Bayon
Ten
Ten chinh xac	Bayon
V? tri đ?a ly
V? tri	Di tich Angkor - Xiem Ri?p
V?n hoa
V? th?n chinh	th?n Lokesvara
Ki?n truc
Ki?u dang ki?n truc	Bayon 3 t?ng
L?ch s? va s? qu?n ly
Ngay xay d?ng	cu?i th? k? 12
Ng??i xay d?ng	JayavarmanVII

đ?n Bayon n?m ? trung tam qu?n th? Angkor Thom , Campuchia . đay la ngoi đ?n ?n t??ng nh?t c?a ki?n truc đ?n nui Campuchia do s? hung v? v? quy mo c?ng nh? v? c?m xuc ma no đem l?i cho ng??i xem. Ngoi đ?n g?m 54 thap l?n nh?, tren m?i thap đ?u co đieu kh?c khuon m?t c?a th?n Lokesvara, hay con g?i la th?n Avalokitesvara , t??ng tr?ng cho s? quan sat c?a th?n linh v? 4 h??ng c?a Campuchia.

V? tri [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m ? trong khu ph?c h?p qu?n th? Angkor Thom, Bayon đ??c xem la ngoi đ?n trung tam c?a khu ph?c h?p Angkor Thom - hay con g?i la thanh Yaxodarapura.

L?ch s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Angkor Thom , co ngh?a la "Kinh thanh l?n", la thanh ph? kinh đo lau dai nh?t va c?ng la cu?i cung c?a V??ng qu?c Khmer đ??c vua Jayavarman VII xay d?ng vao cu?i th? k? th? 12. Sau khi vua Suryavarman II la ng??i xay d?ng Angkor Wat b?ng ha vao kho?ng n?m 1150, Campuchia r?i vao tinh tr?ng r?i ren, vo chinh ph?. Quan Chiem Thanh nhi?u l?n t?n cong va cu?i cung c??ng chi?m Angkor Wat. Jayavarman VII luc sinh th?i v?n la m?t ng??i thich s?ng ?n d?t, ch?n l?i s?ng thanh b?n, ong th? ? v?i m?i bi?n đ?ng trong đ?i s?ng. đ?n 50 tu?i, th?y đ?t n??c qua tang th??ng vi lo?n l?c va b? ngo?i xam day xeo, ong th?y khong con con đ??ng nao khac h?n la theo con đ??ng ki?m cung m?i mong c?u đ??c đ?t n??c qua c?n nguy kh?n. N?m 1181, ong d?y binh kh?i ngh?a, sau rong ra b?n n?m chi?n đ?u, ong đanh đu?i đ??c Chiem Thanh ra kh?i đ?t n??c minh, khoi ph?c l?i thanh binh va xay d?ng nen m?t đ?t n??c hung m?nh.

đ? th?c hi?n s? nghi?p gi?i phong đ?t n??c, tr??c khi len ngoi Jayavarman VII b?t đ?u xay d?ng l?i quan đ?i, r?i ti?n hanh nhi?u cu?c ph?n cong, trong đo co m?t tr?n h?i chi?n oanh li?u mieu t? tren b?c t??ng đa ch?m n?i ? cac đ?n Bayon va Banteay Chhmar . Sau khi hoa binh đ??c l?p l?i Jayavarman VII len ngoi, luc nay ong kho?ng 50 tu?i. Ong li?n b?t tay vao vi?c khoi ph?c l?i kinh đo va cho xay d?ng ? đay m?t khu thanh m?i g?i la thanh Yaxodarapura.

Mieu t? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Khu đ?n Bayon n?m ? trung tam Angkor Thom, cach c?ng thanh kho?ng 1 cay s? r??i. Bayon la khu đ?n suc tich v?i nh?ng trang tri ch?m kh?c b?ng đa đ?p đ?. đ??c xay d?ng trong kho?ng cu?i th? k? th? 12 va đ?u th? k? th? 13 nh? la đ?n chinh th?c c?a vua Jayavarman VII, tin theo Ph?t giao đ?i th?a khac v?i tin ng??ng An đ? giao nh? cac vua tr??c nh?ng v?n theo truy?n th?ng vua th?n ( devaraja ). Vua Jayavarman VII c?i giao sang đ?i th?a vi cac vua đ?i tr??c n?i nghi?p vua Suryavarman II theo ?n đ? giao, ng??i xay d?ng Angkor Wat đa đ? quan Chiem Thanh đanh b?i. Sau khi Jayavarman VII ch?t, nh?ng vua n?i ti?p v?i tin ng??ng khac nhau nh? ?n đ? giao, Ph?t giao Nguyen th?y , đa xay them cho ngoi đ?n d?a theo tin ng??ng c?a minh.

C?u truc c?a Bayon g?m ba t?ng ma c? ba t?ng đ?u đ? nat nhi?u, g?ch đa n?m ng?n ngang kh?p n?i. Hai t?ng d??i b? tri theo hinh vuong , to đi?m b?ng nh?ng phu đieu tren t??ng. T?ng ba đ??c s?p x?p theo hinh tron v?i nhi?u thap ma cac m?t đa co hinh khuon m?t. Day hanh lang ? t?ng d??i la m?t kho tang ngh? thu?t v?i 11 ngan b?c phu đieu ch?m kh?c tren t??ng đa ch?y dai 1200 met, m?t t?ng h?p lien quan đ?n l?ch s? l?n cac truy?n thuy?t, mieu t? c?nh di?n hanh c?a vua va hoang gia, nh?ng tr?n đanh c?a vua Jayavarman VII v?i Chiem Thanh b?ng c? th?y l?n b? chi?n, ngoai ra con mieu t? đ?i s?ng v?n hoa, xa h?i c?a m?t n?n v?n minh đa b? lang quen t? bao th? k?. Nhi?u kho?ng t??ng cong trinh v?n con d? dang, ch? con đ? l?i net phat h?a. Co l? b? b? d? khi vua Jayavarman VII qua đ?i.

Hinh ?nh n?i b?t nh?t c?a Bayon v?n la nh?ng ng?n thap cao vut ? trung tam b?ng đa t?ng, ch?m kh?c thanh 4 khuon m?t nhin b?n h??ng. Ki?n truc c?a Bayon đ??c xem nh? co phong cach c?a tr??ng phai baroque , trong khi Angkor thu?c phai c? đi?n. S? t??ng đ?ng c?a vo s? khuon m?t kh?ng l? ? tren cac thap c?a đ?n Bayon v?i cac b?c t??ng khac c?a vua Jayavarman VII khi?n nhi?u h?c gi? đi đ?n k?t lu?n đay chinh la khuon m?t c?a nha vua. Ng??i khac thi cho la c?a Quan Am B? Tat (Avalokitesvara hay Lokesvara). Nha h?c gi? chuyen v? Angkor h?c Coedes thi ly lu?n r?ng Jayavarman VII theo truy?n th?ng c?a cac vua Khmer t? cho minh la vua th?n ( devaraja ), khac v?i cac vua tr??c theo ?n đ? giao t? cho minh la hinh ?nh c?a th?n Shiva , trong khi Jayavarman VII la m?t Ph?t t? nen cho hinh ?nh Ph?t va B? tat la chinh minh. Co t?t c? 37 thap đ?n đa t?c hinh nhi?u khuon m?t nhin xu?ng va nhin đi b?n h??ng nh? th? quan sat chung sanh va che ch? cho đ?t n??c.

Ben trong đ?n co hai day hanh lang đ?ng tam ? t?ng d??i, va m?t day ? t?ng tren. T?t c? n?m d?n l?i v?i nhau trong m?t khong gian h?n h?p b? 140 m va b? 160 m, trong khi ph?n chinh c?a ngoi đ?n n?m ? t?ng tren l?i con h?p h?n v?i kich th??c 70 m × 80 m; khac v?i Angkor Wat , ng??i ta ph?i tr?m tr? v?i quy mo to l?n va thoang r?ng c?a no. T? xa nhin vao Bayon r?i dai theo chi?u ngang nh? m?t đ?ng đa l?n ch?n mu?n v??n len tr?i cao. Cac thap co kich c? cao th?p khac nhau, co thap th?t th?p khi?n khuon m?t nh? nhin th?ng vao m?t c?a du khach. đi theo nh?ng l?i đi quanh co, ng??i ta co c?m giac nh? đi l?c vao m?t me tr?n. B?t c? r? vao l?i nao du khach c?ng tr?c di?n v?i nh?ng đoi m?t đang ch?m chu nhin minh.

Trong s? h?ng tr?m ngoi đ?n n?i qu?n th? Angkor, Bayon khi?n cho cac nha kh?o c? th?c m?c nhi?u nh?t. Bayon hi?n v?n bao trum nhi?u bi ?n ma l?i gi?i đap v?n đang con đ??c tranh cai: no đ??c xay v?i bi?u t??ng gi, đ? th? ai? Co l? thich h?p v?i l?i gi?i thich nh?t v?n la khuon m?t v?i n? c??i h?t s?c bi ?n n?m ? thap trung tam. M?t s? dan Khmer cho r?ng Bayon đ??c xay d?ng vao th?i v??ng qu?c nay đ??c chia thanh 54 t?nh, nh?ng đoi m?t c?a nh?ng b?c t??ng nay nhin v? phia muon dan trong cac t?nh đo đ? c?u đ? (d??i hinh ?nh Quan Am), đ? che ch? (d??i hinh ?nh c?a vua Jayavarman VII).

Tho?t đ?u vao n?m 1929, Robert J. Casey trong cu?n sach v? Angkor nhan đ? In Fact cho r?ng nh?ng khuon m?t đa la nh?ng khuon m?t c?a th?n Shiva thu?c đ?o Hindu. Th? r?i trong th?p nien 1930 , cac nha kh?o c? thu?c Tr??ng Vi?n đong Bac c? kham pha ra r?ng cai mo-tip ?y thu?c ben Ph?t giao đ?i th?a ma nh?ng hinh ?nh b?n m?t đo la c?a Quan Th? Am (Avalokitesvara). H? ly lu?n r?ng theo đ?i th?a, b? tat la ng??i đa hoan toan giac ng? đ? đ?t thanh Ph?t. Thay vi nh?p Ni?t ban , h? ch?n ? l?i tr?n gian đ? c?u đ? nh?ng k? đang b? tr?m luan trong kh? ?i. Qua n? c??i bi ?n c?a cac khuon m?t, v? b? tat ma dan Campuchia g?i la Lokesvara đang t? long th??ng c?m tr??c n?i đau c?a chung sinh. đ?ng th?i co thuy?t cho r?ng vua Jayavarman VII t? cho minh hi?n th? qua hinh ?nh c?a Lokesvara, m?t v? Ph?t s?ng qua vai tro c?a m?t v? vua th?n.

Nhin ng??c v? l?ch s?, chi?n th?ng b?t ng? c?a vua Jayavarman VII gianh l?i đ?c l?p cho x? s? t? Chiem Thanh đa chi?m đ??c trai tim c?a m?i con dan Khmer. Sau khi đanh b?i quan Chiem Thanh, ong thon tinh luon n??c Chiem Thanh va m? r?ng lanh th? tr?i dai kh?p vung đong Nam A . Nh?ng thap v?i b?n khuon m?t nhin ra b?n h??ng co l? đ? lam e de nh?ng k? đ?n chiem bai ? đ?n Bayon. Nhin đau h? c?ng th?y nh?ng đoi m?t c?a v? vua th?n đang ch?m ch?m nhin h?. đ?ng th?i nh?ng k? sung bai th?n ph?c long th??ng yeu c?a v? vua danh cho h? qua nh?ng hinh ?nh tren nh?ng b?c phu đieu mo t? đ?i s?ng th??ng nh?t c?a dan chung. Ngoai ra con nh?ng b?c mieu t? cong lao đanh đu?i ngo?i xam Chiem Thanh nh?c nh? v?i th?n dan r?ng h? mang ?n vo van đ?i v?i v? vua th?n đ?y nhan ai, k? đa x? than l?u l?i tr?n gian vi l?i ich c?a muon dan. Jayavarman VII con co cong xay d?ng vo s? b?nh vi?n kh?p đ?t n??c Campuchia.

C? nhien nh?ng cong trinh v? đ?i đ??c xay d?ng vao th?i gian nay đa lam cho nhan l?c va v?t l?c trong n??c b? khanh ki?t, thu? ma va s?u d?ch ngay cang đe n?ng len đ?u nhan dan, lam cho qu?n chung lao đ?ng vo cung c? c?c va oan than. Nhi?u cu?c b?o đ?ng va kh?i ngh?a c?a qu?n chung đa n? ra, nh?ng ngoai m?t s? phong trao đ?u tranh đ??c ghi chep l?i m?t cach v?n t?t va m? h? trong m?t s? r?t it ?i tai li?u v?n bia, chung ta khong co them ngu?n tai li?u nao khac n?a. D?u sao thi nh?ng cong trinh ki?n truc đ? s? va vo cung t?n kem đo c?ng noi len đ??c s?c sang t?o c?a nh?ng ng??i Khmer th?i c?. D??i đ?i vua Jayavarman VII, s?c sang t?o đo ro net nh?t qua vi?c xay d?ng khu chua Banteay Chmar , m?t trong nh?ng ngoi chua đ?p nh?t c?a Campuchia. Theo ??c tinh c?a G. Groslier trong cu?n Angkor - Ng??i va đa "ch? rieng vi?c xay d?ng ngoi chua c?ng đoi h?i b?n v?n b?n nghin cong nhan lam vi?c trong tam n?m, m?i ngay lam m??i gi?. Con nh? vi?c trang tri cho ngoi ch?a thi c?ng c?n đ?n m?t nghin th? đieu kh?c lam vi?c su?t trong hai m??i n?m". ⁵

Nhi?u đ?n chua khac đ??c xay d?ng ? cac t?nh xa xoi: đ?n Wat Norko ? Kompong Cham , đ?n Ta Prom ? Bati va r?t nhi?u đ?n khac t?i Lopburi , Ratburi , Phetchaburi , Muong Sen ... t?t c? đ?n n?m tren đ?t Thai Lan ngay nay. Trong nh?ng cong trinh ki?n truc quy mo đo, t?p trung nhi?u nh?t p? kinh thanh Angkor Thom va vung ph? c?n. đo la m?t kinh thanh v?i nh?ng b?c t??ng thanh dai 12 km, nh?ng hao sau bao b?c, nh?ng c?ng l?n h??ng v? b?n ph??ng tr?i va đ?n Bayon ? trung tam; đo la đ?n Banteay Kdei , đ?n Ta Prhom , đ?n Neak Pean , đ?n Preah Khan , đ??c coi la nh?ng vien ng?c c?a ngh? thu?t ki?n truc Khmer .

? đay ng??i ta khong th? vua-th?n v?i nh?ng t??ng linga b?ng vang nh? d??i cac đ?i vua tr??c, ma ng??i ta th? pho t??ng Jayavarman VII kh?ng l? b?ng đa d??i d?ng Quan Am B? Tat. Phia đong Angkor Thom con co cac đ?n Banteay Kdei ben c?nh h? Sras Srang , đ?n Ta Prom th? t??ng ba hoang thai h?u, t??ng v? cao t?ng th?y h?c c?a nha vua cung v?i tren 260 pho t??ng khac. ? phia b?c Angkor Thom co đ?n Prei Khan th? t??ng vua chua, trong đo ng??i ta tim th?y bia đa noi tren đay t??ng thu?t l?i bu?i l? đang quang c?ng nh? nh?ng cong trinh xay d?ng đ??ng sa va b?nh vi?n c?a nha vua.

Tinh tr?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ngoi đ?n co th? do may m?n va do m?t ph?n chinh do s? may m?n c?a l?ch s?. Chinh khuon m?t t? bi c?a nh?ng b?c t??ng th?n b?n m?t đo ma cac v? vua sau theo ?n đ? giao đa t??ng l?m la khuon m?t c?a th?n Shiva nen ti?p t?c hoan thi?n no ma khong đ?p b?. Khac v?i nh?ng cong trinh khac co s? đ?u tranh v? ton giao, v? vua tr??c theo Ph?t giao, cac v? vua sau theo ?n đ? giao s? đ?p b? toan b? cac cong trinh xay d?ng tr??c đo, va khi cac v? vua sau theo Ph?t giao s? lam vi?c t??ng t? va theo quy trinh đo, toan b? cac cong trinh trong qu?n th? Angkor Thom hoan toan khong nguyen v?n ma co s? đ?u tranh ton giao gay g?t. M?t trong nh?ng ngoi đ?n tieu bi?u cho s? đ?u tranh ton giao gay g?t nh?t la Ta Prohm . Bayon l?i may m?n h?n khi khuon m?t B? Tat b?n m?t b? l?m t??ng la th?n Shiva nen no v?n t?n t?i kha nguyen v?n đ?n t?n ngay nay, du b? đ? nat do chi?n tranh va th?i gian. Di tich nay hi?n nay đang b? đe do? nghiem tr?ng b?i no la m?t trong nh?ng di tich thu hut du khach. Hi?n nay Nh?t B?n đa giup Campuchia khoi ph?c di tich nay.Ph?n phia b?c t??ng co b?c tranh s? thi đ??c trung tu tr??c vi s?c pha ho?i c?a thien nhien đ?n v?i cac b?c tranh nay đang di?n ra nhanh chong.

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Chu gi?i 1 :   Chu gi?i 2 :   Chu gi?i 3 :   Chu gi?i 4 :   Chu gi?i 6 :   Cac cau noi va b?n d?ch ra t? b?n in tren bia ky t?i qu?n th? Angkor đ??c d?ch ra t? tai li?u b?ng ti?ng Phap va c?a Michael Freeman Claude Jacques trong quy?n Ancient Angkor va b?n ti?ng Vi?t c?a quy?n " L?ch s? Campuchia " xu?t b?n n?m 1989 c?a nha xu?t b?n V? Trung h?c -Ha N?i. Cau noi đ??c d?ch ra theo phong cach ti?ng Vi?t.
• Chu gi?i 5 :   Tac ph?m nay co hai b?n: b?n ti?ng Anh va b?n ti?ng Phap, ph?n trinh bay c?a tac gi? trong bai vi?t nay la đ??c trich t? tac ph?m nay b?ng ti?ng Anh.

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Michael Freeman Claude Jacques, Ancient Angkor, River Books Ltd., Bangkok.
• Guide to Khmer temples in Thailand and Laos, Michael Freeman, River Books Ltd, Bangkok.
• Prehistoric Thailand, Charles Higham and Rachanic Thosarat, River Books Ltd, Bangkok.

Album [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• 
  Con đ??ng h?p gi?a day tranh đieu kh?c tren t??ng
• 
  54 c?t cao th? hi?n 54 t?nh c?a Campuchia luc b?y gi? - va ch? con 24 t?nh ngay nay. đieu kh?c m?i c?t la t??ng b? tat 4 m?t, nh? v?y co đ?n 216 khuon m?t t?t c? trong đ?n Bayon
• 
  C?a ra vao c?a Bayon
• 
  Bayon nhin t? ngoai
• 
  đieu kh?c m?t ngoai c?a đ?n Bayon]]
• 
  đieu kh?c m?t ngoai c?a Bayon]]
• 
  C?nh sinh ho?t c?a ng??i dan Khmer b?y gi? đ??c mo t? sinh đ?ng ben m?t ngoai c?a đ?n
• 
  Khuon m?t c?a vua Jayavarman VII - cac b?c t??ng th?n b?n m?t trong qu?n th? Bayon co th? mo ph?ng theo hinh dang nay hay t??ng khuon m?t vua Jayavarman phac h?a theo b?c t??ng th?n b?n m?t - hi?n nay con la bi ?n
• 
  King Jayavarman VII, s? gi?ng nhau gi?a vua Jayavarman VII va hinh ?nh Quan Th? Am gi?ng nhau đ?n khong ng?
• 
  B?n đ? tham quan Bayon
• 
  Nhin t? xa đ?n Bayon nh? la m?t m? h?n đ?n, tuy nhien, vao ben trong, no la m?t tuy?t tac c?a s? s?p đ?t

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• The Bayon Symposium (Unesco): 1996 - 2001
• 46 photos of Bayon L?u tr? 2007-02-09 t?i Wayback Machine
• Bayon Photo Gallery
• Photos of stone carvings at Bayon L?u tr? 2007-05-02 t?i Wayback Machine depicting a battle between Khmer and Cham forces
• Photogallery of bas-relief scenes from Bayon, including battle scenes and scenes from civilian life at Angkor

Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v? Bayon .