Ngay t? khi thanh l?p, Vi?n đa t?p trung tri?n khai nghien c?u cac binh di?n khac nhau c?a ti?ng Vi?t nh?:
t? v?ng
-
ng? ngh?a
,
ng? phap
,
ng? am
,
t? đi?n
, cac vung
ph??ng ng?
c?a ti?ng Vi?t; đi?u tra kh?o sat co đ?nh h??ng cac ngon ng?
dan t?c thi?u s?
? Vi?t Nam; nghien c?u cac v?n đ? ngon ng? g?n v?i đ?i s?ng xa h?i đ? đap ?ng nhu c?u c?a th?c t?, v.v.
N?m 1975, t?p I c?a
T? đi?n ti?ng Vi?t ph? thong
ra đ?i, la ph?n m? đ?u cho m?t cu?n t? đi?n ti?ng Vi?t c? v?a đ??c bien so?n theo ph??ng phap m?i, v?i c?u truc m?c t? nhi?u t?ng đa d?ng, ph?n anh đ??c tinh h? th?ng c?a t? v?ng. Cac vi d? đ??c ch?n l?c k?, co chu thich ngu?n trich d?n, đ?m b?o đ? tin c?y cho ng??i s? d?ng.
N?m 1988,
T? đi?n ti?ng Vi?t
v?i h?n 36 ngan m?c t?, do giao s?
Hoang Phe
ch? bien đa đ??c xu?t b?n, chinh th?c đ?n v?i ng??i dung. Ngay t? đ?t in đ?u tien, cu?n t? đi?n đa đ??c xa h?i hoan nghenh va đon nh?n v?i m?t thai đ? r?t tran tr?ng, tin t??ng. đay la cu?n t? đi?n co tinh ch?t chu?n, đ??c gi?i nghien c?u va ng??i s? d?ng đanh gia la co uy tin h?n c? trong giai đo?n hi?n nay.
[3]
Toan c?nh tr? s? Vi?n Ngon ng? h?c
K? t? l?n xu?t b?n th? nh?t, đ?n nay cu?n t? đi?n nay đa đ??c tai b?n chin l?n, trong đo co hai l?n (cac n?m 1992 va 2000) tai b?n co s?a ch?a b? sung; đ?t con s? phat hanh k? l?c đ?n h?n m?t tr?m ngan b?n.
Sau khi hoan thanh vi?c bien so?n cu?n t? đi?n ti?ng Vi?t, cong tac nghien c?u va bien so?n t? đi?n ? Vi?n đa đ??c đ?y len m?t b??c m?i. M?t lo?t t? đi?n cac lo?i đa đ??c bien so?n, ph?c v? cac nhu c?u tra c?u khac nhau. đo la cac quy?n:
T? đi?n y?u t? Han Vi?t thong d?ng
(1991),
T? đi?n thanh ng? Vi?t Nam
(1993),
T? đi?n gi?i thich thanh ng? g?c Han
(1994),
T? đi?n gi?i thich thanh ng? ti?ng Vi?t
(1995),
T? đi?n t? lay ti?ng Vi?t
(1995),
T? đi?n đ?ng am ti?ng Vi?t
(2001),
T? đi?n t? m?i ti?ng Vi?t
(2002),
T? đi?n ti?ng Vi?t ph? thong
(2002), v.v.
Ben c?nh vi?c bien so?n t? đi?n ti?ng Vi?t cac lo?i, Vi?n c?ng r?t chu tr?ng đ?n vi?c bien so?n cac lo?i
t? đi?n song ng?
. M?c du can b? chuyen v? ngo?i ng? c?a Vi?n khong nhi?u nh?ng Vi?n đa lam t?t cong vi?c đ?ng ra t? ch?c, t?p h?p l?c l??ng cac can b? co n?ng l?c đ? bien so?n va xu?t b?n t? đi?n song ng? va đa ng? cac lo?i nh?:
Thu?t ng? ngon ng? h?c Nga Vi?t
(1969),
Thu?t ng? m? thu?t Phap Vi?t, Vi?t Phap
(1970),
T? đi?n thu?t ng? th? vi?n h?c Nga-Anh-Phap-Vi?t
,
T? đi?n Anh Vi?t
(1975),
T? đi?n thu?t ng? tri?t h?c chinh tr? Nga-Phap-Vi?t
,
T? đi?n thu?t ng? khoa h?c xa h?i Nga-Phap-Vi?t
(1979),
T? đi?n Vi?t Anh
(1987),
T? đi?n Phap Vi?t
(1992),
T? đi?n Vi?t Phap
(1992),
T? đi?n Anh Vi?t
(2000),
T? đi?n Phap Vi?t
(2001), v.v.
V? nghien c?u v?n t? ng? ti?ng Vi?t, Vi?n đa ch? tr??ng d?a tren c? s? ly lu?n v? t? v?ng h?c c?a th? gi?i, ap d?ng vao vi?c gi?i quy?t nh?ng v?n đ? c? th? c?a ti?ng Vi?t, đ?ng th?i chu tr?ng đ?n nh?ng đ?c tr?ng rieng c?a t? ng? ti?ng Vi?t, t? đo lam sang t? nh?ng đ?c đi?m c?a t? ng? ti?ng Vi?t, gop ph?n vao cong cu?c chu?n hoa ti?ng Vi?t, gi? gin s? trong sang c?a ti?ng Vi?t, b?o v? va phat tri?n ti?ng Vi?t. Ben c?nh nh?ng thanh t?u v? nghien c?u t? va c?u t?o t? ti?ng Vi?t, trong m?y ch?c n?m qua, Vi?n đa co nhi?u cong trinh nghien c?u v? v?n đ? chu?n hoa va gi? gin s? trong sang c?a ti?ng Vi?t
[2]
Nghien c?u
thu?t ng?
va xay d?ng c? s? khoa h?c cho vi?c c?u t?o h? th?ng thu?t ng? trong ti?ng Vi?t c?ng la ch? đ? đ??c nhi?u can b? nghien c?u c?a Vi?n quan tam. đa co r?t nhi?u tham lu?n, bao cao khoa h?c va cac bai nghien c?u c?a Vi?n v? thu?t ng? va xay d?ng h? th?ng thu?t ng? khoa h?c trong ti?ng Vi?t. Vi?n đa cung v?i Trung tam bien so?n sach c?i cach giao d?c c?a B? giao d?c bien so?n cu?n
Chu?n hoa chinh t? va thu?t ng?
(Nha xu?t b?n. Giao d?c, 1983), trong đo t?p h?p cac bai vi?t tam huy?t c?a cac giao s?
L?u Van L?ng
,
Hoang Tu?
,
Le Kh? K?
,
Hoang V?n Hanh
, v.v.. Tren c? s? cac bao cao va y ki?n đ? xu?t nay, Trung tam Khoa h?c xa h?i va Nhan v?n Qu?c gia đa cung
B? Giao d?c
xay d?ng Quy đ?nh v?
chinh t? ti?ng Vi?t
va Quy đ?nh v? thu?t ng? ti?ng Vi?t.
Cong tac nghien c?u thanh ng?, t?c ng? ti?ng Vi?t c?ng la đong gop quan tr?ng c?a Vi?n ngon ng? h?c. đ?c đi?m c?u t?o va đ?c tr?ng ng? ngh?a c?a thanh ng?, t?c ng? ti?ng Vi?t đa đ??c sang t? qua hang lo?t cong trinh nghien c?u c?a Hoang v?n Hanh, đao Th?n, Bui Kh?c Vi?t, v.v. đo la cac cong trinh: K? chuy?n thanh ng? t?c ng? (1990). T? đi?n thanh ng? Vi?t Nam (1993), T? đi?n gi?i thich thanh ng? g?c Han (1994), T? đi?n gi?i thich thanh ng? ti?ng Vi?t (1995), Thanh ng? h?c ti?ng Vi?t (2002), v.v.
V? nghien c?u
ng? ngh?a
, Vi?n đa hinh thanh m?t h??ng nghien c?u ro net, ti?p c?n đ??c v?i nh?ng v?n đ? c?a ly thuy?t ngon ng? h?c hi?n đ?i. đo la cac nghien c?u ap d?ng ly thuy?t phan tich
ng? ngh?a h?c
hi?n đ?i vao vi?c phan tich ngh?a t? ng? trong ti?ng Vi?t m?t cach co h? th?ng; m? ra va đi sau vao nh?ng l?nh v?c m?i trong ti?ng Vi?t nh?
ti?n gi? đ?nh
, ly thuy?t v? tinh tinh thai,
ng? d?ng h?c
, v.v.; đo con la vi?c ap d?ng cac ly thuy?t lien nganh ngon ng?-
logic h?c
, ngon ng?- tam ly h?c vao vi?c nghien c?u ti?ng Vi?t.
Ngay t? khi Vi?n m?i đ??c thanh l?p,
ng? phap
h?c ti?ng Vi?t - trong t? cach la m?t b? mon quan tr?ng nghien c?u v? phep t?c dung t? đ?t cau - đa đ??c chu tr?ng nghien c?u. đa hinh thanh m?t t?p th? khoa h?c, khi đo g?m cac can b? c?t can nh?
Nguy?n Kim Th?n
,
L?u Van L?ng
, H? Le,
Le Xuan Th?i
, Tr?n Chut (H?ng Dan),...; nh?ng can b? nay, t? nh?ng goc đ? khac nhau, đa gop ph?n to l?n vao nh?ng thanh t?u ban đ?u co đ??c trong l?nh v?c nghien c?u ng? phap ti?ng Vi?t ? Vi?n Ngon ng? h?c. G?n đay, ti?p thu nh?ng thanh t?u ng? phap ly lu?n hi?n đ?i tren th? gi?i, cac can b? c?a Vi?n b?t đ?u đi sau h?n vao m?t s? v?n đ? c?a ng? phap ti?ng Vi?t theo nh?ng cach ti?p c?n m?i - đ?c bi?t chu tr?ng đ?n nh?ng c? s? ng? ngh?a,
ng? d?ng h?c
va
tri nh?n
- v?i m?c đich nhin nh?n cac hi?n t??ng ng? phap ti?ng Vi?t m?t cach toan di?n h?n, sinh đ?ng h?n trong th?c ti?n giao ti?p c? th?, linh ho?t. đ?ng th?i c?ng b?t đ?u tri?n khai nh?ng nghien c?u ?ng d?ng v? l?i ng? phap va đ?c bi?t t?p trung xay d?ng nh?ng c? s? ban đ?u c?a ngan hang d? li?u v? ng? phap ti?ng Vi?t, chu?n b? bien so?n ng? phap ti?ng Vi?t ly lu?n va ng? phap ph? thong ti?ng Vi?t m?i.
Nghien c?u ti?ng Vi?t t? goc đ? ch?c n?ng, Vi?n đa chu tr?ng t?i vi?c kh?o sat l?ch s? hinh thanh va phat tri?n c?a
ch? Qu?c ng?
b?ng cach v?a thu th?p cac t? li?u quy. Vi?c xay d?ng va chu?n hoa thu?t ng? c?ng la m?t n?i dung khoa h?c quan tr?ng xuyen su?t ch??ng trinh nghien c?u khoa h?c c?a Vi?n. V? v?n đ? Gi? gin s? trong sang c?a
ti?ng Vi?t
, Vi?n đa lam đ??c m?t s? vi?c sau: 1). Lam ro khai ni?m chu?n va v?n đ? chu?n hoa ti?ng Vi?t; 2). đ?a ra cac gi?i phap c? th? v? m?i quan h? gi?a chu?n v?i bi?n th? nh? v?n đ? chinh am chinh t? c?a ti?ng Vi?t, m?i quan h? gi?a ti?ng Vi?t toan dan v?i ti?ng Vi?t ph??ng ng? (bao g?m
ph??ng ng?
đ?a ly va ph??ng ng? xa h?i), m?i quan h? gi?a ti?ng Vi?t v?n h?c v?i ti?ng Vi?t đ?i s?ng; v.v...3). V?n đ? ti?p nh?n va s? d?ng cac y?u t? c?a ti?ng n??c ngoai la n?i dung đ??c đ?c bi?t quan tam b?i chung lien quan đ?n cac binh di?n ng? am, ng? phap,
t? v?ng - ng? ngh?a
va ch? vi?t c?a ti?ng Vi?t; lien quan đ?n m?i m?t khai ni?m c?a đ?i s?ng xa h?i Vi?t Nam nh? t? ng? đ?i s?ng,
thu?t ng?
, ten rieng; lien quan đ?n giao ti?p t? chinh th?c đ?n khong chinh th?c, t?
kh?u ng?
đ?n
v?n b?n
, v.v... 4).V?n đ?
chinh t?
ti?ng Vi?t đ??c coi la "k?t qu? c? th? c?a chu?n hoa".
V?
ngon ng? h?c ?ng d?ng
, trong nh?ng n?m g?n đay, Vi?n t?p trung vao vi?c đi?u tra ti?ng Vi?t trong nha tr??ng, bao g?m: đi?u tra n?ng l?c s? d?ng ti?ng Vi?t c?a h?c sinh ph? thong cac c?p; đi?u tra nh?ng l?i v? chinh t?, t? ng?, ng? phap th??ng g?p ? h?c sinh; nghien c?u nh?ng v?n đ? ly thuy?t va ph??ng phap gi?ng d?y ti?ng Vi?t; tim hi?u ch??ng trinh ti?ng Vi?t trong sach giao d?c ph? thong hi?n nay; đanh gia th?c tr?ng d?y va h?c ti?ng Vi?t hi?n nay trong nha tr??ng; vi?c d?y va h?c ti?ng Vi?t v?i t? cach la
ngon ng? th? hai
. Ben c?nh đo, nh?ng cong trinh nh?: Ph?c h?i ngon ng? cho
ng??i khuy?t t?t
b? may phat am; Phan tich đ?c tr?ng am thanh, nh?n di?n l?i noi, t?ng h?p l?i noi, bien so?n sach d?y ti?ng Vi?t cho ng??i n??c ngoai, Xay d?ng quy đ?nh va t? đi?n cong c? v? cach vi?t, cach đ?c ten rieng n??c ngoai trong v?n b?n ti?ng Vi?t, v.v. đa ph?c v? k?p th?i nhu c?u c?a xa h?i.
Nghien c?u ngon ng? dan t?c thi?u s? ? Vi?t Nam đ??c xac đ?nh la m?t trong nh?ng nhi?m v? quan tr?ng c?a Vi?n Ngon ng? h?c ngay t? nh?ng ngay đ?u m?i thanh l?p. Sau h?n 30 ti?n hanh đi?u tra ngon ng? dan t?c thi?u s? ? Vi?t Nam, Vi?n Ngon ng? h?c, trong cac đ? tai, d? an do Nha n??c c?p kinh phi, ho?c trong s? h?p tac v?i cac t? ch?c va ca nhan cac nha khoa Nga, M?, Phap đa thu th?p t? li?u v? c?u truc (nhi?u nh?t v? ng? am, t? v?ng), c?a h?u h?t ngon ng? DTTS ? Vi?t Nam. T? li?u v? c?nh hu?ng ngon ng?, tinh hinh s? d?ng cac th? ti?ng, thai đ?, nguy?n v?ng c?a đ?ng bao đ?i v?i cac v?n đ? ti?ng noi ch? vi?t c?a m?t s? dan t?c, m?t s? vung nh? Tay B?c, đong B?c... c?ng đa đ??c thu th?p. K?t qu? c?a cac nghien c?u nay đa giup cho vi?c ho?ch đ?nh nh?ng v?n đ? lien quan đ?n chinh sach ngon ng? nh? gop ph?n xac đ?nh thanh ph?n dan t?c ? Vi?t Nam, xay d?ng h? ch? vi?t cho cac dan t?c thi?u s?, ph?c v? s? nghi?p phat tri?n giao d?c, v?n hoa vung dan t?c thi?u s?.
[2]
. M?t khac, Vi?n Ngon ng? h?c đa bien so?n cac lo?i sach đ? ph? bi?n ti?ng Vi?t nh?: cac lo?i t? đi?n song ng? NNDTTS va Vi?t, cac lo?i sach h?c ti?ng dan t?c, cac sach h??ng d?n ng??i DTTS h?c ti?ng Vi?t: T? đi?n Vi?t - Meo, T? đi?n
Tay
-
Nung
- Vi?t, Vi?t - Tay - Nung, T? đi?n
Gia Rai
- Vi?t, T? đi?n Thai - Vi?t, T? đi?n
M??ng
- Vi?t... Sach h?c ti?ng Pakoh, Ta Oih, Sach h?c ti?ng
Bru - Van Ki?u
, Sach h?c ti?ng
E đe
, Sach h?c ti?ng
Raglai
, Sach h?c ti?ng
Ka Tu
, Sach h?c ti?ng
Ba Na
, Sach h?c ti?ng
Ch?m
Hroi,
Hre
..., xay d?ng va hoan thi?n nhi?u ch? vi?t cho đ?ng bao DTTS, nh?: ch? vi?t Pa Koh - Ta Oi, Bru - Van Ki?u, Ragiai, Ka Tu, Ch?m, Hroi, Hre; xay d?ng ch? Thai c?i ti?n, ph??ng an La tinh hoa ch? Thai, ph??ng an ch? M??ng, đ? xu?t c?i ti?n ch? Mong.
Nh?ng n?m g?n đay, Vi?n con h?p tac v?i cac nha ngon ng? h?c Hoa K?, Phap,
Thai Lan
,... đi?u tra, nghien c?u hang ch?c ngon ng? dan t?c thi?u s? ? Vi?t Nam, gop ph?n lam sang t? nh?ng v?n đ? ly lu?n v? qua trinh hinh thanh cac ng? h?, ngu?n g?c c?a ti?ng Vi?t va cac quan h? c?i ngu?n c?a ti?ng Vi?t v?i cac ngon ng? trong khu v?c
[4]
.