Jean-Marie Lehn
(sinh ngay 30.9.1939) la nha
hoa h?c
ng??i
Phap
đa đo?t
gi?i Nobel Hoa h?c
n?m 1987 chung v?i
Donald Cram
va
Charles J. Pedersen
cho cong trinh nghien c?u
hoa h?c
c?a ong, đ?c bi?t vi?c t?ng h?p cac
cryptand
[1]
. Lehn la ng??i s?m đ?i m?i lanh v?c
Hoa h?c sieu phan t?
(supramolecular chemistry), t?c la mon hoa h?c c?a cac t?p h?p phan t? ch?-khach đ??c t?o ra b?ng cac ≪tac đ?ng qua l?i gi?a cac phan t?≫, va ti?p t?c đ?i m?i trong lanh v?c nay. Ong đa xu?t b?n h?n 800 bai kh?o c?u khoa h?c v? hoa h?c.
Cu?c đ?i
s?a
Lehn sinh t?i
Rosheim
,
Phap
la con c?a Pierre va Marie Lehn. Cha ong la th? lam banh mi, nh?ng thich am nh?c nen sau đo đa tr? thanh ng??i ch?i đan organ ? thanh ph?. Ngoai khoa h?c, Lehn c?ng h?c nh?c va r?t thich nh?c. Ong v?n ti?p t?c ch?i đan organ m?c du say me nghien c?u khoa h?c.
Lehn h?c trung h?c ?
Obernai
t? n?m 1950 t?i 1957, h?c c?
ti?ng Latinh
,
Hy L?p
,
đ?c
va
Anh
,
v?n h?c Phap
; nen sau nay ong r?t tinh thong c?
tri?t h?c
l?n
khoa h?c
, đ?c bi?t la
hoa h?c
. Thang 7 n?m 1957, ong đ?u b?ng tu tai
tri?t h?c
, va t?i thang 9 cung n?m đ?u them b?ng tu tai
khoa h?c t? nhien
.
?
đ?i h?c Strasbourg
, m?c du ban đ?u ong h?c tri?t h?c, nh?ng cu?i cung ong đa theo h?c cac khoa h?c v?
khoa h?c t? nhien
,
v?t ly
,
hoa h?c
, tham d? cac bai gi?ng c?a giao s?
Guy Ourisson
, va nh?n ra r?ng minh mu?n theo đu?i s? nghi?p nghien c?u trong nganh
hoa h?u c?
. Ong vao lam vi?c trong phong thi nghi?m c?a giao s? Guy Ourisson, nghien c?u đ? thi l?y b?ng ti?n s?. T?i đay, ong đa ph? trach ph? k?
c?ng h??ng t? h?t nhan
đ?u tien c?a phong thi nghi?m, va xu?t b?n bai kh?o c?u khoa h?c đ?u tien c?a minh, trong đo ch? ra m?t quy t?c c?a s? c?ng them ch?t cho cac s? luan phien gay ra thay th? c?a cac tin hi?u "c?ng h??ng t? h?t nhan" proton trong cac ch?t d?n xu?t
steroid
.
Sau khi đ?u b?ng
ti?n s?
, ong sang
Hoa K?
lam vi?c 1 n?m ? Phong thi nghi?m c?a
Robert Burns Woodward
t?i
đ?i h?c Harvard
, nghien c?u v? vi?c t?ng h?p
vitamin B12
cung nhi?u mon khac.
S? nghi?p
s?a
N?m 1966, ong đ??c b? nhi?m lam
maitre de conferences
(t??ng đ??ng giao s? ph? ta) ? Phan khoa Hoa h?c c?a
đ?i h?c Strasbourg
. Ong t?p trung nghien c?u vao cac đ?c tinh v?t ly c?a cac phan t?, t?ng h?p cac h?p ch?t đ?c bi?t thi?t k? cho l? ra m?t đ?c tinh nh?t đ?nh, đ? hi?u ro h?n v? cach ma đ?c tinh đo lien quan đ?n c?u truc ra sao.
N?m 1968, ong đ?t đ??c s? t?ng h?p cac
phan t?
gi?ng nh? cai l?ng, co m?t khoang ben trong co th? ch?a m?t phan t? khac. Mon hoa h?u c? đa giup ong co th? thi?t k? cac l?ng v?i hinh d?ng mong mu?n, do đo ch? cho phep m?t lo?i phan t? t? vao trong l?ng. đay la ti?n đ? cho m?t l?nh v?c hoan toan m?i trong hoa h?c, cac c?m bi?n. Cac c? ch? nh? v?y c?ng đong m?t vai tro l?n trong
sinh h?c phan t?
.
Cac cryptand nay, nh? Lehn đa đ?t ten cho chung, đa tr? thanh m?i quan tam chinh c?a ong, va đa khi?n ong đ?nh ngh?a m?t lo?i hoa h?c m?i - "hoa h?c sieu phan t?" - ma thay vi nghien c?u cac lien k?t ben trong m?t phan t?, thi xem xet nh?ng s?c hut gi?a cac phan t?, va cai ma sau nay đ??c g?i la "nh?ng v?t d? v?", ch?ng h?n nh? nh?ng
micelle
,
polymer
, ho?c đ?t set.
N?m 1980, ong đ??c tuy?n vao gi?ng d?y ? tr??ng danh ti?ng
College de France
, va n?m 1987 ong đ??c trao gi?i Nobel Hoa h?c, cung v?i Donald Cram va Charles J. Pedersen cho cong trinh nghien c?u cryptand c?a ong.
đ?i t?
s?a
Lehn k?t hon v?i Sylvie Lederer n?m 1956. H? co hai ng??i con trai: David va Mathias.
Gi?i th??ng va Vinh d?
s?a
Tham kh?o
s?a
- ^
Cac cryptand la m?t h? cac
ligand
t?ng h?p 2 vong ho?c đa vong cho vai lo?i
cation
. Cryptand thong th??ng nh?t la N[CH2CH2OCH2CH2OCH2CH2]3N; cong th?c c?a
IUPAC
la 1,10-diaza-4,7,13,16,21,24-hexaoxabicyclo[8.8.8]hexacosane
Lien k?t ngoai
s?a