Ba Nhan H?t đo
(
ch? Han
: 伯?忽都;
ti?ng Mong C?
:
??????????
, Chuy?n t? Latinh:
Bayanqutuγ
,
ch? Mong C?
:
Баянхутаг
;
1324
?
8 thang 9
,
1365
),
k? th?t
-
hoang h?u
th? hai c?a
Nguyen Hu? Tong
- Hoang đ? th? 11 va cu?i cung c?a
nha Nguyen
.
Ba t?i ngoi Trung cung Hoang h?u c?a Hu? Tong su?t 28 n?m, đ??c xem la lau nh?t trong s? cac v? Hoang h?u nha Nguyen. Theo
Nguyen s?
, Nguyen Hu? Tong tai hon v?i ba sau khi đ?i Hoang h?u tr??c đo la
đap N?p Th?t Ly
b? ph? tru?t va h? đ?c
[1]
. Hoang h?u Ba Nhan H?t đo khong đ??c Hu? Tong s?ng ai, b?
đ? nh? Hoang h?u K? th?
l?n at an s?ng, song ba n?i ti?ng la m?t Hi?n h?u khi khong m?y may đ? tam đ? k?, trong th?i gian lam Chinh h?u ba c?ng khong l?i d?ng đ?a v? ma ?nh h??ng chinh s? nh? K? Hoang h?u lam, cho nen khi qua đ?i thi ba v?n gi? đ??c thanh danh.
Hoang h?u Ba Nhan H?t đo xu?t than t? b? l?c
Ho?ng Cat L?t th?
, than ph? c?a ba la D?c đ?c v??ng
B?t La Thi?p M?c Nhi
(??帖木兒) - ng??i chau trai trong gia t?c c?a Tuyen T? Hu? Thanh Hoang h?u
Chan Ca
[2]
.
N?m Nguyen Th?ng th? 3 (
1335
), Hoang h?u đ?u tien c?a Nguyen Hu? Tong la
đap N?p Th?t Ly
b? ph? do huynh tr??ng Hoang h?u la
đ??ng K? Th?
(唐其勢; T'ang Chi' i-shih) th?t b?i trong vi?c n?i lo?n ch?ng đ?i tri?u đinh. Ph? h?u b? bi?m xu?t cung, sau b? Th?a t??ng
Ba Nhan
- ng??i đ?i khang th? l?c gia t?c c?a Ph? h?u - am th?m h? đ?c m?u sat
[3]
. Sau khi đap N?p Th?t Ly qua đ?i, Nguyen Hu? Tong mu?n l?p s?ng phi c?a minh la
K? th?
lam Hoang h?u thay th?, tuy nhien đi?u nay b? Th?a t??ng Ba Nhan c?t l?c ph?n đ?i. Du sau đo Th?a t??ng Ba Nhan b? Hu? Tong bai ch?c Th?a t??ng, nh?ng K? th? v?n khong th? l?p lam K? h?u.
N?m Chi Nguyen th? 3 (
1337
),
thang 3
(AL), Nguyen Hu? Tong tai hon v?i n? t? b? l?c Ho?ng Cat L?t th?, chinh la Ba Nhan H?t đo. Ba đ??c sach l?p Hoang h?u vao ngay
18 thang 4
(d??ng l?ch) cung n?m, khi ch? m?i 13 tu?i. Sach v?n vi?t:
| “
|
帝王之道，齊其家而天下平；風?所基，正乎位而人倫厚。爰擇配以承宗事，若稽古以率典常。咨爾弘吉剌氏淑哲溫恭，齊莊貞一。屬選賢於中壺，躬受命於慈?。勖帥來嬪，蹈?儀之有度；動容中禮，謹夙夜以無違。?表式於宮庭，宜推崇其位號。乃?吉旦，庸??章。遣攝太尉某持節授以玉冊寶章，命爾?皇后。於?！乾施坤承，克順成於四序；日明月儷，久照臨於萬方。朕欲?世於乂安，爾其助予之德化。共御亨嘉之運，益延昌熾之期。勉爾徽音，聿修內治。
.
đ? v??ng chi đ?o, t? k? gia nhi thien h? binh. Phong giao s? c?, chinh h? v? nhi nhan luan h?u. Vien tr?ch ph?i d? th?a tong s?, nh??c ke c? d? su?t đi?n th??ng.
T? nh? Ho?ng Cat L?t th?, th?c tri?t on cung, t? trang trinh nh?t. Chuc tuy?n hi?n vu Trung h?, cung th? m?nh vu T? vi. Uc soai lai T?n, đ?o c? nghi chi h?u đ?; đ?ng dung trung l?, c?n tuc d? d? vo vi. T? bi?u th?c vu Cung đinh, nghi thoi sung k? v? hao. Nai quyen cat đan, dung c? di ch??ng. Khi?n nhi?p Thai uy m? tri Ti?t th? d? Ng?c sach b?o ch??ng, m?nh nh? vi Hoang h?u.
Vu hi! Can thi Khon th?a, kh?c thu?n thanh vu t? t?. Nh?t minh nguy?t l?, c?u chi?u lam vu v?n ph??ng. Tr?m d?c t? th? vu ngh? an, nh? k? tr? d? chi đ?c hoa. C?ng ng? hanh gia chi v?n, ich duyen x??ng si chi k?. Mi?n nh? huy am, du?t tu n?i tr?.
|
”
|
| ? Sach v?n l?p Ba Nhan H?t đo lam Chinh h?u
|
đ?n n?m Chi Nguyen th? 5 (
1339
), K? quy phi sinh Hoang tr??ng t?
Ai Du Th?c Ly đ?t L?p
, va sang n?m sau (
1340
) thi li?n phong K? th? lam
đ? nh? Hoang h?u
, đ?a v? ch? thua m?t minh Ba Nhan H?t đo. Theo quy đ?nh h?u cung tri?u Nguyen, Hoang đ? co th? l?p m?t luc nhi?u Hoang h?u, nh?ng ch? co Hoang h?u nh?n sach b?o m?i đ??c chinh th?c xem la 「
"Trung cung Hoang h?u"
」 hay
"Hoang chinh h?u"
, va ng??i đo khong ai khac la Ba Nhan H?t đo.
Theo
Nguyen s?
, trai ng??c v?i đ? nh? Hoang h?u K? th?, Ba Nhan H?t đo đ??c bi?t đ?n la m?t Hoang h?u đ?c h?nh va khong toan tinh. Hoang h?u Ba Nhan H?t đo co tinh ti?t ki?m, khong ?a đ? k?, nh?t c? nh?t đ?ng đ?u trong vao l? phap ma tuan theo. Khi đo đ? nh? Hoang h?u K? th? đ??c s?ng h?nh, ? H?ng Thanh cung la Tay cung, Hu? Tong c?ng it khi vao đong n?i la Trung cung c?a ba. Ng??i ben c?nh ba co l?i oan, song Ba Nhan H?t đo tuy?t khong chut gi b?t man. Co l?n, Ba Nhan H?t đo theo Hu? Tong đi tu?n du Th??ng Kinh, d?ng l?i gi?a đ??ng, Hu? Tong li?n cho N?i quan truy?n ch? mu?n lam h?nh ba, th? nh?ng ba li?n t? ch?i ma noi:「
"đem t?i khong ph?i la th?i đi?m thich h?p cho b?c Chi ton vang lai"
」. N?i quan đi t?i lui ba l?n, Hoang h?u đ?u t?, Hu? Tong đanh ph?i khen ba la ng??i hi?n. Khi ?y Hu? Tong th??ng h?i ba r?ng:「
"Trung Chinh vi?n phat chi ti?n l??ng, đ?u co ch? truy?n h?t cho nang, li?u nang co tr? l?i khong?"
」, ba đap:「
"Thi?p v?n dung theo m?c cho phep. Quan phong xu?t nh?p, t?t c? đ?u la ng??i do ngai tuy?n ch?n, thi?p nao co th? nh? h?t đ??c?"
」. Khi tr? thanh Hoang chinh h?u, Ba Nhan H?t đo tru t?i
Khon đ?c đi?n
(坤德殿), c? đ?i đoan chinh yen v?, ch?a bao gi? c?y đ?a v? cao ma v??t qua gi?i h?n nh? K? Hoang h?u
[4]
[5]
.
N?m Chi Chinh th? 25 (
1365
), ngay
21 thang 8
(t?c
8 thang 9
d??ng l?ch), Hoang chinh h?u Ba Nhan H?t đo b?ng th?, h??ng d??ng 42 tu?i
[6]
. T??ng truy?n, K? Hoang h?u đa nhin vao nh?ng trang ph?c c? rach va đ?n s? c?a c? Hoang h?u r?i b?t c??i ch? gi?u:「
"Lam th? nao ma m?t Chinh cung Hoang h?u c?a Hoang đ? co th? m?c nh?ng b? trang ph?c nh? v?y?"
」. Ba la v? Hoang h?u t?i ngoi lau nh?t c?a nha Nguyen (t?ng c?ng 28 n?m). đi?u nay cho th?y du khong đ??c s?ng ai, Hu? Tong v?n danh cho ba m?t s? ton tr?ng nh?t đ?nh. Trong đam tang c?a ba, Hoang thai t? Ai Du Th?c Ly đ?t L?p c?ng v? d? tang, đ??c ghi nh?n la khoc ti?n đich m?u r?t th??ng tam. Sau khi Ba Nhan H?t đo qua đ?i, K? th? li?n tr? thanh Hoang chinh h?u.
Trong
Nguyen s?
cung
Tan Nguyen s?
, Hoang h?u Ba Nhan H?t đo ch? đ??c ghi nh?n t?ng sinh h? m?t Hoang t? ten
Chan Kim
, nh?ng khi 2 tu?i thi ch?t y?u
[7]
. Khong ro th?i gian Ba Nhan H?t đo sinh Hoang t?, nh?ng d?a vao vi?c con trai c?a K? Hoang h?u la
"Hoang tr??ng t?"
thi Chan Kim c?a Ba Nhan H?t đo co l? ra đ?i sau đo. Cai ch?t c?a Chan Kim đ??c nghi ng? la do K? Hoang h?u ra tay.
Th? nh?ng trong
Thang m?c t?
(草木子) c?a h?c gi? đ?i Minh la
Hi?p T? K?
(?子奇), Hoang h?u Ba Nhan H?t đo đ??c ghi nh?n con m?t Hoang t? khac la
Tuy?t S?n
(雪山). C?n c?
"Thang m?c t?"
thi vao n?m Chi Chinh th? 24 (
1364
), s? ki?n
B?t La Thi?p M?c Nhi
xu?t binh ti?n vao đ?i đo, đ?nh ph? đ??ng kim Thai t? Ai Du Th?c Ly đ?t L?p la con c?a K? Hoang h?u đ? l?p Tuy?t S?n len thay. Tuy nhien sang n?m sau (
1365
), B?t La Thi?p M?c Nhi b? am sat, Thai t? Ai Du Th?c Ly đ?t L?p sai
Khoach Khu?ch Thi?p M?c Nhi
vao kinh, ep Tuy?t S?n v? đ?t
B?c H?i đo
[8]
.
Trong v?n hoa đ?i chung
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
- ^
L. Carrington Goodrich, L. Chaoying Fang (1976).
Dictionary of Ming Biography, 1368-1644: Volume I
. Columbia University Press. tr. 1291?1292.
- ^
L. Carrington Goodrich, L. Chaoying Fang (1976).
Dictionary of Ming Biography, 1368-1644: Volume I
. Columbia University Press. tr. 1291?1292.
- ^
L. Carrington Goodrich, L. Chaoying Fang (1976).
Dictionary of Ming Biography, 1368-1644: Volume I
. Columbia University Press. tr. 1291?1292.
- ^
Keith McMahon (2016).
Celestial Women: Imperial Wives and Concubines in China from Song to Qing
. Rowman & Littlefield Publishers. tr. 66?67.
- ^
《元史卷114》: 后性節儉，不妬忌，動以禮法自持。第二皇后奇氏素有寵，[16]居興聖西宮，帝希幸東內。后左右以?言，后無幾微怨望意。從帝時巡上京，次中道，帝遣內官傳旨，欲臨幸，后辭曰：「暮夜非至尊往來之時。」內官往復者三，竟拒不納，帝益賢之。帝嘗問后：「中政院所支錢糧，皆傳汝旨，汝還記之否？」后對曰：「妾當用則支。關防出入，必己選人司之，妾豈能盡記耶？」居坤德殿，終日端坐，未嘗妄踰戶?。
- ^
L. Carrington Goodrich, L. Chaoying Fang (1976).
Dictionary of Ming Biography, 1368-1644: Volume I
. Columbia University Press. tr. 1291?1292.
- ^
Lily Xiao Hong Lee, Sue Wiles (2014).
Biographical Dictionary of Chinese Women, Volume II: Tang Through Ming 618-1644
. Routledge. tr. 303.
- ^
Hi?p T? K? 《Thang M?c T?》, quy?n 3 th??ng，Trung Hoa th? c?c hi?u b?n，trang 45，n?m 1959。
|
|---|
Hoang h?u
đ? qu?c
Mong C?
| |
|---|
Hoang h?u
nha Nguyen
| |
|---|
Hoang h?u
B?c Nguyen
| |
|---|
Hoang h?u
truy phong
| |
|---|
Chinh th?t khac
c?a hoang đ?
| |
|---|
Chu thich:
+
Ng??i đ??c ban sach b?o, chinh v? Trung cung;
#
Sinh th?i b? ph? ho?c b? đ?i sau t??c t? cach Hoang h?u.
|