Ca ki?m

Bach khoa toan th? m? Wikipedia
Ten g?i Ca đao co nhi?u ngh?a.
Ca ki?m
Th?i đi?m hoa th?ch: 33.9?0  tri?u n?m tr??c đay Ti?n Oligocen - g?n đay [1]
Tinh tr?ng b?o t?n
Phan lo?i khoa h?c
Gi?i ( regnum ) Animalia
Nganh ( phylum ) Chordata
L?p ( class ) Actinopterygii
B? ( ordo ) Istiophoriformes
H? ( familia ) Xiphiidae
Swainson , 1839
Chi ( genus ) Xiphias
L. , 1758
Loai ( species ) X. gladius
Danh phap hai ph?n
Xiphias gladius
L. , 1758
Phân bố toàn cầu của cá kiếm (màu xanh).
Phan b? toan c?u c?a ca ki?m (mau xanh).
Danh phap đ?ng ngh?a [3]
  • Xiphias imperator Bloch & Schneider , 1801
  • Tetrapterus imperator (Bloch & Schneider, 1801)
  • Xiphias rondeletii Leach , 1814
  • Phaethonichthys tuberculatus Nichols , 1923
  • Xiphias estara Phillipps, 1932
  • Xiphias thermaicus Serbetis, 1951

Ca ki?m , ca m?i ki?m , đoi khi con g?i la ca đao ( danh phap khoa h?c : Xiphias gladius ) la m?t loai ca ?n th?t lo?i l?n, co t?p tinh di c? v?i m? dai va ph?ng, ng??c l?i v?i m? tron va tr?n nh?n c?a cac loai ca maclin . No la m?t lo?i ca th? thao ph? bi?n, cho du h?i kho b?t. Ca ki?m co than hinh tron va thuon dai, khi tr??ng thanh m?t h?t toan b? r?ng va v?y. Kich th??c t?i đa la 4,3 m (14 ft) va 536 kg (1.182 pao). đay la k? l?c cau ca b?ng m?i d?ng c? c?a Hi?p h?i cau ca qu?c t? (IGFA) đ?i v?i con ca ki?m b?t đ??c ngoai kh?i Chile n?m 1953 .

Ca ki?m la loai duy nh?t con t?n t?i c?a chi Xiphias c?ng nh? c?a h? Xiphiidae . H? Xiphiidae theo truy?n th?ng x?p trong b? Ca v??c (Perciformes) [4] nh?ng g?n đay đ??c cho la x?p trong b? Ca c? (Istiophoriformes) c?a nhom Carangimorphariae (= Carangimorpha/Carangaria) [5] .

Chi đa tuy?t ch?ng la Protosphyraena , sinh s?ng ? th?i k? đ?u c?a k? Ph?n tr?ng .

Ten g?i khoa h?c c?a ca ki?m ( gladius - ngh?a la đ?u s?) la do no co m? nh?n, trong t?a nh? m?t thanh ki?m ma no s? d?ng nh? m?t lo?i v? khi đ? xien con m?i c?ng nh? đ? b?o v? no kh?i m?t s? it cac k? thu t? nhien. Ca m?p mako vay ng?n la m?t trong s? r?t it cac sinh v?t c?a đ?i d??ng la đ? to l?n va nhanh nh?n đ? co th? s?n đu?i va gi?t ch?t ca ki?m tr??ng thanh.

Trong khi ca ki?m la đ?ng v?t mau l?nh thi chung l?i co cac c? quan đ?c bi?t ben c?nh m?t c?a chung đ? lam ?m m?t va nao. Ng??i ta đa đo đ??c cac nhi?t đ? cao h?n kho?ng 10-15 C° so v?i nhi?t đ? c?a n??c bao quanh. Vi?c s??i ?m m?t lam t?ng đang k? th? l?c va nh? th? lam t?ng kh? n?ng b?t m?i c?a chung. Trong t?ng s? kho?ng tren 29.000 loai ca x??ng , ch? co kho?ng 22 loai co kh? n?ng lam ?m cac b? ph?n co ch?n l?c c?a c? th? nh? v?y. Chung bao g?m ca ki?m, ca maclin , ca ng? v.v cung m?t vai loai ca m?p .

Th?c ?n cho ca ki?m tr??ng thanh bao g?m cac lo?i ca s?ng ngoai bi?n kh?i, nh? cac lo?i ca ng? , ca n?c heo , ca nh?ng , ca chu?n , ca thu , c?ng nh? cac loai sinh v?t s?ng ? đay nh? ca meluc va ca quan . M?c c?ng la th?c ?n quan tr?ng khi co th?. Ca ki?m co l? co r?t it k? thu t? nhien khi tr??ng thanh nh?ng ca ki?m non l?i d? th??ng t?n do b? cac loai ca s?ng ngoai bi?n kh?i khac s?n b?t.

Phan b? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ca ki?m phan b? trong m?i h? sinh thai c?a đ?i d??ng th? gi?i, trong cac vung bi?n nhi?t đ?i , c?n nhi?t đ?i va on đ?i , gi?a cac v? đ? kho?ng 45° v? b?c va 45° v? nam [6] . Chung co xu h??ng t?p trung t?i cac khu v?c ma cac dong h?i l?u chinh g?p nhau, va d?c theo cac frong nhi?t đ?. Chung sinh s?ng trong cac vung n??c b? m?t h?n h?p v?i nhi?t đ? tren 15 °C nh?ng c?ng co th? di chuy?n va s?n m?i t?i cac vung n??c l?nh t?i 5 °C trong m?t kho?ng th?i gian ng?n, v?i s? tr? giup c?a cac c? quan trao đ?i nhi?t thich nghi đ?c bi?t, co kh? n?ng lam t?ng nhi?t đ? c?a nao va m?t c?a chung len t?i h?n 10?15 °C.

Cac khu v?c v?i s? đong đuc l?n la phia b?c Hawaii , d?c theo khu v?c chuy?n ti?p ? b?c Thai Binh D??ng , d?c theo b? bi?n phia tay Hoa K? va Mexico c?ng nh? ? mi?n tay Thai Binh D??ng, phia đong Nh?t B?n . Cac ki?u di c? v?n ch?a đ??c mo t? ro m?c du cac d? li?u thu đ??c t? cac ca th? co g?n th? ch? ra r?ng co chuy?n đ?ng v? phia đong t? khu v?c trung tam Thai Binh D??ng va phia b?c Hawaii v? phia b? bi?n phia tay Hoa K?. Cac theo doi d?u v?t b?ng am thanh ch? ra m?t s? chuy?n đ?ng ? cac đ? sau l?n h?n trong th?i gian ban ngay va chuy?n đ?ng ? cac l?p n??c h?n h?p b? m?t vao th?i gian ban đem. D??ng nh? trong cac th?i gian nay chung đi theo cac l?p phan tan sau hay cac con m?i nh?, do đo chung th?c hi?n cac chuy?n đ?ng theo chi?u d?c nay.

B? x??ng ca ki?m t?i Vi?n b?o tang l?ch s? t? nhien qu?c gia Hoa K? , Washington, DC .

Sinh s?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ca ki?m cai th??ng l?n h?n ca ki?m đ?c, do it khi b?t đ??c ca đ?c n?ng tren 135 kg (300 pao). Ca cai đ?t đ? tr??ng thanh sinh d?c vao kho?ng 4-5 n?m tu?i ? tay b?c Thai Binh D??ng trong khi ca đ?c tr??ng thanh ? đ? tu?i 3-4 n?m. Ca ki?m đ??c quan sat th?y co đ? tr?ng t?i đ?i Tay D??ng , trong cac vung n??c khong sau qua 75 m (250 ft). Cac ??c tinh sai l?ch nhau đang k?, nh?ng ca ki?m cai co th? mang t? 1 tri?u t?i 29 tri?u tr?ng trong c? quan sinh d?c c?a chung. Cac con đ?c va cai đ?n l? k?t h?p thanh c?p trong mua đ? tr?ng. T?i b?c Thai Binh D??ng, vi?c sinh đ? di?n ra t?p th? trong cac vung n??c co nhi?t đ? tren 24 °C t? thang 3 t?i thang 7 hang n?m va di?n ra quanh n?m ? khu v?c ven xich đ?o. Vi?c sinh s?n di?n ra quanh n?m t?i cac khu v?c nh? bi?n Caribe , v?nh Mexico , b? bi?n Florida va cac vung n??c ?m khac ven xich đ?o, trong khi ch? di?n ra vao mua xuan va mua he trong cac khu v?c l?nh h?n. Khu v?c đ??c ghi nh?n di?n ra ho?t đ?ng sinh đ? l?n nh?t la đ?a Trung H?i , ngoai kh?i Italy. đ?nh cao c?a sinh s?n t?i khu v?c nay di?n ra vao thang 7 va thang 8, khi ng??i ta th?y cac con đ?c s?n đu?i cac con cai. Tr?ng c?a chung thu?c lo?i n?i tren b? m?t, đ??ng kinh kho?ng 1,6-1,8 mm. Qua trinh phat tri?n trong phoi di?n ra trong ph?m vi 2 ½ ngay sau khi đ??c th? tinh. La thanh vien duy nh?t trong h? nay, ca ki?m co ki?u hinh dang c?a ca b?t đ?c đao duy nh?t. Cac con ca b?t dai kho?ng 4 mm khi m?i n? va s?ng g?n b? m?t. ? giai đo?n nay, than th? c?a chung đ??c to mau nh?t. Mom t??ng đ?i ng?n va than hinh co cac v?y co gai phan bi?t. Khi l?n d?n len thi than hinh c?a chung thu h?p l?i. Khi đ?t kich th??c dai kho?ng 12 mm thi m? b?t đ?u dai ra va th?y đ??c, nh?ng c? hai ph?n tren d??i v?n b?ng nhau. Vay l?ng ch?y d?c theo chi?u dai c?a than. Khi l?n h?n n?a, ph?n m? tren phat tri?n nhanh h?n ph?n m? d??i, cu?i cung t?o ra m? tren keo dai đ?c tr?ng. Cac m?u thu đ??c co đ? dai than kho?ng 23 cm (9 inch) co vay l?ng keo dai tren toan b? than. Khi l?n h?n n?a, vay l?ng phat tri?n m?t thuy l?n, ti?p theo la m?t đo?n ng?n v?n đ?t t?i cu?ng đuoi. Khi đ?t kich th??c dai kho?ng 52 cm (20 inch) thi vay l?ng th? hai xu?t hi?n va khi đ?t t?i kich th??c 150 cm (60 inch) thi vay l?ng th? nh?t ch? con ph?n thuy l?n la con t?n t?i.

?m th?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ca ki?m la m?t loai ca ph? bi?n trong ?m th?c. Do la m?t loai ca l?n, nen th?t c?a no đ??c ban d??i d?ng cac mi?ng th?t, th??ng dung đ? n??ng. Mau th?t c?a chung thay đ?i theo kh?u ph?n ?n c?a chung, v?i cac lo?i ca đanh b?t đ??c ? b? bi?n phia đong B?c M? th??ng co mau h?ng h?n.

Tuy nhien, nhi?u ngu?n, bao g?m c? c?a FDA Hoa K? , đa c?nh bao v? kh? n?ng nhi?m đ?c do n?ng đ? cao c?a metyl th?y ngan trong th?t ca ki?m [7] . FDA khuy?n cao ph? n? mang thai hay nh?ng ng??i chu?n b? mang thai khong nen ?n qua m?t đ?a kho?ng 200 g (7 aox?) trong thang; nh?ng ng??i khac khong nen ?n qua m?t đ?a nh? v?y trong tu?n.

Tinh tr?ng b?o t?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Do vi?c đanh b?t ca ph?c v? cho th??ng m?i, nen tr?ng l??ng trung binh c?a m?t con ca ki?m đa gi?m t? 118 kg (260 pao) trong n?m 1960 xu?ng con 41 kg (90 pao) trong n?m 1996 [8] . Hi?n nay (n?m 2006) ng??i ta ??c tinh s? l??ng ca ki?m ? B?c đ?i Tay D??ng đa gi?m t?i d??i 50% so v?i s? l??ng c?a kho?ng 20 n?m v? tr??c va nh?ng ng??i đanh b?t ca ki?m t?i Hoa K? đanh b?t t?i kho?ng 33% s?n l??ng ca ki?m tren toan th? gi?i. S? suy gi?m đang bao đ?ng nay ch? y?u la do s? ph? bi?n c?a loai ca nay trong nh?ng ng??i ?a thich h?i s?n. M?t ph?n ch? y?u c?a v?n đ? la do s? đanh b?t thai qua, s? thi?u v?ng noi chung c?a cac quy đ?nh lien quan t?i vi?c đanh b?t ca trong nh?ng th?i k? then ch?t, khong co quy đ?nh v? kich th??c t?i thi?u c?a ca đ??c phep đanh b?t va thi?u cac quy đ?nh v? b?o v? ca sinh s?n c?ng nh? cac khu v?c nuoi d??ng ca b?t [9] . Loai ca nay đ??c đ?a vao nhi?u danh sach cac loai ca đang nguy c?p, bao g?m c?a c? Hi?p h?i Audubon .

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  1. ^ Sepkoski, Jack (2002). “A compendium of fossil marine animal genera”. Bulletins of American Paleontology . 364 : trang 560. |ngay truy c?p= c?n |url= ( tr? giup )
  2. ^ Collette, B.B; Di Natale, A.; Fox, W.; Graves, J.; Juan Jorda, M.; Pohlot, B.; Restrepo, V.; Schratwieser, J. (2022). “ Xiphias gladius ” . Sach đ? IUCN v? cac loai b? đe d?a . 2022 . doi : 10.2305/IUCN.UK.2022-1.RLTS.T23148A46625751.en . Truy c?p ngay 14 thang 10 n?m 2022 .
  3. ^ Ranier Froese va Daniel Pauly (ch? bien). Thong tin Xiphias gladius tren FishBase . Phien b?n thang 2 n?m 2019.
  4. ^ Xiphiidae tren FishBase.
  5. ^ Ricardo Betancur-R., Richard E. Broughton, Edward O. Wiley, Kent Carpenter, J. Andres Lopez, Chenhong Li, Nancy I. Holcroft, Dahiana Arcila, Millicent Sanciangco, James C Cureton II, Feifei Zhang, Thaddaeus Buser, Matthew A. Campbell, Jesus A Ballesteros, Adela Roa-Varon, Stuart Willis, W. Calvin Borden, Thaine Rowley, Paulette C. Reneau, Daniel J. Hough, Guoqing Lu, Terry Grande, Gloria Arratia, Guillermo Orti, 2013, The Tree of Life and a New Classification of Bony Fishes, PLOS Currents Tree of Life. ngay 18 thang 4 n?m 2013. ?n b?n 1, doi : 10.1371/currents.tol.53ba26640df0ccaee75bb165c8c26288
  6. ^ Ibanez C. va nh?ng ng??i khac. (2004). Th?c ?n c?a ca ki?m (Xiphias gladius, Linnaeus, 1758) trong cac vung n??c đ?i d??ng ngoai kh?i Chile mua đong n?m 2003 (tom t?t b?ng ti?ng Anh, v?n b?n b?ng ti?ng Tay Ban Nha). Investigaciones marinas 32 (2).
  7. ^ [1] "What you need to know about mercury in fish and shellfish."
  8. ^ [2] L?u tr? 2007-01-01 t?i Wayback Machine "Lines of Death: Longlining and bycatch."
  9. ^ Clover Charles, 2004. The End of the Line: How overfishing is changing the world and what we eat . Ebury Press, London. ISBN 0-09-189780-7

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

L?y t? “ https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Ca_ki?m&oldid=71063661 ”