한국   대만   중국   일본 
M? Latinh ? Wikipedia ti?ng Vi?t

M? Latinh

nhom cac qu?c gia va vung lanh th? ? Tay Ban c?u

M? Latinh ( ti?ng Tay Ban Nha : America Latina hay Latinoamerica ; ti?ng B? đao Nha : America Latina ; ti?ng Phap : Amerique latine ; ti?ng Anh : Latin America ) la m?t khu v?c c?a chau M? , n?i ma ng??i dan ch? y?u noi cac ngon ng? Roman (co ngu?n g?c t? ti?ng Latinh ) ? đ?c bi?t la ti?ng Tay Ban Nha va ti?ng B? đao Nha, va m?t m?c đ? nao đo la ti?ng Phap. [2] [3] M? Latinh la m?t khu v?c co di?n tich x?p x? 21.069.500?km² (7.880.000 sq mi), chi?m g?n 3,9% di?n tich b? m?t va 14,1% t?ng di?n tich đ?t li?n c?a Trai đ?t . Tinh đ?n n?m 2020, t?ng dan s? M? Latinh đ??c ??c tinh la tren 660 tri?u ng??i [4] va t?ng s?n ph?m n?i đ?a c?a khu v?c la 5,16 nghin t? đo la M? (6,27 nghin t? theo s?c mua t??ng đ??ng ). [5] D? ki?n t?c đ? t?ng tr??ng c?a M? Latinh đ?t kho?ng 5,7% vao n?m 2020 va 4% vao n?m 2021. [6]

M? Latinh
Di?n tich 21.069.501?km 2 (8.134.980?d?m?vuong?Anh)
Dan s? 670.489.015
M?t đ? dan s? 27/km 2 (70/sq?mi)
Qu?c gia 19
Ph? thu?c 1
Ngon ng? ti?ng Tay Ban Nha , ti?ng B? đao Nha , ti?ng Quechua , ti?ng Maya , ti?ng Guarani , ti?ng Phap , ti?ng Aymara , ti?ng Nahuatl , ti?ng Y va cac ngon ng? khac.
Mui gi? UTC-2 đ?n UTC-8
Thanh ph? l?n nh?t [1]
1. México Thanh ph? Mexico
2. Brasil Sao Paulo
3. Argentina Buenos Aires
4. Brasil Rio de Janeiro
5. Peru Lima
6. Colombia Bogota
7. Chile Santiago
8. Brasil Belo Horizonte
9. México Guadalajara
10. Venezuela Caracas

Xu?t hi?n s?a

Quan ni?m v? vi?c m?t ph?n c?a chau M? co m?t m?i quan h? v? ngon ng? v?i nh?ng n?n v?n hoa Roman co th? đ??c b?t ngu?n t? th?p nien 1830 trong cac v?n b?n c?a Michel Chevalier , ong đa m?c nhien cong nh?n b? ph?n nay c?a chau M? la n?i sinh s?ng c?a nh?ng ng??i thu?c " ch?ng Latinh ", va r?ng khu v?c nay co th? lien minh v?i " Au Latinh " trong m?t cu?c đ?u tranh v?i " Au German ", " M? ?ngle " va " Au Slav ". [7] Quan ni?m nay sau đo đ??c cac tri th?c va lanh t? chinh tr? M? Latinh đ? c?p đ?n vao gi?a va cu?i th? k? 19, h? khong con nhin nh?n Tay Ban Nha hay B? đao Nha la nh?ng hinh m?u v?n hoa, ma la Phap . [8] Thu?t ng? đ??c chinh tr? gia ng??i Chile Francisco Bilbao s? d?ng l?n đ?u tien t?i Paris trong m?t h?i ngh? n?m 1856 [9] va trong cung n?m b?i nha v?n ng??i Colombia Jose Maria Torres Caicedo trong bai th? "Hai chau M? c?a ong. [10] đ? qu?c Phap c?a Napoleon III trong cu?c xam l??c Mexico đa ?ng h? thu?t ng? M? Latinh, ly do la đ? Phap co th? đ?ng vao hang ng? cac qu?c gia co ?nh h??ng t?i chau M? va đ? lo?i tr? cac n??c noi ti?ng Anh , va gi? m?t vai tro trong chi?n d?ch c?a ong nh?m ng? y r?ng khu v?c co m?i quan h? v?n hoa v?i Phap, bi?n Phap tr? thanh lanh đ?o v? v?n hoa va chinh tr? c?a khu v?c, va l?p Maximiliano c?a Habsburg lam hoang đ? c?a đ? nh? đ? qu?c Mexico . [11] N?m 1861, cac h?c gi? ng??i Phap c?ng đa đ?t ra thu?t ng? nay trong La revue des races Latines, m?t t?p chi danh rieng cho phong trao lien Latinh. [12]

đ?nh ngh?a s?a

 
4 ti?u vung ph? bi?n c?a M? Latinh
 ? thu?c B?c M?

Theo cach s? d?ng đ??ng đ?i:

Phan vung s?a

M? Latinh co th? đ??c phan thanh m?t vai ti?u vung d?a tren cac y?u t? đ?a ly, chinh tr?, nhan kh?u va v?n hoa. N?u theo đ?nh ngh?a M? Latinh la toan b? cac khu v?c ? phia nam c?a Hoa K?, cac ti?u vung đ?a ly c? b?n la B?c M? , Trung M? , Caribe va Nam M? ; [20] Nam M? con đ??c phan chia ti?p d?a tren y?u t? đ?a-chinh tr?: Non ph??ng Nam va cac qu?c gia Andes . C?ng co th? phan chia M? Latinh thanh M? Tay Ban Nha va M? B? đao Nha.

Nhan kh?u s?a

L?ch s? dan s?
N?m S? dan ±%
1750 16.000.000 ?????
1800 24.000.000 +50.0%
1850 38.000.000 +58.3%
1900 74.000.000 +94.7%
1950 167.000.000 +125.7%
1999 511.000.000 +206.0%
Ngu?n: "UN report 2004 data" (PDF).

Dan t?c s?a

 
Che Guevara , m?t ng??i M? Latinh da tr?ng co ngu?n g?c Tay Ban Nha, Basque va Ireland.

C? dan M? Latinh co s? đa d?ng v? t? tien, s?c t?c va ch?ng t?c, va khi?n cho khu v?c la m?t trong nh?ng n?i đa d?ng ch?ng t?c nh?t th? gi?i. Thanh ph?n dan t?c co khac bi?t gi?a cac qu?c gia: ng??i lai Au-da đ? ( Mestizo ) chi?m ?u th? ? nhi?u n??c; ? m?t s? n??c thi ng??i da đ? chi?m đa s?; dan c? m?t s? qu?c gia l?i ch? y?u la ng??i g?c Au ; va t?i m?t s? n??c thi ng??i Mulatto chi?m ?u th?. Ngoai ra con co ng??i da đen , ng??i chau A , va ng??i lai da đen-da đ? (trong l?ch s? đoi khi đ??c g?i la Zambo ). Ng??i co ngu?n g?c chau Au la nhom đ?n l? l?n nh?t, va cung v?i nh?ng ng??i co m?t ph?n g?c Au, h? chi?m x?p x? 80% t?ng dan s?, [21] ho?c h?n. [22]

Ngon ng? s?a

 
B?n đ? ngon ng? M? Latinh. Ti?ng Tay Ban Nha mau l?c, ti?ng B? đao Nha mau cam, va ti?ng Phap mau lam.

Ti?ng Tay Ban Nha va ti?ng B? đao Nha la cac ngon ng? ch? y?u c?a M? Latinh. Ti?ng B? đao Nha ch? đ??c noi t?i Brazil, song đay l?i la qu?c gia l?n nh?t va đong dan c? nh?t trong khu v?c. Ti?ng Tay Ban Nha la ngon ng? chinh th?c c?a h?u h?t cac n??c M? Latinh con l?i tren l?c đ?a, c?ng nh? t?i Cuba , Puerto Rico (cung v?i ti?ng Anh), va C?ng hoa Dominica . Ti?ng Phap đ??c noi t?i Haiti va cac t?nh h?i ngo?i c?a Phap nh? Guadeloupe , Martinique va Guyane thu?c Phap , c?ng đ?ng h?i ngo?i Saint-Martin .

Cac ngon ng? b?n đ?a chau M? đ??c noi r?ng rai ? Peru , Guatemala , Bolivia , Paraguay va Mexico , va ? m?t m?c đ? th?p h?n t?i Panama , Ecuador , Brazil , Colombia , Venezuela , Argentina , va Chile . ? cac n??c M? Latinh con l?i, s? ng??i noi cac ngon ng? b?n đ?a co xu h??ng thu nh? ho?c ngon ng? đo b? tuy?t ch?ng. Mexico co l? la qu?c gia co nhi?u ngon ng? nh?t M? Latinh. T?i Peru , ti?ng Quechua c?ng la m?t ngon ng? chinh th?c ben c?nh ti?ng Tay Ban Nha. T?i Bolivia , ti?ng Aymara , Quechua va Guarani c?ng co đ??c vai tro chinh th?c ben c?nh ti?ng Tay Ban Nha. Ti?ng Guarani , cung v?i ti?ng Tay Ban Nha, la ngon ng? chinh th?c c?a Paraguay , va đ??c ph?n l?n dan c? noi (song ng?), va ngon ng? nay c?ng co đ??c v? th? chinh th?c t?i t?nh Corrientes c?a Argentina.

Cac ngon ng? chau Au khac đ??c noi t?i M? Latinh bao g?m: ti?ng Anh b?i m?t s? nhom t?i Puerto Rico , cung cac qu?c gia co th? khong đ??c xem la thu?c vung M? Latinh nh? Belize va Guyana ; ti?ng đ?c đ??c noi ? mi?n nam Brasil, mi?n nam Chile cung nhi?u n?i ? Argentina va Paraguay ; ti?ng Y đ??c noi t?i Brazil, Argentina, va Uruguay ; ti?ng Wales đ??c noi ? mi?n nam Argentina . [23] [24] [25] [26] [27] [28]

Ton giao s?a

đ?i đa s? ng??i dan M? Latinh la Kito h?u , h?u h?t theo Cong giao La Ma . [29] Kho?ng 70% c? dan M? Latinh t? xem minh la ng??i Cong giao. [30] Thanh vien c?a cac giao phai Tin Lanh đang t?ng len, đ?c bi?t la ? Brasil, Panama va Venezuela.

Di c? s?a

Cac v?n đ? kinh t?, xa h?i va an ninh đa ?nh h??ng đ?n tinh tr?ng di c? c?a khu v?c trong cac th?p nien g?n đay, tr?ng tam la s? thay đ?i t? khu v?c nh?p c? sang khu v?c di c?. Co kho?ng 10 tri?u ng??i Mexico sinh s?ng t?i Hoa K?. [31] 28,3 tri?u ng??i M? nh?n minh co g?c Mexico theo s? li?u trong n?m 2006. [32] Theo đi?u tra dan s? Colombia vao n?m 2005, co kho?ng 3.331.107 tri?u ng??i Colombia hi?n sinh s?ng ? n??c ngoai. [33] S? ng??i Brasil sinh s?ng ? h?i ngo?i đ??c ??c tinh la kho?ng 2 tri?u ng??i. [34] M?t ??c tinh đ?a ra con s? t? 1,5 đ?n hai tri?u ng??i El Salvador sinh s?ng t?i Hoa K?. [35] Co it nh?t 1,5 tri?u ng??i Ecuador s?ng ? n??c ngoai, ch? y?u t?i Hoa K? va Tay Ban Nha. [36] Co x?p x? 1,5 tri?u ng??i C?ng hoa Dominica sinh s?ng ? n??c ngoai, ch? y?u la t?i Hoa K?. [37] Co tren 1.3 tri?u ng??i Cuba s?ng ? n??c ngoai, h?u h?t h? c? tru t?i Hoa K?. [38]

Kinh t? s?a

Dan s? va quy mo kinh t? c?a cac qu?c gia M? Latinh
Qu?c gia Dan s? [39]
(2010)
tri?u ng??i
GDP (danh ngh?a) [40]
(2010)
tri?u đo la M?
GDP (PPP) [41]
(2010)
tri?u đo la M?
   Argentina 40,4 472.815 756.226
   Bolivia 9,9 27.012 54.134
   Brasil 194,9 2.449.760 2.393.954
   Chile 17,1 272.119 316.516
   Colombia 46,3 378.713 500.576
   Costa Rica 4,7 44.313 57.955
   Cuba 11,3 ? ?
   C?ng hoa Dominica 9,9 59.429 98.835
   Ecuador 14,5 72.466 134.805
   El Salvador 6,2 24.421 46.050
   Guatemala 14,4 50.303 78.012
   Haiti 10,0 8.335 13.501
   Honduras 7,6 18.320 37.408
   Mexico 113,4 1.207.820 1.743.474
   Nicaragua 5,8 7.695 19.827
   Panama 3,5 34.517 55.124
   Paraguay 6,5 22.363 35.262
   Peru 29,1 184.962 322.675
   Uruguay 3,4 52.349 53.365
   Venezuela 29,0 337.433 396.848
T?ng 577,8 5.725.145 7.114.547

Th? m?c s?a

  • Azevedo, Aroldo. O Brasil e suas regioes . Sao Paulo: Companhia Editora Nacional, 1971. (ti?ng B? đao Nha)
  • Enciclopedia Barsa . Volume 4: Batraquio ? Camarao, Filipe. Rio de Janeiro: Encyclopædia Britannica do Brasil, 1987. (ti?ng B? đao Nha)
  • Coelho, Marcos Amorim. Geografia do Brasil . 4th ed. Sao Paulo: Moderna, 1996. (ti?ng B? đao Nha)
  • Galeano, Eduardo. Open Veins of Latin America: Five Centuries of the Pillage of a Continent. 1973
  • Edwards, Sebastian . Left Behind: Latin America and the False Promise of Populism . University of Chicago Press, 2010.
  • Moreira, Igor A. G. O Espaco Geografico, geografia geral e do Brasil . 18. Ed. Sao Paulo: Atica, 1981. (ti?ng B? đao Nha)
  • Vesentini, Jose William. Brasil, sociedade e espaco ? Geografia do Brasil . 7th Ed. Sao Paulo: Atica, 1988. (ti?ng B? đao Nha)
  • Julio Miranda Vidal: (2007) Ciencia y tecnologia en America Latina Edicion electronica gratuita. Texto completo en http://www.eumed.net/libros/2007a/237/

Tham kh?o s?a

  1. ^ R.L. Forstall, R.P. Greene, and J.B. Pick, Which are the largest? Why lists of major urban areas vary so greatly L?u tr? 2011-06-24 t?i Archive.today , Tijdschrift voor economische en sociale geografie 100 , 277 (2009), Table 4
  2. ^ Colburn, Forrest D (2002). Latin America at the End of Politics . Princeton University Press . ISBN  978-0-691-09181-5 .
  3. ^ "Latin America." The New Oxford Dictionary of English . Pearsall, J., ed. 2001. Oxford, UK: Oxford University Press; p. 1040: "The parts of the American continent where Spanish or Portuguese is the main national language (i.e. Mexico and, in effect, the whole of Central and South America including many of the Caribbean islands)."
  4. ^ “CIA - The World Factbook” . B?n g?c l?u tr? ngay 4 thang 3 n?m 2016 . Truy c?p ngay 10 thang 10 n?m 2012 .
  5. ^ GDP (PPP) estimates for 2010
  6. ^ IMF WEO Oct. 2010 Truy c?p ngay 15 thang 10 n?m 2010
  7. ^ Mignolo, Walter (2005). The Idea of Latin America . Oxford: Wiley-Blackwell. tr.?77?80. ISBN  978-1-4051-0086-1 .
  8. ^ McGuiness, Aims (2003). "Searching for 'Latin America': Race and Sovereignty in the Americas in the 1850s" in Appelbaum, Nancy P. et al. (eds.). Race and Nation in Modern Latin America . Chapel Hill: University of North Carolina Press, 87?107. ISBN 978-0-8078-5441-9
  9. ^ America latina o Sudamerica? , por Luiz Alberto Moniz Bandeira, Clarin, 16 de mayo de 2005” . B?n g?c l?u tr? ngay 27 thang 3 n?m 2010 . Truy c?p ngay 10 thang 10 n?m 2012 .
  10. ^ Torres Caicedo, Jose Maria (1856). Las dos Americas (poema)
  11. ^ Chasteen, John Charles (2001). “6. Progress” . Born in Blood and Fire: A Concise History of Latin America . W. W. Norton & Company . tr.?156. ISBN  978-0-393-97613-7 . Truy c?p ngay 4 thang 7 n?m 2010 .
  12. ^ Phelan, J.L. (1968). Pan-latinisms, French Intervention in Mexico (1861-1867) and the Genesis of the Idea of Latin America . Unversidad Nacional Autononoma de Mexico, Mexico City.
  13. ^ The Latin Americans: Their Love-Hate Relationship with the United States . New York: Harcourt Brace Jovanovich. 1977. tr.? 3 ?5. ISBN  978-0-15-148795-0 . Skidmore, Thomas E. (2005). Modern Latin America (?n b?n 6). Oxford and New York: Oxford University Press. tr.? 1 ?10. ISBN  978-0-19-517013-9 . đa đ?nh ro h?n m?t tham s? trong author-name-list parameters ( tr? giup )
  14. ^ RAE (2005). Diccionario Panhispanico de Dudas . Madrid: Santillana Educacion. ISBN  842940623 Ki?m tra gia tr? |isbn= : s? con s? ( tr? giup ) .
  15. ^ Latin America: A Regional Geography . New York: John Wiley and Sons. 1960. tr.?115?188. ISBN  978-0-470-12658-5 . Dozer, Donald Marquand (1962). Latin America: An Interpretive History . New York: McGraw-Hill. tr.? 1 ?15. ISBN  0-87918-049-8 . Szulc, Tad (1965). Latin America . New York Times Company. tr.?13?17. ISBN  0-689-10266-6 . Olien, Michael D. (1973). Latin Americans: Contemporary Peoples and Their Cultural Traditions . New York: Holt, Rinehart and Winston. tr.? 1 ?5. ISBN  978-0-03-086251-9 . Black, Jan Knippers (ed.) (1984). Latin America: Its Problems and Its Promise: A Multidisciplinary Introduction . Boulder: Westview Press. tr.?362?378. ISBN  978-0-86531-213-5 . Qu?n ly CS1: v?n b?n d?: danh sach tac gi? ( lien k?t ) Bruns, E. Bradford (1986). Latin America: A Concise Interpretive History (?n b?n 4). New York: Prentice-Hall. tr.? 224 ?227. ISBN  978-0-13-524356-5 . Skidmore, Thomas E. (2005). Modern Latin America (?n b?n 6). Oxford and New York: Oxford University Press. tr.? 351 ?355. ISBN  978-0-19-517013-9 . đa đ?nh ro h?n m?t tham s? trong author-name-list parameters ( tr? giup )
  16. ^ Composition of macro geographical (continental) regions, geographical sub-regions, and selected economic and other groupings , UN Statistics Division. Truy c?p on line ngay 23 thang 5 n?m 2009. ( French )
  17. ^ Latin America and the Caribbean L?u tr? 2013-05-01 t?i Wayback Machine . The World Bank . Truy c?p ngay 17 thang 7 n?m 2009.
  18. ^ Country Directory . Latin American Network Information Center-University of Texas at Austin. Truy c?p ngay 17 thang 7 n?m 2009.
  19. ^ Bethell, Leslie (ed.) (1984). The Cambridge History of Latin America . 1 . Cambridge: Cambridge University Press. tr.?xiv. ISBN  978-0-521-23223-4 . Qu?n ly CS1: v?n b?n d?: danh sach tac gi? ( lien k?t )
  20. ^ Maria Alejandra Acosta Garcia (thang 6 n?m 2011). “Three”. Trong CONALITEG (bien t?p). Geografia, Quinto Grado (Geography, Fifth Grade) . Sheridan Gonzalez, Ma. de Lourdes Romero, Luis Reza, Araceli Salinas . Mexico City: Secretaria de Educacion Publica (Secretariat of Public Education). tr.?75?83. |ngay truy c?p= c?n |url= ( tr? giup ) Qu?n ly CS1: ngay thang va n?m ( lien k?t )
  21. ^ “CIA ? The World Factbook -- Field Listing ? Ethnic groups” . B?n g?c l?u tr? ngay 6 thang 1 n?m 2019 . Truy c?p ngay 20 thang 2 n?m 2008 .
  22. ^ Lizcano Fernandez, Francisco (2005 ?August). “Composicion Etnica de las Tres Areas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI” (PDF) . Convergencia (b?ng ti?ng Tay Ban Nha). Mexico: Universidad Autonoma del Estado de Mexico , Centro de Investigacion en Ciencias Sociales y Humanidades. 38 : 185?232, table on p. 218. ISSN  1405-1435 . B?n g?c (PDF) l?u tr? ngay 24 thang 2 n?m 2014 . Truy c?p ngay 10 thang 10 n?m 2012 . Ki?m tra gia tr? ngay thang trong: |year= ( tr? giup )
  23. ^ Reference for Welsh language in southern Argentina, Welsh immigration to Patagonia
  24. ^ Reference for Welsh language in southern Argentina , Welsh immigration to Patagonia
  25. ^ Reference for Welsh language in southern Argentina, Welsh immigration to Patagonia
  26. ^ Reference for Welsh language in southern Argentina, Welsh immigration to Patagonia
  27. ^ “Reference for Welsh language in southern Argentina, Welsh immigration to Patagonia” . B?n g?c l?u tr? ngay 17 thang 9 n?m 2017 . Truy c?p ngay 10 thang 10 n?m 2012 .
  28. ^ “Reference for Welsh language in southern Argentina, Welsh immigration to Patagonia” . B?n g?c l?u tr? ngay 8 thang 8 n?m 2016 . Truy c?p ngay 10 thang 10 n?m 2012 .
  29. ^ “CIA ? The World Factbook -- Field Listing ? Religions” . B?n g?c l?u tr? ngay 24 thang 12 n?m 2018 . Truy c?p ngay 17 thang 3 n?m 2009 .
  30. ^ Fraser, Barbara J., In Latin America, Catholics down, church's credibility up, poll says L?u tr? 2005-06-28 t?i Library of Congress Web Archives Catholic News Service ngay 23 thang 6 n?m 2005
  31. ^ Watching Over Greater Mexico: Mexican Migration Policy and Governance of Mexicanos Abroad
  32. ^ United States Census Bureau. “Detailed Tables ? American FactFinder. B03001. Hispanic or Latino origin by specific origin” . 2006 American Community Survey . B?n g?c l?u tr? ngay 12 thang 2 n?m 2020 . Truy c?p ngay 15 thang 12 n?m 2007 .
  33. ^ http://www.pstalker.com/migration/index.htm
  34. ^ Brasileiros no Exterior ? Portal da Camara dos Deputados
  35. ^ Country Overview: El Salvador L?u tr? 2010-01-01 t?i Wayback Machine , United States Agency for International Development
  36. ^ Chavistas in Quito , Forbes.com, ngay 7 thang 1 n?m 2008
  37. ^ Dominican Republic: Remittances for Development
  38. ^ Cubans Abroad , Radiojamaica.com
  39. ^ “World Population Prospects, the 2010 Revision” . Table 1: Selected Demographic Indicators: Population, 2010 . United Nations Population Division (UNPD).
  40. ^ “World Economic Outlook Database, April 2012” . Gross domestic product, current prices . International Monetary Fund (IMF).
  41. ^ “World Economic Outlook Database, April 2012” . Gross domestic product based on purchasing-power-parity (PPP) valuation of country GDP . International Monetary Fund (IMF).

Lien k?t ngoai s?a