đan Nam Giao
đan Nam Giao
Ten
Ten chinh xac	đan Nam Giao
V? tri đ?a ly
V? tri	Qu?n th? di tich c? đo Hu?
Ki?n truc
Ki?u dang ki?n truc	đan t?
L?ch s? va s? qu?n ly
Ngay xay d?ng	1803
Ng??i xay d?ng	Gia Long

đan Nam Giao tri?u Nguy?n ( ti?ng Han : 阮朝南郊壇) la n?i cac vua nha Nguy?n t? ch?c l? t? tr?i đ?t vao mua xuan hang n?m, thu?c đ?a ph?n ph??ng Tr??ng An, thanh ph? Hu? . đay la đan Nam Giao duy nh?t con hi?n h?u (du trong tinh tr?ng khong con nguyen v?n) ? Vi?t Nam , c?ng la đan t? duy nh?t con t?n t?i trong s? nhi?u đan t? c? ? Hu? .

L? t? Nam Giao la nghi l? quan tr?ng b?c nh?t d??i ch? đ? quan ch? vi ch? nha vua m?i co quy?n lam l? t? Giao, t?c la t? Tr?i đ?t, nh?m kh?ng đ?nh tinh chinh th?ng c?a tri?u đ?i, uy quy?n c?a Hoang đ? tuan theo m?nh tr?i ma cai tr? dan chung. Do v?y, h?u nh? cac tri?u đ?i phong ki?n Vi?t Nam đ?u t? ch?c l? t? Giao va cho xay d?ng đan Nam Giao . C?ng v?i m?c đich đo, đan Nam Giao đa đ??c nha Nguy?n kh?i cong xay d?ng vao ngay 25 thang 3 n?m 1806 . Sau khi hoan thanh, vua Gia Long l?n đ?u tien t? ch?c l? t? Giao t?i đay vao ngay 27 thang 3 n?m 1807 .

đan Nam Giao tri?u Nguy?n la m?t t? h?p cac cong trinh ki?n truc g?m Giao đan, Trai cung, Th?n tru va Th?n kh? trong khuon vien hinh ch? nh?t co di?n tich đ?n 10 ha . Trung tam c?a khuon vien đan Nam Giao la Giao đan, h??ng v? phia nam, g?m 3 t?ng: t?ng tren cung la Vien đan, xay thanh hinh tron, t??ng tr?ng cho Tr?i; hai t?ng d??i la Ph??ng đan, xay thanh hinh vuong, t??ng tr?ng cho đ?t. đay la n?i di?n ra cac ho?t đ?ng l? nghi chinh trong l? t? Nam Giao. ? phia tay nam c?a Giao đan la Trai cung, xay d?ng theo th? "t?a b?c h??ng nam", la n?i nha vua trai gi?i thanh t?nh tr??c khi hanh l?. Ngoai ra con co Th?n kh? la kho c?t gi? đ? t? khi, Th?n tru la nha b?p chu?n b? đ? t? l?, n?m ? phia đong b?c c?a Giao đan. M?t r?ng thong xanh ng?t b?c l?y toan b? khuon vien đan Nam Giao.

Trong su?t 79 n?m ( 1807 - 1885 ) đ?c l?p c?a nha Nguy?n, đan Nam Giao luon la n?i t? ch?c nghi th?c t? Giao đ?u đ?n vao mua xuan hang n?m. T? n?m 1886 đ?n n?m 1890 , tri?u đinh Hu? khong t? ch?c l? t? Giao. B?t đ?u t? n?m 1891 , c? ba n?m m?t l?n, vua Nguy?n l?i đ?n t? Tr?i đ?t ? đan t?. L? t? cu?i cung c?a tri?u Nguy?n t?i đay la vao ngay 23 thang 3 n?m 1945 . Nh? v?y, đa co 10 trong t?ng s? 13 v? vua nha Nguy?n đich than t? ho?c sai ng??i t? thay ? đan Nam Giao v?i 98 bu?i đ?i l? đ??c t? ch?c.

Sau khi nha Nguy?n chinh th?c cao chung vao thang 8 n?m 1945 , đan Nam Giao khong đ??c s? d?ng đung m?c đich, d?n d?n đ? nat, hoang ph? qua hai cu?c chi?n tranh đong D??ng va chi?n tranh Vi?t Nam ac li?t, gi?ng nh? nhi?u di tich trong qu?n th? di tich C? đo Hu? . N?m 1977 , đan Nam Giao nha Nguy?n b? xam h?i nghiem tr?ng khi chinh quy?n t?nh Binh Tr? Thien cho xay d?ng m?t đai t??ng ni?m li?t s? b?ng g?ch tren n?n Vien đan. S? ki?n nay đa gay xon xao d? lu?n Hu? nh?ng mai đ?n ngay 15 thang 9 n?m 1992 , UBND t?nh Th?a Thien Hu? m?i co quy?t đ?nh di d?i đai t??ng ni?m li?t s?, khoi ph?c đan Nam Giao, đ?ng th?i giao Trung tam B?o t?n di tich C? đo Hu? nhi?m v? b?o v?, l?p h? s?, lu?n ch?ng k? thu?t ph?c v? cong tac trung tu. N?m 1993 , đan Nam Giao nha Nguy?n n?m trong danh m?c 16 di tich co gia tr? toan c?u n?i b?t đ??c UNESCO cong nh?n la di s?n v?n hoa th? gi?i . N?m 1997 , đan đ??c B? V?n hoa n??c C?ng hoa Xa h?i ch? ngh?a Vi?t Nam x?p h?ng di tich l?ch s? - v?n hoa c?p qu?c gia va đ??c trung tu ton t?o b??c đ?u. Mua Festival Hu? n?m 2004 , l?n đ?u tien sau g?n 60 n?m v?ng bong, Trung tam B?o t?n di tich C? đo Hu? đa ph?c d?ng l?i l? t? Nam Giao ? đan Nam Giao tri?u Nguy?n va đay ti?p t?c la đi?m nh?n trong cac mua Festival Hu? nhi?u n?m sau.

V? tri va ki?n truc [ s?a | s?a ma ngu?n ]

V? tri [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đan Nam Giao tri?u Nguy?n đ??c xay d?ng ? xa D??ng Xuan, v? phia nam c?a kinh thanh Hu? , nay thu?c đ?a ph?n ph??ng Tr??ng An, thanh ph? Hu? , cach K? đai 3 km theo đ??ng chim bay ^[1] . C?ng phia b?c c?a di tich la giao l? c?a cac tr?c đ??ng đi?n Bien Ph?, đ??ng Phan B?i Chau, đ??ng Le Ngo Cat va đ??ng Ng? Binh. V? phia đong, đan Nam Giao giap đ??ng Tam Thai, phia tay giap đ??ng Minh M?ng.

Ki?n truc [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đan Nam Giao tri?u Nguy?n đ??c xay d?ng tren khuon vien hinh ch? nh?t co di?n tich 103.350 m² v?i chi?u r?ng (hai c?nh b?c nam) la 265 m va chi?u dai (hai c?nh đong tay) la 390m ^[1] . B?n m?t khuon vien đ?u tr? c?a theo b?n h??ng đong, tay, nam, b?c trong đo c?a nam la c?a chinh ^[2] . Tr??c m?i c?a đ?u xay binh phong, m?i binh phong r?ng 12,5m, cao 3,2m, day 0,8m, đ??c xay b?ng đa, nay ch? con ba b?c ? cac phia đong, nam, tay ^[1] . Bao b?c l?y khu đan t? la m?t vong t??ng xay b?ng đa bazan, cao 1,6m ^[3] nh?ng đa b? tri?t pha t? lau ^[1] . Trong l?ch s? Vi?t Nam , đay la đan t? Giao to l?n nh?t ^[3] .

Phia trong khuon vien đan la cac cong trinh ki?n truc đ??c nha Nguy?n cho xay d?ng đ? ph?c v? đ?i l? Nam Giao v?i trung tam la đan Nam Giao. Ngoai ra con co Trai cung, Th?n kh?, Th?n tru, Quan c?, Kho?n ti?p cung m?t s? cong trinh ph?.

đan Nam Giao [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đan Nam Giao g?m 3 t?ng b?ng g?ch xay ch?ng len nhau, cao g?n 4,7m, c?u t?o va kich th??c c?a cac t?ng r?t hai hoa va can đ?i ^[3] .

• T?ng tren cung la Vien đan, xay hinh tron, t??ng tr?ng cho Tr?i. đan co đ??ng kinh 40,5m ^[1] , cao 2.8m ^[1] ; xung quanh xay lan can cao h?n 0.8m, day 0,3m ^[3] , quet s?n mau xanh ^[4] . M?t đan lat g?ch va đ?t s?n 28 vien đa t?ng chan c?t đ? m?i khi t? s? dung m?t toa nha che b?ng v?i mau xanh (đ??c g?i la Thanh ?c ) len tren ^[3] . T? n?m 1846 tr? đi toa nha nay đ??c g?i la Hoang khung v? ^[3] . B?n m?t Vien đan co th?m, th?m phia nam 15 b?c, ba m?t con l?i đ?u 9 b?c ^[4] . đan nay, d??i th?i Nguy?n, la n?i h?p t? Ng?c Hoang Th??ng đ? (Tr?i) va Hoang đ?a K? (đ?t) cung chua Nguy?n Hoang va cac v? vua nha Nguy?n .
• T?ng gi?a la Ph??ng đan hay con g?i la Tung đan, xay hinh vuong, t??ng tr?ng cho đ?t. đan co c?nh dai 83m ^[1] , cao 1,1m ^[3] ; xung quanh xay lan can, cao 0,9m, day 0,3m ^[3] , quet s?n mau vang. Khi t? Giao, ng??i ta d?ng m?t toa nha che v?i vang (g?i la Hoang ?c ). B?n m?t Ph??ng đan co th?m, đ?u 5 b?c. đan nay, d??i th?i Nguy?n, la n?i t? th?n M?t Tr?i, M?t Tr?ng, Tinh Tu, May, M?a, Gio, S?m, N?m va Thang, Nui, Bi?n, Song, đ?m Pha, cac v? th?n nui ? cac s?n l?ng cac vua nha Nguy?n, th?n gi? l?ng t?m va ph?n m? cung t?t c? cac v? th?n trong toan qu?c Vi?t Nam .
• T?ng d??i cung xay hinh vuong, t??ng tr?ng cho Ng??i. đan co c?nh dai 165m ^[1] , cao 0,84m ^[1] ; xung quanh xay lan can cao 0,93m, day 0,3m ^[3] va quet s?n mau đ?. M?t tr??c đan co xay hai hang đa t?ng, m?i hang 6 t?ng đ? c?m tan ^[2] . Goc đong nam đan co xay m?t cai b? g?i la lo "ph?n sai", la n?i đ?t con sinh đ? t?. ? goc tay b?c đao m?t cai l? đ? chon long va huy?t c?a con sinh, g?i la huy?t "? mao huy?t" ^[2] . B?n m?t đan nay co th?m, đ?u 4 b?c.

Co th? th?y ki?n truc đan Nam Giao tri?u Nguy?n tuan th? ch?t ch? theo thuy?t Tam tai c?ng nh? quan ni?m "Tr?i tron đ?t vuong". đan Nam Giao g?m ba t?ng xay ch?ng len nhau v?i cac d?ng th?c va mau s?c khac bi?t. Tr?i tron bi?u hi?n b?ng Vien đan v?i lan can quet voi mau xanh ("thien thanh": tr?i xanh). đ?t vuong bi?u hi?n b?ng Ph??ng đan v?i lan can quet voi mau vang ("đ?a hoang": đ?t vang). T?ng d??i cung c?ng hinh vuong, lan can quet voi mau đ? bi?u hi?n cho Ng??i ("xich t?": con đ?) ^[1] . Tr?i - đ?t - Ng??i (t?c "Tam tai": Thien - đ?a - Nhan) đ??c th? hi?n trong m?i quan h? v?a co tinh tach bi?t t??ng đ?i, v?a th?ng nh?t tuy?t đ?i. đ?c bi?t, y?u t? Con ng??i đ??c th? hi?n r?t ro rang va kha binh đ?ng v?i t?t c? Tr?i đ?t va cac v? th?n linh. Nha nghien c?u Phan Thanh H?i cho r?ng " đay chinh la đ?nh cao t? t??ng THAI HOA c?a Vi?t Nam d??i th?i Nguy?n ". ^[3]

Trai cung [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Trai cung la t?ng th? ki?n truc khep kin n?m ? goc tay nam c?a khuon vien đan Nam Giao tri?u Nguy?n, đ??c b? tri theo th? "t?a b?c h??ng nam", g?m chinh đi?n, nha T? tuc, H?u tuc, phong Th??ng tra, s? Th??ng thi?n... ^[3] Vay b?c l?y Trai cung la t??ng g?ch hinh ch? nh?t dai 85m, r?ng 65m. C?ng chinh c?a Trai cung n?m ? phia nam, phia b?c c?ng tr? m?t c?a. đay la n?i nha vua trai gi?i thanh t?nh tr??c khi hanh l? t? Giao.

Cac cong trinh khac [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m ? goc đong b?c c?a khuon vien đan Nam Giao la Th?n kh?, Th?n tru va T? sinh s?. Th?n kh? la kho đ? đ? t? khi, Th?n tru la nha b?p đ? s?a so?n đ? v?t t? l? ^[3] con T? sinh s? la n?i gi?t m? cac con v?t dung đ? t? l? ^[5] . Ngoai ra con co nha Quan c? la n?i cho cac quan l?i ngh? ng?i tr??c khi theo nha vua lam l?, nha Kho?n ti?p la n?i đon ti?p quan khach đ?n d? l?. Hi?n nay, t?t c? cac h?ng m?c cong trinh nay đ?u khong con t?n t?i ^[1] .

Xung quanh khuon vien đan Nam Giao, c? ? ben trong l?n ngoai t??ng đa ^[4] , nha Nguy?n con cho tr?ng r?t nhi?u thong , loai cay t??ng tr?ng cho khi phach ng??i "quan t?". Truy?n th?ng nay kh?i ngu?n t? vua Gia Long . Sau khi kh?i cong xay d?ng đan Nam Giao, nha vua đa ra l?nh tr?ng m?t c?m thong v? h??ng nam c?a đan, phia trong t??ng, nh?m bi?u th? cho b?c khon ngoan tai tri đa kien nh?n n?m m?t n?m gai va d?ng c?m vao sinh ra t? ma sang l?p v??ng tri?u Nguy?n ^[6] . Quanh đo c?ng tr?ng thong, m?i cay g?n m?t t?m bi?n nh? b?ng đ?ng hay b?ng đa kh?c ten t?ng v? Khai qu?c cong th?n tri?u Nguy?n. Sau đo nhi?u n?m, ngay 20 thang 3 n?m 1834 , vua Minh M?ng đ?n Trai cung chu?n b? cho bu?i t? Giao. Nha vua đa t? tay tr?ng 10 cay thong ? hai ben ph?i trai Trai cung, r?i treo bi?n đ?ng kh?c bai minh do vua ng? ch? len cay đ? truy?n lau dai ^[7] , sau đo con sai cac Hoang t? con vua đ?u t? tay tr?ng thong quanh đ??ng vua ng? ^[8] . Vua Thi?u Tr? n?i ngoi c?ng noi g??ng ?y, vua than tr?ng 11 cay thong ? đan Nam Giao. Hang ng? hoang than qu?c thich c?ng nh? đ?i th?n đ??c vinh d? tr?ng m?i ng??i m?t cay thong quanh đan Nam Giao, tren cay co bu?c th? bai kh?c h? ten minh ^[1] . đ?n đ?i vua T? đ?c , quy?n đ??c tr?ng thong t?i khu v?c Nam Giao n?i r?ng t?i quan v?n t? ph?m l?n quan vo tam ph?m. R?ng thong Nam Giao vi v?y c?ng m? r?ng, l?n d?n sang ph?n đ?t sau Trai cung, v??t kh?i gi?i h?n t??ng đa. Tinh đ?n n?m 1885 , t?c t? đ?i vua Ham Nghi tr? v? tr??c, m?i quan l?i vao tri?u di?n ki?n nha vua đ? đ??c th?ng ch?c nang b?c, ngay sau đo ph?i len đan Nam Giao đ? t? tay tr?ng m?t cay thong v?i s? ch?ng ki?n c?a phai đoan đ?c bi?t g?m cac thanh vien đ?i di?n b? L? va b? Cong. Nha nghien c?u L. Cadiere binh lu?n " T?m bi?n cai tren cay đ?m b?o đ?i s?ng cho cay. đ? ong quan nao ch?u n?i t?m bi?n ten minh treo tren m?t cay kho heo vao d?p t? Giao ? N?u đi?u ?y x?y ra va đ?c vua l? trong th?y, thi ong quan nao đ?y khong ch? ch?u t?i nh?c ma r?t co th? s? đon nh?n nh?ng h?u qu? tai h?i ! Th?t ra, qua vi?c ng? ch?ng nh? nh?t ?y, vua Minh M?ng đa th? hi?n t?m chinh tr? nhin xa trong r?ng. V?i s? th?n tr?ng nh?m duy tri va phat tri?n cay xanh, v?n đ? ngai t?ng quan tam th? hi?n h?n đem l?i nh?ng h??ng d?n th?c ti?n quy bau cho cac c? quan nong lam nghi?p ngay nay ^[1] ".

Tuy nhien, sau khi nha Nguy?n s?p đ?, r?ng thong đan Nam Giao b? thu h?p di?n tich, ph?n thi do bom đ?n đ?n nga, ph?n thi do ng??i dan đ?n g? lam ch?t đ?t ^[1] .

L?ch s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Nh?ng đan t? Tr?i đ?t c?a cac chua Nguy?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

D?i đ?t Thu?n Hoa , Qu?ng Nam thu?c v? quy?n cai tr? c?a h? Nguy?n t? n?m chua Tien vao tr?n th?, n?m 1558 . Sau cai ch?t c?a ong vao n?m 1613 , chua Nguy?n Phuc Nguyen len n?m quy?n. V? b? ngoai, c? chua Tien va chua Sai v?n th?n ph?c vua Le chua Tr?nh, ch? x?ng la Qu?c cong va coi minh nh? m?t ch?c quan tr?n th? mi?n bien vi?n nen ch?a th? cong khai t? Tr?i đ?t. N?m 1635 , chua Th??ng Nguy?n Phuc Lan len n?i ngoi chua, d?i th? ph? vao Kim Long , l?p đan t? t? ?n Tr?i đ?t đ?u tien c?a đ? v??ng dong h? Nguy?n. B?ng Trung h?u Nguy?n Khoa Chiem chep r?ng " Th??ng v??ng len n?i ngoi, xu?ng l?nh đ?i xa thien h?, d?ng đan t? ?n tr?i đ?t, y?t cao tien v??ng ? nha Thai mi?u " ^[9] .

Len ngoi n?m 1648 , Hi?n V??ng Nguy?n Phuc T?n v?n ch?n Kim Long lam th? ph? c?a minh. Va vao n?m 1673 , sau khi ch?ng ch?i thanh cong cu?c ti?n đanh c?a quan Tr?nh vao n?m 1672 , chua kh?i hoan v? ph? chinh Kim Long, t? cao Tr?i đ?t Ton mi?u, gia phong cho cac v? linh th?n ^[10] . C?ng trong kho?ng th?p k? 70 c?a th? k? XVII, m?t giao s? ng??i Phap la Benigne Vachet đa co d?p t?i đang Trong va mieu t? m?t bu?i l? t? Tr?i c?a chua Nguy?n vao ngay đ?u n?m. Theo B. Vachet, sang s?m tinh m? mung M?t T?t n?m n?, cac ong hoang, đ?c ong, quan vo, quan t? phap cung binh linh t?i v??ng ph? pho chua Nguy?n ra ngoai ru?ng đ?ng. Toan đoan gi? im l?ng cho đ?n khi m?t tr?i m?c. Chua m?c đ? đen, đ?u tr?n, r?i kh?i ngai, b??c ra v?t đ?t tr?ng, qu? xu?ng l?y tr?i chin l?y. R?i chua len ngai. C? đoan l?n l??t đ?n chuc t?ng, vai t?, chuc phuc va tung ho v?n tu? chua. K?t thuc la nh?ng lo?t sung l?nh đa đ?t s?n quanh dinh ph? n? vang chao m?ng ^[11] . Co th? th?y chua Hi?n t? Tr?i r?t đ?n gi?n, khong c?n đ?p đan ma ch? t? ? v?t đ?t tr?ng gi?a đ?ng ru?ng, co th? la ? Kim Long, ho?c ? vung lan c?n ph? Kim Long nh? lang An Ninh k? tren ho?c V?n Xuan k? d??i ^[11] .

đan Nam Giao c?a tri?u đ?i quan ch? cu?i cung (1806 - 1945) [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Sau nhi?u bi?n c? đ?y xao đ?ng cu?i th? k? XVIII, Nguy?n Anh , k? may m?n s?ng sot sau nh?ng cu?c truy b?c g?t gao c?a Tay S?n , am th?m tr? v? Gia đ?nh vao n?m 1787 . Bai h?c t? th?t b?i R?ch G?m - Xoai Mut đa khi?n Nguy?n Anh hi?u ra r?ng khong nen trong mong vao ngo?i qu?c. C?ng c? th? l?c ? Nam Ha va B?c ti?n theo gio Nam, sach l??c ?y t? ra h?u hi?u, nh?t la khi n?i b? nha Tay S?n tr? nen l?c đ?c va h? b?i. N?m 1801 , quan Nguy?n đ?i th?ng trong tr?n quy?t đ?nh Th? N?i va đanh b?i hoan toan nha Tay S?n n?m 1802 . Nguy?n Anh len ngoi vua, đ?t nien hi?u la Gia Long , cai tr? m?t đ?t n??c r?ng l?n ch?a t?ng co k? t? th?i nha Ngo . đ? ch?ng minh cho tinh chinh th?ng c?a tri?u đ?i minh, tri?u Nguy?n , n?m 1803 , Gia Long cho xay d?ng đan t? Tr?i đ?t ? canh đ?ng lang An Ninh, phia tay Kinh thanh Hu?. Cong trinh nay đ??c kh?i cong xay d?ng vao ngay ?t d?u thang 1 n?m Quy H?i t?c ngay 10 thang 2 n?m 1803 ^[12] . Cung n?m, vua ra l?nh cho b? L? xem xet nghi l? t? Giao vi th?y nghi th?c t? tr??c con s? l??c ^[12] .

Khong ro vi v?n đ? gi, nha Nguy?n l?i co y đ?nh di d?i đan t? Tr?i đ?t đ?n đ?a đi?m m?i: xa D??ng Xuan, phia nam Kinh thanh Hu?. Vao ngay giap than thang 2 n?m Binh D?n t?c ngay 25 thang 3 n?m 1806 , m?t đan t? Tr?i đ?t m?i đa đ??c kh?i cong xay d?ng ? D??ng Xuan. Cong vi?c thi cong đ??c giao cho Ch??ng quan Ph?m V?n Nhan . Quanh vi?c quy ho?ch va gi?i t?a m?t b?ng đ? xay đan Nam Giao, tri?u Nguy?n đa ti?n hanh m?t cach đang hoang, th?a đang, tranh đ? nhan dan ch?u thi?t thoi ma oan than ^[1] . Ban đ?u, ? đ?a đi?m nay đa co m?t s? kha nhi?u m? m? va đ?t đai c?a dan chung. Sau khi co l?nh b?c d?i, n?u ngoi m? nao khong co than nhan đ?n th?c hi?n, thi tri?u đinh cho b?c va đ?a v? m?t ch?. Nh?ng hai c?t ?y đ??c chon chung thanh hai ngoi m? t?p th? ? g?n Ba đ?n, cach đan Nam Giao ch?ng 200m v? phia đong nam ^[13] , hang n?m đ?u ban t? l? ^[14] . đ?t đai c?a t? nhan b? xam chi?m thi b?i th??ng b?ng ti?n b?c ^[13] .

S? sach khong ghi ro th?i gian hoan thanh đan Nam Giao tri?u Nguy?n, nh?ng co l? đan đ??c khanh thanh vao n?m 1806 vi n?m sau 1807 , vua Gia Long đa t? ch?c đ?i l? t? Giao t?i đay. Sau khi hoan thanh, tri?u đinh th??ng cho quan linh xay d?ng 5000 quan ti?n, l?y 25 ng??i dan xa D??ng Xuan sung lam đan phu, mi?n cho giao d?ch đ? trong coi b?o v? đan ^[15] . Ngay 27 thang 3 n?m 1807 , vua Gia Long l?n đ?u tien lam l? t? Tr?i đ?t ? đan Nam Giao, r??c chua Tien Nguy?n Hoang th?ng ph?i. T? đo, c? thang tr?ng xuan (thang hai am l?ch) ho?c thang quy xuan (thang ba am l?ch) m?i n?m, tri?u Nguy?n l?i t? ch?c l? t? Giao v?i s? ch? tri c?a nha vua. N?u nha vua khong th? hanh l? thi s? sai ng??i t? thay, nh? n?m 1818 , Thai t? Nguy?n Phuc đ?m t? Giao thay vua Gia Long .

Tr??c l? t? Giao n?m 1834 , vua Minh M?ng t? tay tr?ng 10 cay thong ? san Trai cung, đ?ng th?i sai Hoang t? t??c cong tr?ng thong ? xung quanh đ??ng vua ng?. V? sau, cac quan l?i ? Kinh đo t? t? ph?m tr? len va cac quan đ?a ph??ng v? d? l? t? Giao đ?u đ??c phep tr?ng thong va g?n bi?n ten, t?o nen m?t r?ng thong xanh r?m ri bao quanh khuon vien đan t?. C?ng trong d?p t? l? nay, vua sai Ph? doan ph? Th?a Thien đ?p l?i m? m? vo ch? đ??c di d?i khi xay đ?p đan Nam Giao, vi s? n?m thang lau ngay, cac ngoi m? nay b? s?t l?. D??i th?i vua Minh M?ng , xung quanh khu v?c đan Nam Giao r?t v?ng v?, khong co ng??i ?. Trong l? t? Giao n?m 1839 , nha vua noi r?ng " đan t? Giao đ??c Th? T? Cao Hoang đ? ta lam nen, ch? ?y th?c la cao rao sang s?a, nh?ng g?n nui v?ng v?, trong m?t n?m binh dan t? h?p ch?ng qua m?y ngay t? Giao ma thoi, cho nen khi l?nh ?m d? lam ng??i c?m, nay nen tru tinh th? nao xay d?ng nha c?a cho quan v?n vo, cho dan đ?n ?, l?p ra hang ch?, thi ng??i va khoi l?a t?p h?p, khi nui co th? b?t d?n " ^[16] .

D??i th?i vua Thi?u Tr? va T? đ?c , l? t? Giao v?n đ??c ti?n hanh nh? th??ng l?, du r?ng v?i s?c kh?e y?u kem, r?t nhi?u n?m li?n vua T? đ?c ph?i sai ng??i t? thay (nh? Phan Thanh Gi?n , đoan Th? ho?c D?c đ?c ). N?m 1883 , sau cai ch?t c?a vua T? đ?c , nha Nguy?n l?i ph?i b?i r?i v?i ti?ng sung c?a tau Phap ? c?a bi?n Thu?n An. Hi?p ??c Harmand va sau đo la Hi?p ??c Patenotre đ??c ky k?t, tri?u Nguy?n m?t đi t? cach la v??ng tri?u phong ki?n đ?c l?p, t? bay gi? ph?i ch?u s? b?o h? c?a Phap. Nh?ng đ?c quy?n đ??c t? Tr?i đ?t vao m?i mua xuan hang n?m v?n thu?c v? vua Nguy?n va ng??i Phap c?ng khong co hanh đ?ng c?m c?n nao đ?i v?i đ?i l? nay. Ngay 22 thang 3 n?m 1884 , l? Nam Giao đ??c t? ch?c du vua Ki?n Phuc khong đ?n t? ma sai hoang than Ton Th?t Th? thay minh. Ngay 27 thang 3 n?m 1885 , vua Ham Nghi c?ng khong đ?n t? ma sai đ?ng đ?c đ?ch hanh l? thay. Co l? l? Nam Giao s? ti?p t?c đ??c c? hanh n?u khong co bi?n c? thang 7 n?m 1885 , vua Ham Nghi rut len c?n c? Tan S? , ng??i Phap l?p đ?ng Khanh lam vua.

Mua xuan n?m 1886 , tri?u th?n dang phi?u tau xin v?i vua r?ng, " v?a m?i lo?n xong, chu?n cho đinh t? m?t l?n " ^[17] . Do đo, n?m ?y khong t? ch?c t? Giao. Co l? cac n?m 1887 , 1888 c?ng khong t? ch?c t? Giao vi theo nh? chi?u ch? c?a vua đ?ng Khanh vao thang 11 am l?ch n?m 1888 , cho th?y vua ch?a h? t? Giao l?n nao " đ?i x?a c? m?i n?m lam đan Giao, t? Tr?i đ?t chin l?, b?n tri?u t? Tr?i đ?t, ph?i h??ng t? kh?o, m?i n?m m?t l?, chep ? t? đi?n, r?t la to l?n long tr?ng. Tr?m t? khi n?i ngoi đ?n nay, t?ng vi sau khi lo?n l?c, ch?a k?p c? hanh, m?t ni?m ton kinh, r?t khong t? yen. V?y chu?n cho ton nhan đinh th?n tuy nghi cham ch??c đ?nh đi?n l? th? nao cho thich h?p, đ? k?p sang n?m c? hanh; đ?i ngay nao kho tang c?a n??c đ??c sung tuc, đ? th? l? ph?m đ?y đ?, s? theo c? ma lam " ^[18] . N?m ?y, tri?u đinh ?n đ?nh ba n?m t? Giao m?t l?n, vao cac n?m Ty, Mao, Ng?, D?u. Nh?ng vua đ?ng Khanh ch?a k?p lam l? t? Giao thi đa ra ng??i thien c?. Va kh? n?ng tai chinh eo h?p c?a tri?u đinh Hu? khong cho phep ??c m? theo c? ma lam c?a ong thanh hi?n th?c. T? n?m 1891 đ?n n?m 1945 , ba n?m m?t l?n lam l? t? Giao ? đan Nam Giao v?i 18 đ?i l? đ??c c? hanh.

L? t? Giao cu?i cung d??i th?i quan ch? đ??c t? ch?c ? đan Nam Giao tri?u Nguy?n la vao ngay 23 thang 3 n?m 1945 . Ngay 30 thang 8 n?m ?y, vua B?o đ?i thoai v? ? Ng? Mon trong cao trao Cach m?ng thang Tam , nha Nguy?n chinh th?c cao chung, bao hi?u m?t th?i ki l?ch s? m?i c?a Vi?t Nam c?ng nh? m?t giai đo?n "chim n?i phong tr?n" c?a đan Nam Giao tri?u Nguy?n. Sau đo, vua B?o đ?i , luc nay la qu?c tr??ng B?o đ?i , c?ng t? ch?c t? Tr?i đ?t nh?ng khong ? Hu? ma la ? Ban Me Thu?t vao n?m 1953 .

T? đai t??ng ni?m li?t s? đ?n Di s?n v?n hoa th? gi?i (1945 - 1993) [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m 1945 , n??c Vi?t Nam Dan ch? C?ng hoa ra đ?i, r?i khong lau sau đo, qu?c gia nay ph?i đ??ng đ?u v?i Lien hi?p Phap trong cu?c chi?n tranh đong D??ng ac li?t vao cu?i n?m 1946 . Th?i đi?m nay c?ng m? đ?u giai đo?n suy thoai tr?m tr?ng c?a qu?n th? di tich C? đo Hu?, khi chi?n l??c " tieu th? khang chi?n " đ??c Vi?t Minh th?c hi?n c?ng v?i nh?ng tr?n chi?n gianh gi?t đ?a ban ac li?t trong hai cu?c chi?n tranh , đa bi?n nhi?u cong trinh c? ? Hu? thanh ph? tich, trong đo co đan Nam Giao tri?u Nguy?n. Khu r?ng thong b? ch?t tr?i ho?c đ?n nga, cac toa nha Th?n tru, Quan c?, Binh xa... va vong t??ng ngoai b? pha h?y ^[19] . Th?nh tho?ng, n?i nay v?t co chut sinh khi khi cac đoan th? H??ng đ?o, Gia đinh Ph?t t? ho?c cac l?p sinh vien, h?c sinh đ?n du ngo?n, d?ng l?u, n?i l?a tr?i, bay tro ch?i ^[1] . C?ng co vai ky gi?, v?n ngh? s?, nha giao, nha nghien c?u ghe t?i đay quan sat th?c đ?a nh? tr??ng h?p Hu?nh H?u Hi?n vi?t bai đan Nam Giao in tren t?p san Lanh M?nh s? 64 n?m 1962, B?u K? so?n bai L? t? Giao đ?ng t?p chi đ?i h?c s? 37 va 38 n?m 1964, Le V?n Hoang th?c hi?n lu?n v?n cao h?c S? tich đan Nam Giao n?m 1972 ^[1] .

N?m 1975 , Vi?t Nam Dan ch? C?ng hoa m? Chi?n d?ch Mua Xuan 1975 , t?ng ti?n cong Vi?t Nam C?ng hoa . V?i s? ki?n 30 thang 4 n?m 1975 , Sai Gon đ?u hang vo đi?u ki?n, chi?n tranh Vi?t Nam k?t thuc sau 21 n?m ac li?t keo dai. Hoa binh đ??c l?p l?i tren đ?t n??c Vi?t Nam th?ng nh?t. Th? nh?ng, vi?c kh?c ph?c h?u qu? n?ng n? c?a cu?c chi?n tranh đ?i v?i qu?n th? cac di tich C? đo Hu? khong đ??c chinh quy?n m?i quan tam đ?n, do nhi?u đ?nh ki?n v? chinh tr? đ??ng th?i ^[1] . Th?m chi co m?t s? di tich đa b? s? d?ng b?a bai sai m?c đich, ch?ng h?n nh? co th?i khu v?c đ?i N?i b? bi?n thanh lam n?i sinh s?ng, lam vi?c c?a Xi nghi?p truy?n thanh va Xi nghi?p in t?nh Binh - Tr? - Thien ^[20] . đan Nam Giao c?ng khong n?m ngoai s? ph?n ?y.

N?m 1977 , m?t v? n? min đa x?y ra ? tren san Nghenh L??ng đinh , tr??c Phu V?n Lau . V? n? đa pha tung đai t??ng ni?m li?t s? b?ng ton va g?, cao ch?ng 3,5m, đ??c d?ng len ? đay vao n?m 1975 ^[1] . Ngay trong đem x?y ra v? vi?c, l?c l??ng an ninh Vi?t Nam đa đ?n ngay đ? d?n d?p hi?n tr??ng, d?ng l?i đai t??ng ni?m nh? c?. Nh?ng đ?u thang 11 n?m 1977, T?nh ?y t?nh Binh Tr? Thien yeu c?u xay d?ng đai t??ng ni?m m?i ? v? tri khac vi cho r?ng đ?a đi?m tr??c Phu V?n Lau khong đ?m b?o an toan cho Bi th? T?nh ?y luc ?y la Bui San đ?n đ?t vong hoa vao ngay 22 thang 12 la ngay thanh l?p Quan đ?i Nhan dan Vi?t Nam . M?t cu?c h?p "kh?n" v?i đ?i di?n cac c? quan cong quy?n c?a t?nh nay đa di?n ra ? tr? s? Ty Th??ng binh va Xa h?i. Nhi?u đ?a đi?m ? Hu? đ??c đ? xu?t nh?ng cu?i cung, đ?a đi?m đ??c ch?n l?i la đan Nam Giao tri?u Nguy?n ? xa Th?y Xuan (nay la ph??ng Tr??ng An), thanh ph? Hu? ^[1] .

Cong trinh nay xay ngay chinh gi?a n?n Vien đan, b?ng g?ch ?p đa r?a, cao ch?ng 10m, do ki?n truc s? Nguy?n Quy Quy?n thi?t k?, pho Ty Xay d?ng t?nh Binh Tr? Thien Nguy?n V?n đoai đon đ?c thi cong. Ngay 22 thang 12 n?m 1977, kh?i "tan c? c??ng duyen" ^[20] đ??c khanh thanh v?i s? hi?n di?n c?a Bi th? T?nh ?y Bui San. Trong th?i gian đo, th? tr??ng nganh V?n hoa t?nh Binh Tr? Thien, ng??i co trach nhi?m qu?n ly cac di tich l?ch s? - v?n hoa trong t?nh nay, Ty tr??ng Ty V?n hoa, Nh?c s? Tr?n Hoan l?i khong h? co hanh đ?ng nao ng?n ch?n v? vi?c pha đan Nam Giao tai ti?ng vi ong đang cong tac ? Lien Xo ^[20] . Khong ch? n?n Vien đan ma khu v?c Trai cung c?ng b? bi?n d?ng khi tr? thanh n?i đ?t may xay xat c?a cong ty L??ng th?c thanh ph? Hu?, n?n nha Kho?n ti?p bi?n ra tr? s? ?y ban nhan dan xa Th?y Xuan. D? lu?n Hu? bay t? b?t binh b?ng cau ca dao ma nhi?u n?m sau con đ??c truy?n t?ng ^[1]

Tr?n Hoan cung v?i Bui San

Hai th?ng h?p tac pha đan Nam Giao ^[21]

Tuy v?y, ph?i 15 n?m sau, nh?n th?y vi?c tuy ti?n c?i bi?n cong trinh đan Nam Giao la sai l?m tr?m tr?ng, ngay 15 thang 9 n?m 1992 , chinh quy?n t?nh Th?a Thien Hu? quy?t đ?nh di d?i đai t??ng ni?m li?t s? đ?n đ?a đi?m khac, tr? l?i nguyen d?ng đan Nam Giao ^[1] . T?nh nay c?ng giao Trung tam B?o t?n di tich c? đo Hu? nhi?m v? b?o v?, l?p h? s?, lu?n ch?ng k? thu?t ph?c v? cong tac trung tu. Song sau đo, vi?c trung tu v?n ch?a đ??c di?n ra, đan Nam Giao co khi đ??c dung lam bai t?p lai o to, luc l?i bi?n thanh thao tr??ng c?a quan đ?i Vi?t Nam.

Ngay 11 thang 12 n?m 1993, đan Nam Giao n?m trong danh sach 16 di tich co gia tr? toan c?u n?i b?t thu?c qu?n th? di tich C? đo Hu? đ??c UNESCO cong nh?n la Di s?n v?n hoa th? gi?i. Gia tr? c?a đan Nam Giao tri?u Nguy?n đ??c c?ng đ?ng qu?c t? cong nh?n, đi?u nay đa m? ra m?t giai đo?n m?i trong l?ch s? t?n t?i c?a đan Nam Giao.

Trung tu va khoi ph?c (1993 đ?n nay) [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Vi?c đan Nam Giao tri?u Nguy?n đ??c cong nh?n la Di s?n v?n hoa th? gi?i đa gop ph?n h?i sinh di tich quan tr?ng nay. N?m 1994 , Trung tam B?o t?n di tich C? đo Hu? m? cac h? tham sat trong khuon vien đan Nam Giao ^[1] . Ngay 27 thang 9 n?m 1997 , đan Nam Giao tri?u Nguy?n ? xa Th?y Xuan đ??c x?p h?ng di tich l?ch s? - v?n hoa c?p qu?c gia. Thang 8 n?m 2003 , Trai cung đ??c trung tu b??c đ?u ^[1] . Chu?n b? th?c hi?n l? h?i Nam Giao d?p Festival Hu? n?m 2004 , Trung tam B?o t?n di tich c? đo Hu? cho l?p them đen chi?u sang v? đem t?i khu v?c đan t?, l?i rao l??i thep đan m?t cao t? phia t?m thay vong t??ng đa thu? x?a t?ng bao b?c khuon vien di tich nay ^[1] . Thang 6 n?m 2005 , B? V?n hoa va Thong tin Vi?t Nam phe duy?t d? an ton t?o đan Nam Giao v?i t?ng kinh phi g?n 3 t? Vi?t Nam đ?ng. C?ng phia B?c c?a đan đa đ??c trung tu vao n?m 2006 . Trong cac l? h?i Festival Hu? n?m 2006 , 2008 va 2010 , l? t? Nam Giao đ?u di?n ra ? đay.

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• đan Nam Giao
• L? t? Nam Giao
• Cac đan t? c? t?i Hu?
• Qu?n th? di tich C? đo Hu?

Chu gi?i va th? m?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Chu gi?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th? m?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v? đan Nam Giao (tri?u Nguy?n) .