đong Timor
la m?t qu?c gia n?m tren
đ?o Timor
. T?ng di?n tich qu?c gia la kho?ng 15.007 km².
đ?a ly đong Timor
|
L?c đ?a
| Chau A
|
---|
Vung
| đong Nam A
|
---|
T?a đ?
| 8°50′N
125°55′đ
/
8,833°N 125,917°đ
/
-8.833; 125.917
|
---|
Di?n tich
| X?p h?ng th? 157
|
---|
? T?ng s?
| 14.874 km
2
(5.743 d?m vuong Anh)
|
---|
đ??ng b? bi?n
| 700 km (430 mi)
|
---|
Bien gi?i
| 288 km
Indonesia
|
---|
đi?m cao nh?t
| Nui
Tatamailau
2986 m
|
---|
đi?m th?p nh?t
| Bi?n Savu
,
bi?n Timor
,
bi?n Banda
0 m
|
---|
đ?a hinh
| Ch? y?u la đ?i nui
|
---|
Tai nguyen thien nhien
| D?u m?
,
khi t? nhien
,
mangan
,
đa c?m th?ch
,
vang
|
---|
Thien tai
| L? l?t
, s?t l? đ?t,
đ?ng đ?t
,
song th?n
,
bao nhi?t đ?i
|
---|
V?n đ? moi tr??ng
| Pha r?ng, đ?t r?ng canh tac, xoi mon đ?t
|
---|
Qu?c gia nay n?m ?
đong nam A
, phia tay b?c c?a
Uc
, trong
qu?n đ?o Sunda
? m?i phia đong
Indonesia
; chi?m n?a phia đong c?a đ?o
Timor
, con bao g?m vung đ?t
Oecussi
, hon đ?o
Atauro
va đ?o Jaco.
Qu?c gia nay đ??c bao quanh phia nam b?i
bi?n Timor
, ng?n cach v?i Uc; đ??c bao quanh v? phia tay b?c b?i
bi?n Savu
, ng?n cach n??c nay v?i cac đ?o
Sumba
,
Flores
va
Solor
; va v? phia b?c b?i
eo bi?n Wetar
, ng?n cach n??c nay v?i
hon đ?o cung ten
.
đ?o Timor la m?t ph?n c?a Arco de Banda. V? l?c đ?a Uc m? r?ng v? phia b?c c?a b? bi?n phia b?c c?a đong Timor va đang la nang cao đong Timor.
[1]
- Ch? co bien gi?i v?i Indonesia: 228 km
đong Timorco đ?a hinh gh?p gh?nh v?i m?t s? đ?nh nui cao h?n 2000 m:
Tatamailau
, Matabian, Boicau, Cateral Cabiac,...
Day nui Ramelau chia n??c nay thanh mi?n b?c va mi?n nam va đ?nh cao nh?t c?a no la
nui Tatamailau
v?i đ? cao 2.963 m so v?i m?c n??c bi?n.
H?n 40% n??c nay co s??n nghieng 40%, vi v?y la r?t d? b? xoi mon va xoi l? do m?a
gio mua
.
Co m?t s? dong ch?y nh? lien t?c vao mua kho va hinh thanh cac dong su?i l?n vao mua m?a. Vi v?y, khong co cac c?a song l?n.
Tuy nhien, co m?t s? dong song c? đ?nh nh? Laclo va Lois.
N??c nay co
khi h?u nhi?t đ?i
nong ?m v?i s? phan bi?t ro rang gi?a mua kho va mua m?a.
Moi tr??ng bi?n c?a đong Timorla sinh s?ng b?i m?t s? lo?i đ?ng v?t co vu:
- Ca voi
r?t ph? bi?n trong vung bi?n đong Timor, đ?c bi?t la ?
Manatuto
, Carimbala,
Liquica
va Tutuala trong Lospalos. Co 13 loai ca voi:
ca voi xanh
,
ca nha tang
,
ca voi sei
,
ca voi đ?u tron vay ng?n
(
Globicephala macrorphyncus
),
ca gi? h? kinh
(
Pseudorca crassidens
),
ca h? kinh lun
(
Feresa attenuata
),
ca voi đ?u d?a
(
Peponocephala
),
ca voi mom kho?m Cuvier
(
Ziphius cavirostri
),
ca heo Risso
(
griseus
),
ca heo đ?m nhi?t đ?i
(
Stenella attenuata
),
ca heo r?ng nham
(
bredanensis
), va
ca heo Spinner
(
Stenella longirostris
);
- N?m loai rua:
đ?i m?i
(
Eretmochelys imbricata
),
rua da
(
Dermochelys
),
đ?i m?i d?a
(Chelonia
mydas
),
Rua Qu?n đ?ng
(
Caretta caretta
) va
Vich
(
Lepidochelys olivacea
);
- Cac loai ph? bi?n khac la
ca cui
,
Manta (chi ca đu?i)
,
Myliobatidae
,
ca nham voi
, ca kinh.
đong Timor la đ?c tr?ng c?a s? đa d?ng c?a h? sinh thai, c? th? la:
- đ??c
- đ??c chi?m m?t vung nh? c?a đong Timor(1.802 ha) khi so sanh v?i cac vung lan c?n nh?
Indonesia
(3.062.300 ha) hay Uc (1.451.411 ha). đi?u nay la do c?u hinh c?a ven bi?n va đ?a c?a đong Timor, khong gi?ng nh? cac hon đ?o c?a Indonesia va b? bi?n phia b?c c?a Uc, khong co đ??ng vi?n c?a bi?n n?i b?t, đ?c đi?m v?n h?c va ven bi?n qua đ? cho s? phat tri?n quan tr?ng c?a đ??c.
- H? sinh thai bi?n - V?i m?t v? tri trong khu v?c c?a san Ho
Tam giac
va ti?p giap v?i m?t hanh lang l?n-di chuy?n c?a đ?ng v?t hoang da (
Eo bi?n Wetar
-
Bi?n c?a Savu
), đong Timorco m?t
đi?m nong
đ?i d??ng v?t hoang da bi?n kh?i va di c?.
[2]
H? th?ng b?o t?n qu?c gia đ??c thanh l?p (Ngh? đ?nh Lu?t s? 56/2016)
[3]
xac đ?nh 46 khu b?o v? c? th? la:
- Parque Nacional Nino Konis Santana
- Monte Legumau
- LagaoMaurei
- BeMatanIrabere
- Monte Matebian
- Monte Mundo Perdido
- Monte Laretame
- Monte Builo
- Monte Burabo'o
- Monte Aitana
- Monte Bibileo
- Monte Diatuto
- Monte Kuri
- Parque Nacional Kay Rala Xanana Gusmao
- Ribeira de Clere
- Lagoa de Modomahut
- Lagoa Welenas
- Monte Manucoco
- Cristo Rei (Dili)
- Lagoa Tasitolu
- Monte Fatumasin
- Monte Guguleur
- Lagoa Maubara
- Monte Tatamailau
- Monte Talobu/Laumeta
- Monte Loelako
- Monte Tapo/Saburai
- Lagoa BeMalae
- Korluli
- Monte Lakus/Sabi
- Monte Taroman
- Reserva Tilomar
- Cutete
- Monte Manoleu/Area Mangal Citrana
- Oebatan
- Ek Oni
- UsMetan
- Makfahik
- Area Mangal Metinaro
- Area Mangal Hera
- Lagoa HasanFoun&OnuBot
- Lagoa BikanTidi
- SamikSaron