đ?i Pahlavi
Hinh th?c
K?t qu?
Cac phe trong cu?c xung đ?t dan s?
Nhan v?t th? l?nh
Iran Mohammad Reza Shah
Th? t??ng
Lanh đ?o SAVAK
Ch? huy
Ruhollah Khomeini
Th??ng vong
183 ng??i bi?u tinh va tu nhan b? gi?t [1]
  1. ^ H?i đ?ng Regency th?c t? đa b? gi?i tan vao ngay 22 thang 1 n?m 1979, khi ng??i đ?ng đ?u t? ch?c đ? g?p Ruhollah Khomeini.
  2. ^ Quan đ?i Hoang gia Iran đa h?y b? long trung thanh v?i vua va tuyen b? trung l?p vao ngay 11 thang 2 n?m 1979.
  3. ^ Th? t??ng Chinh ph? lam th?i.
  4. ^ Tr??ng h?i đ?ng cach m?ng
Cach m?ng H?i giao
Ayatollah Khomeini trở về sau thời gian lưu vong
Ayatollah Khomeini tr? v? sau th?i gian l?u vong

Articles

H?p nay:

Cach m?ng H?i giao (hay con đ??c bi?t v?i ten Cach m?ng Iran ho?c Cach m?ng H?i giao Iran [2] [3] [4] [5] [6] [7] , Ti?ng Ba T? : ?????? ?????? , Enghel?be Esl?mi ) la cu?c cach m?ng đa bi?n Iran t? m?t ch? đ? quan ch? đ?c tai do Shah Mohammad Reza Pahlavi đ?ng đ?u tr? thanh m?t qu?c gia th?n quy?n d??i s? lanh đ?o c?a Ayatollah Ruhollah Khomeini , ng??i lanh đ?o cu?c cach m?ng va la ng??i khai sinh ra n??c C?ng hoa H?i giao [8] . M?t s? bao chi H?i giao g?i đay la "cu?c cach m?ng v? đ?i th? ba trong l?ch s?", sau Cach m?ng Phap va Cach m?ng Thang M??i Nga [9] , va la s? ki?n "bi?n ch? ngh?a H?i giao thanh l?c l??ng chinh tr?... t? Maroc đ?n Malaysia " [10] .

M?c du co ng??i cho r?ng cu?c cach m?ng v?n con ti?p di?n, kho?ng th?i gian c?a no co th? đ??c tinh t? khi b?t đ?u thang 1 n?m 1978 , v?i cac cu?c tu?n hanh l?n keu g?i l?t đ? Shah [11] , va k?t thuc v?i s? phe chu?n Hi?n phap chinh tr? th?n quy?n m?i, trong đo Khomeini tr? thanh Lanh đ?o T?i cao c?a qu?c gia vao thang 12 n?m 1979. Trong kho?ng th?i gian đo, Mohammad Reza Pahlavi đa r?i kh?i Iran vao thang 1 n?m 1979 sau m?t lo?t cu?c đinh cong va tu?n hanh lam te li?t đ?t n??c, vao ngay 1 thang 2 n?m 1979 Ayatollah Khomeini quay l?i Tehran trong s? chao đon c?a hang tri?u ng??i H?i giao Iran [12] . S? s?p đ? cu?i cung c?a tri?u đ?i Pahlavi di?n ra th?i gian ng?n sau đo vao ngay 11 thang 2 khi gi?i quan s? Iran tuyen b? r?ng h? "trung l?p" sau khi l?c l??ng du kich va phi?n quan ap đ?o l?c l??ng trung thanh v?i Shah trong tr?n đanh co v? trang ngay tren đ??ng ph?. Iran chinh th?c tr? thanh m?t n??c c?ng hoa H?i giao vao ngay 1 thang 4 n?m 1979 khi ng??i dan Iran phe chu?n quy?t đ?nh nay trong m?t cu?c tr?ng c?u dan y toan qu?c v?i s? ?ng h? ap đ?o [13] .

Cu?c cach m?ng b?t th??ng ? s? ng?c nhien ma no t?o ra tren toan th? gi?i [14] : no thi?u r?t nhi?u đ?ng c? thong th??ng c?a m?t cu?c cach m?ng - th?t b?i trong m?t cu?c chi?n tranh, m?t cu?c kh?ng ho?ng kinh t?, cu?c n?i d?y c?a nong dan, ho?c s? b?t man c?a gi?i quan s? [15] ; l?i t?o ra m?t s? thay đ?i sau s?c v?i t?c đ? th?n k? [16] ; l?t đ? m?t đ? ch? đ??c cho la co s? b?o h? m?nh m? c?a l?c l??ng v? trang va cac d?ch v? b?o an đ??c đ?u t? d?i dao [17] [18] ; va đa thay th? m?t v??ng tri?u c? đ?i đa t?n t?i h?n 2.000 n?m b?ng m?t ch? đ? chinh tr? đ?c tai th?n quy?n d?a tren Lu?t H?i giao [19] (hay velayat-e faqih ). K?t qu? c?a no - m?t n??c C?ng hoa H?i giao "d??i s? lanh đ?o c?a m?t h?c gi? ton giao l?u vong 80 tu?i que ? Qom " ? la, nh? m?t h?c gi? đa noi, "ro rang la m?t s? c? c?n đ??c gi?i thich..." [20]

Khong qua đ?c bi?t nh?ng m?nh m? h?n đo la cu?c tranh cai v? k?t qu? c?a cu?c cach m?ng. đ?i v?i m?t s? ng??i theo đ?o H?i thi đo la th?i đ?i c?a ch? ngh?a anh hung va s? hy sinh đa s?n sinh ra m?t h?t nhan c?a th? gi?i cac qu?c gia H?i giao - "m?t mo hinh hoan h?o v? cu?c s?ng huy hoang, nhan đ?o va thieng lieng... cho t?t c? con ng??i tren th? gi?i" [21] . ? thai c?c khac, nh?ng ng??i Iran ph?n đ?i ch? đ? gi?i thich cu?c cach m?ng la th?i đi?m ma "chung ta đa m?t tri trong m?t vai n?m" [22] , va la m?t h? th?ng "h?a h?n v?i chung ta thien đ??ng, nh?ng... t?o ra m?t đ?a ng?c tren tr?n gian" [23] .

Nguyen nhan cu?c cach m?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đa co nhi?u l?i gi?i thich v? nguyen nhan t?i sao cu?c cach m?ng l?i di?n ra va thanh cong, trong đo bao g?m nh?ng hanh đ?ng c?a Shah va nh?ng sai l?m cung thanh cong c?a cac l?c l??ng chinh tr? khac nhau:

  • Ch? đ? c?a Shah khong đ??c nh?ng tin đ? H?i giao Shia ?a chu?ng: Gi?i giao s? H?i giao cho r?ng Shah ch?u ?nh h??ng l?n - n?u khong noi la con r?i - c?a th? l?c phi H?i giao ph??ng Tay ( Hoa K? ) [24] [25] , nh?ng ng??i nay tin r?ng n?n v?n hoa c?a no "đang lam o u? đ?t n??c Iran"; r?ng ch? đ? c?a Shah "ng?t ng?t, th?i nat, va ngong cu?ng" [26] [27] .
  • S? th?t b?i v? chuyen mon c?a ch? đ?: tinh tr?ng th?t c? chai, thi?u h?t va l?m phat , c?a ch??ng trinh kinh t? qua tham v?ng c?a ch? đ? [28] ; s? th?t b?i c?a cac l?c l??ng b?o an c?a ch? đ? khi đ?i pho v?i s? ph?n khang va bi?u tinh [29] ; c?u truc quy?n l?c hoang gia qua t?p trung [30] .
  • S? phat tri?n c?a phong trao ph?c h?ng H?i giao ch?ng l?i Tay ph??ng hoa va nh?n th?y Ayatollah Khomeini la ng??i k? t?c b??c đi c?a Imam dong Shi'a Husayn ibn Ali , va Shah la m?t phien b?n hi?n đ?i c?a k? thu c?a Hussein, b?o chua Yazid I [31] ;
  • Vi?c đanh gia th?p phong trao H?i giao c?a Ayatollah Khomeini t? Shah - ng??i cho r?ng chung ch? la m?i đe d?a nh? - [32] [33] [34] va t? c? nh?ng ng??i k? t?c đang ch?ng l?i Shah - cho r?ng nh?ng ng??i theo ch? ngh?a Khomeni ch? đang đ?ng ch?u ria [35] .

B?i c?nh cu?c cach m?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ch? ngh?a ch?ng thuy?t giao quy?n c?a v??ng tri?u Pahlavi [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Sau Cach m?ng L?p hi?n Iran n?m 1906, hi?n phap đ?u tien c?a Iran b?t đ?u co hi?u l?c, do Qu?c h?i thong qua. Hi?n phap đa quy đ?nh m?t v? tri đ?c bi?t cho đ?o H?i dong Shi'a th? m??i hai . Hi?n phap tuyen b? r?ng đ?o H?i la qu?c giao c?a Iran, trong đo ghi ro r?ng gi?i tu s? Shi'a la ng??i quy?t đ?nh xem cac lu?t do Qu?c h?i thong qua co "hoa h?p v?i cac nguyen t?c c?a đ?o H?i" hay khong, va s? co m?t ?y ban cac t?ng l? đ? thong qua t?t c? cac lu?t, đ?ng th?i yeu c?u Shah ph?i tich c?c ?ng h? đ?o H?i dong Shi'a th? m??i hai, va trung thanh tri?t đ? cac nguyen t?c c?a no [36] .

Tuy nhien, sau s? h?ng v??ng c?a v??ng tri?u Pahlavi , Reza Pahlavi , noi g??ng Ataturk cung th?i v?i ong, đa c? g?ng th? t?c hoa va Tay ph??ng hoa Iran. Ong t??c b?t quy?n l?c c?a gi?i t?ng l? Shi'a, ch?m d?t cac đi?u lu?t H?i giao va m? r?ng quy?n l?i cho ng??i ph? n?. Reza Pahlavi đa c? g?ng th? t?c hoa Iran b?ng cach b? qua hi?n phap mang tinh ton giao. đ?n gi?a th?p nien 1930, cach tr? vi c?a Reza Shah đa t?o ra s? b?t man l?n đ?i v?i cac t?ng l? dong Shi'a tren kh?p Iran, do đo t?o ra kho?ng cach gi?a cac t? ch?c ton giao va chinh quy?n [37] . Ong c?m trang ph?c truy?n th?ng c?a Iran danh cho đan ong l?n ph? n?, va ?ng h? l?i ?n m?c ph??ng Tay [38] . Nh?ng ph? n? ch?ng l?i vi?c thao m?ng che m?t s? b? bu?c thao b? va xe m?ng. Ong th?c thi nhi?u chinh sach nh?m thuc đ?y binh đ?ng gi?i: Ph? n? Iran l?n đ?u đ??c phep theo h?c t?i cac tr??ng đ?i h?c lu?t va y. [39] , vao n?m 1934 m?t đ?o lu?t đa đ?t ra kho?n ti?n ph?t r?t n?ng cho cac r?p chi?u phim, nha hang va khach s?n khong ph?c v? cho khach hang la n? gi?i [40] . Cac bac s? t?i Iran l?n đ?u tien đ??c phep m? x? c? th? ng??i cho m?c đich nghien c?u va ch?a b?nh. Ong đ?i x? m?t cach m?nh m? v?i nh?ng k? ch?ng đ?i cac chinh sach nay: quan đ?i đ??c g?i đi tan sat nh?ng k? ch?ng đ?i t?i đ?n th? va nh?ng ng??i du m?c t? ch?i đ?nh c?. Cac t? bao canh t? va ton giao đ?u b? đong c?a va co th? b? t?ng giam [38] . Trong m??i sau n?m tr? vi c?a Reza Shah, nh?ng d? an l?n nh? đ??ng s?t xuyen Iran đa đ??c xay d?ng, giao d?c hi?n đ?i đa đ??c gi?i thi?u va đ?i h?c Tehran, tr??ng đ?i h?c đ?u tien c?a Iran, đa đ??c thanh l?p. S? l??ng cac nha may cong nghi?p hi?n đ?i t?ng g?p 17 l?n d??i Reza Shah, va t?ng chi?u dai đ??ng cao t?c ? Iran t?ng t? 2.000 đ?n 14.000 d?m.

Th?p nien 1940: đ?c Shah đ?t t?i quy?n l?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Shah Mohammad Reza Pahlavi đ?t đ??c quy?n l?c vao n?m 1941 sau khi h? b? ph? hoang, Reza Shah , nh? m?t cu?c xam l??c c?a quan đ?i Anh va Lien Xo vao n?m 1941. Reza Shah , m?t quan nhan, n?i ti?ng vi quy?t tam hi?n đ?i hoa Iran va s? thu đ?ch c?a ong v?i gi?i t?ng l? ( ulema ). Shah Mohammad Reza Pahlavi n?m gi? quy?n l?c t? n?m 1941 cho đ?n cu?c cach m?ng 1979 du đa tr?i qua s? gian đo?n ng?n vao n?m 1953, khi ong ph?i đ?i m?t v?i m?t n? l?c cach m?ng. Vao n?m 1953 ong đa b? tr?n kh?i đ?t n??c sau khi xu?t hi?n s? tranh gianh quy?n l?c gi?a ong va Th? t??ng Mohammad Mossadegh , ng??i đa qu?c h?u hoa cac m? d?u c?a đ?t n??c va đang tim cach qu?n ly quan đ?i. Mossadegh đ??c b?u vao chi?c gh? th? t??ng thong qua m?t cu?c b?u c? dan ch?. Nh? cu?c đ?o chinh do CIA va MI6 gi?t day, co m?t danh Chi?n d?ch Ajax , Mossadegh b? l?t đ? va b?t giam, con đ?c Shah thi quay tr? l?i ngai vang. T? t??ng c?a m?t s? ng??i Iran v?n cho r?ng hanh đ?ng l?t đ? nay la s? pha ho?i ti?n trinh dan ch? c?a Iran. Tuy v?y vao th?i đi?m đo Mossadegh c?ng đang am m?u tr? thanh nha đ?c tai c?a Iran thong qua vi?c ki?m soat quan đ?i, nhi?u đ?i th? chinh tr? đa b? ong ta b? tu, va ong ta c?ng đa thanh l?p m?t lien minh khong chinh th?c v?i đ?ng C?ng s?n Iran (Tudeh) [41] [42] . đ?n gi?a n?m 1953, Mossadegh quy?t đ?nh gi?i tan Ngh? vi?n Iran d?a theo k?t qu? c?a m?t cu?c tr?ng c?u dan y gian l?n. Tr? treu thay, hanh đ?ng phi dan ch? nay c?a m?t th? t??ng đ??c b?u c? dan ch? đa d?n đ?n m?t chu?i cac s? ki?n d?n đ?n s? s?p đ? c?a ong ta [42] [43] .

Gi?ng nh? ph? hoang Reza Shah, Shah Mohammad Reza Pahlavi c? g?ng hi?n đ?i hoa va Tay ph??ng hoa m?t qu?c gia b? tri tr? nghiem tr?ng b?i n?n chinh tr? H?i giao b?o th?. Nh? l?i R. Kapuchinsky kh?ng đ?nh, nh?ng n? l?c nay b? ng?n tr? b?i s? thi?u giao d?c c?a l?c l??ng lao đ?ng ? Iran va kho?ng cach qua l?n v? c? s? h? t?ng cong nghi?p va k? thu?t. Ong v?n duy tri m?i quan h? than c?n v?i Hoa K? va m?t s? qu?c gia ph??ng Tay khac, va th??ng đ??c cac chinh quy?n t?ng th?ng Hoa K? ghi nh?n vi cac chinh sach va s? đ?i ngh?ch đ?i v?i Ch? ngh?a c?ng s?n c?a ong. Nh?ng ng??i đ?i l?p v?i chinh quy?n c?a ong đ?n t? phe canh t?, nh?ng ng??i theo ch? ngh?a qu?c gia va cac nhom ton giao, nh?ng ng??i ch? trich chinh ph? vi h? cho r?ng chinh quy?n Shah đa vi ph?m hi?n phap Iran, tham nh?ng chinh tr? , va s? đan ap chinh tr? c?a SAVAK (c?nh sat m?t). đ?i v?i nh?ng nhom ch?ng đ?i, quan tr?ng b?t nh?t la hinh ?nh ton giao c?a Ulema , hay gi?i t?ng l? , nh?ng ng??i đa ch?ng t? đ??c minh la m?t l?c l??ng chinh tr? co ti?ng noi ? Iran trong Phong trao ch?ng thu?c la vao th? k? 19 ch?ng l?i s? nh??ng b? đ?i v?i l?i ich t? n??c ngoai. Gi?i t?ng l? co t?m ?nh h??ng quan tr?ng đ?n đa s? ng??i Iran co thien h??ng ton giao, truy?n th?ng va xa lanh b?t k? ti?n trinh Tay ph??ng hoa nao.

Ngay t? khi b?t đ?u n?m quy?n, vua Shah đa th?c hi?n m?t ch??ng trinh phat tri?n qu?c gia mang ten Cach m?ng tr?ng v?i s? giup đ? c?a Hoa K?. Cu?c cach m?ng tr?ng nay bao g?m m?t lo?t cac ch??ng trinh nh? c?i cach ru?ng đ?t, phat tri?n h? th?ng đ??ng b?, đ??ng s?t va m?ng l??i hang khong, c?i thi?n giao d?c va y t?, lo?i tr? cac d?ch b?nh nh? s?t ret, h?n ch? quy?n l?c c?a gi?i giao s? H?i giao va m? r?ng quy?n c?a ng??i ph? n? trong xa h?i. Cu?c cach m?ng nay đa giup shah co đ??c s? ?ng h? r?ng rai trong n??c (theo k?t qu? cu?c tr?ng c?u dan y qu?c gia vao đ?u n?m 1963, 5.598.711 ng??i đa b? phi?u ?ng h? c?i cach, va 4.115 đa b? phi?u ch?ng l?i c?i cach [44] ), nh?ng ong c?ng nh?n đ??c s? ch? trich chinh tr? t? m?t s? ng??i tin r?ng nh?ng c?i cach nay la khong đ? ho?c khong ho?t đ?ng đ? nhanh đ? hi?n đ?i hoa Iran. Cung v?i nh?ng l?i ch? trich chinh tr?, ong c?ng b? ch? trich b?i gi?i t?ng l? H?i giao cho r?ng qua trinh hi?n đ?i hoa va ph??ng Tay hoa ? Iran đang đi ng??c l?i v?i nh?ng giao ly c?a đ?o H?i.

Th?p nien 1960: S? n?i len c?a Ayatollah Khomeini [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Xem them: Phong trao 15 Khordad

Khomeini, ng??i lanh đ?o t??ng lai c?a cu?c cach m?ng H?i giao, đa đ??c H?i Giao vien tr??ng đ?o c?a Qom ton len lam marja vao n?m 1953, sau cai ch?t c?a đ?i Giao ch? (Ayatollah) Seyyed Husayn Borujerdi . Ong c?ng tr? nen n?i ti?ng v? m?t chinh tr? vao n?m đo khi đ?ng đ?u nh?ng ng??i ch?ng l?i Shah va ch??ng trinh c?i cach c?a Shah đ??c bi?t đ?n v?i ten Cach m?ng tr?ng . Khomeini đa t?n cong vao ch??ng trinh c?a Shah ? ch??ng trinh nay đa t??c đo?t tai s?n do m?t s? giao s? Shi'a s? h?u, cho phep ph? n? co quy?n b?u c?, cho phep b?u cac ton giao thi?u s? vao chinh quy?n, va thay đ?i lu?t dan s? cho phep ph? n? co quy?n binh đ?ng trong v?n đ? hon nhan ? Khomeini tuyen b? r?ng v?i nh?ng c?i cach ti?n b? nay, Shah đa "b?t đ?u pha ho?i đ?o h?i t?i Iran" [45] .

Sau khi Komeini l?ng m? cong khai Shah la "ng??i đang th??ng th?m h?i" va b? b?t gi? vao ngay 5 thang 6 n?m 1963 , đa co nh?ng v? b?o lo?n x?y ra lien ti?p trong ba ngay ? kh?p Iran va c?nh sat đa m?nh tay tr?n ap chung. Chinh quy?n Pahlavi noi r?ng co 86 ng??i b? gi?t trong cac cu?c b?o lo?n; con nh?ng ng??i ?ng h? Khomeini cho r?ng co it nh?t 15.000 ng??i b? gi?t [46] ; trong khi m?t s? khac noi r?ng cac bao cao sau cu?c cach m?ng trong h? s? c?a c?nh sat noi r?ng co h?n 380 ng??i b? gi?t [47] . Khomeini b? qu?n thuc t?i gia trong 8 thang r?i đ??c phong thich. Ong ti?p t?c khich đ?ng ch?ng l?i Shah v? nh?ng v?n đ? bao g?m s? h?p tac g?n g?i c?a Shah v?i Israel va đ?c bi?t la nh?ng "th?a ??c" m? r?ng nh?ng ?u đai ngo?i giao đ?i v?i cac quan ch?c quan đ?i Hoa K? c?a Shah. Vao thang 11 n?m 1964 Khomeini l?i b? b?t giam va b? tr?c xu?t, va ph?i l?u vong trong 14 n?m cho đ?n cu?c cach m?ng.

M?t giai đo?n "yen binh ngh?t th?" di?n ra sau đo [48] . Cac l?c l??ng b?t đ?ng b? l?c l??ng an ninh SAVAK đan ap nh?ng s? ph?c h?i c?a đ?o h?i v?a nhen nhom b?t đ?u pha ho?i ly t??ng Tay ph??ng hoa đang di?n ra, ly t??ng n?n t?ng cho đ? ch? gia c? c?a Shah. Y t??ng c?a Jalal Al-e-Ahmad v? Gharbzadegi (b?nh d?ch c?a v?n hoa ph??ng Tay), s? di?n d?ch đ?o H?i theo xu h??ng canh t? c?a Ali Shariati , va s? nh?c đi nh?c l?i ni?m tin Shi'a d?n tr? nen ph? bi?n c?a Morteza Motahhari, t?t c? nh?ng th? đo lan truy?n va thu hut ng??i nghe, ng??i đ?c va nh?ng ng??i ?ng h? [49] . Quan tr?ng h?n c?, Khomeini đa phat tri?n va tuyen truy?n ly t??ng c?a ong r?ng đ?o H?i c?n ph?i co m?t chinh quy?n H?i giao c?a wilayat al-faqih , co ngh?a la cac quy đ?nh s? do nh?ng nha lam lu?t H?i giao đ?ng đ?u ban hanh. Trong lo?t bai gi?ng vao đ?u n?m 1970, sau nay đ??c xu?t b?n thanh sach ( Hokumat-e Islami, Velayat-e faqih , hay Chinh quy?n H?i giao, H? phap v? c?a lu?t gia theo ti?ng Vi?t), Khomeini đa tranh lu?n r?ng đ?o H?i ch? ph?i tuan theo lu?t sharia , va lu?t nay đ?n l??t no đoi h?i m?t hay nhi?u nha lam lu?t H?i giao đ?ng đ?u khong ch? ph?i đi?u hanh đ?o H?i ma con ph?i đi?u hanh chinh quy?n.

Bai chi ti?t: Hokumat-e Islami: Velayat-e faqih (sach c?a Khomeini)

Trong khi Khomeini khong ban v? khai ni?m nay trong cac cu?c ph?ng v?n va th?o lu?n v?i nh?ng ng??i ngo?i đ?o, cu?n sach nay đ??c phat hanh r?ng rai trong khu v?c tin ng??ng, đ?c bi?t gi?a nh?ng h?c tro ( talabeh ), h?c tro c? (giao s?) c?a Khomeini va cac nha lanh đ?o doanh nghi?p nh? . Nhom nay c?ng b?t đ?u phat tri?n nh?ng gi sau nay tr? thanh m?ng l??i ch?ng đ?i m?nh m? va hi?u qu? [50] ben trong Iran, ghi l?i nh?ng bai thuy?t giao trong thanh đ??ng, mang len nh?ng cu?n b?ng ghi am l?i gi?ng c?a Khomeini vao n??c, va nh?ng ph??ng cach khac. B? sung cho phe ch?ng đ?i mang tinh tin ng??ng nay la nh?ng sinh vien theo ch? ngh?a tan th?i va nh?ng nhom du kich [51] ng??ng m? s? lanh đ?o c?a Khomeini m?c du h? b?t đ?ng va b? đan ap b?i phong trao c?a ong sau cach m?ng.

Th?p nien 1970: Cac đi?u ki?n ti?n kh?i ngh?a va s? ki?n x?y ra t?i Iran [ s?a | s?a ma ngu?n ]

M?t s? s? ki?n trong th?p nien 1970 t?o ti?n đ? cho cu?c cach m?ng n?m 1979:

Vao thang 10 n?m 1971, l? k? ni?m 2500 n?m thanh l?p đ? qu?c Ba T? đ??c t? ch?c t?i Persepolis . Ch? co cac quan ch?c ng??i n??c ngoai đ??c m?i tham d? bu?i ti?c keo dai ba ngay ma s? xa hoa c?a no th? hi?n ? vi?c nh?p v? h?n m?t t?n tr?ng ca mu?i caviar , va đ??c kho?ng hai tr?m đ?u b?p bay t? Paris sang đ? ch? bi?n. Chi phi chinh th?c đ??c cong b? la 40 tri?u USD nh?ng ??c ch?ng con nhi?u h?n trong kho?ng 100-120 tri?u USD [52] . Trong khi đo, t?nh Baluchistan va Sistan, va th?m chi c? Fars, n?i t? ch?c bu?i l?, đang b? ?nh h??ng n?ng n? b?i h?n han. "Trong khi nh?ng ng??i ngo?i qu?c đang che chen v?i th? th?c thu?c b? c?m trong đ?o H?i thi ng??i Iran khong ch? khong đ??c tham s? l? h?i, ma m?t s? con b? ch?t đoi" [53] .

đ?n cu?i n?m 1974 s? bung n? gia d?u b?t đ?u t?o ra, khong ph?i la "đ?i v?n minh hoa" nh? l?i h?a c?a Shah, ma la s? gia t?ng "đang bao đ?ng" tinh tr?ng l?m phat va lang phi va m?t "kho?ng cach ngay cang xa" gi?a ng??i giau va ng??i ngheo, thanh th? va nong thon [54] . Nh?ng ng??i Iran theo ch? ngh?a qu?c gia r?t t?c gi?n v?i hang ch?c ngan lao đ?ng n??c ngoai co tay ngh? đ??c nh?p kh?u vao Iran, nhi?u ng??i trong s? h? giup v?n hanh nh?ng thi?t b? quan s? cong ngh? cao đ?t ti?n c?a M?, nh?ng th? khong đ??c ng??i dan ?a thich trong khi Shah l?i b? ra hang tr?m tri?u đo la vao vi?c đo.

Vao n?m k? ti?p, đ?ng Rastakhiz đ??c thanh l?p. No khong ch? la chinh đ?ng duy nh?t đ?i v?i ng??i Iran, ma con la chinh đ?ng ma "toan b? ng??i tr??ng thanh" bu?c ph?i gia nh?p va đong gop vao đo [55] . Nh?ng n? l?c c?a đ?ng nay trong vi?c gianh m?t v? tri dan tuy v?i cac chi?n d?ch "ch?ng đ?u c? tr?c l?i" b?t ph?t va t?ng giam th??ng gia, khong ch? t?o ra nguy h?i v? m?t kinh t? ma con co tac d?ng ng??c v? m?t chinh tr?. Tinh tr?ng l?m phat đ??c thay b?ng th? tr??ng ch? đen va kh??c t? cac ho?t đ?ng kinh doanh. Cac th??ng gia t?c gi?n va xa lanh [56] .

Vao n?m 1976, chinh quy?n c?a Shah khi?n cho nh?ng tin đ? đ?o H?i ng??i Iran ngoan đ?o t?c gi?n b?ng vi?c thay đ?i n?m đ?u tien trong b? l?ch c?a ng??i Iran t? ngay hijri c?a đ?o H?i sang ngay len ngoi c?a Cyrus đ?i đ? . "Qua m?t đem Iran nh?y li?n m?t m?ch t? n?m đ?o H?i 1355 sang n?m hoang gia 2535" [57] . Cung n?m đo đ?c Shah tuyen b? th?t l?ng bu?c b?ng đ? gi?m l?m phat va lang phi. Tinh tr?ng th?t nghi?p sau đo ?nh h??ng n?ng n? đ?n hang ngan ng??i ngheo va dan nh?p c? thi?u tay ngh? t?i cac thanh ph?. B?o th? v? v?n hoa va ton giao va s?n suy ngh? xem ch? ngh?a th? t?c va Tay ph??ng hoa c?a Shah la "xa l? va t?i l?i" [58] , r?t nhi?u ng??i nh? nh?ng ng??i nay ti?p t?c hinh thanh nen h?t nhan c?a cac cu?c bi?u tinh va "k? t? vi đ?o" c?a cu?c cach m?ng [59] .

Vao n?m 1977 t?ng th?ng m?i c?a M?, Jimmy Carter , tuyen th? nh?m ch?c. V?i hy v?ng lam cho s?c m?nh va chinh sach ngo?i giao c?a M? sau chi?n tranh Vi?t Nam tr? nen r?ng l??ng h?n, ong đa t?o ra m?t V?n phong Nhan quy?n đ?c bi?t, v?n phong nay đa g?i cho Shah m?t "nh?c nh? l?ch s?" v? s? quan tr?ng c?a cac quy?n va t? do chinh tr?. Shah tr? l?i b?ng cach an xa cho 357 tu nhan chinh tr? vao thang 2, va cho phep H?i ch? th?p đ? th?m cac nha tu, b?t đ?u nh?ng gi đ??c g?i la 'xu h??ng t? do hoa c?a Shah'. Vao cu?i mua xuan, h? va thu, nh?ng ng??i đ?i l?p hinh thanh nh?ng t? ch?c va đ?a ra nh?ng la th? cong khai ch? trich ch? đ? [60] . Vao cu?i n?m đo m?t nhom b?t đ?ng (Hi?p h?i nh?ng ng??i c?m but) đa t? h?p ma khong co s? can thi?p va b?t giam c?a c?nh sat nh? l? th??ng, kh?i đ?u m?t k? nguyen ho?t đ?ng chinh tr? m?i c?a nh?ng ng??i ch?ng đ?i Shah [61] .

N?m đo c?ng ch?ng ki?n cai ch?t c?a nha lanh đ?o H?i giao theo xu h??ng cach tan r?t n?i ti?ng va co t?m ?nh h??ng Ali Shariati , b? cho la co ban tay c?a SAVAK nhung vao, đa lo?i b? m?t đ?ch th? cach m?ng ti?m tang c?a Khomeini. Cu?i cung, vao thang 10 con trai c?a Khomeini, Mostafa qua đ?i. M?c du nguyen nhan co v? la do b? nh?i mau c? tim, cac nhom ch?ng Shah đa đ? l?i cho SAVAK đa đ?u đ?c va ton vinh ong lam 'k? t? vi đ?o'. L? t??ng ni?m Mostafa sau đo t?i Tehran đa đ?t Khomeini quay l?i tam đi?m va b?t đ?u ti?n trinh t?o d?ng Khomeini tr? thanh th? l?nh đ?i l?p v?i Shah [62] [63] .

Cac nhom va t? ch?c đ?i l?p [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Nh?ng nhom đ?i l?p trong th?i c?a Shah th??ng n?m trong ba nhom: nh?ng ng??i theo ch? ngh?a l?p hi?n , nh?ng ng??i theo ch? ngh?a Mac , va nh?ng tin đ? đ?o H?i .

Nh?ng ng??i theo ch? ngh?a l?p hi?n, bao g?m M?t tr?n Qu?c gia Iran , mu?n h?i sinh ch? đ? quan ch? l?p hi?n v?i tuy?n c? t? do. Khong co tuy?n c? ho?c nh?ng ph??ng ti?n cho cac ho?t đ?ng chinh tr? hoa binh, thi h? m?t đi quy?n xac đang va co it ng??i theo.

Nh?ng nhom Mac-xit la b?t h?p phap va b? đan ap m?nh m? b?i b? may n?i v? SAVAK . H? g?m co đ?ng Tudeh Iran ; T? ch?c Du kich Fedai Nhan dan Iran (OIPFG) va nhom Du kich Fedai Nhan dan Iran ly khai (IPFG), hai t? ch?c v? trang; va m?t s? nhom nh? [64] . M?c tieu c?a h? la đanh b?i v??ng tri?u Pahlavi b?ng cach am sat va chi?n tranh du kich. M?c du h? đong vai tro quan tr?ng trong cu?c cach m?ng, h? ch?a bao gi? t?o đ??c s? ?ng h? trong xa h?i.

Nh?ng ng??i theo đ?o H?i chia thanh cac nhom khac nhau. Phong trao t? do Iran đ??c hinh thanh v?i nh?ng thanh vien ngoan đ?o c?a M?t tr?n Qu?c gia Iran . No c?ng la m?t nhom h?p hi?n va mu?n s? d?ng cac ph??ng cach chinh tr? theo đung lu?t đ? ch?ng l?i Shah. Phong trao nay bao g?m Bazargan va Taleqani . Mujahedin c?a Nhan dan Iran la m?t t? ch?c v? trang g?n nh? theo ch? ngh?a Mac ch?ng l?i s? ?nh h??ng c?a gi?i t?ng l? va sau đo ch?ng l?i c? chinh quy?n H?i giao. Nh?ng nha bao va phat ngon vien ca nhan nh? Ali Shariati va Morteza Motahhari đa co nh?ng ho?t đ?ng quan tr?ng ngoai cac nhom va đ?ng phai nay.

Trong nh?ng ng??i than c?n đi theo Ayatollah Khomeini, co m?t s? nhom H?i giao v? trang thi?u s? c?ng gia nh?p sau cu?c cach m?ng trong T? ch?c Mojahedin Cach m?ng H?i giao . Lien minh C?ng đ?ng H?i giao đ??c thanh l?p b?i cac bazaari (cac th??ng gia truy?n th?ng) ngoan đ?o [65] . Hi?p h?i T?ng l? Chi?n đ?u bao g?m Motahhari , Beheshti , Bahonar , Rafsanjani va Mofatteh nh?ng ng??i sau nay tr? thanh cac vien ch?c l?n trong chinh ph? C?ng hoa H?i giao. H? s? d?ng cach ti?p c?n v?n hoa đ? ch?ng l?i Shah.

Do s? đan ap trong n??c, cac nhom ch?ng đ?i n??c ngoai, nh? Lien minh sinh vien Iran , nhanh n??c ngoai c?a Phong trao T? do Iran va Hi?p h?i H?i giao sinh vien , r?t quan tr?ng đ?i v?i cu?c cach m?ng.

1978: Cach m?ng bung n? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

S? đ?i l?p xu?t hi?n ro nh?t t? s?m la c?a nh?ng nhom t? do t?n t?i trong t?ng l?p trung l?u thanh th?, m?t nhom dan kha c? đi?n va mu?n Shah ton tr?ng Hi?n phap Iran 1906 , ch? khong ph?i m?t n?n c?ng hoa do cac t?ng l? H?i giao đi?u khi?n [66] . đang chu y trong nhom nay la Mehdi Bazargan va nhom H?i giao on hoa Phong trao T? do Iran c?a ong, va c? nhom phi ton giao M?t tr?n Qu?c gia .

Gi?i t?ng l? b? chia r?, m?t s? đ?ng minh v?i nh?ng ng??i phi ton giao t? do, m?t s? khac đi theo Ch? ngh?a Mac va Ch? ngh?a c?ng s?n. Khomeini, ng??i s?ng l?u vong t?i Iraq , đa ho?t đ?ng đ? th?ng nh?t cac nhom đ?i l?p ton giao va phi ton giao, t? do va c?p ti?n d??i s? lanh đ?o c?a ong [67] b?ng cach tranh cac v?n đ? chi ti?t - it nh?t la cong khai - co th? t?o ra chia r? [68] .

Cac nhom ch?ng Shah khac nhau ho?t đ?ng ben ngoai Iran, ch? y?u t?i Luan đon, Paris , Iraq, va Th? Nh? K? . Nh?ng bai phat bi?u c?a nh?ng ng??i lanh đ?o cac nhom nay đ??c thu vao b?ng cat-xet đ? chuy?n l?u vao Iran.

Cu?c bi?u tinh l?n đ?u tien [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cu?c tu?n hanh l?n đ?u tien ch?ng l?i Shah đ??c d?n đ?u b?i cac nhom H?i giao di?n ra vao thang 1 n?m 1978. Cac sinh vien va cac lanh đ?o ton giao đang t?c gi?n ? thanh ph? Qom đa tu?n hanh đ? ph?n đ?i nh?ng cau chuy?n boi nh? Khomeini đ??c in tren bao chi nha n??c. Quan đ?i đa đ??c g?i đ?n gi?i tan cac cu?c tu?n hanh va sat h?i m?t s? sinh vien (theo chinh ph? con s? nay la 2 va theo cac nhom đ?i l?p la 70) [69] .

Theo phong t?c c?a ng??i Shi'ite, cac ho?t đ?ng t??ng ni?m đ??c t? ch?c b?n m??i ngay sau khi m?t. Trong cac đ?n th? d?c đ?t n??c, đa co nh?ng l?i keu g?i vinh danh nh?ng sinh vien đa ch?t. Vi th?, vao ngay 18 thang 2 m?t s? nhom đa tu?n hanh ? cac thanh ph? đ? t??ng ni?m nh?ng ng??i đa nga xu?ng va ph?n đ?i ch? đ? c?a Shah. L?n nay, b?o l?c n? ra ? Tabriz , va h?n m?t tr?m ng??i bi?u tinh đa thi?t m?ng. Chu ki l?i l?p l?i, vao ngay 29 thang 3 , m?t l??t tu?n hanh khac l?i di?n ra tren toan qu?c. Nh?ng khach s?n sang tr?ng, r?p chi?u phim, nha b?ng, c? quan chinh ph? va cac bi?u t??ng khac c?a ch? đ? Shah b? pha h?y; m?t l?n n?a cac l?c l??ng an ninh đa can thi?p va gi?t r?t nhi?u ng??i. Vao ngay 10 thang 5 , m?i vi?c l?i tai di?n.

Ayatollah Shariatmadari tham gia vao nhom ch?ng đ?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Vao thang 5, linh đ?c nhi?m c?a chinh ph? xong vao nha c?a Ayatollah Kazem Shariatmadari , m?t nhan v?t chinh tr? va lanh đ?o t?ng l? on hoa, b?t ch?t m?t trong nh?ng mon đ? ngay tr??c m?t ong. Shariatmadari t? b? l?p tr??ng im l?ng va gia nh?p nhom ch?ng đ?i [70] .

đ?c Shah c? g?ng lam d?u nh?ng ng??i ch?ng đ?i b?ng cach lam gi?m l?m phat, keu g?i s? r?ng l??ng c?a gi?i t?ng l? on hoa, sa th?i ng??i đ?ng đ?u SAVAK va h?a h?n m?t cu?c b?u c? t? do vao thang 6 t?i [71] . Nh?ng s? c?t gi?m chi tieu đ? ch?ng l?m phat đa gay nen tinh tr?ng lang cong ? đ?c bi?t la gi?i lao đ?ng tr?, khong co tay ngh? s?ng t?i cac khu ? chu?t t?i cac thanh ph?. đ?n mua he n?m 1978, nh?ng lao đ?ng nay, th??ng xu?t than t? gi?i nong dan truy?n th?ng, đa tham gia vao cac nhom ph?n đ?i tren đ??ng ph? v?i s? l??ng r?t l?n. Cac lao đ?ng khac thi ti?p t?c đinh cong va đ?n thang 11 thi n?n kinh t? b? te li?t b?i hang lo?t v? đong c?a [72] .

Shah ti?p c?n Hoa K? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đ?c Shah đang g?p m?t Alfred Atherton , William Sullivan , Cyrus Vance , T?ng th?ng Carter , va Zbigniew Brzezinski , 1977.

đ?i m?t v?i cu?c cach m?ng , Shah đa c?u vi?n s? giup đ? c?a Hoa K?. Vi ly do l?ch s? va v? tri chi?n l??c c?a minh, Iran r?t quan tr?ng đ?i v?i Hoa K? . Iran la m?t qu?c gia than Hoa K? co đ??ng bien gi?i dai v?i đ?i th? chi?n tranh l?nh c?a Hoa K? la Lien Xo , va la qu?c gia l?n nh?t, m?nh nh?t trong V?nh Pec-xich giau d?u l?a. Nh?ng v??ng tri?u Pahlavi đ?ng th?i c?ng khi?n ph??ng Tay khong hai long do nh?ng thanh tich v? nhan quy?n c?a h? [73] .

Chinh quy?n Carter theo đu?i "chinh sach khong ro rang" đ?i v?i Iran [74] . đ?i s? Hoa K? t?i Iran, William H. Sullivan , nh?c l?i r?ng C? v?n An ninh Qu?c gia Hoa K? Zbigniew Brzezinski "lien t?c đ?m b?o v?i Pahlavi r?ng Hoa K? hoan toan ?ng h? ong". T?ng th?ng Carter l?i khong đi theo nh?ng s? đ?m b?o đo m?t cach gay tranh cai. Vao ngay 4 thang 11 n?m 1978 , Brzezinski đa g?i cho Shah đ? noi r?ng Hoa K? s? "?ng h? ong hoan toan". Cung th?i đi?m đo, m?t s? quan ch?c c?p cao t?i B? Ngo?i giao Hoa K? tin r?ng cu?c cach m?ng la khong th? ng?n c?n [75] . Sau khi th?m Shah vao mua he n?m 1978, B? tr??ng B? Tai chinh Hoa K? Blumenthal than phi?n v? s? suy s?p c?m xuc c?a Shah, noi l?i r?ng, "Ong nh? m?t thay ma" [76] . Brzezinski va B? tr??ng B? N?ng l??ng Hoa K? James Schlesinger ( B? tr??ng Qu?c phong d??i th?i t?ng th?ng Ford ) tuyen b? c?ng r?n v? s? đ?m b?o h? tr? quan s? cho Shah. Brzezinski v?n ?ng h? s? can thi?p quan s? c?a Hoa K? đ? binh ?n Iran th?m chi khi v? tri c?a Shah đ??c tin la khong th? gi? đ??c n?a. T?ng th?ng Carter khong th? quy?t đ?nh ph??ng cach đ? binh ?n tinh th?; ong ch?c ch?n ch?ng l?i m?t cu?c đ?o chinh n?a. Ban đ?u, d??ng nh? s? co s? ?ng h? m?t cu?c chuy?n giao quy?n l?c hoa binh, tuy nhien l?a ch?n nay tan bi?n khi Khomeini va nh?ng ng??i đi theo ong quet qua c? đ?t n??c, gianh đ??c quy?n l?c vao ngay 12 thang 2 n?m 1979 .

Cac ly thuy?t nghi ng? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

M?t s? ng??i Iran tin r?ng vi?c thi?u s? can thi?p va đoi khi co v? đ?ng c?m v?i cu?c cach m?ng c?a nh?ng quan ch?c c?p cao Hoa K? cho th?y Hoa K? "ph?i ch?u trach nhi?m v?i th?ng l?i c?a Khomeini" [74] . M?t y ki?n c?c đoan h?n cho r?ng s? l?t đ? Shah la k?t qu? c?a "am m?u nham hi?m đ? l?t đ? v??ng tri?u theo ch? ngh?a qu?c gia, ti?n b?, va t? t??ng đ?c l?p" [77] .

M?t s? ngu?n tin v? sau cho r?ng Hoa K? th?c s? đa b?t đen xanh đ? Khomeini l?t đ? chinh quy?n c?a Shah. đa co b?ng ch?ng đ??c đ?a ra cho th?y chinh ph? Hoa K? đa tai tr? cho Khomeini b?ng cach chuy?n 150 tri?u USD vao tai kho?n ngan hang khi ong ta t? n?n ? Phap [78] . M?t bien b?n ghi nh? c?a CIA v?i Khomeini va Shah đa noi r?ng: tuy Khomeini quy?t tam l?t đ? Shah va khong ch?p nh?n th?a hi?p, va ong trong qua kh? đa t?ng h?p tac v?i cac nhom kh?ng b? H?i giao, nh?ng Khomeini c?ng ch?ng ch? ngh?a C?ng s?n tri?t đ? nh? Shah, do đo M? s?n sang tai tr? cho Khomeini đ? đ?m b?o du Shah co b? l?t đ? hay khong thi Iran c?ng s? co m?t chinh ph? ch?ng C?ng [79]

T?n cong đ?t pha Abadan [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Chi?n đ?u tren đ??ng ph? Tehran

Do tinh tr?ng b?o l?c ti?p di?n, h?n 400 ng??i đa ch?t trong v? t?n cong H?a ho?n t?i R?p chi?u phim Rex vao thang 8 t?i Abadan. M?c du r?p chi?u phim la m?c tieu th??ng xuyen c?a nh?ng ng??i bi?u tinh H?i giao [80] [81] nh? v?y la s? ng? v?c c?a ch? đ? va s? hi?u qu? c?a k? n?ng lien l?c c?a đ?i th? c?a no đ?n n?i cong chung tin r?ng SAVAK đa đ?t r?p trong n? l?c đi?u ch?nh đ?i ph??ng [82] . Ngay k? ti?p 10.000 gia quy?n va nh?ng ng??i ?ng h? t? t?p trong đam tang t?p th? va cung ho vang, ‘đ?t chay Shah’, va ‘Shah la k? co t?i’ [83] .

Th? sau đen t?i [84] [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đ?n thang 9, qu?c gia nay nhanh chong b? m?t can b?ng, nh?ng cu?c bi?u tinh l?n di?n ra th??ng xuyen. Shah đa cong b? thi?t quan lu?t , va c?m t?t c? m?i s? bi?u tinh. M?t cu?c ph?n đ?i r?t l?n n? ra t?i Tehran, đ??c bi?t đ?n v?i ten g?i Ngay th? sau đen t?i .

Gi?i lanh đ?o t?ng l? truy?n đi tin đ?n r?ng "hang ngan ng??i đa b? quan đ?i ng??i Zion th?m sat" [85] . Quan đ?i th?c ra la ng??i Kurd đa b? b?n, va con s? b? gi?t khong ph?i la 15.000 ma la g?n 700 [86] , nh?ng trong th?i gian đo vi?c xu?t hi?n s? tan ac c?a chinh ph? đa lam r?t nhi?u ng??i Iran con l?i va cac đ?ng minh c?a Shah ? n??c ngoai c?m gi?n. M?t cu?c t?ng bai cong vao thang 10 d?n đ?n te li?t n?n kinh t?, nganh cong nghi?p quan tr?ng ph?i đong c?a, "khoa ch?t s? ph?n c?a Shah" [87] .

Ayatollah Khomeini ? Paris [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ayatollah Khomeini t?i Neauphle-leChateau, vay quanh la phong vien.

Shah quy?t đ?nh yeu c?u tr?c xu?t Ayatollah Khomeini kh?i Iraq vao ngay 24 thang 9 n?m 1978 , chinh quy?n Iraq phong t?a ngoi nha c?a Khomeini ? Najaf . Ong đ??c thong bao r?ng vi?c c? tru lau dai t?i Iraq tuy thu?c vao s? t? b? cac ho?t đ?ng chinh tr? c?a ong, m?t đi?u ki?n ma ong đa t? ch?i. Vao ngay 3 thang 10 , ong r?i Iraq đ?n Kuwait , nh?ng b? t? ch?i nh?p c?nh t?i bien gi?i. Cu?i cung ngay 6 thang 10 Ayatollah Khomeini đ?n đ??c Paris . Vao ngay 10 thang 10 ong chuy?n vao s?ng ? ngo?i o Neauphle-le-Chateau trong m?t c?n nha do nh?ng ng??i Iran l?u vong t?i Phap thue cho ong. T? luc đo cac phong vien tren kh?p th? gi?i đ? v? Phap, va hinh ?nh va phat bi?u c?a Ayatollah Khomeini nhanh chong tr? thanh tin nong hang ngay c?a cac hang thong t?n th? gi?i [88] .

Cac cu?c bi?u tinh Muharram [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Vao 2 thang 12 , trong thang H?i giao Muharram , h?n hai tri?u ng??i đa tran xu?ng cac con ph? c?a Qu?ng tr??ng Azadi (sau nay la Qu?ng tr??ng Shahyad) t?i Tehran đ? đoi Shah ra đi va đ? ngh? Khomeini quay v? [89] .

Th??ng vong [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ayatollah Khomeini tuyen b? r?ng "60.000 đan ong, đan ba va tr? em đa t? vi đ?o d??i ch? đ? c?a Shah" [90] va con s? nay xu?t hi?n trong Hi?n phap C?ng hoa H?i giao Iran [91] . M?t thanh vien c?a qu?c h?i Iran đa đ?a ra con s? "70.000 chi?n s? t? đ?o va 100.000 b? th??ng khi tieu di?t ch? đ? đ?c tai th?i nat" [90] . G?n đay, m?t c?u nghien c?u vien t?i Martyrs Foundation (Bonyad Shahid), Emad al-Din Baghi, ??c l??ng r?ng th??ng vong c?a lan song ch?ng Shah gi?a nh?ng n?m 1963 va 1979 ch? vao kho?ng 3.164, v?i 2.781 ng??i b? gi?t trong nh?ng cu?c đ?ng đ? t? 1978 t?i 1979 gi?a nh?ng ng??i bi?u tinh va l?c l??ng quan s? va an ninh c?a Shah [90] .

Th?ng l?i c?a cu?c cach m?ng va s? s?p đ? c?a ch? đ? quan ch? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

S? ra đi c?a Shah [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tu?n hanh quy mo l?n t?i Tehran.

Vao ngay 16 thang 1 n?m 1979 Shah va hoang t?c r?i Iran theo l?i đ? ngh? c?a th? t??ng, Ti?n s? Shapour Bakhtiar , (M?t ng??i lanh đ?o đ?i l?p t? lau) v?i c?nh t??ng vui s??ng n? ra va s? pha h?y "trong vong vai gi? c?a g?n nh? t?t c? nh?ng d?u hi?u c?a tri?u đ?i Pahlaiv." [92] Bakhtiar gi?i tan SAVAK, gi?i phong tu nhan chinh tr?, ra l?nh cho quan đ?i cho phep cac cu?c tu?n hanh quy mo l?n, h?a b?u c? t? do va m?i nh?ng ng??i ?ng h? Khomeini va nh?ng ng??i cac m?ng khac tham ra chinh ph? c?a "qu?c gia th?ng nh?t". [93] Sau m?t vai ngay tri hoan, ong cho phep Ayatollah Khomeini tr? l?i Iran, đ? ngh? ong ta r?i b? qu?c gia theo ki?u Vatican t?i Qom va keu g?i phe đ?i l?p giup b?o v? hi?n phap.

S? tr? l?i c?a Khomeini va s? s?p đ? c?a th? ch? quan ch? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ayatollah Khomeini tr? v? ngay mung 1 thang 2.

Vao 1 thang 2 n?m 1979 , Ayatollah Khomeini tr? l?i Tehran v?i s? chao m?ng n?ng nhi?t c?a hang tri?u ng??i Iran. Khomeini bay v? Iran tren chi?c may bay Boeing 747 thue c?a hang hang khong Air France. [94] Khong ch? đ?n gi?n la ng??i lanh đ?o khong th? ph? nh?n c?a cu?c cach m?ng, [95] ong gi? đay đa tr? thanh m?t nhan v?t "ban th?n", đ??c chao đon khi ong ta xu?ng may bay v?i nh?ng ti?ng het ‘Khomeini, O Imam, chung toi kinh chao ong, ph??c lanh cho ong.’ [96] đam đong luc đo b?t đ?u ngan nga "đ?o H?i, đ?o H?i, Khomeini, chung toi s? đi theo ng??i," va th?m chi "Khomeini lam vua." [97]

Trong ngay ong ta tr? v?, Khomeini đa th? hi?n s? ch?ng đ?i m?nh m? v?i chinh quy?n c?a Bakhtar trong m?t bai phat bi?u ma trong đo ong h?a:"I shall kick their teeth in.’ Ong b? nhi?m Mehdi Bazargan lam th? t??ng lam th?i c?a minh vao mung 4 thang 2, "v?i s? ?ng h? c?a qu?c gia" va đoi h?i `vi toi b? nhi?m ong ta, ong ta ph?i tuan l?nh’. Ong ta c?nh cao r?ng đo la "chinh ph? c?a Chua" va s? b?t tuan la m?t s? "ph?n chua". [98] Sau khi phong trao c?a Khomeini co đ??c đ?ng l?c, quan đ?i b?t đ?u ng? v? phe ong. Vao ngay 9 thang 2, kho?ng 10 gi? đem, m?t cu?c ch?m tran n? ra gi?a l?c l??ng C?nh v? b?t t? va nh?ng ng??i Homafaran n?i d?y ?ng h? Khomeini c?a Khong l?c Iran. Khomeini tuyen la nh?ng chi?n s? t? vi đ?o trung thanh đa khong đ?u hang. [99] Nh?ng ng??i cach m?ng va binh linh n?i d?y đa co s? ch? đ?ng va b?t đ?u chi?m cac đ?n c?nh sat va doanh tr?i quan đ?i, chia v? khi cho qu?n chung. S? s?p đ? c?a chinh ph? lam th?i khong theo đ?o h?i di?n ra vao luc 2 gi? chi?u ngay 11 thang 2 khi ma Toa an Quan s? T?i cao tuyen b? "trung l?p trong cac tranh ch?p chinh tr? hi?n t?i..nh?m gia t?ng b?t ?n va đ? mau." [100] [101] Cac đai phat thanh va truy?n hinh, cung đi?n c?a tri?u đ?i Pahlavi va cac toa nha c?a chinh ph? sau đo đ?u b? chi?m gi? b?i l?c l??ng cach m?ng.

Giai đo?n nay, t? mung 1 đ?n 11 thang 2, đ??c bi?t đ?n nh? la " Tuyen b? c?a Fajr ," va đ??c k? ni?m hang n?m ? Iran. [102] [103] Ngay 11 thang 2 la "Ngay th?ng l?i c?a Cach m?ng H?i giao", m?t qu?c l? v?i cac cu?c tu?n hanh đ??c nha n??c ?ng h? di?n ra t?i t?t c? cac th? tr?n va thanh ph?. [104] [105]

Khomeini c?ng c? quy?n l?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th? t??ng đ??c Khomeini ch? đ?nh, Mehdi Bazargan , ?ng h? vi?c thanh l?p m?t chinh ph? l?p phap c?i cach va dan ch?. [106] Ho?t đ?ng đ?c l?p la H?i đ?ng Cach m?ng thi?t l?p b?i Khomeini va nh?ng giao s? ?ng h? ong, C?nh v? cach m?ng , cac toa an cach m?ng, va cac thanh ph?n cach m?ng c?p đ?a ph??ng tr? thanh cac h?i đ?ng đ?a ph??ng ( komitehs ). [107] Trong khi phe on hoa c?a Bazargan va Chinh ph? Cach m?ng Lam th?i (t?m th?i) tr?n an t?ng l?p trung l?u đa Tay hoa c?a Iran, no ro rang ch?ng co m?t chut quy?n l?c nao v?i cac c? quan cach m?ng c?a nh?ng ng??i ?ng h? Khomeini, đ?c bi?t la H?i đ?ng Cach m?ng va sau đo va đ?ng Cach m?ng H?i giao. Khong th? tranh kh?i, s? ch?ng cheo quy?n l?c c?a H?i đ?ng Cach m?ng (c? quan co quy?n thong qua lu?t) va Chinh ph? Cach m?ng tr? thanh ngu?n c?n cho nh?ng xung đ?t, [108] du th?c t? la c? hai đ??c ?ng h? va/ho?c d?ng nen b?i Khomeini.

Vao thang 6, Phong trao đ?c l?p cong b? b?n th?o hi?n phap; v?n b?n nay nh?c t?i Iran nh? la m?t n??c c?ng hoa H?i giao va bao g?m m?t H?i đ?ng An ninh đ? ph? quy?t cac ho?t đ?ng l?p phap phi h?i giao, khong co m?t th?m phan c?m quy?n. [109] B?n hi?n phap sau đo đ??c g?i t?i H?i đ?ng Chuyen gia Hi?n phap m?i đ??c thanh l?p, n?i ma cac đ?ng minh c?a Khomeini th?ng tr?. Du r?ng ban đ?u Khomeini tuyen b? r?ng b?n th?o hi?n phap la "đung", [110] [111] Khomeini (va h?i đ?ng) th?i h?i b?n hi?n phap, va tuyen b? r?ng chinh ph? m?i nen d?a "100% vao đ?o H?i."

M?t b?n hi?n phap m?i đ??c t?o ra b?i H?i đ?ng Chuyen gia Hi?n phap t?o ra v? tri lanh đ?o t?i cao đ?y quy?n l?c cho Khomeini, [1] L?u tr? 2010-11-23 t?i Wayback Machine ng??i luc đo đang đ?ng đ?u l?c l??ng quan s? va an ninh, c?ng nh? ch? đ?nh m?t s? cac quan ch?c chinh ph? va t? phap. M?t t?ng th?ng kem quy?n l?c h?n theo đo s? đ??c b?u c? m?i b?n n?m. M?t c? quan tren ly thuy?t khac, H?i đ?ng An ninh , đ??c trao quy?n ph? quy?t cac ?ng c? vien t?ng th?ng, ngh? vi?n, va cac c? quan khac co tham gia vi?c b?u Lanh đ?o T?i cao c?ng nh? cac lu?t l? thong qua b?i c? quan l?p phap.

Cac c? quan c?a cu?c cach m?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

H?i đ?ng Cach m?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: H?i đ?ng Cach m?ng H?i giao Iran

H?i đ?ng Cach m?ng H?i giao Iran đ??c l?p nen b?i Khomeini đ? đi?u hanh cu?c cach m?ng m?t th?i gian ng?n tr??c khi ong tr? v? Iran. S? t?n t?i c?a no đa đ??c gi? bi m?t tr??c đo, th?i đi?m thi?u an oan c?a cu?c cach m?ng. No đa đ??c mieu t? la "m?t chinh ph? song song" đa phe chu?n thu?t va c?nh tranh v?i Chinh ph? Cach m?ng Lam th?i [112] c? quan c?ng đ??c thi?t l?p b?i Khomeini. H?i đ?ng ho?t đ?ng nh? m?t chinh ph? ma khong c?n ban cai c?a Iran t? luc Bazargan t? ch?c t?i luc hinh thanh qu?c h?i đ?u tien. (6 thang 11 n?m 1979 - 12 thang 8 n?m 1980). [113]

Chinh ph? Cach m?ng Lam th?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: Chinh ph? Lam th?i Iran
Th? t??ng Iran Mehdi Bazargan la m?t ng??i ?ng h? dan ch? va dan quy?n. Ong c?ng ch?ng l?i Cach m?ng V?n hoa va cu?c chi?m đong đ?i s? quan M?.

Chinh ph? Cach m?ng Lam th?i đ??c thanh l?p sau s? ph? b? ch? đ? quan ch? theo l?nh c?a Ayatollah Khomeini vao ngay 4 thang 2 n?m 1979 , trong khi m?t chinh ph? lam th?i khac c?a Shapour Bakhtiar (Th? t??ng cu?i cung c?a Shah ) v?n đang n?m quy?n. Ayatollah Khomeini ch? đ?o ng??i Iran tuan theo Bazargan nh? la m?t ngh?a v? ton giao.

Nh? m?t ng??i đan ong ma, du co đ??c s? ch? che [ Velayat ] t? ng??i so?n lu?t th?n thanh [nha Tien tri], Toi theo quy?n h?n c?a minh tuyen b? Bazargan la ng??i lanh đ?o, va vi toi đa ch? đ?nh ong ta, ong ta ph?i tuan l?i. Qu?c gia ph?i ph?c tung ong ?y. đay khong ph?i la m?t chinh ph? thong th??ng. đay la m?t chinh ph? d?a tren sharia . Ch?ng l?i chinh ph? nay ngh?a la ch?ng l?i sharia c?a đ?o H?i... N?i d?y ch?ng l?i chinh ph? c?a Th??ng đ? t?c la n?i d?y ch?ng l?i Th??ng đ?. Ch?ng l?i Th??ng đ? t?c la ph? bang. [114] [115]

Ch?nh ph? c?a ong ch? t?n t?i trong m?t vai thang va t?t c? cac b? tr??ng đ?u t? ch?c sau khi cac vien ch?c c?a đ?i s? quan Hoa K? b? b?t lam con tin vao ngay 4 thang 11 n?m 1979 . Bazargan đa la m?t ng??i ?ng h? b?n d? th?o hi?n phap cach m?ng ban đ?u h?n la ng??i ?ng h? chinh ph? th?n giao cai tr? b?i cac b?i th?m H?i giao, va s? t? ch?c c?a ong đa đ??c Khomeini ch?p nh?n m?t cach d? dang. Khomeini noi "Ngai Bazargan... đa h?i m?t m?i va mu?n ? ngoai [chinh tr??ng] m?t th?i gian." Khomeini sau đo đa mieu t? vi?c b? nhi?m Bazargan la m?t "sai l?m". [116] Chinh ph? Cach m?ng Lam th?i th??ng đ??c mieu t? la c?ng đ?u v?i H?i đ?ng Cach m?ng, va luon trong xung đ?t v?i cac cach m?ng ( komiteh ). [117]

Cac ?y ban Cach m?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Komiteh hay cac ?y ban "n?y n? ? kh?p m?i n?i" nh? cac t? ch?c t? tr? vao cu?i n?m 1978. T? ch?c t?i cac nha th?, tr??ng h?c va cong s?, cac t? ch?c nay phat đ?ng m?i ng??i, t? ch?c cac cu?c đinh cong va di?u hanh, va sau đo la phat cac hang hoa khan hi?m. Sau ngay 12 thang 2 , h?n 300.000 kh?u sung tr??ng va sung ban t? đ?ng đ??c l?y t? cac kho v? khi c?a quan đ?i [118] va đ??c cac ?y ban nay dung đ? chi?m gi? tai s?n va b?t gi? nh?ng ng??i ma h? cho la ph?n cach m?ng. Sau cach m?ng, cac ?y ban nay "l?n h?n nhi?u v? s? l??ng, va kem qui c? h?n", va "co quy?n l?c l?n h?n r?t nhi?u." [118] T?i rieng Tehran đa co h?n 1500 ?y ban. Khong th? tranh kh?i la đa co xung đ?t gi?a nh?ng ?y ban nay va cac c? quan quy?n l?c khac, đ?c bi?t la Ch?nh ph? Lam th?i. [119]

đ? thi?t l?p tr?t t?, Khomeini b? nhi?m Ayatollah Mahdavi Kani ch?u trach nhi?m v? cac ?y ban. [120] Komiteh c?ng ho?t đ?ng nh? "tai m?t" c?a ch? đ? m?i, va đ??c nh?ng ng??i ch? trich nh?c đ?n v?i "cac cu?c b?t gi?, hanh quy?t va t?ch thu tai s?n b?a bai". [121] Vao mua he n?m 1979, cac ?y ban đ??c l?nh xoa b? ?nh h??ng c?a cac phong trao du kich canh t? đa len l?i vao trong t? ch?c. [121]

Nh?ng di?n bi?n sau Cach m?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Vao ngay 22 thang 10 n?m 1979, chinh ph? M? đa cho phep Shah, ng??i đang s?ng l?u vong, đ??c nh?p c?nh vao Hoa K? đ? đi?u tr? ung th? . ? Iran, đa co m?t s? ph?n đ?i, khi c? Khomeini va cac nhom canh t? đ?u yeu c?u M? giao Shah tr? l?i Iran đ? ti?n hanh xet x? va x? t? .

Vao ngay 4 thang 11, m?t nhom sinh vien đ?i h?c Iran t? x?ng la Sinh vien H?i giao Dong Imam, đa xong vao đ?i s? quan M? ? Tehran, b?t gi? 52 nhan vien đ?i s? quan lam con tin trong 444 ngay - m?t s? ki?n đ??c g?i la cu?c kh?ng ho?ng con tin Iran . T?i Hoa K?, vi?c b?t gi? con tin đ??c coi la m?t s? vi ph?m tr?ng tr?n lu?t phap qu?c t? va lam d?y len s? t?c gi?n d? d?i c?ng nh? thai đ? ch?ng Iran [122] [123] .

Vao thang 9 n?m 1980, Iraq đa phat đ?ng m?t cu?c xam l??c toan di?n vao Iran, b?t đ?u cu?c Chi?n tranh Iran-Iraq (thang 9 n?m 1980 - thang 8 n?m 1988).

Tinh hinh kinh t?-xa h?i sau cu?c Cach m?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Khomeini đa nh?n đ??c s? ?ng h? r?ng rai c?a nhi?u ph? n? H?i giao trong v? l?t đ? Shah va tr??c khi Cach m?ng th?ng l?i, ong ta đa ?ng h? vi?c đ?a ph? n? tham gia vao m?i l?nh v?c c?a cu?c s?ng va th?m chi noi v? kh? n?ng co m?t n? nguyen th? qu?c gia t?i Iran [124] . Tuy nhien, khi tr? l?i Iran, l?p tr??ng c?a ong v? quy?n ph? n? đa co nh?ng thay đ?i m?nh m?. Khomeini đa ph?n đ?i vi?c trao quy?n b?u c? cho ph? n? va ch? trich m?t đ?o lu?t cho phep ph? n? H?i giao ly hon theo y mu?n c?ng nh? tai hon, ong ta coi nh?ng đi?u nay la trai v?i kinh sach H?i giao va do đo, t??ng đ??ng v?i ngo?i tinh [124] .

Ch? ba tu?n sau khi n?m quy?n, v?i ly do la đ?o ng??c qua trinh Tay ph??ng hoa va đ??c h? tr? b?i m?t b? ph?n b?o th? trong xa h?i, Khomeini đa h?y b? lu?t ly hon [124] . Khomeini h? đ? tu?i k?t hon t?i thi?u c?a ph? n? xu?ng ch? con 13 va th?m chi cho phep cac be gai tren 7 tu?i đ??c phep k?t hon n?u đ??c m?t bac s? ky gi?y ch?ng nh?n r?ng h? co kh? n?ng tinh d?c [125] [126] . Khomeini c?ng ch?p thu?n vi?c ng??i l?n th?a man ham mu?n tinh d?c c?a h? v?i tr? em d??i hinh th?c tinh d?c khong xam nh?p , m?c du ? h?u h?t cac qu?c gia khac nh?ng hanh vi nh? v?y s? c?u thanh t?i ?u dam [125] . Lu?t phap m?i đ??c thong qua đa h?p phap hoa ch? đ? đa the , ben c?nh đo c?m ph? n? ly hon v?i đan ong va x?p ngo?i tinh vao nhom t?i ph?m nghiem tr?ng b?c nh?t. [127] [128] . Ph? n? b? bu?c ph?i đeo m?ng che m?t, va nh?ng hinh ?nh v? m?t ph? n? ph??ng Tay đ??c to v? nh? m?t bi?u t??ng c?a s? khong ngoan đ?o [124] .

Th?m chi tinh tr?ng phan bi?t gi?i tinh con x?y ra tren cac ph??ng ti?n giao thong cong c?ng khi ma ph? n? luon co it ch? ng?i h?n. Trong tri?u đ?i c?a Shah, đa co s? gia t?ng c?a s? l??ng ph? n? tham gia l?c l??ng lao đ?ng, nh?ng theo cac đ?o lu?t ton giao m?i, đa co s? suy gi?m m?nh v? s? ph? n? trong l?c l??ng lao đ?ng c?a Iran. M?t s? ph? n? n?m gi? cac ch?c v? cao c?p trong chinh quy?n c?ng đa bu?c ph?i t? ch?c vi nh?ng lu?t m?i nay. T?t c? m?i n? l?c c?a shah nh?m c?i cach đ?t n??c, Tay ph??ng hoa va gi?i phong ph? n?, đ?u đa b? xoa b? b?i n??c C?ng hoa H?i giao [129] .

Ngay sau khi tr? thanh lanh đ?o t?i cao vao thang 2 n?m 1979, Khomeini đa tuyen b? ap d?ng hinh ph?t t? hinh đ?i v?i ng??i đ?ng tinh . Trong kho?ng th?i gian t? thang 2 đ?n thang 3, m??i sau ng??i Iran đa b? x? t? do cac t?i lien quan đ?n tinh d?c [130] . Khomeini c?ng t?o ra m?t "Toa an Cach m?ng". La m?t ph?n c?a chi?n d?ch "lam s?ch" xa h?i, [131] cac toa an nay đa x? t? h?n 100 ng??i nghi?n ma tuy , gai m?i dam , đ?ng tinh luy?n ai, nh?ng ng??i hi?p dam va ngo?i tinh [132] . N?m 1979, Khomeini đa tuyen b? r?ng vi?c x? t? nh?ng ng??i đ?ng tinh luy?n ai (c?ng nh? gai m?i dam va ngo?i tinh) la h?p ly trong m?t n?n v?n minh đ?o đ?c theo ngh?a t??ng t? nh? hanh đ?ng c?t m?t mi?ng da đa b? m?c nat [133] .

Chinh ph? m?i b?t đ?u thanh tr?ng phe đ?i l?p chinh tr? phi H?i giao, c?ng nh? c?a nh?ng ng??i H?i giao đ??c coi la khong đ? tri?t đ?. M?c du c? nh?ng ng??i theo ch? ngh?a dan t?c va nh?ng ng??i theo ch? ngh?a Marx ban đ?u đa tham gia v?i nh?ng ng??i H?i giao đ? l?t đ? Shah, nh?ng hang ch?c ngan ng??i trong s? h? đa b? ch? đ? m?i x? t? sau đo [134] . Nhi?u c?u b? tr??ng va quan ch?c trong chinh ph? c?a Shah, bao g?m c?u th? t??ng Amir-Abbas Hoveyda, đa b? x? b?n da man [134] . Vao n?m 1983, C? quan Tinh bao Trung ??ng (CIA) đa cung c?p danh sach cac đi?p vien va c?ng tac vien KGB c?a Lien Xo đang ho?t đ?ng t?i Iran cho Khomeini, sau đo Khomeini đa ra quy?t đ?nh x? t? t?i 200 ng??i C?ng s?n va đ?t đ?ng C?ng s?n Tudeh c?a Iran ra ngoai vong phap lu?t.

Khomeini th? hi?n r?t it s? quan tam đ?i v?i n?n kinh t? đ?t n??c, chinh ong c?ng kh?ng đ?nh minh coi tr?ng " tinh th?n h?n v?t ch?t " [135] . Sau thang sau bai phat bi?u đ?u tien, Khomeini bay t? s? b?c t?c v?i nh?ng l?i phan nan c?a ng??i dan v? m?c s?ng gi?m m?nh c?a Iran sau cach m?ng, ong đa noi r?ng: " Toi khong th? tin r?ng m?c đich c?a t?t c? nh?ng s? hy sinh nay ch? la đ? mua đ??c nh?ng qu? d?a r? ti?n h?n " [136] . Trong m?t d?p khac, nh?n m?nh t?m quan tr?ng c?a t? vi đ?o so v?i s? th?nh v??ng v? v?t ch?t, ong noi: " Co ai mu?n con chau chung ta t? vi đ?o đ? co đ??c m?t ngoi nha t? t? khong? No khong ph?i la v?n đ? quan tr?ng. V?n đ? quan tr?ng la th? gi?i ben kia " [137] . Ong c?ng đa tr? l?i m?t cau h?i v? cac chinh sach kinh t? c?a minh b?ng cach tuyen b? th?ng th?ng r?ng " kinh t? la danh cho nh?ng con l?a " [138] [Note 1] Cac y?u t? khac c?ng ?nh h??ng đ?n kinh t? Iran bao g?m cu?c chi?n tranh lau dai v?i Iraq t? n?m 1980, chi phi d?n đ?n n? chinh ph? va l?m phat, va cac bi?n phap c?m v?n c?a M? lam xoi mon thu nh?p ca nhan va khi?n cho t? l? th?t nghi?p t?ng ch?a t?ng th?y [140] .

T? l? ngheo đoi đa t?ng g?n 45% trong 6 n?m đ?u c?m quy?n c?a Khomeini [141] . Dong ng??i di c? t? Iran ra n??c ngoai c?ng t?ng m?nh, l?n đ?u tien trong l?ch s? c?a đ?t n??c x?y ra tinh tr?ng nh? v?y [142] . K? t? khi cu?c cach m?ng va chi?n tranh v?i Iraq di?n ra, ??c tinh "hai đ?n b?n tri?u doanh nhan, chuyen gia, k? thu?t vien va th? th? cong lanh ngh?" c?a Iran đa di c? sang cac n??c khac. [143] [144]

Ghi chu [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  1. ^ S? th? ? đ?i v?i kinh t? đ?t n??c nay đ??c cho la "m?t y?u t? gi?i thich hi?u su?t t?i t? c?a n?n kinh t? Iran k? t? sau cu?c cach m?ng". [139]

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  1. ^ Cooper, Andrew. The Fall of Heaven . tr. 10.
  2. ^ Islamicaaaa Revolution , Iran Chamber.
  3. ^ Islamic Revolution of Iran L?u tr? 2009-10-28 t?i Wayback Machine , MS Encarta.
  4. ^ The Islamic Revolution L?u tr? 2009-02-27 t?i Wayback Machine , Internews.
  5. ^ Iranian Revolution .
  6. ^ Iran Profile L?u tr? 2006-08-06 t?i Wayback Machine , PDF .
  7. ^ The Shah and the Ayatollah: Iranian Mythology and Islamic Revolution (Hardcover), ISBN 0-275-97858-3 , by Fereydoun Hoveyda, brother of Amir Abbas Hoveyda .
  8. ^ Encyclopædia Britannica .
  9. ^ Marvin Zonis quoted in Wright, Sacred Rage 1996, p.61
  10. ^ Nasr, Vali, The Shia Revival , Norton, (2006), p.121
  11. ^ The Iranian Revolution .
  12. ^ Ruhollah Khomeini L?u tr? 2007-10-08 t?i Wayback Machine , Encyclopedia Britannica.
  13. ^ Iran Islamic Republic , Encyclopedia Britannica.
  14. ^ Amuzegar, The Dynamics of the Iranian Revolution, (1991), p.4, 9-12
  15. ^ Arjomand, Turban (1988), p. 191.
  16. ^ Amuzegar, Jahangir, The Dynamics of the Iranian Revolution, SUNY Press, p.10
  17. ^ Harney, Priest (1998), p. 2.
  18. ^ Abrahamian Iran (1982), p. 496.
  19. ^ đay la cach d?ch c?a Nguy?n Tr?n Ai trong Vung d?u soi l?a b?ng, K? XIII- NgD168 .
  20. ^ Nguyen v?n clearly an occurrence that had to be explained , Benard, "The Government of God" (1984), p. 18.
  21. ^ T?ng th?ng Iran Mahmoud Ahmadinejad, "As Soon as Iran Achieves Advanced Technologies, It Has the Capacity to Become an Invincible Global Power L?u tr? 2006-10-20 t?i Wayback Machine ," 9/28/2006 Clip No. 1288.
  22. ^ Shirley, Know Thine Enemy (1997), cac trang 98, 104, 195.
  23. ^ Akhbar Ganji talking to Afshin Molavi. Molavi, Afshin, The Soul of Iran, Norton paperback, (2005), p.156.
  24. ^ Brumberg, Reinventing Khomeini (2001).
  25. ^ Shirley, Know Thine Enemy (1997), p. 207.
  26. ^ Mackay, Iranians (1998), cac trang 236, 260.
  27. ^ Harney, The Priest (1998), cac trang 37, 47, 67, 128, 155, 167.
  28. ^ Graham, Iran (1980), cac trang 19, 96.
  29. ^ Graham, Iran (1980) p. 228.
  30. ^ Arjomand, Turban (1998), cac trang 189?90.
  31. ^ Taheri, The Spirit of Allah (1985), p. 238.
  32. ^ Moin, Khomeini (2000), p. 178.
  33. ^ Hoveyda Shah (2003) p. 22.
  34. ^ Abrahamian, Iran (1982), cac trang 533?4.
  35. ^ Schirazi, The Constitution of Iran (1997), cac trang 293?4.
  36. ^ http://www.worldstatesmen.org/Iran_const_1906.doc
  37. ^ Rajaee, Farhang, Islamic Values and World View: Farhang Khomeyni on Man, the State and International Politics, Volume XIII L?u tr? 2009-03-26 t?i Wayback Machine (PDF), University Press of America. ISBN 0-8191-3578-X
  38. ^ a b Kapu?ci?ski, Ryszard . Shah of Shahs . Translated from Polish by William R. Brand and Katarzyna Mroczkowska-Brand. New York: Vintage International, 1992.
  39. ^ Abrahamian, History of Modern Iran , (2008), p.84
  40. ^ Mackey, The Iranians , (1996) p. 182
  41. ^ Office of the Military Governor of Teheran: Black Book on Tudeh Officers Organization. 1956. ISBN 978-3-8442-7813-2 .
  42. ^ a b Kressin, Wolfgang K. (thang 5 n?m 1991). “Prime Minister Mossaddegh and Ayatullah Kashani From Unity to Enmity: As Viewed from the American Embassy in Tehran, June 1950 ? August 1953” (PDF) . University of Texas at Austin. B?n g?c (PDF) l?u tr? ngay 12 thang 10 n?m 2017 . Truy c?p ngay 6 thang 1 n?m 2020 .
  43. ^ Milani, Abbas (2011). The Shah . ISBN   9780230115620 .
  44. ^ Milani, Moshen M. (1988). The Making of Iran's Islamic Revolution . Boulder, Colorado: Westview Press. tr.  85 . ISBN   978-0-8133-7293-8 .
  45. ^ Nehzat by Ruhani vol. 1 p. 195, quoted in Moin, Khomeini (2000), p. 75.
  46. ^ Islam and Revolution , p. 17.
  47. ^ Moin, Khomeini (2000), p. 112.
  48. ^ Graham, Iran 1980, p. 69.
  49. ^ Mackay, Iranians (1996) cac trang 215, 264?5.
  50. ^ Taheri, The Spirit of Allah (1985), p. 196.
  51. ^ Graham, Iran (1980), p. 213.
  52. ^ Hiro, Dilip. Iran Under the Ayatollahs. London: Routledge & Kegan Paul. 1985. p. 57.
  53. ^ Wright, Last (2000), p. 220.
  54. ^ Graham, Iran (1980) p. 94.
  55. ^ Moin, Khomeini (2000), p. 174.
  56. ^ Graham, Iran (1980), p. 96.
  57. ^ Abrahamian, Iran (1982), p. 444.
  58. ^ Moin, Khomeini (2000), p. 163.
  59. ^ Graham, Iran (1980), p. 226.
  60. ^ Abrahamian, Iran (1982), cac trang 501?3.
  61. ^ Moin, Khomeini (2000), cac trang 183?4.
  62. ^ Moin, Khomeini (2000), cac trang 184?5.
  63. ^ Taheri, Spirit (1985), cac trang 182?3.
  64. ^ "Ideology, Culture, and Ambiguity: The Revolutionary Process in Iran" , Theory and Society , Vol. 25, No. 3 (Jun., 1996), cac trang 349?88.
  65. ^ Moin, Khomeini (2000), p.80
  66. ^ Abrahamian, Iran Between (1980), cac trang 502?3.
  67. ^ Mackay, Iranians (1996), p. 276.
  68. ^ Abrahamian, Iran Between (1980), cac trang 478?9
  69. ^ Abrahamian, Iran (1982), p. 505.
  70. ^ Mackey, Iranians (1996) p. 279.
  71. ^ Harney, The Priest (1998), p. 14.
  72. ^ Abrahamian, Iran (1982), cac trang 510, 512, 513.
  73. ^ Abrahamian, Iran (1982), p. 498?9.
  74. ^ a b Keddie, Modern Iran (2003), p. 235.
  75. ^ Keddie, Modern Iran (2003), cac trang 235?6.
  76. ^ Shawcross, The Shah's Last Ride (1988), p. 21.
  77. ^ Amuzegar, Jahangir, Dynamics of Iranian Revolution: The Pahlavis' Triumph and Tragedy SUNY Press, (1991) p.4, 21, 87
  78. ^ International Journal of Middle East Studies, 19, 1987, p. 261
  79. ^ https://vi.scribd.com/document/74036516/Khomeini-and-his-French-Connection
  80. ^ Taheri, Spirit (1985) p. 220.
  81. ^ Trong m?t cu?n sach g?n đay c?a Hossein Boroojerdi, co ten "Islamic Revolution and its roots", ong noi r?ng R?p Rex b? đ?t chay b?ng v? khi hoa h?c do nhom c?a ong cung c?p d??i s? giam sa c?a "Hey'at-haye Mo'talefe (??????? ??????)", m?t đ?ng minh co ?nh h??ng c?a cac nhom tin ng??ng, va la m?t trong nh?ng ng??i ?ng h? m?nh m? nh?t cho Ayatollah Khomeini.
  82. ^ Moin, Khomeini (2000), p. 187.
  83. ^ W. Branigin, ‘Abadan Mood Turns Sharply against the Shah,’ Washington Post , 26, thang 8 n?m 1978
  84. ^ Khong lien quan đ?n Black Friday
  85. ^ Taheri, The Spirit of Allah (1985), p. 223.
  86. ^ Ayatollah Shariatmadari, quoted in Taheri, Spirit (1985), p. 309.
  87. ^ Moin, Khomeini (2000), p. 189.
  88. ^ History of Iran: Ayatollah Khomeini
  89. ^ Abrahamian, Iran: Between Two Revolutions (1982), cac trang 521?2.
  90. ^ a b c A Question of Numbers Web: IranianVoice.org 08 thang 8 n?m 2003 Rouzegar-Now Cyrus Kadivar
  91. ^ Hi?n phap C?ng hoa H?i giao Iran. CAI GIA QU?C GIA đA TR?
  92. ^ Taheri, Spirit (1985), p. 240.
  93. ^ "Demonstrations allowed" , ABC Evening News for Monday, 15 thang 1 n?m 1979.
  94. ^ “The Khomeini Era Begins - TIME” . B?n g?c l?u tr? ngay 4 thang 6 n?m 2011 . Truy c?p ngay 24 thang 8 n?m 2008 .
  95. ^ Taheri, Spirit (1985), p. 146.
  96. ^ Moin, Khomeini (2000), p. 200.
  97. ^ What Are the Iranians Dreaming About? by Michel Foucault, Chicago: University Press.
  98. ^ Moin, Khomeini (2000), p. 204.
  99. ^ Moin, Khomeini (2000), cac trang 205?6.
  100. ^ Moin, Khomeini (2000), p. 206.
  101. ^ Abrahamian, Iran (1982), p. 529.
  102. ^ Adnki [ lien k?t h?ng ] .
  103. ^ Iran 20th , 1999-01-31, CNN World.
  104. ^ RFERL L?u tr? 2007-02-13 t?i Wayback Machine .
  105. ^ Iran Anniversary , 2004-02-11, CBC World.
  106. ^ Moin, Khomeini, 2000, p. 203
  107. ^ Keddie, Modern Iran (2003), cac trang 241?2.
  108. ^ Keddie, Modern Iran (2003) p.245
  109. ^ Moin, Khomeini, 2000, p. 217.
  110. ^ Schirazi, The Constitution of Iran, 1997, p. 22?3.
  111. ^ Islamic Clerics , Khomeini Promises Kept , Gems of Islamism [ lien k?t h?ng ] .
  112. ^ Keddie, Modern Iran , (2003) p.245
  113. ^ Iran , World Statesmen.
  114. ^ Khomeini, Sahifeh-ye Nur , vol.5, p.31, translated by Baqer Moin in Khomeini (2000), p.204
  115. ^ ??? ? ????? ??????? ?? ???? ????? ????? L?u tr? 2008-04-13 t?i Wayback Machine The commandment of Ayatollah Khomeini for Bazargan and his sermon on February 5.
  116. ^ Moin, Khomeini, (2000), p.222
  117. ^ Arjomand, Turban for the Crown, (1988) p.135)
  118. ^ a b Bakhash, Reign of the Ayatollahs, (1984), p.56
  119. ^ Bakhash, Reign of the Ayatollahs, (1984), p.57
  120. ^ Arjomand, Turban for the Crown (1988) p.135
  121. ^ a b Moin, Khomeini (2000) p.211
  122. ^ “ " Inside Iran", Maziar Bahari, Published ngay 11 thang 9 n?m 2008” . Newstatesman.com . Truy c?p ngay 19 thang 3 n?m 2010 .
  123. ^ Bowden, Mark, Guests of the Ayatollah , Atlantic Monthly Press, (2006)
  124. ^ a b c d Osanloo, Arzoo (thang 2 n?m 2014). Khomeini's Legacy on Women's Rights and Roles in the Islamic Republic of Iran . A Critical Introduction to Khomeini (b?ng ti?ng Anh). tr. 239?255. doi : 10.1017/cbo9780511998485.013 . ISBN   9780511998485 . Truy c?p ngay 26 thang 10 n?m 2019 .
  125. ^ a b Darwish, Nonie (2009). Cruel and Usual Punishment: The Terrifying Global Implications of Islamic Law . Thomas Nelson. tr. 56?57. ISBN   978-0863564833 .
  126. ^ Havardi, Jeremy (2016). Refuting the Anti-Israel Narrative: A Case for the Historical, Legal and Moral Legitimacy of the Jewish State . McFarland & Co. tr. 226. ISBN   978-0786498819 .
  127. ^ Goodwin, Jan (2002). Price of Honor: Muslim Women Lift the Veil of Silence on the Islamic World . PLUME. ISBN   978-0452283770 .
  128. ^ Ruthven, Malise (2012). Encounters with Islam: On Religion, Politics and Modernity (Library of Modern Religion) . I.B. Tauris. tr.  166 . ISBN   978-1780760247 .
  129. ^ “Life in Iran Before and After the Revolution: How Religion Redefined a Nation” . B?n g?c l?u tr? ngay 5 thang 8 n?m 2019 . Truy c?p ngay 6 thang 1 n?m 2020 .
  130. ^ Whitaker, Brian (2011). Unspeakable Love: Gay and Lesbian Life in the Middle East . Saqi Books. ISBN   978-0863564833 .
  131. ^ Seliktar, Ofira (2000). Failing the Crystal Ball Test . Greenwood Publishing Group. ISBN   9780275968724 .
  132. ^ Abrahamian, Ervand (1989). Radical Islam: The Iranian Mojahedin . I.B. Tauris. tr.  53 . ISBN   978-1-85043-077-3 .
  133. ^ Dabhoiwala, Faramerz (2013). The Origins of Sex: A History of the First Sexual Revolution . Oxford University Press. tr. 364. ISBN   978-0199892419 .
  134. ^ a b Cheryl Benard (1984). "The Government of God": Iran's Islamic Republic . Columbia University Press. tr. 18. ISBN   978-0-231-05376-1 . Truy c?p ngay 21 thang 6 n?m 2013 .
  135. ^ (Brumberg, Reinventing Khomeini (2001), p. 125)
  136. ^ (Khomeini July 1979) [quoted in The Government of God p. 111. see the FBIS for typical broadcasts, especially GBIS-MEA-79-L30, ngay 5 thang 7 n?m 1979 v.5 n.130, reporting broadcasts of the National Voice of Iran.]
  137. ^ (Brumberg, Reinventing Khomeini (2001), p. 125)(pp. 124–5 source: 'Khomeini to the Craftsmen' broadcast on Teheran Domestic Service ngay 13 thang 12 n?m 1979, FBIS-MEA-79-242)
  138. ^ Nasr, Vali, The Shia Revival , (2006), p. 134
  139. ^ Sorenson, David S. (ngay 24 thang 12 n?m 2007). An Introduction to the Modern Middle East, By David S. Sorenson . ISBN   978-0-8133-4399-0 . Truy c?p ngay 19 thang 3 n?m 2010 .
  140. ^ Maloney, Suzanne (2010). “The Iran Primer. The Revolutionary Economy” . United States Institute of Peace . Truy c?p ngay 3 thang 12 n?m 2015 .
  141. ^ Based on the government's own Planning and Budget Organization statistics, from: Jahangir Amuzegar, 'The Iranian Economy before and after the Revolution,' Middle East Journal 46, n.3 (summer 1992): 421)
  142. ^ Ebadi, Shirin, Iran Awakening: A Memoir of Revolution and Hope by Shirin Ebadi with Azadeh Moaveni, Random House, 2006, pp. 78–9
  143. ^ However, a significant degree of this can be attributed to Iranians fleeing during the war. Iran's Economic Morass: Mismanagement and Decline under the Islamic Republic L?u tr? 2009-06-17 t?i Wayback Machine ISBN 0-944029-67-1 [Donate book to Archive.org]
  144. ^ Harrison, Frances (ngay 8 thang 1 n?m 2007). “Huge cost of Iranian brain drain By Frances Harrison” . BBC News . Truy c?p ngay 19 thang 3 n?m 2010 .

Th? m?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

L?y t? “ https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Cach_m?ng_H?i_giao&oldid=71133596 ”