đ?i Mong C?
la m?t khu v?c đ?a ly, bao g?m cac vung lanh th? ti?p giap nhau, ch? y?u la cac s?c t?c
ng??i Mong C?
sinh s?ng. No bao g?m g?n đung nha n??c
Mong C?
ngay nay,
khu t? tr? N?i Mong C?
(N?i Mong) va m?t ph?n
Khu t? tr? dan t?c Duy Ngo Nh? Tan C??ng
c?a
Trung Qu?c
va cac t?nh hay n??c c?ng hoa t? tr? t?i
Nga
nh?
C?ng hoa Tyva
(Tuva),
C?ng hoa Buryatia
va t?nh
Chita
.
Cac s?c t?c sinh s?ng trong khu v?c nay chia s? cung m?t
v?n hoa Mong C?
truy?n th?ng ? cac m?c đ? khac nhau va h? noi m?t trong s? vai th? ti?ng c?a
ng? t?c Mong C?
. Ngo?i tr? t?i đ?t n??c
Mong C?
ngay nay, ng??i Mong C? ch? chi?m thi?u s? t?i cac vung lanh th? con l?i.
Mong C?, khu t? tr? N?i Mong va cac đ?n v? tr?c thu?c khu t? tr? nay t?i Trung Qu?c
Th?i k?
nha Han
, khu v?c nay ch? y?u thu?c s? cai qu?n c?a ng??i
Hung No
. Sau khi cac nha n??c c?a ng??i Hung No b? nha Tay Han d?p tan thi vung đ?t nay l?n l??t do ng??i
Nhu Nhien
(柔然/Rouran),
đ?t Quy?t
(突厥/Turk) va
H?i H?t
(回紇/Uyghur) chi?m l?nh.
Khai ni?m v? nh?ng ng??i sinh s?ng trong vung lanh th? nay nh? la "ng??i Mong C?" đ??c hinh thanh trong đ?u th? k? 13, khi đo vung đ?t nay thu?c s? cai tr? c?a
nha Kim
. Sau khi nha Kim suy y?u,
Thanh Cat T? Han
đa th?ng nh?t cac b? l?c MongC?-
Turk
đ? thanh m?t nha n??c la đ?i Mong C?. Sau s? s?p đ? c?a
nha Nguyen
n?m 1368, đa ph?n cac b? ph?n c?a đ?i Mong C? b?
nha Minh
c?a ng??i Han chi?m đong, v?i cac ph?n con l?i b? chia s? gi?a vai lanh đ?a Mong C?, ch? y?u c?a cac b? l?c
Oirad
(V? L?p đ?c) va
Khalkha
(Khach Nh? Khach). Trong n?a sau th? k? 17, g?n nh? toan b? vung lanh th? nay n?m d??i s? cai qu?n c?a
nha Thanh
do
ng??i Man
l?p ra va đ??c g?i la Tai B?c (塞北). Ngo?i Mong C? khi đo g?i la Khach Nh? Khach Mong C?, do ph? t??ng quan O Ly Nha To đai (
Uliastai
) cai qu?n. Khu v?c N?i Mong C? ngay nay khi đo la đ?n v? c?p t?nh c?a nha Thanh, chia ra lam cac đ?o va minh. đ?n khi nha n??c
Trung Hoa dan qu?c
ra đ?i thi N?i Mong C? chia ra thanh 5 t?nh la H?ng An, Sat Cap Nh?, Nhi?t Ha, Tuy Vi?n va Ninh H?. Ngo?i Mong c? khi đo g?i la Mong C? đ?a ph??ng (蒙古地方).
Sau khi Ngo?i Mong C? tuyen b? đ?c l?p v?i nha Thanh cu?i n?m 1911 (ngay 29 thang 12) thi chinh quy?n c?a
Bogd Khan
ban đ?u đa tim ki?m s? th?ng nh?t cho c? N?i va Ngo?i Mong C?. Quan đ?i đa di chuy?n vao N?i Mong C?, nh?ng đa b? tri?u h?i sau khi
đ? qu?c Nga
e ng?i r?ng vi?c chuy?n quan nay co th? gay ra xung đ?t v?i
Nh?t B?n
. N?m 1919, ng??i Nh?t đa thanh l?p phong trao lien Mong C? d??i s? ch? huy c?a t??ng B?ch v? va ataman c?a ng??i
Cossack
vung Baikal la
Grigory Semyonov
(1890-1946) t?i đong b?c N?i Mong C?, nh?ng chinh quy?n Bogd Khan đa t? ch?i gia nh?p. Nam t??c
Roman Ungern von Sternberg
(1886-1921), nha đ?c tai c?a Mong C? t? thang 3 t?i thang 8 n?m 1921, c?ng dinh dang t?i ch? ngh?a lien Mong C?.
Sau th?t b?i c?a Ungern von Sternberg tr??c nh?ng ng??i c?ng s?n Mong C? do
Damdin Sukhbaatar
ch? huy v?i s? h? tr? c?a H?ng quan Xo vi?t, ch? đ? xa h?i ch? ngh?a đ??c coi la t? t??ng ch? đ?o t?i đay. Nh?ng d??i ap l?c c?a
Komintern
, v?i vi?c cho r?ng gay c?ng th?ng v?i Trung Qu?c vi l?i ich c?a it h?n 2 tri?u ng??i Mong C? la khong đang, nen cac chinh sach nay đa b? d?ng l?i vao gi?a th?p nien 1920. Ngay
24 thang 11
n?m
1924
, nha n??c
C?ng hoa Nhan dan Mong C?
ra đ?i t?i Ngo?i Mong C? va t?n t?i t?i n?m 1992. Qu?c gia nay hi?n nay ch? g?i đ?n gi?n la
Mong C?
. N?m 1921, khu v?c g?i la
Tannu Uriankhai
(đ??ng N? O L??ng H?i/唐努?梁海) t?i tay b?c Ngo?i Mong C? tach ra đ? tr? thanh C?ng hoa Nhan dan
Tuva
. Nha n??c nay ch?u ?nh h??ng m?nh c?a
Lien Xo
c? va t?i n?m 1944 thi tr? thanh t?nh t? tr? Tuva c?a Lien Xo cho t?i n?m 1961. T? n?m 1961 t?i n?m 1992 la C?ng hoa t? tr? Tuva c?a CHXHCN Lien bang Nga thu?c Lien Xo con hi?n nay la C?ng hoa Tuva t?i
Lien bang Nga
. T?i N?i Mong C?, k? t? n?m 1947 tr? đi thi no la khu t? tr? N?i Mong C?.
M?t y đ?nh ph?c h?i suy ngh? v? lien Mong C? n?y sinh sau Th? chi?n II, khi quan đ?i Ngo?i Mong C? tham gia vao cac chi?n d?ch ch?ng l?i nha n??c
Mong C??ng
do ng??i Nh?t d?ng len (xem
Chi?n d?ch Bao thang Tam
). Tuy nhien, quan đ?i Ngo?i Mong đa nhanh chong rut lui sau khi k?t thuc tinh tr?ng chi?n tranh.
Sau c?i cach dan ch? n?m 1991, m?t vai t? ch?c phi-nha n??c c?a ng??i Mong C? l?i đ?a ra cac c? g?ng nh?m c? xuy cho ch? ngh?a lien Mong C?. T?i Mong C?, cac t? ch?c nay la "Phong trao th?ng nh?t nha n??c c?a ng??i Mong C?", t?i Buryatia la "Phong trao vi th?ng nh?t dan t?c Negeden" va "đ?ng ng??i Buryat-Mong C?". Tuy nhien, khong m?t t? ch?c nao thu đ??c b?t k? ?nh h??ng chinh tr? nao đang k?
[1]