Abadan
(
listen
ⓘ
ti?ng Ba T?
:
??????
) la m?t thanh ph? thu?c t?nh
Khuzestan
? mi?n tay nam
Iran
. Thanh ph? nay n?m tren đ?o Abadan (68 km/42 d?m b? dai, 3?19 km hay 2?12 d?m b? r?ng, hon đ?o đ??c bao quanh v? phia tay la Arvand/
Shatt al-Arab
theo đ??ng bi?n va v? phia đong la Bahmanshir n?m tren c?a song Karun), va cach
v?nh Ba T?
53 kilomet (33 d?m)
[1]
, g?n bien gi?i Iraq-Iran. đay la th? ph? c?a H?t Abadan. Dan s? c?a thanh ph? gi?m xu?ng g?n b?ng khong trong
chi?n tranh Iran?Iraq
keo dai 8 n?m. Vao n?m 1992, ch? co 84.774 ng??i dan quay tr? v? s?ng trong thanh ph?. đ?n n?m 2001, dan s? c?a thanh ph? đa đ?t con s? 206.073 ng??i, va sau đo la 217.988 ng??i theo cu?c đi?u tra dan s? n?m 2006.
Cac tai li?u s?m nh?t đ? c?p đ?n đ?o Abadan đ??c tim th?y trong cac ghi chep c?a nha đ?a ly Marcian, trong đo ong đa đ?a ra cac ten "Apphadana".
[2]
. Tr??c đo, nha đ?a ly h?c c? đi?n,
Ptolemy
đa chu thich "Apphana" la m?t hon đ?o n?m t?i c?a song Tigris (n?i đay la v? tri ma hon đ?o Abadan hi?n đ?i t?a l?c). M?t gi? thuy?t khac cho ten c?a n?i nay đ?a ra b?i 'B. Farahvashi
cho r?ng ten c?a đ?o b?t ngu?n t?
ti?ng Ba T?
, trong đo ch? "ab" (n??c) va g?c "p?" (b?o v?, tu?n tra) do đo, abadan co ngh?a "tr?m gac bi?n".
Trong th?i k? h?i giao, m?t g?c tich t? nguyen h?c gi? đa đ??c nha s? h?c Ahmad ibn Yahya al-Baladhuri (m?t 892) t?o ra, ong vi?t m?t cau chuy?n dan gian cho r?ng thanh ph? co th? đ??c thanh l?p b?i m?t "
Abbad
[1]
bin Hosayn đ?n t? b? l?c ? r?p
Banu Tamim
, ng??i đa thanh l?p m?t nhom du kich ? n?i nay nh?m cai qu?n
Hajjaj
trong th?i k?
Ummayad
.
Trong cac th? k? sau đo, phien b?n ti?ng Ba T? c?a hon đ?o đ??c đ?a vao s? d?ng r?ng rai tr??c khi no đ??c ch?p nh?n b?i m?t s?c l?nh chinh th?c vao n?m 1935.
[3]
Abadan đ??c cho la đa phat tri?n thanh m?t thanh ph? c?ng chinh d??i s? cai qu?n c?a
nha Abbasid
. Trong kho?ng th?i gian nay, thanh ph? la n?i cung c?p
mu?i
va
th?m
d?t
[1]
.
S? l?ng đ?ng bun
l?u v?c song khi?n cho thanh ph? ph?i d?i xa vung n??c; Tuy nhien, trong th? k? 14,
Ibn Battutah
mieu t? Abadan ch? la m?t c?ng nh? ? m?t đ?ng b?ng ph?ng đ?y mu?i
[1]
. V? m?t chinh tr?, Abadan th??ng xuyen la n?i tranh ch?p gi?a cac n??c lang gi?ng; n?m 1847, Ba T? chi?m n?i nay, va nha n??c Abadan v?n t?n t?i ben trong Ba T?. T?
th? k? 17
v? sau, đ?o Abadan la m?t ph?n đ?t c?a b? l?c
? r?p
Ka'ab
(
Bani Kaab
). M?t nhom c?a b? l?c nay la
Mohaysen
, đ?t t?ng hanh dinh t?i
Mohammara
(ngay nay la
Khorramshahr
), cho t?i khi Shaikh
Khaz'al Khan
b? l?t đ? vao n?m 1924.
[3]
T? tr??c
th? k? 20
nh?ng vung đ?t giau d?u m? đa đ??c phat hi?n trong khu v?c. N?m 1910, dan s? t?i đay vao kho?ng 400 ng??i.
Cong ty D?u Anh-Ba T?
xay d?ng
nha may l?c d?u
đ?u tien c?a h? t?i tr?m cu?i đ??ng ?ng d?u Abadan, cong trinh b?t đ?u vao n?m 1909 va hoan thanh vao n?m 1913 (xem
Nha may l?c d?u Abadan
). Cho đ?n n?m 1938, đay la nha may l?c d?u l?n nh?t th? gi?i. Cho đ?n th?i đi?m đo, đay v?n la m?t c? s? l?c
d?u m?
r?ng l?n. Nh?ng c? s? nay c?n m?t s? l??ng dan s? l?n ? thanh ph? la h?n 220.000 ng??i vao n?mn 1956 c?n cho ho?t đ?ng khai thac d?u
[1]
.
Ch? co 9% s? nhan vien qu?n ly c?a cong ty la đ?n t? Khuzestan. T? l? ng??i b?n x? t?
Tehran
,
Caspian
,
Azarbaijan
va
Kurdistan
chi?m 4% s? cong nhan t?i x??ng, 22% nhan vien v?n phong va 45% of s? qu?n ly. Do đo, trong khi nh?ng ng??i noi ti?ng
? r?p
đ??c t?p trung vao cac v? tri th?p trong l?c l??ng lao đ?ng, cac qu?n ly co xu h??ng đ?n t? cac t?ng l?p tren.
[3]
Trong
Th? chi?n II
, Abadan la m?t trung tam h?u c?n trong ch??ng trinh
Lend-Lease
theo đo cac may bay s? đ??c g?i đ?n
Lien Xo
t?
Hoa K?
.
[4]
Ngay 19 thang 8 n?m 1978?trong d?p k? ni?m cu?c đ?o chinh do Hoa K? h?u thu?n c?a nhom Shah l?t đ? v? Th? t??ng Iran theo ch? ngh?a Qu?c gia va đ??c s? ?ng h? đong đ?o c?a dan chung, Ong
Mohammed Mossadegh
? t?i Cinema Rex, m?t r?p chi?u phim ? Abadan, Iran, m?t nhom b?n ng??i c?m tinh vien c?a Cach m?ng H?i giao đa đ?t bom nh?m giup phat đ?ng m?t cu?c Cach m?ng H?i giao. C?nh sat đ?a ph??ng t?i Abadan đa phat hi?n ra am m?u, va b?t đ?u tinh nghi Hossein Takbali-zadeh va cac đ?ng ph?m c?a anh ta, c?nh sat c?ng t? ch?c theo doi ho?t đ?ng c?a h? khi nhom ng??i nay b??c vao Cinema Rex. C?nh sat quy?t đ?nh ti?p t?c theo doi va theo d?u nhom nay sau khi h? r?i kh?i r?p chi?u phim. V? vi?c nay k?t thuc d?n đ?n
đam chay Cinema Rex
, khi?n 350 ng??i ch?t. Trong phien toa, Hossein Takbali-zadeh khai ten ba đ?ng ph?m la Faraj, Falah, va Yadollah c?ng đa b? thieu r?i trong đam chay. T? bao theo khuynh h??ng c?i cach Sobhe Emrooz đ?a tin trong m?t bai xa lu?n r?ng Cinema Rex b? đ?t chay b?i nh?ng ng??i h?i giao c?p ti?n. T? bao l?p t?c b? đong c?a ngay sau đo.
Vao thang 12 n?m 1980, Abadan g?n nh? b? tran ng?p b?i m?t cu?c t?n cong b?t ng? t? vao Khuzestan th?c hi?n b?i Iraq, đanh d?u s? b?t đ?u
chi?n tranh Iran?Iraq
. Trong vong 18 thang, Abadan b? bao vay, nh?ng t?ng m?t l?n b? chi?m gi? b?i l?c l??ng Iraq. Ph?n l?n thanh ph?, bao g?m c? nha may l?c d?u l?n nh?t th? gi?i v?i n?ng su?t 680.000 thung m?i ngay, đa b? tan pha n?ng n? h?c pha h?y b?i cu?c bao vay va d?i bom. Tr??c chi?n tranh,
dan s?
thanh ph? va kho?ng 300.000 ng??i, nh?ng khi tr??c khi cu?c bao vay k?t thuc ph?n l?n dan chung đa r?i b? thanh ph? va tim cac n?i t? n?n khac ? Iran.
Sau chi?n tranh, v?n đ? l?n nh?t la ph?i xay d?ng l?i nha may l?c d?u ? Abadan. N?m 1993, nha may l?c d?u b?t đ?u ho?t đ?ng h?n ch? va vi?c xu?t c?ng đ??c tai th?c hi?n. đ?n n?m 1997, nha may l?c d?u đa đ?t s?n l??ng t??ng đ??ng v?i tr??c chi?n tranh. G?n đay, Abandan tr? thanh n?i di?n ra cac ho?t đ?ng đ?u tranh c?a cong nhan b?ng vi?c đinh cong nh?m ph?n đ?i cac kho?n l??ng khong đ??c tr? va tinh hinh chinh tr? c?a đ?t n??c.
[5]
Nh?m k? ni?m s? ki?n nha may l?c d?u ? Abadan đ?t m?c 100 n?m, chinh quy?n thanh ph? đang len k? ho?c l?p m?t
b?o tang
d?u."
[6]
Nha may l?c d?u Abadan đa đ??c in tren m?t trai c?a t? gi?y b?c 100-rial c?a Iran vao n?m 1965 va t? n?m 1971 đ?n n?m 1973.
Vi?n Cong ngh? Abadan
đ??c thanh l?p ? Abadan vao n?m 1939. Ngoi tr??ng nay chuyen v?
khoa h?c k? thu?t
va
hoa h?c
d?u, va đ??c thi?t k? đ? đao t?o nhan vien cho nha may l?c d?u trong thanh ph?. Ten tr??ng đa đ??c đ?i vai l?n, nh?ng k? t? n?m 1989, tr??ng đ??c xem nh? la m?t chi nhanh c?a
đ?i h?c K? thu?t D?u khi
, đ?t tr? s? ?
Tehran
.
Co m?t
san bay
? Abadan. San bay nay đ??c th? hi?n qua
ma san bay IATA
la ABD.
Con ng??i Abadan d??ng nh? đa gianh đ??c m?t v? tri th?n tho?i kh?p đ?t n??c Iran vi nhi?u ly do. Trong su?t giai đo?n m? mang chi?n tranh Iran?Iraq, thanh ph? lang gi?ng Khorramshahr đa b? l?c l??ng Iraq chi?m đong. K? t? khi Iran đa đi qua cu?c cach m?ng, l?c l??ng v? trang c?a h? khong đ??c chu?n b? th?a đang, do đo quan đ?i Iran đa khong co kh? n?ng huy đ?ng m?t cach hi?u qu? nh?m c?n b??c quan Iraq. Thay vao đo, ng??i Abadan c?m l?y v? khi va b?o v? thanh ph? c?a chinh h?. Bao nhieu ng??i Abadan th?t s? chi?n đ?u va hi?u qu? th?t s? tuy thu?c vao ng??i ma ta h?i, nh?ng ng??i Abadan đa khong h? th?n khi k? l?i cac cau chuy?n v? chi?n tranh c?a h? đa khi?n m?i ng??i ? nh?ng n?i khac c?a đ?t n??c cho r?ng cac cau chuy?n c?a h? ch? la phong đ?i ch? vi h? đa chi?n đ?u qua xu?t s?c.
Abadan va t?nh Khuzestan c?ng đ??c bi?t đ?n nh? s?n sinh ra nhi?u tai n?ng bong đa ch?i cho đ?i tuy?n qu?c gia Iran. Trong đ?i đ?a ph??ng, Sanat Naft Abadan (Cong ty d?u Abadan) đ??c g?i v?i cai ten 'Brazil c?a Iran' vi khi đ?i đ??c thanh l?p, h? c? g?ng mo ph?ng l?i ch?i Brazil. H? c?ng dung cung mau ao v?i đ?i tuy?n qu?c gia Brazil.
Tr??c
Cach m?ng Iran
, thanh ph? Abadan la m?t đi?m đ?n h?p d?n nhi?u du khach. Abadan la m?t n?i trinh di?n chinh cho nh?ng bu?i hoa nh?c c?a cac
Ca s? Iran
va nhi?m bu?i bi?u di?n qu?c t?. Trong khi toan b? đ?t n??c
Iran
la nh?ng ng??i co ton giao, ng??i Abadan co m?t giai đi?u rieng c?a h? đ??c g?i la
Bandari
va đo la ly do t?i sao ng??i Iran trong tri nh? v? Abadan tr??c
chi?n tranh Iran-Iraq
th??ng noi:'?????? ??????' "Abadan la Khu v??n", '?????? ???????' "Khu v??n la Abadan".
Khi h?u ? Abadan la
kho
va t??ng t? nh?
Baghdad
, nh?ng ch? h?i nong h?n la do v? tri n?m ? v? đ? th?p c?a Abadan. Mua he ? đay nong va kho, v?i nhi?t đ? len đ?n 40
o
C g?n nh? m?i ngay. Mua đong thi co m?t chut ?m ??t em d?u va kha gi?ng mua xuan, b?t ch?p cac đ?t l?nh ng?n. Nhi?t đ? vao mua đong la vao kho?ng 16-2040
o
C. M?t
đ?t n?ng nong nh?t th? gi?i ch?a đ??c kh?ng đ?nh
x?y ra ? đay v?i nhi?t đ? len t?i 87 °C (189 °F).
[7]
| D? li?u khi h?u c?a Abadan, Iran (1961–1990)
|
| Thang
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
11
|
12
|
N?m
|
| Cao k? l?c °C (°F)
|
29.0
|
34.0
|
37.0
|
42.0
|
47.6
|
50.0
|
51.0
|
53.0
|
48.6
|
43.0
|
37.0
|
29.2
|
53,0
|
| Trung binh cao °C (°F)
|
18.0
|
20.7
|
25.7
|
31.7
|
38.8
|
43.3
|
45.0
|
44.6
|
42.3
|
35.7
|
26.8
|
20.0
|
32,7
|
| Trung binh ngay, °C (°F)
|
12.3
|
14.7
|
19.3
|
24.8
|
31.2
|
35.3
|
36.8
|
36.1
|
32.8
|
26.9
|
19.5
|
13.8
|
25,3
|
| Trung binh th?p, °C (°F)
|
6.9
|
8.6
|
12.7
|
17.4
|
22.8
|
26.1
|
27.7
|
26.8
|
23.1
|
18.5
|
13.1
|
8.3
|
17,7
|
| Th?p k? l?c, °C (°F)
|
?4
|
?5
|
?1
|
7.0
|
12.0
|
17.0
|
17.0
|
19.4
|
14.0
|
7.0
|
?8.8
|
?1
|
?8,8
|
| Giang th?y
mm (inch)
|
34.8
(1.37)
|
23.1
(0.909)
|
18.4
(0.724)
|
14.8
(0.583)
|
4.0
(0.157)
|
0.0
(0)
|
0.0
(0)
|
0.0
(0)
|
0.1
(0.004)
|
3.1
(0.122)
|
20.4
(0.803)
|
30.4
(1.197)
|
149,1
(5,87)
|
| %
đ? ?m
|
68
|
60
|
50
|
44
|
33
|
27
|
27
|
30
|
34
|
45
|
57
|
67
|
45
|
| S? ngay giang th?y
TB
(≥ 1.0 mm)
|
4.8
|
4.0
|
3.5
|
2.2
|
1.0
|
0.0
|
0.0
|
0.0
|
0.1
|
0.7
|
2.7
|
4.9
|
23,9
|
| S? gi? n?ng trung binh hang thang
|
180.6
|
195.0
|
222.3
|
221.6
|
262.9
|
292.1
|
305.1
|
290.4
|
290.4
|
263.4
|
202.4
|
182.5
|
2.908,7
|
| Ngu?n: NOAA
[8]
|