B?t binh đ?ng xa h?i
la s? b?t binh đ?ng, thi?u cong b?ng, s? b?ng nhau v? cac c? h?i ho?c l?i ich đ?i v?i nh?ng ca nhan khac nhau trong m?t nhom ho?c nhi?u nhom trong
xa h?i
.
T?t c? cac xa h?i -
c? qua kh? hay hi?n t?i
- đ?u đ??c đ?c tr?ng b?i s? khac bi?t xa h?i. đo la m?t qua trinh trong đo con ng??i t?o nen kho?ng cach do cach ?ng x? khac nhau b?i cac đ?a v?, vai tro va nh?ng đ?c đi?m khac nhau. Qua trinh c?a s? khac bi?t xa h?i khong đoi h?i con ng??i đanh gia cac vai tro va cac ho?t đ?ng c? th? t?n t?i nh? la quan tr?ng h?n nh?ng cai khac; tuy nhien, s? khac bi?t xa h?i chu?n b? cho s? b?t binh đ?ng xa h?i, la m?t đi?u ki?n trong đo con ng??i co c? h?i khong ngang b?ng v? s? d?ng c?a c?i, quy?n l?c va uy tin. Nha xa h?i h?c
Daniel Rossides
cho r?ng:
ngay trong cac xa h?i đ?n gi?n nh?t "ng??i gia th??ng co uy quy?n đ?i v?i ng??i tr?, cha m? co uy quy?n v?i con cai, va đan ong co uy quy?n đ?i v?i đan ba."
B?t binh đ?ng xa h?i khong ph?i la m?t hi?n t??ng t?n t?i m?t cach ng?u nhien gi?a cac ca nhan trong xa h?i. Xa h?i co b?t binh đ?ng khi m?t s? nhom xa h?i ki?m soat va khai thac cac nhom xa h?i khac. Qua nh?ng xa h?i khac nhau đa t?n t?i nh?ng h? th?ng b?t binh đ?ng xa h?i khac nhau. B?t binh đ?ng xa h?i la m?t v?n đ? trung tam c?a
xa h?i h?c
, đay la v?n đ? co y ngh?a quy?t đ?nh đ?i v?i s?
phan t?ng
trong
t? ch?c xa h?i
.
Nguyen nhan c?a b?t binh đ?ng xa h?i
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
? nh?ng xa h?i khac nhau, b?t binh đ?ng c?ng co nh?ng net khac bi?t. Trong xa h?i co quy mo l?n va hoan thi?n h?n thi b?t binh đ?ng xa h?i gay g?t h?n so v?i trong cac xa h?i gi?n đ?n. B?t binh binh đ?ng th??ng xuyen t?n t?i v?i nh?ng nguyen nhan va k?t qu? c? th? lien quan đ?n
giai c?p xa h?i
,
gi?i tinh
,
ch?ng t?c
,
ton giao
,
lanh th?
, v.v... Nh?ng nguyen nhan d?n đ?n b?t binh đ?ng xa h?i co đa d?ng va khac nhau gi?a cac xa h?i va n?n v?n hoa, va cac nha xa h?i h?c đ?a v? ba lo?i c?n b?n - đo la:
- C? h?i trong cu?c s?ng
: bao g?m t?t c? nh?ng thu?n l?i v?t ch?t co th? c?i thi?n ch?t l??ng cu?c s?ng. No khong ch? bao g?m nh?ng thu?n l?i v? v?t ch?t, c?a c?i, tai s?n va thu nh?p ma c? nh?ng đi?u ki?n nh? l?i ich b?o v? s?c kh?e hay an ninh xa h?i. C? h?i la nh?ng th?c t? va nh?ng th?c t? nay cho th?y nh?ng l?i ich v?t ch?t va s? l?a ch?n th?c t? c?a m?t nhom xa h?i, b?t k? nh?ng thanh vien c?a nhom co nh?n th?c đ??c đi?u đo hay khong. Trong m?t xa h?i c? th?, m?t nhom ng??i co th? co c? h?i, trong khi cac nhom khac thi khong; va đo la
nguyen nhan khach quan c?a b?t binh đ?ng xa h?i
;
- đ?a v? xa h?i
: trai l?i, v?i nguyen nhan khach quan tren, b?t binh đ?ng xa h?i v? đ?a v? xa h?i la do nh?ng thanh vien c?a cac nhom xa h?i t?o nen va th?a nh?n chung. C? s? đ?a v? xa h?i co th? khac nhau - co th? la b?t c? cai gi ma m?t nhom xa h?i cho la ?u vi?t va đ??c cac nhom xa h?i khac th?a nh?n; vi d?, c?a c?i, s? trong s?ch v? ton giao, đ?a v? chinh tr?, v.v... B?t k? v?i nguyen nhan nh? th? nao, đ?a v? xa h?i ch? co th? đ??c gi? v?ng b?i nh?ng nhom xa h?i n?m gi? đ?a v? đo va cac nhom xa h?i khac t? giac th?a nh?n tinh ?u vi?t c?a nh?ng nhom đo;
- va
?nh h??ng chinh tr?
: b?t binh đ?ng trong ?nh h??ng chinh tr? co th? đ??c nhin nh?n nh? la co đ??c t? nh?ng ?u th? v?t ch?t ho?c đ?a v? cao. Th?c t?, b?n than ch?c v? chinh tr? co th? t?o ra c? s? đ? đ?t đ??c đ?a v? va nh?ng c? h?i trong cu?c s?ng. Co th? g?i đo la nh?ng b?t binh đ?ng d?a tren c? s? chinh tr?.
Qua ph?n tren, co th? nh?n th?y r?ng c?u truc b?t binh đ?ng xa h?i co th? d?a tren m?t trong ba lo?i ?u th?; va chinh vi v?y, g?c r? c?a s? b?t binh đ?ng xa h?i co th? n?m trong:
- M?i quan h? kinh t?;
- đ?a v? xa h?i;
- hay
M?i quan h? th?ng tr? v? chinh tr?.
Cac quan đi?m v? b?t binh đ?ng xa h?i
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Quan đi?m d?a vao y?u t? sinh h?c c?a ca nhan
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
- B?t binh đ?ng xa h?i la hi?n t??ng xa h?i khong th? nao tranh kh?i - đay la v?n đ? co nhi?u quan đi?m khac nhau. Co quan đi?m cho r?ng, b?t binh đ?ng luon hi?n di?n b?i s? khac bi?t nhan cach gi?a nh?ng ca nhan. N?u co m?t xa h?i m? va n?u con ng??i khac nhau v? tai n?ng va nhu c?u thi đi?u đo s? ham y r?ng b?t binh đ?ng la khong th? tranh đ??c. đo la m?t th?c t? c?a xa h?i.
| “
|
M?t s? b?t binh đ?ng đ?n nh? la k?t qu? khong th? ne tranh v? b?t binh đ?ng sinh h?c c?a k? n?ng, th? ch?t, kh? n?ng tinh th?n va nh?ng khia c?nh c?a nhan cach.
|
”
|
| ?
Cauthen
, 1987. Trang 8
|
- Nha tri?t h?c
Hy L?p c? đ?i
Aritst?t
(
384
?
322 TCN
) cho r?ng co nh?ng khac bi?t t? nhien gi?a cac ca nhan; th?c t?, v?n con t?n t?i nh?ng khac bi?t trong ki?u phan chia gi?i nh? la k?t qu? khong th? tranh đ??c c?a b?t binh đ?ng.
| “
|
đan ong b?n ch?t la th?ng tr?, đan ba la b? tr?, va đo la m?t lu?t l?.
|
”
|
| ?
Aristotle
,
|
| “
|
S? th?ng tr? va s? thanh đ?t cao c?a nam gi?i la kh? n?ng khong th? đ?o ng??c, b?i co nh?ng khac bi?t v? sinh h?c gi?a nam va n?.
|
”
|
| ?
Goldberg
, 1973. Trang 133
|
Quan đi?m d?a vao y?u t? kinh t?
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
- M?t s? nha xa h?i h?c khac đa cho r?ng b?t binh đ?ng la khong th? tranh kh?i; nh?ng h? ly lu?n nguyen nhan c?a no la do xa h?i co nh?ng nhi?m v? nay c?n thi?t h?n nh?ng nhi?m v? khac. Kh? n?ng th?c hi?n nh?ng nhi?m v? nay khac nhau. H? l?p lu?n r?ng b?t binh đ?ng xa h?i v? l?i ich gi?a cac ca nhan la c?n thi?t đ? thuc đ?y ng??i tai nh?t th?c hi?n nh?ng nhi?m v? kho kh?n nh?t. Do v?y trong nh?ng đi?u ki?n đo,
khong th? th? tieu b?t binh đ?ng, vi binh đ?ng co nguy hi?m cho xa h?i
.
- Co quan đi?m cho r?ng b?t binh đ?ng ch? y?u la do c?u truc c?a h? th?ng xa h?i gay ra ch? khong ph?i do s? khac bi?t v? tai n?ng, đ?c đi?m va nhu c?u ca nhan.
| “
|
Ngu?n g?c c?a b?t binh đ?ng lien quan t?i s? h?u t? nhan v? c?a c?i. Nh?ng đ?c đi?m v? kinh t?, chinh tr? va th? tr??ng lao đ?ng t?o ra nh?ng khac bi?t trong thu nh?p va c?a c?i. Th?c ch?t, s? khac bi?t v? v? tri c?a cac ca nhan trong c? c?u xa h?i gay ra b?t binh đ?ng kinh t?.
|
”
|
| ?
Rousseau
,
|
H?c thuy?t c?a
Marx
ch? y?u d?a tren s? nghien c?u cac h?c thuy?t kinh t? va coi đo la n?n t?ng c?a c? c?u giai c?p. Theo Marx, m?i quan h? giai c?p la chia khoa c?a m?i v?n đ? trong đ?i s?ng xa h?i. Nh?ng l?i ich kinh t?, chinh tr?, y ki?n xa h?i đ?u b?t ngu?n t? k?t c?u giai c?p.
Khac v?i Marx, nha xa h?i h?c
Max Weber
(
1864
-
1920
) khong coi m?i c?u truc xa h?i, đ?u b?t binh đ?ng nh? trong m?t xa h?i co giai c?p. đ?ng c?p ph? thu?c vao nh?ng khac nhau đ?c bi?t v? đ?a v? tren n?n t?ng nghi th?c ton giao. Werber nh?n m?nh r?ng quy?n l?c kinh t? co th? la k?t qu? n?m gi? quy?n l?c d?a vao cac n?n t?ng khac. đ?a v? xa h?i va uy tin xa h?i co th? xu?t phat t? quy?n l?c kinh t?, song đo khong ph?i la t?t y?u duy nh?t; Vi d?, tr??ng h?p giau co nh?ng khong co h?c v?n hay giao d?c đ? n?m đ?a v? cao trong xa h?i; ng??c l?i, đ?a v? co th? t?o nen c? s? c?a quy?n l?c chinh tr?. Weber cho r?ng đay la m?t v?n đ? phan tich v? m?t l?ch s? va xa h?i đ? phat hi?n ra c? s? th?c s? c?a b?t binh đ?ng xa h?i.
Quan đi?m c?a Weber nh?n m?nh t?m quan tr?ng c?a th? tr??ng ch? khong ph?i la tai s?n xu?t, nh? la c? s? kinh t? c?a giai c?p. Theo Weber, nguyen nhan đ?u tien c?a b?t binh đ?ng trong xa h?i t? b?n la khac bi?t v? kh? n?ng th? tr??ng. đi?u đo co ngh?a la kh? n?ng chi?m l?nh th? tr??ng c?a cac ca nhan ph? thu?c vao s? hi?u bi?t, b?n l?nh va k? n?ng ngh? nghi?p.
- Schaefer, Richard T.,
Xa h?i h?c
(2007), Nha xu?t b?n Th?ng ke - Ha N?i.
- đao Duy Tinh, Ly thuy?t xa h?i h?c. Nha xu?t b?n. Chinh tr? Qu?c gia - Ha N?i, 2000.
- Nguy?n đinh T?n, C? c?u xa h?i va phan t?ng xa h?i, Nha xu?t b?n. Chinh tr? Qu?c gia - Ha N?i, 1999.
- Macionis, Jonh J.,
Xa h?i h?c
(1987), Nha xu?t b?n Th?ng ke - Ha N?i.