B? Gu?c l?

B? Gu?c l?
	Th?i đi?m hoa th?ch: 56?0 tri?u n?m tr??c đay Ti?n? ? O S D C P T J K Pg N Th? Paleocen ?Th? Holocen
	Ng?a v?n đ?ng b?ng ( Equus quagga ), Te giac ?n đ? ( Rhinoceros unicornis ) va L?n voi Nam M? ( Tapirus terrestris )
Phan lo?i khoa h?c
Gi?i ( regnum )	Animalia
Nganh ( phylum )	Chordata
L?p ( class )	Mammalia
B? ( ordo )	Perissodactyla ; Owen , 1848
Nhanh ( clade )	Ungulata
Cac h?
	Equidae ; Tapiridae ; Rhinocerotidae ; Brontotheriidae † ; Chalicotheriidae † ; Hyracodontidae † ; Lambdotheriidae † ; Palaeotheriidae † ; Isectolophidae † ; Pachynolophidae † ; Lophiodontidae † ; Lophialetidae † ; Helaletidae † ; Deperetellidae † ; Hyrachyidae † ; Rhodopagidae † ; Amynodontidae † ;

B? Gu?c l?, b? Mong L? hay b? Mong gu?c l? ( Perissodactyla ) (t? ti?ng Hy L?p c? đ?i, "περισσ?? perissos , "l?"; va δ?κτυλο? daktylos , "ngon, mong"), ho?c đ?ng v?t mong gu?c l? (ti?ng Anh: Odd-Toed Ungulate ) bao g?m cac đ?ng v?t mong gu?c đi đ?ng tren m?t (s? l?) trong n?m ngon gu?c: ngon th? ba c?a chung. Cac ngon gu?c con l?i khong ch?u tr?ng l??ng c? th? th??ng v?n con, m?t đi, con d?u tich ho?c n?m ? sau chan. Ng??c l?i, đ?ng v?t mong gu?c ch?n ch?u h?u h?t tr?ng l??ng c? th? c?a chung tren hai (s? ch?n) trong n?m ngon gu?c: ngon th? ba va t?. M?t s? khac bi?t khac gi?a hai b? la đ?ng v?t mong gu?c l? tieu hoa th?c v?t chung ?n trong ru?t c?a chung, ch? khong ph?i trong m?t ho?c nhi?u bu?ng d? day nh? đ?ng v?t mong gu?c ch?n.

B? nay bao g?m kho?ng 17 loai đ??c chia thanh ba H? : Equidae ( ng?a , l?a va ng?a v?n ), Rhinocerotidae ( te giac ) va Tapiridae ( l?n voi ).

M?c du co ngo?i hinh r?t khac nhau, chung v?n đ??c cong nh?n la nh?ng H? g?n g?i v?i nhau vao th? k? 19 b?i nha đ?ng v?t h?c Richard Owen , ng??i đ?t ten cho B? nay.

Ti?n hoa [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đ?ng v?t mong gu?c ngon l? đa phat sinh t?i khu v?c ma ngay nay la B?c M? vao cu?i th? Paleocen , ch?a t?i 10 tri?u n?m sau s? ki?n tuy?t ch?ng k? Ph?n Tr?ng-phan đ?i đ? Tam , ma trong s? ki?n đo cac loai kh?ng long đa b? tuy?t ch?ng. Vao đ?u th? Eocen (55 tri?u n?m tr??c) chung đa đa d?ng hoa va t?n ra đ? chi?m l?nh vai l?c đ?a. Cac loai ng?a va l?n voi cung ti?n hoa t?i B?c M?; trong khi cac loai te giac d??ng nh? đa phat tri?n t?i chau A t? cac đ?ng v?t t??ng t? nh? heo voi va sau đo tai chi?m chau M? trong th?i k? gi?a th? Eocen (kho?ng 45 tri?u n?m tr??c). Co kho?ng 12 h? trong b? nay, nh?ng con t?n t?i đ?n ngay nay ch? con ba h?. Cac h? nay la r?t đa d?ng v? hinh dang va kich th??c; chung bao g?m cac đ?ng v?t kh?ng l? trong h? Brontotheriidae va cac đ?ng v?t k? quai trong h? Chalicotheriidae . Loai đ?ng v?t mong gu?c ngon l? to l?n nh?t la te giac khong s?ng chau A (chi Paraceratherium h? Hyracodontidae , đa tuy?t ch?ng), n?ng t?i 12 t?n, vao kho?ng hai l?n n?ng h?n voi .

Cac đ?ng v?t mong gu?c ngon l? đa t?ng la nhom th?ng tr? trong s? cac đ?ng v?t l?n s?ng tren đ?t li?n va g?m canh, ch?i cay cho t?i t?n th? Oligocen . Tuy nhien, s? phat tri?n m?nh c?a cac loai c? trong th? Miocen (kho?ng 20 tri?u n?m tr??c) sđa t?o ra s? thay đ?i l?n: cac loai đ?ng v?t mong gu?c ngon ch?n v?i cac d? day ph?c t?p h?n đa co kh? n?ng thich nghi t?t h?n v?i cac th?c ?n tho va it dinh d??ng h?n va chung nhanh chong tr? thanh nhom th?ng l?nh. Tuy nhien, nhi?u loai đ?ng v?t ngon l? c?ng đa s?ng sot va con th?nh v??ng cho đ?n t?n cu?i th? Pleistocen (kho?ng 10.000 n?m tr??c) khi chung ph?i đ?i m?t v?i ap l?c t? s? s?n b?t c?a con ng??i va s? thay đ?i moi tr??ng s?ng.

Phan lo?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac thanh vien trong b? nay đ??c chia thanh hai phan b?:

Hippomorpha la cac đ?ng v?t mong gu?c ngon l? co kh? n?ng ch?y nhanh v?i cac chan dai va ch? co m?t ngon chan; phan b? nay co m?t h? duy nh?t la h? Ng?a ( Equidae ) (ch? co m?t chi la Equus ), bao g?m cac loai ng?a , ng?a v?n , l?a , l?a r?ng Trung A va cac loai đ?ng minh khac.
Ceratomorpha la cac đ?ng v?t mong gu?c ngon l? co vai ngon chan ho?t đ?ng, chung n?ng n? va di chuy?n ch?m h?n cac loai trong nhom Hippomorpha . Phan b? nay bao g?m hai h? la: Tapiridae (l?n voi) va Rhinocerotidae (te giac)

Ba h? v?i cac chi con t?n t?i đ?n ngay nay c?a đ?ng v?t mong gu?c ngon l? đ??c phan lo?i nh? sau.

B? PERISSODACTYLA
- Phan b? Hippomorpha
  - H? Equidae : Ng?a va cac loai đ?ng minh, kho?ng 9 loai trong 1 chi
    - L?a hoang chau Phi , Equus africanus
    - L?a hay L?a chau Phi, Equus asinus
    - Ng?a nha , Equus caballus (xem them ng?a hoang )
    - Ng?a v?n Grevy , Equus grevyi
    - L?a r?ng Trung A hay l?a chau A Equus hemionus
    - L?a hoang Tay T?ng , Equus kiang
    - Ng?a Przewalski , Equus przewalskii
    - Ng?a v?n đ?ng b?ng , Equus quagga
    - Ng?a v?n nui , Equus zebra
- Phan b? Ceratomorpha
  - H? Tapiridae : 5 loai l?n voi trong 1 chi
    - L?n voi Kabomani , Tapirus kabomani
    - L?n voi Brasil , Tapirus terrestris
    - L?n voi mi?n nui , Tapirus pinchaque
    - L?n voi Baird , Tapirus bairdii
    - L?n voi , Tapirus indicus
  - H? Rhinocerotidae : 5 loai te giac trong 4 chi
    - Te giac đen , Diceros bicornis
    - Te giac tr?ng , Ceratotherium simum
    - Te giac ?n đ? , Rhinoceros unicornis
    - Te giac Java , Rhinoceros sondaicus
    - Te giac Sumatra , Dicerorhinus sumatrensis

Phat sinh ch?ng loai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Phat sinh ch?ng loai trong ph?m vi Euungulata:

Phat sinh ch?ng loai n?i b? Euungulata theo Welker et al. 2015 ^[1]

Euungulata

Artiodactyla (B? Gu?c ch?n va B? Ca voi)

Panperissodactyla

	Perissodactyla (B? Gu?c l?)

	† Meridiungulata (mong gu?c Nam M?, đ?c bi?t la Notoungulata va Litopterna )

Phat sinh ch?ng loai trong ph?m vi Perissodactyla:

Phat sinh ch?ng loai trong ph?m vi Perissodactyla theo Holbrook et al. (2011) ^[2]

Perissodactyla

Tapiromorpha

Isectolophidae (†)

Ancylopoda

	Lophiodontidae (†)

	Chalicotheriidae (†)

Ceratomorpha

Tapiroidea

	Helaletidae (†)

	Tapiridae

Rhinocerotoidea

Amynodontidae (†)

	Hyracodontidae (†)

	Rhinocerotidae

Hippomorpha

Equoidea

	Palaeotheriidae (†)

	Equidae

Brontotherioidea

	Lambdotheriidae (†)

	Brontotheriidae (†)

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

^ Frido Welker; Matthew J. Collins; Jessica A. Thomas; Marc Wadsley; Selina Brace; Enrico Cappellini; Samuel T. Turvey; Marcelo Reguero; Javier N. Gelfo; Alejandro Kramarz; Joachim Burger; Thomas Jane Oates; David A. Ashford; Peter D. Ashton; Keri Rowsell; Duncan M. Porter; Benedikt Kessler; Roman Fischer; Carsten Baessmann; Stephanie Kaspar; Jesper V. Olsen; Patrick Kiley; James A. Elliott; Christian D. Kelstrup; Victoria Mullin; Michael Hofreiter; Eske Willerslev; Jean-Jacques Hublin; Ludovic Orlando; Ian Barnes; Ross DE MacPhee. “Ancient protein resolve the evolutionary history of Darwin's South American ungulates”. Nature . 522 : 81?84. doi : 10.1038/nature14249 . PMID 25799987 .
^ Luke T. Holbrook; Joshua Lapergola (2011). “A new genus of perissodactyl (Mammalia) from the Bridgerian of Wyoming, with comments on basal perissodactyl phylogeny”. Journal of Vertebrate Paleontology . 31 : 895?901. doi : 10.1080/02724634.2011.579669 .