đ?ng v?t co x??ng s?ng
Th?i đi?m hoa th?ch: Gi?a k? Cambri s?m t?i nay
Ca ng? vay xanh bi?n b?c ( Thunnus thynnus )
Phan lo?i khoa h?c
Gi?i ( regnum )	Animalia
Phan gi?i ( subregnum )	Eumetazoa
Nhanh	ParaHoxozoa
Nhanh	Bilateria
Nhanh	Nephrozoa
Lien nganh ( superphylum )	Deuterostomia
Nganh ( phylum )	Chordata
Nhanh	Craniata
Phan nganh ( subphylum )	Vertebrata Cuvier , 1812
Phan th? nganh
Gnathostomata Agnatha Xem v?n b?n

đ?ng v?t co x??ng s?ng ( danh phap khoa h?c : Vertebrata ) la m?t phan nganh c?a đ?ng v?t co day s?ng , đ?c bi?t la nh?ng loai v?i x??ng s?ng ho?c c?t s?ng . Kho?ng 57.739 loai đ?ng v?t co x??ng s?ng đa đ??c mieu t?. đ?ng v?t co x??ng s?ng đa b?t đ?u ti?n hoa vao kho?ng 530 tri?u n?m tr??c trong th?i k? c?a s? bung n? k? Cambri , m?t giai đo?n trong k? Cambri (đ?ng v?t co x??ng s?ng đ?u tien đ??c bi?t đ?n la Myllokunmingia ). Cac x??ng c?a c?t s?ng đ??c g?i la x??ng s?ng . Vertebrata la phan nganh l?n nh?t c?a đ?ng v?t co day s?ng va bao g?m ph?n l?n cac loai đ?ng v?t ma noi chung la r?t quen thu?c đ?i v?i con ng??i (ngoai con trung ). Ca (bao g?m c? ca mut đa , nh?ng thong th??ng khong bao g?m ca mut đa myxin , m?c du đi?u nay hi?n nay đang gay tranh cai), đ?ng v?t l??ng c? , bo sat , chim va đ?ng v?t co vu (bao g?m c? ng??i ) đ?u la đ?ng v?t co x??ng s?ng. Cac đ?c tr?ng b? sung c?a phan nganh nay la h? c? , ph?n l?n bao g?m cac kh?i th?t t?o thanh c?p, c?ng nh? h? th?n kinh trung ??ng m?t ph?n n?m ben trong c?t s?ng. Cac đ?c tr?ng xac đ?nh khac m?t đ?ng v?t thu?c lo?i co x??ng s?ng la x??ng s?ng hay t?y s?ng va b? khung x??ng ben trong.

B? khung x??ng ben trong đ? xac đ?nh đ?ng v?t co x??ng s?ng bao g?m cac ch?t s?n hay x??ng, ho?c đoi khi la c? hai. B? khung x??ng ngoai trong d?ng l?p ao giap x??ng đa la ch?t x??ng đ?u tien ma đ?ng v?t co x??ng s?ng đa ti?n hoa. Co kh? n?ng ch?c n?ng c? b?n c?a no la kho d? tr? ph?tphat, đ??c ti?t ra d??i d?ng phosphat calci va l?u tr? xung quanh c? th?, đ?ng th?i c?ng gop ph?n b?o v? c? th? luon. B? khung x??ng t?o ra s? h? tr? cho cac c? quan khac trong qua trinh t?ng tr??ng. Vi ly do nay ma đ?ng v?t co x??ng s?ng co th? đ?t đ??c kich th??c l?n h?n đ?ng v?t khong x??ng s?ng , va tren th?c t? v? trung binh thi chung c?ng l?n h?n. B? x??ng c?a ph?n l?n đ?ng v?t co x??ng s?ng, ngo?i tr? ph?n l?n cac d?ng nguyen th?y, bao g?m m?t h?p s? , c?t s?ng va hai c?p chi . ? m?t s? d?ng đ?ng v?t co x??ng s?ng thi m?t ho?c c? hai c?p chi nay co th? khong co, ch?ng h?n ? r?n hay ca voi . đ?i v?i chung, cac c?p chi nay đa bi?n m?t trong qua trinh ti?n hoa.

H?p s? đ??c coi la t?o thu?n l?i cho s? phat tri?n c?a kh? n?ng nh?n th?c do no b?o v? cho cac c? quan quan tr?ng nh? nao b?, m?t va tai. S? b?o v? nay c?ng đ??c cho la co ?nh h??ng tich c?c t?i s? phat tri?n c?a tinh ph?n x? cao đ?i v?i moi tr??ng th??ng tim th?y ? đ?ng v?t co x??ng s?ng.

C? c?t s?ng va cac chi v? t?ng th? đ?u h? tr? cho c? th? c?a đ?ng v?t co x??ng s?ng. S? h? tr? nay t?o đi?u ki?n thu?n l?i cho chuy?n đ?ng. Chuy?n đ?ng c?a chung th??ng la do cac c? g?n li?n v?i x??ng hay s?n. Hinh d?ng c? th? c?a đ?ng v?t co x??ng s?ng đ??c t?o ra b?i cac c?. L?p da che ph? ph?n n?i t?ng c?a c? th? đ?ng v?t co x??ng s?ng. Da đoi khi con co tac d?ng nh? la c?u truc đ? duy tri cac l?p b?o v?, ch?ng h?n v?y s?ng hay long mao. Long v? c?ng đ??c g?n li?n v?i da.

Ph?n than c?a đ?ng v?t co x??ng s?ng la m?t khoang r?ng ch?a cac n?i t?ng. Tim va cac c? quan ho h?p đ??c b?o v? ben trong than. Tim th??ng n?m phia d??i mang hay gi?a cac la ph?i .

H? th?n kinh trung ??ng c?a đ?ng v?t co x??ng s?ng bao g?m nao b? va t?y s?ng. C? hai đ?u co đ?c tr?ng la r?ng. ? đ?ng v?t co x??ng s?ng b?c th?p thi nao b? ch? y?u ki?m soat ch?c n?ng c?a cac th? quan. ? đ?ng v?t co x??ng s?ng b?c cao thi t? l? gi?a nao b? va kich th??c c? th? la l?n h?n. Nao b? l?n h?n nh? v?y lam cho kh? n?ng trao đ?i thong tin gi?a cac b? ph?n c?a nao b? la cao h?n. Cac day th?n kinh t? t?y s?ng, n?m phia d??i nao b?, m? r?ng ra đ?n l?p da, cac n?i t?ng va cac c?. M?t s? day th?n kinh n?i tr?c ti?p v?i nao b?, k?t n?i nao v?i tai va ph?i.

đ?ng v?t co x??ng s?ng co th? tim th?y ng??c tr? l?i t?i Myllokunmingia trong th?i k? c?a s? bung n? k? Cambri (530 tri?u n?m tr??c). Ca khong quai ham va co mai (l?p Ostracodermi c?a k? Silur (444-409 tri?u n?m tr??c) va cac loai đ?ng v?t r?ng non (l?p Conodonta )- m?t nhom đ?ng v?t co x??ng s?ng t??ng t? nh? l??n v?i đ?c tr?ng la nhi?u c?p r?ng b?ng x??ng.

Phan lo?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Truy?n th?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Phan lo?i truy?n th?ng chia đ?ng v?t co x??ng s?ng thanh 7 l?p, d?a tren cac di?n gi?i truy?n th?ng c?a cac đ?c đi?m gi?i ph?u va sinh ly h?c t?ng th?. Phan lo?i nay la m?t trong cac phan lo?i th??ng g?p nh?t trong cac sach giao khoa, cac mieu t? v?n t?t va cac sach ph? bi?n ki?n th?c khoa h?c ^[1] .

• Phan nganh Vertebrata
  • L?p Agnatha (ca khong ham)
  • L?p Chondrichthyes (ca s?n)
  • L?p Osteichthyes (ca x??ng)
  • L?p Amphibia (đ?ng v?t l??ng c?)
  • L?p Reptilia (đ?ng v?t bo sat)
  • L?p Aves (chim)
  • L?p Mammalia (thu)

Trong khi phan lo?i truy?n th?ng nay v? m?t s?p x?p tr?t t? t?o ra cac nhom c?n nganh , ngh?a la cac nhom đo khong ch?a t?t c? cac h?u du? t? m?t t? tien chung c?a l?p. Ch?ng h?n, trong s? cac h?u du? c?a bo sat đ?u tien co c? chim va thu, nh?ng chung l?i tach ra thanh cac l?p khac, va nh? th? lam cho l?p bo sat tr? thanh c?n nganh.

M?t s? cac nha khoa h?c s? d?ng phan lo?i cho đ?ng v?t co x??ng s?ng theo ki?u phat sinh ch?ng loai , t? ch?c cac nhom đ?ng v?t trong ph?m vi đ?ng v?t co x??ng s?ng theo l?ch s? phat sinh va ti?n hoa c?a chung, đoi khi b? qua cac di?n gi?i thong th??ng v? gi?i ph?u va sinh ly h?c c?a chung. Phan lo?i d??i đay l?y theo Janvier (1981, 1997), Shu va nh?ng ng??i khac (2003), va Benton (2004) ^[2] .

• Phan nganh Vertebrata
  • Lien l?p Agnatha hay Cephalaspidomorphi (ca mut đa va cac lo?i ca khong ham khac, m?t s? t? tien đ?i v?i cac đ?ng v?t co x??ng s?ng khac)
  • Phan th? nganh Gnathostomata (đ?ng v?t co quai ham)
    • • L?p Placodermi † (cac d?ng ca da phi?n thu?c đ?i C? sinh )
      • L?p Chondrichthyes (ca s?n)
      • L?p Acanthodii † ( ca m?p gai đ?i C? sinh)
    • Sieu l?p Osteichthyes (ca x??ng)
      • L?p Actinopterygii (ca vay tia)
      • L?p Sarcopterygii (ca vay thuy)
    • Sieu l?p Tetrapoda (đ?ng v?t t? chi)
      • L?p Amphibia (đ?ng v?t l??ng c?, m?t s? la t? tien đ?i v?i Amniota (đ?ng v?t co mang ?i)).
      • L?p Synapsida † ("bo sat" t??ng t? nh? đ?ng v?t co vu, đa tuy?t ch?ng, m?t s? la t? tien đ?i v?i đ?ng v?t co vu, đoi khi đ??c phan lo?i trong l?p Reptilia)
      • L?p Mammalia (đ?ng v?t co vu)
      • L?p Reptilia (bo sat, m?t s? la t? tien đ?i v?i chim)
      • L?p Aves (chim)

Ph?n l?n cac l?p li?t ke ? đay la cac đ?n v? phan lo?i khong "hoan ch?nh": T? Agnatha đa sinh ra đ?ng v?t co quai ham; t? ca x??ng sinh ra đ?ng v?t đ?t li?n (Tetrapoda); t? " đ?ng v?t l??ng c? " truy?n th?ng đa sinh ra bo sat (theo truy?n th?ng g?p c? "bo sat" gi?ng nh? thu), va t?i l??t minh, t? đ?ng v?t bo sat đa sinh ra chim va thu .

Quan h? phat sinh ch?ng loai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Trong phan lo?i h?c phat sinh ch?ng loai, cac quan h? gi?a cac đ?ng v?t thong th??ng khong chia thanh cac c?p b?c, ma đ??c minh h?a nh? la "cay phat sinh ch?ng loai" x?p l?ng, đ??c g?i la bi?u đ? nhanh ti?n hoa . Cac nhom phat sinh ch?ng loai đ??c đ?nh ngh?a d?a tren cac m?i quan h? c?a chung v?i nhau ch? khong ph?i la theo cac đ?c đi?m t? nhien, ch?ng h?n nh? s? t?n t?i c?a m?t c?t s?ng. Ki?u cay phat sinh x?p l?ng nay th??ng đ??c k?t h?p v?i phan lo?i h?c truy?n th?ng (nh? ? tren), trong th?c t? g?i la phan lo?i h?c ti?n hoa .

Bi?u đ? nhanh ti?n hoa d??i đay d?a theo Philippe Janvier va ctv, s? d?ng trong Tree of Life Web Project ^[3]

Ti?n hoa [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Qua trinh di chuy?n t? n??c len c?n:

Ca hoan toan s?ng ? n??c -> Ca vay chan c? -> L??ng c? c? -> Bo sat c? -> Chim c? -> Thu c? -> Ng??i t?i c? -> Ng??i hi?n nay.

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• đ?ng v?t khong x??ng s?ng

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v? đ?ng v?t co x??ng s?ng .

Wikispecies co thong tin sinh h?c v? đ?ng v?t co x??ng s?ng

• Cay s? s?ng
• đ?ng v?t h?c nganh đ?ng v?t co x??ng s?ng L?u tr? 2007-09-29 t?i Wayback Machine
• đ?ng v?t co x??ng s?ng

Ghi chu [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v? đ?ng v?t co x??ng s?ng .